Акциядорлик жамияти фонд бозорининг суьекти сифатида - Экономика - Рефераты

Акциядорлик жамияти фонд бозорининг суьекти сифатида

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

116 KB

А кциядорлик жамияти фонд бозорининг су ь екти сифатида Режа. 1.Акциядорлик жамиятининг умумий ташкилий асослари. 2.Давлат корхонасини қайта ўзгартириш йўли билан акциядорлик жамиятларини ташкил этиш тартиби. 3.Янгидан барпо этилган акциядорлик жамиятларини ташкил қилиш. 4.Акциядорлик жамиятини бошқариш.

1.Акциядорлик жамиятининг умумий ташкилий асослари. Акциядорлик жамияти шаклида хўжалик юритиш бошқа ташкилий-ҳуқуқий шаклларга қараганда қатор устунликларга эга.Биринчи галда акциядорлик жамиятлари кичик, ўрта ва йирик сармоядорларнинг катта миқдордаги маблағларини бир жойга тўплаш имконини беради.Ушбу сармоядорлар ўз ихтиёридаги акциялар миқдорига яраша корхонани бошқаришда иштирок этиши, қўйган сармоясининг ҳажмига қараб даромадлар олиши мумкин.Акциядорлар акциядорлик жамияти тугатилгандан кейин қолган мол-мулкнинг бир қисмини олиш, шунингдек, корхона иштирокчилари (мулкдарлар)нинг таркибидан нисбатан тез чиқиб кетиш ҳуқуқига эга. Акциядорлик жамиятлари очиқ ва ёпиқ турларга бўлинади. Очиқ акциядорлик жамияти – бу унинг акциядорлари ўзларига тегишли акциялардан бошқа акциядорларнинг розилигисиз эркин фойдаланиши мумкин бўлган жамиятдир.Очиқ акциядорлик жамиятлари ўзлари чиқарган акцияларга очиқ обуна ўтказиш ва уларни эркин савдога қўйиши мумкин.Очиқ акциядорлик жамиятлари ўзлари чиқарган акцияларга ёпиқ обунани ҳам ўтказиши мумкин, агар бундай обунанинг ўтказилиши уставда чегараланмаган бўлса.Очиқ акциядорлик жамияти муассисларининг энг кам таркиби, шунингдек, акциядорларнинг сони ҳам чекланмаган. Акциялар фақат уларнинг муассислари ёки бошқа олдиндан белгиланган шахслар доираси ичида тақсимланадиган жамият ёпиқ акциядорлик жамияти ҳисобланади. Бундай жамият ўзлари чиқарган акцияларга очиқ обуна ўтказиш ва уларни сармоядорларнинг чегараланмаган доирасига таклиф этиш ҳуқуқига эга эмас.Мазкур жамият акциядорларининг сони элик кишидан ортиқ бўлмаслиги керак. Агар ёпиқ акциядорлик жамияти акциядорларнинг сони белгиланган миқдордан кўп бўлса, у ҳолда ушбу корхона олти ой мобайнида очиқ акциядорлик жамиятига айлантирилиши зарур.Ёпиқ акциядорлик жамиятининг акциядорлари мазкур жамиятнинг бошқа акциядорлари томонидан сотилаётган акцияларни олдин ташқи сармоядорлар таклиф этган нархда харид қилишда устунлик ҳуқуқига эга.Ёпиқ акциядорлик жамияти акциядорлар томонидан сотилаётган акциларни унинг ўзи ҳам сотиб олиши мумкин, фақат бу ҳол уставда кўзда тутилган бўлса.Бироқ устунлик ҳуқуқини амалга ошириш муддати акциялар сотувга таклиф этилган вақтдан бошлаб 30 кундан кам ва 60 кундан ортиқ бўлиши мумкин эмас.Ёпиқ акциядорлик жамияти муассислари сони учта шахсдан кам бўлмаслиги керак. Акциядорлик жамиятининг устав фонди бир хил номинал қийматдаги акцияларнинг маълум миқдорига бўлинган бўлиши лозим.Устав фонди унинг кредиторлари манфаатларини кафолатловчи мол-мулкнанг миқдорини белгилаб беради.Очиқ акциядорлик жамияти устав фондининг энг кам миқдордаги энг кам иш ҳақининг беш юз баробарига тенг бўлган суммадан кам бўлмасли, ёпиқ акциядорлик жамиятининг эса-энг кам иш ҳақининг суммаси қонунчилик билан белгиланган тартибда ўзгарган ҳолларда акциядорлик жамиятининг устав фонди бир йил мобайнида қонунчилик билан белгиланган миқдорга мувофиқлаштирилиши зарур. Акциядорлик компаниясининг фаолияти жараёнида унинг устав фонди кўпайтирилиши ёки камайтирилиши мумкин.Акциядорлик жамияти устав фондини кўпайтириш ёки камайтириш ҳақидаги қарор акциядорларнинг умумий йиғилиши томонидан ёки, агар бу уставда кўрсатилган бўлса кузатувчи кенгаш томонидан қабул қилинади.

