Бевосита харажатлар ҳисоби ва уларни маҳсулот (иш, хизматлар) таннархига қўшиш тартиби - Экономика - Рефераты

Бевосита харажатлар ҳисоби ва уларни маҳсулот (иш, хизматлар) таннархига қўшиш тартиби

Загружено в:

12.10.2022

Скачано:

0

Размер:

218.75390625 KB

Бевосита харажатлар ҳисоби ва уларни маҳсулот (иш, хизматлар) таннархига қўшиш тартиби Режа: 1.Бевосита материал харажатлари ҳисоби ва уларни маҳсулот (иш, хизмат)лар таннархига қўшиш тартиби 2. Бевосита меҳнат ҳақи харажатлари ҳисоби ва уларни маҳсулот (иш, хизмат)лар таннархига қўшиш тартиби

1.БЕВОСИТА МАТЕРИАЛ ХАРАЖАТЛАРИ ҲИСОБИ ВА УЛАРНИ МАҲСУЛОТ (ИШ, ХИЗМАТ) ЛАР ТАННАРХИГА ҚЎШИШ ТАРТИБИ Материал – бу ишлаб чиқариш жараёнида бир марта қатнашадиган ва шу жараён мобайнида қиймати янги яратиладиган маҳсулот таннархига тўлиқ киритиладиган меҳнат предметларидир Ишлаб чиқариш жараёнида ишлатиладиган материаллар бевосита (асосий) ва билвосита (ёрдамчи) материалларга бўлинади. Бевосита (асосий) материаллар - бу буюм ишлаб чиқаришда ишлатиладиган асосий хом ашё. Уларга автомобил корпусини ясашда ишлатиладиган метал лист, калава ип ишлаб чиқаришда ишлатиладиган пахта толаси, мато тўқишда ишлатиладиган ип калава, нон маҳсулотлари ишлаб чиқаришда ишлатиладиган ун кабиларни мисол сифатида келтириш мумкин.. Билвосита (ёрдамчи) материаллар – бу ишлаб чиқаришда ишлатиладиган қўшимча материаллар, масалан гайка, шайба, ёғлаш материаллари, ванилин, туз, ачитқилар ва бошқалар. Бундай материаллар ишлаб чиқариш устама харажатларининг таркибий қисмини ташкил этади. Ишлаб чиқаришга материаллар омборлардан цех бошлиқлари, прораблар, бригадирлар талабномалари асосида берилади. Талабномалар, бир томондан, омбор мудирларига материални бериш учун рухсатнома ҳисобланади, иккинчи томондан эса, материаллар чиқимига оид маълумотларни омбор мудири ҳисоботи, омбор ҳисоби карточкаси, шунингдек Бош китобда акс эттиришга асос бўлади. Материаллар ҳисобининг иккита тизими мавжуд. Булар: - материллар ҳисобининг даврий тизими; - материаллар ҳисобининг узлуксиз тизими. Материллар ҳисобининг даврий тизими. Ушбу тизимда цехларда материаллар кирими талабномалар асосида ҳисобга олинади.Бироқ ҳисобот

даври давомида (мисол учун ой мабойнида) уларнинг ишлаб чиқаришга сарфининг батафсил ҳисоби юритилмайди. Ҳисобот дайри (ой) охирида цехда қолган материаллар қиймати инвентаризация йўли билан аниқланади. Шундан сўнг ишлаб чиқаришга сарфланган материалларнинг таннархи қуйидаги тартибда аниқланади: Материалларнинг давр бошидаги қолдиғи + Давр мабойнида кирим қилинган материаллар қиймати - Материалларнинг давр охиридаги қолдиғи = Ишлаб чиқаришга сарфланган материаллар таннархи. Материллар ҳисобининг даврий тизими афзаллик томони шундаки, унда материаллар сарфига оид ҳужжатлар сони қисқаради. Ушбу тизимнинг камчилиги сирасига қуйидагиларни киритиш мумкин: *керакли вақтда материаллар ҳолатини акс эттирувчи батафсил ҳисоб маълумотларини олиб бўлмайди; *ушбу маълумотлар етишмаслиги сабабли керакли материаллар заҳиралари ҳолатини тезкор назорат этиб бўлмайди; *керакли материалларни тўлиқ ва доимий борлигини таъминланмаслиги сабабли ишлаб чиқаришда узилишлар юз бериши эҳтимоли вужудга келиши мумкин; *сарфланган материаллар таннархини тезкор аниқлаббўлмайди ва шу сабабли тайёр маҳсулот таннархини тез аниқлаб бўлмайди. Материллар ҳисобининг узлуксиз тизими. Ушбу тизимда даврий тизимдан фарқли ўлароқ цехларда материаллар кирими ва чиқими қатъий ҳужжатлаштирилади, ушбу ҳужжатлар асосида уларнинг омбор ҳисоботлари тузилади, омбор ҳисоби карточкалари юритилади, шунингдек синтетик ва аналитик ҳисоб регистрларига тегишли ёзувлар қилинади. Узлуксиз ҳисоб тизимида материалларнинг мавжуд қолдиғи, ишлаб чиқаришга сарфланган материаллар таннархи тўғрисидаги ахборотларни бутун ҳисобот даври мабойнида қўшимча ҳисоб-китобларсиз ҳисоб регистрларидан олиш имкони бўлади. Шу билан бирга материллар

ҳисобининг узлуксиз тизимида ҳужжатлар сони, ҳисоб регистрларини юритишга кетадиган вақт миқдори ошади. Булар ушбу тизимнинг асосий камчилигидир. Ишлаб чиқаришга сарфланадиган ва маҳсулот таннархига киритиладиган материаллар қиймати қуйидаги методларнинг бирини қўллаш орқали баҳоланади ва ҳисобга олинади: 1. Ёппа идентификациялаш методи; 2. ЛИФО (Last-in, first-out LIFO) методи ; 3. Ўртача қиймат методи (Average-cost AVECO); 4. ФИФО методи (First-in, first-out FIFO); 5. НИФО методи (next-in, first-out NIFO); 6. Меъёрий қиймат методи . Ёппа идентификациялаш методи – бу махсус сотиб олинган яккахон бўлган материал ёки материалларни баҳолаш методи . Ушбу метод аналоги бўлмаган, одатда қиммат турадиган материаллар қийматини таннархга киритишда қўлланилади. Ёппа идентификациялаш методи мисол учун «Расулов эшиклари», Акфа, Энгелберг русумидаги эшик ва дерезаларни ишлаб чиқаришда ишлатилади. Бундай маҳсулотларни ишлаб чиқариш фақат уларга хос бўлган материалларни харид қилиш ва сарфлашни тақоза этади. ФИФО (FIFO) методи – бу материал заҳиралари сарфини улар кирими кетма-кетлиги қийматларида ҳисобга олишга асосланган метод. Ушбу методда маҳсулот ишлаб чиқаришга сарфланган ва унинг таннархига киритилган материаллар қиймати қатъий уларнинг сотиб олинишидаги кетма-кетликда вужудга келган қиймат бўйича, давр охирида цехларда ишлатилмай қолинган материаллар қиймати эса охирги харид қиймати бўйича баҳоланади. ФИФО (FIFO) методи барча тармоқ корхоналари томонидан материалларнинг реал физик харакатидан қатъий назар қўлланилиши мумкин, чунки ушбу метод бевосита материал харакатини эмас, балки

унинг қиймати харакатини акс эттиради. Ушбу метод баҳоларни ошиб бориш шароитида, чунончи инфляция шароитида соф фойдани имкон қадар юқори даражасини таъминлайди. ФИФО (FIFO) методига мисол: Материал кирими санаси Сони, дона Бир бирлик материалнинг харид баҳоси, сўм. Умумий қиймат, сўм. 2 март 200 40 8000 15 март 600 440 26400 30 март 200 475 9500 Жами мавжуд заҳира 10 00 43900 Давр охирига қолдиқ, донада - 600 дона, шундан 400 дона 15 мартдаги хариддан ва 200 дона 30 мартдаги хариддан Давр охирига қолдиқ, сўмда – (400*440+200*475)= (17600+9500) = 27100 сум Жами мавжуд материаллар таннархи 4 390 00 сум. минус: Давр охирига заҳира 2 710 00 сум. =Маҳсулот таннархига киритилган материаллар таннархи 1 680 00 сум Ёки (200*40+ 200*440) 1 680 00 сум ЛИФО (LIFO) методи- бу материал заҳиралари сарфини уларнинг охирги партияси қийматларида, давр охирида цехларда ишлатилмай қолинган материаллар қийматини бирламчи харид баҳоларидаги қиймати бўйича ҳисобга олишга асосланган метод. Ушбу метод ФИФО (FIFO) методи сингари барча тармоқ корхоналари томонидан материалларнинг реал физик харакатидан қатъий назар қўлланилиши мумкин, чунки ушбу метод ҳам бевосита материал харакатини эмас, балки унинг қиймати харакатини акс эттиради. Ушбу метод инфляция шароитида соф фойдани энг қуйи даражасини, дефляция шароитида эса соф фойдани энг юқори даражасини таъминлайди.Бу метод ФИФО (FIFO) методидан фарқли ўлароқ