Акциядорлик жамиятида устав фонди ҳажмининг 15 фоизидан камбўлмаган миқдорда заҳира фонди ташкил этилади.Заҳира фонди жамиятнинг соф фойдасидан ҳар йиллик мажбурий ажратмалар ҳисобидан уставда белгиланган миқдорга етгунга қадар шакллантирилади. Ҳар йиллик ажратмаларнинг миқдори жамият соф фойдасининг 5 фоизидан кам бўлмаслиги керак.Заҳира фонди акциядорлик жамиятининг зарарларини қоплаш, облигация ларни сўндириш, имтиёзли акциялар бўйича фоизларни тўлаш ва талаб қилиш ҳуқуқига эга бўлган акциядорларнинг талабига кўра акцияларни сотиб олиш учун, шунингдек, уставда кўзда тутилган бошқа мақсадлар учун мўлжалланган. Акциядорлик жамиятининг амал қилиш муддати чегараланмайди.Бироқ жамият уставида бу муддат назарда тутилиши ҳам мумкин. 2.Давлат корхонасини қайта ўзгартириш йўли билан акциядорлик жамиятларини ташкил этиш тартиби. Давлат корхонасини қайта ўзгартириш йўли билан акциядорлик жамиятини ташкил этишда унинг муассиси бўлиб Ўзбекистон Республикаси Давлат мулки қўмитаси ёки уларнинг вилоятлардаги ҳудудий бошқармалари Давлат тасарруфидан чиқариш бўйича коммисияси тузадилар.Комиссия таркибига Давлат мулки қўмитасининг вакиллари билан бир қаторда юридик шахслар бирлашмаларининг вакиллари киритилади.Бирлашма таркибидан хусусийлаштирилаётган корхона, унинг маъмурияти ва меҳнат жамоаси аъзолари, молия, монополияга кириши ҳамда солиқ оргналари, хизмат кўрсатувчи банк, ҳокимиятларнинг вакиллари ва бошқа мутахассислар ўрин олган.Комиссия фаолиятига Давлат мулки қўмитаси ёки унинг ҳудудий бошқармалари томонидан ўзларининг ходимлари сафидан тайинланган Коммисия Раиси раҳбарлик қилади. Корхонани давлат тассаруфидан чиқаришга тайёрлаш ишлари қуйидагиларни ўз ичига олади: унинг ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш фондларини рўйхат қилиш ; давлат тасарруфидан чиқарилиши лозим бўлган мулкнинг таркибини аниқлаш; баҳолаш фаолиятини амалга ошириш ҳуқуқини берувчи лицензияга эга бўлган ташкилотларнинг хулосаси асосида объектнинг баҳолаш қийматини белгилаш; меҳнат жамоасида тушунтириш ишларини олиб бориш, шунингдек, қонунчиликнинг бошқа масалалари. Акциялаштириш жараёнида давлат тасарруфидан чиқарилаётган корхона мулкининг баҳолаш қийматини аниқлаш ва шу асосда ташкил этилаётган акциядорлар жамияти устав фондининг миқдорини белгилаш муҳим аҳамиятга эга.Қайта ўзгартирилаётган корхона мулкининг баҳолаш қиймати инвентарлаш натижаларига кўра мулкнинг мавжудлиги ва ҳақиқий ҳолатидан келиб чиқиб, шунингдек, давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш вақтида баланс бўйича мавжуд бўлган бошқа активлар ҳамда пассивларни, милий валютада юзага келган бозор нархларини инобатга олган ҳолда, шу билан бирга ушбу қийматни баҳолаш амалга оширилаётган вақтда банклараро валюта бозорида белгиланадиган биржадан ташқари валюта бозори курси бўйича АҚШ долларида қайд этиш билан аниқланади. 3.Янгидан барпо этилган акциядорлик жамиятларини ташкил қилиш. Акциядорлик жамиятини таъсис этиш йўли билан барпо қилиш муассисларнинг еки муассиснинг қарорига кўра амалга оширилади. Таъсис шартномасига, яъни жамиятни ташкил этиш тўғрисидаги шартномасига имзо чеккан юридик ва жисмоний шахслар акциядорлик жамиятининг муассислари