жорий харажатлар ва даромадлар боғлиқлигини таъминлайди, инфляция таъсирини юмшатиш имконини беради. ЛИФО (LIFO) методига мисол: Материал кирими санаси Сони, дона Бир бирлик материалнинг харид баҳоси, сўм. Умумий қиймат, сўм. 2 март 200 40 8000 15 март 600 440 26400 30 март 200 475 9500 Жами мавжуд заҳира 10 00 43900 Давр охирига қолдиқ, донада - 600 дона, шундан 400 дона 15 мартдаги хариддан ва 200 дона 2 мартдаги хариддан Давр охирига қолдиқ, сўмда – (400*440+200*40)= (17600+8000) = 25600 сум Жами мавжуд материаллар таннархи 4 390 00 сум. минус: Давр охирига заҳира 2 560 00 сум. =Маҳсулот таннархига киритилган материаллар таннархи 1 830 00 сум Ёки (200*475+ 200*440) 1 830 00 сум Ўртача қиймат методи (Average-cost AVECO). Бу метод материал заҳиралари сарфини ҳамда давр охирида цехларда ишлатилмай қолинган материаллар қийматини уларнинг ўртача қийматларида ҳисобга олишга асосланган метод . Ушбу методда ишлаб чиқаришга сарфланган ва давр охирида мавжуд бўлган материаллар бир бирлигининг таннархи жами ишлатиш учун лаёқатли материалларнинг ўртача қийматига тенг деб олинади . Материалнинг ўртача қиймати ишлатиш учун яроқли материаллар жами қийматини уларнинг жами сонига бўлиш орқали топилади . Бунинг натижасида бир бирлик материалга тўғри келувчи ўртача қиймат топилади. Ушбу ўртача қиймат асосида ишлаб чиқаришга сарфланган ва давр охирида

мавжуд бўлган материал заҳиралари қийматини баҳолаш амалга оширилади. Мисол: Материал кирими санаси Сони, дона Бир бирлик материалнинг харид баҳоси, сўм. Умумий қиймат, сўм. 2 март 200 40 8000 15 март 600 440 26400 30 март 200 475 9500 Жами мавжуд заҳира 10 00 43900 Бир бирлик материалнинг ўртача қиймати = 43900/100= 439,0 сўм Давр охирига қолдиқ, сўмда – (600*439,0) = 263400 сум Жами мавжуд материаллар таннархи 4 390 00 сум. минус: Давр охирига заҳира 2 634 00 сум. =Маҳсулот таннархига киритилган материаллар таннархи 1 756 00 сум Ёки (400*439,0) 1 756 00 сум НИФО (NIFO) методи – бу материал заҳиралари сарфини режалаштирилган баҳолар бўйича ҳисобга олишга асосланган метод.Ушбу методда ишлаб чиқаришга сарфланган материаллар режа қийматини уларнинг харид қийматларига мувофиқлаштириш учун тузатишлар қилинади. Мисол: Материал кирими санаси Сони, дона Бир бирлик материалнинг харид баҳоси, сўм. Умумий қиймат, сўм. 2 март 200 40 8000 15 март 600 440 26400 30 март 200 475 9500 Жами мавжуд заҳира 10 00 43900 Бир бирлик материалнинг ҳисобдан чиқариш режа қиймати 40 сўм Давр охирига қолдиқ, сўмда – (400*440+200*475) = 27100 сум Жами мавжуд материаллар таннархи 4 390 00 сум. минус: Давр охирига заҳира 2 710 00 сум. =Маҳсулот таннархига киритилган

материаллар таннархи (400*40) 160 00 сум таннархга киритилган тузатишлар (200*40,0) 80 00 сум Кўриниб турибдики, НИФО (NIFO) методи мазмунан ФИФО (FIFO) методига ўхшашдир. Фарқ фақатгина материаллар чиқимида режа баҳоларни қўллашда, шу боис давр охирида материалларнинг режа ва харид қийматлари ўртасидаги фарққа суммасига маҳсулот таннархига тузатишлар киритиш заруратининг борлигидадир. Меъёрий қиймат методи – бу материал заҳиралари сарфини белгиланган меъёрий қиймат бўйича ҳисобга олишга асосланган метод.Ушбу методда ишлаб чиқаришга сарфланган материалларнинг реал баҳоси ва меъёрий қиймати ўртасидаги фарқ алоҳида махсус четланишлар счётида жамланади. Давр охирида ушбу четланишлар счётидаги сумма сторно ёки қўшимча ёзув асосида тайёр маҳсулот ва сотилган маҳсулотлар таннархи счётларига тақсимлаш йўли билан ўтказилади. Мисол: Материал кирими санаси Сони, дона Бир бирлик материалнинг харид баҳоси, сўм. Умумий қиймат, сўм. 2 март 200 40 8000 15 март 600 440 26400 30 март 200 475 9500 Жами мавжуд заҳира 10 00 43900 Бир бирлик материалнинг ҳисобдан чиқариш меъёрий қиймати қиймати 420 сўм Давр охирига қолдиқ, сўмда – (400*440+200*475) = 27100 сум Жами мавжуд материаллар таннархи 4 390 00 сум. минус: Давр охирига заҳира 2 710 00 сум. =Маҳсулот таннархига киритилган материаллар таннархи (400*430) 1720 00 сум таннархга киритилган тузатишлар

200*(40 - 430)+ 200*(440-430) -40 00 сум 2.БЕВОСИТА МЕҲНАТ ҲАҚИ ХАРАЖАТЛАРИ ҲИСОБИ ВА УЛАРНИ МАҲСУЛОТ (ИШ, ХИЗМАТ)ЛАР ТАННАРХИГА ҚЎШИШ ТАРТИБИ Бошқарув ҳисобида меҳнат ҳақи харажатлари иккита гуруҳга бўлинади. Булар: (1) бевосита меҳнат ҳақи харажатлари; (2) билвосита меҳнат ҳақи харажатлари. Бевосита меҳнат ҳақи харажатлари деганда аниқ маҳсулотни ишлаб чиқариш, ишни бажариш ва хизматни кўрсатишга сарфланган меҳнат учун ҳисобланган ҳақ тушунилади. Уларга ишлаб чиқариш билан бевосита боғлиқ бўлган ишлаб чиқариш линияларида, йиғув конвейерларида аниқ ишларни бажарувчиларга ҳисобланган меҳнат ҳақи мисол бўлади . Аниқ маҳсулотни ишлаб чиқариш, ишни бажариш ва хизматни кўрсатишга бевосита боғлиқ бўлмаган ходимларга ҳисобланган меҳнат ҳақи билвосита меҳнат ҳақи деб аталади. Бундан харажатлар дастлаб ишлаб чиқариш устама харажатларига олиб борилади ва кейин эса маҳсулот (иш, хизмат)лар таннархига маълум бир тартиб ва ставкалар бўйича тақсимланади. Билвосита меҳнат ҳақи харажатларига ишлаб чиқариш цехлари бошлиқлари, бригадирлари, инженерлари, назоратчилари, фаррошларига ҳисобланган меҳнат ҳақи мисол бўлади. Бевосита ва билвосита меҳнат ҳақини ҳисоблашга қуйидагилар асос бўлади: * меҳнатга ҳақ тўлашнинг танланган шакллари;

* ҳақиқатда ишлаб чиқарилган маҳсулот (бажарилган иш ва кўрсатилган хизмат)нинг натурал миқдори (ҳажми)ни ифодаловчи ҳисоботлар, нарядлар, карточкалар; * ҳақиқатда ишланган меҳнат вақти, ишлаб чиқаришдаги сабабли (мажбурий) ва сабабсиз тўхтовлар вақти, меҳнат қонунчилигига кўра белгиланган меъёрдан ортиқча ишланган вақтдан ортиқ ишланган меҳнат вақти миқдорини акс эттирувчи ҳужжатлар (табель, наряд, буюртма карточкалари, буйруқлар, фармойишлар, қарорлар); * бир бирлик ишланган вақт (соат, дақиқа), мажбурий тўхтовлар вақти, меъёрдан ортиқ ишланган учун белгиланган асосий ва қўшимча ставкалар; *бир бирлик маҳсулот (иш, хизмат) учун белгиланган меҳнат ҳақи ставкаси; *бир бирлик маҳсулот (иш, хизмат) учун вақт сарфининг меъёрий ва ҳақиқий миқдори; *бир бирлик маҳсулот (иш, хизмат)га кетадиган меъёрий вақт сарфи учун белгиланган ставка; *тежалган вақт ёки режа кўрсаткичларини ортиғи (ками) билан бажарилгани учун мукофат тўлаш (жарима миқдори) меъёрлари; *кафолатланган меҳнат ҳақини тўлаш бўйича белгиланган тартиб ва ставкалар. Меҳнатга ҳақ тўлаш шакллари. Корхоналарда бевосита ва билвосита меҳнат ҳақи қуйидаги шакллардан бири бўйича ҳисобланади: - вақтбай шакл; - вақтбай-мукофатли шакл; - ишбай шакл; - ишбай-мукофатли шакл; - ишбай -кафолатли шакл; - ишбай-дифференциалашган шакл.

Меҳнатга ҳақ тўлашнинг вақтбай шаклида меҳнатга ҳақ тўлаш ишлаб чиқарилган маҳсулот ҳажмидан қатъий назар бир соатлик, бир кунлик ёки бир ҳафталик меҳнат учун белгиланган меъёрлар асосида ҳисобланади. Ушбу шаклда меҳнат ҳақи харажатлари ишланган вақт миқдорини бир бирлик иш вақти учун белгиланган тариф ставкасига кўпайтириш орқали топилади (қуйидаги жадвалга қаранг). Кўрсаткичлар А ходим В ходим С ходим D ходим 1.Ҳақиқатда ишланган вақт, соат 38 36 40 34 2.Бир соатлик вақт учун белгиланган тариф ставкаси 600 500 650 760 3.Ходимга ҳисобланадиган меҳнат ҳақи 22800 1800 2700 25840 Меҳнатга ҳақ тўлашнинг вақтбай-мукофатли шакли м еҳнатга ҳақ тўлашни вақтбай шаклининг ходимлар манфаатдорлигини оширишга қаратилган шаклидир. Бу шакл ходимларга соатбай ставка асосида ҳисобланган меҳнат ҳақи устига турли сифат ва соний кўрсаткичлар, масалан ишлаб чиқариш меъёрини (режани) ортиғи билан бажарганлиги учун белгиланган тартиб ва ставкаларда қўшимча ҳақ ҳисоблашни назарда тутади. Меҳнатга ҳақ тўлашнинг ишбай шаклида меҳнат ҳақи суммаси бевосита ишлаб чиқарилган маҳсулот (бажарилган иш, кўрсатилган хизмат) миқдори ёки уларни бажариш учун кетадиган вақт сарфи миқдорини ва бир бирлик маҳсулот (иш, хизмат) ёки бир бирлик вақт сарфи учун белгиланган тариф ставкасига боғлиқ бўлади. Ишбай шаклда меҳнат ҳақи харажатлари ишлаб чиқарилган маҳсулот (бажарилган иш, кўрсатилган хизмат) миқдорини бир бирлик маҳсулот (иш, хизмат) учун белгиланган тариф ставкасига ёки маҳсулот (иш, хизмат)ларга кетган жами вақт сарфи

миқдорини бир бирлик вақт сарфи учун белгиланган тариф ставкасига кўпайтириш орқали топилади. Мисол: Ходимлар кесимида улар томонидан ишлаб чиқарилган маҳсулотлар сони, улар учун кетадиган вақт сарфи ва тўланадиган меҳнат ҳақи меъёрлари қуйидагича дейлик. вақт сарфи ва бунинг учун ҳисобланадиган меҳнат ҳақи қуйидагича бўлади: Кўрсаткичлар А ходим В ходим С ходим D ходим 1.Маҳсулот ишлаб чиқишг а сарфланган вақт, дақиқа Деталь Н Деталь К 252 648 720 684 - - 720 2430 Деталь М 1380 - 750 - Жами вақт сарфи, дақиқа 2280 1404 750 3150 Жами вақт сарфи, соат 38 23,4 12,5 52,5 2.Бир бирлик вақт сарфи учун белгиланган тўлов ставкаси 10 10 10 10 3.Ходимга ҳисобланадиган меҳнат ҳақи 228 00 140 40 75 00 315 00

Меҳнатга ҳақ тўлашнинг ишбай-мукофатли шакли м еҳнатга ҳақ тўлашни ишбай шаклининг ходимлар манфаатдорлигини оширишга қаратилган шаклидир. Бу шакл ишлаб чиқариш ходимларига ишбай асосда ҳисобланган меҳнат ҳақи устига турли сифат ва соний кўрсаткичлар, масалан вақт тежамкорлигига ва унда юқори меҳнат унумдорлигига эришганлиги, ишлаб чиқариш меъёрини (режани) ортиғи билан бажарганлиги, яроқсиз маҳсулот ишлаб чиқарилишига йўл қўймаганлиги учун вақтбай шаклдаги 1 соатлик ставкага нисбатан белгиланган тартиб ва ставкаларда, масалан фоизларда қўшимча ҳақ ҳисоблашни назарда тутади. Юқорида келтирилган мисолларимиз асосида ходимларнинг ҳақиқатда ишлаган вақти, ҳақиқатда бажарган иши учун кетиши керак бўлган вақт миқдори, эришилган вақт тежами, шунингдек тежалган вақт учун 1 соатлик ставкага нисбатан қўшимча тўланадиган меҳнат ҳақи фоизи (айтайлик у 75%), шунингдек тежалган вақт учун тўланадиган қўшимча меҳнат ҳақи (мукофат) қуйидагича бўлади: Кўрсаткичлар А ходим В ходим С ходим D ходим 1.Ҳақиқатда ишланган вақт, соат 38 36 40 34 2.Бажариладиган иш учун кетадиган вақт меъри, соат 38 23,4 12,5 52,5 3.Вақт тежами, соат 0 0 0 18,5 4.Бир соатлик вақт учун белгиланган тариф ставкаси, сўм 600 500 650 760 5.Тежалган вақт учун бир соатлик 75 75 75 75

ставкага нисбатан қўшимча тўланадиган меҳнат ҳақи миқдори, фоиз 6.Тежалган вақт учун қўшимча тўланадиган меҳнат ҳақи, сўм (3*4*5) 0 0 0 105450 Меҳнатга ҳақ тўлашнинг ишбай - кафолатли шакли ишбай ишловчи ходимларга нисбатан, агарда улар ҳисобот ойида корхона айби билан ҳеч бўлмаганда ишбай шаклда ҳисобланадиган меҳнат ҳақини ололмаганда, қўлланилади. Бундай ҳолларда ходимга унинг вақтбай шаклда ҳисобланадиган меҳнат ҳақи суммасига нисбатан меҳнат шартномасида белгиланган фоиз тўлови суммасидан кам бўлмаган миқдорда (айтайлик 70 %) кафолатланган меҳнат ҳақи ҳисобланади. Юқорида келтирилган мисолларимиз асосида ходимларга вақтбай шаклда ҳисобланган меҳнат ҳақига нисбатан тўланиши лозим бўлган кафолатли меҳнат ҳақи қуйидагича бўлади:

Меҳнатга ҳақ тўлашнинг ишбай- дифференциялашган шакли ишбай ишловчи ходимлар масъулияти ва манфаатдорлигини оширишга қаратилган шаклдир. Ушбу шаклда ишбай ишловчи ходимларга меҳнат ҳақи ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг белгиланган энг кам миқдоридан бошлаб ўсиб борувчи расценкалар асосида ҳисобланади, мисол учун 10 дона маҳсулотгача ҳар бири учун 100 сўмдан, 10 донадан 150 донагача ишлаб чиқарилганда, кейинги 50 дона маҳсулотнинг ҳар бири учун 1200 сўмдан, 150 донадан 180 донагача ишлаб чиқарилганда, кейинги 30 дона маҳсулотнинг ҳар бири учун 1500 сўмдан меҳнат ҳақи ҳисобланади. Шундай қилиб, бошқарувда меҳнатга ҳақ тўлашнинг турли шакллари ва уларга мос бўлган турли меъёрлар, ставкалар, тартиблар қўлланилади. Меҳнатга ҳақ тўлашнинг ҳар бир шакли бухгалтерия ҳисобида тайёр маҳсулотларни ишлаб чиқариш, ишларни бажариш ва хизматларни кўрсатишга сарфланадиган ҳамда улар таннархига киритиладиган бевосита ва билвосита меҳнат ҳақи харажатларини турли миқдорларда ҳисоб-китоб қилишни ҳамда ҳисобини юритишни тақоза этади. Чунончи юқорида келтирилган мисоллар асосида ишлаб чиқариш ходимларига турли шаклларда ҳисобланган ва ҳисобда акс эттирилиши лозим бўлган меҳнатга ҳақ тўлаш харажатлари қуйидагича бўлади:

Маҳсулот (иш, хизма)лар таннархига киритиладиган бевосита ва билвосита меҳнат ҳақи харажатлари жавобгарлик марказлари (цехлар, маҳсулот, иш ва хизматлар турлари) кесимларида тегишли аналитик счётларда ҳисобга олинади. Ушбу аналитик счётлар маълумотлари асосида корхоналарда бевосита ва билвосита меҳнат ҳақи харажатлари тўғрисидаги маълумотлар тегишли синтетик счётларда умумлаштирилади. Чунончи, бевосита меҳнат ҳақи харажатлари 2010» Асосий ишлаб чиқариш» счётида, билвосита меҳнат ҳақи харажатлари, чунончи сабабли тўхтовлар вақти ва меъёрдан ортиқ ишланган вақт учун меҳнатга ҳақ тўлаш харажатлари 2310 Ёрдамчи ишлаб чиқариш» ва 2510 «Умумишлаб чиқариш» счётларида жамланади. Мос равишда ушбу харажатлар ишлаб чиқарилган тайёр маҳсулот, бажарилган иш ва кўрсатилган хизматлар таннархига киритилади. Ишлаб чиқариш заруратлари билан боғлиқ бўлмаган тўхтовлар ва меъёрдан ортиқ қўшимча вақт учун ҳисобланган меҳнатга ҳақ тўлаш харажатлари маҳсулот 9и, хизмат) таннархига киритилмайди, улар корхонанинг умумий фойдаси эвазига қопланади.

Фойдаланилган а дабиётлар . 1. Ўзбекистон Республикасининг «Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида»ги қонуни. Т., «Халқ сўзи» газетаси, 1996. 2. Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлигининг 1997 йил 15-январ 5-сон буйруғи (йиллик ва ярим йиллик ҳисоботни тўлдириш тўғрисида). Т., «Ўзбекистон Республикаси Молиявий қонунлари» ойлик нашр, 1997. 3. Бухгалтерия ҳисобининг миллий стандарти 0-21. 4. Бобожонов О.,Хасанов Б. Финансов ы й учет. - изд. ТГЭУ, 2001 5. Бобожонов О.У. Молиявий ҳисоб. Т., «Меҳнат», 1999. 6. Молиявий ҳисоб. КАРАНА корпорацияси, Т., 2000. 7. Палий В.Ф. Управленческий учет - М.:Союзаудит. 1997. 8. Палий В.Ф., Палий В.В. Финансов ый учет., -М.: ФБК. 2001 9. Ризақулов А.А., Иброҳимов А.К., Ҳасанов Б.А., Усанов А.У., Маматов З.Т. Бухгалтерия ҳисобининг халқаро стандартлари. 1- III том. ТМИ ва ИУТ, 1994. 10. www.ziyonet.uz

Похожие

Ишлаб чиқариш устама харажатлари ҳисоби ва уларни маҳсулот (иш, хизмат) таннархига киритиш усуллари

Харажатлар ҳисоби ва маҳсулот (иш, хизмат)лар таннархини ҳисоблаш

Маҳсулот (иш, хизмат) таннархи билан боғлиқ харажатлар аудити

Устама харажатлар ҳисоби

Харажатларни туркумлаш ва уларнинг ҳисоби