ҳисобланади.Таъсис этиш тўғрисидаги қарор таъсис йиғилиши (конференция) томонидан қабул қилинади.Мазкур қарор бир шахс томонидан ҳам қабул қилиниши мумкин.Таъсис шартномасида жамият ташкилотчиларининг жамиятни таъсис этишдаги биргаликдаги ҳаракатлари, устав сармоясининг миқдори, муассислар ўртасида жойлаштирилиши лозим бўлган акцияларнинг сони, турлари ва хиллари, акцияларни тўлаш миқдори ҳамда тартиби, муассисларнинг жамиятни ташкил этишдаги ҳуқуқ ва мажбуриятлари белгиланади. Муассислар то жамият давлат рўйхатига олингунига қадар уни ташкил этиш билан боғлиқ мажбуриятлар бўйича биргаликда жавобгарликка эга. Янгидан барпо этиладиган акциядорлик жамиятини ташкил қилишда унинг барча акциялари муассислар ўртасида жойлаштирилиши лозим. Таъсис конференциясида акциядорлик жамиятини ташкил этиш тўғрисидаги қарордан ташқари, жамиятни таъсис этиш жараёнида шартномаларни тасдиқлаш билан боғлиқ масалалари кўриб чиқариладиган акцияларнинг сони, турлари ва хиллари аниқланади, кузатувчи кенгаш, тафтиш комиссияси сайланади, янгидан барпо этиладиган акциядорлик жамиятининг таъсис ҳужжатларидан бири ҳисобланадиган Устав тасдиқланади. Акциядорлик жамиятининг Устави қуйидагиларни мажбурий равишда ўз ичига олиши лозим: - тўлиқ ва қисқартирилган фирма номи ҳамда унинг манзили; - фаолият предмети, мақсади ва муддатлари; - устав фондининг ҳажми; - утав фондини кўпайтириш ва камайтириш тартиби; - чиқариладиган акцияларнинг турлари, уларнинг номинал қиймати, ҳар хил турдаги ўзаро нисбати; - фойда ва дивидендларни тақсимлаш ҳамда зарарларни қоплаш тартиби; - захира ва бошқа фондларни барпо этиш тартиби; - акциядорлик жамияти иштирокчиларининг ҳуқуқ ва мажбуриятлари; - жамиятни бошқариш тизими, ижроия ва назорат органлари аъзоларининг сони, уларни сайлаш тартиби ҳамда ушбу органларнинг ваколатлари; - йиллик ҳисоботларини тузиш, текшириш ва тасдиқлаш тартиби; - акциядорлик жамиятини қайта ташкил этиш ва тугатиш тартиби. Жамият уставида бир акциядорга тегишли бўлган акциялар сони ва уларнинг умумий номинал қиймати чегараланиши кўзда тутилиши мумкин. Акциядорлик жамиятлари Адлия вазирлигида (унинг вилоятлардаги идораларида) рўйхатга олиниб, юридик шахс мақомини олган кундан бошлаб бир ойдан кечиктирилмаган муддатда қимматли қоғозларни рўйхатга киритиш учун тегишли тарзда расмийлаштирилган ҳужжатларни қимматли қоғозлар бозори фаолиятини мувофиқлаштириш ва назорат қилиш органига топшириши лозим. Қимматли қоғозлар эмиссиясини рўйхатга олиш учун акциядорлик жамиятлари қимматли қоғозлар бозори фаолиятини мувофиқлаштириш ва назорат қилиш органига қуйидаги ҳужжатларни топширади: 1. Қимматли қоғозларни рўйхатга олиш ҳақида ариза. 2. Таъсис ҳужжатларининг нотариал тарзда тасдиқланган нусхаси. 3. Давлат рўйхатига олинганлиги ҳақидаги гувоҳноманинг нусхаси.

4. Қимматли қоғозларни чиқариш тўғрисида акциядорлар умумий йиғилиши қарори. 5. Қимматли қоғозларнинг хусусий тарзда жойлаштирилиши ҳолларида (ёпиқ акциядорлик жамиятлари учун), уларнинг нашри ҳақида ахборот ёки очиқча жойлаштирилиши ҳолларида қимматли қоғозларнинг эмиссия проспекти (очиқ акциядорлик жамиятлари учун). 6. Чиқариладиган акцияларнинг намуналари. 7. Бизнес-режа. 8. Қимматли қоғозлар очиқ жойлаштирилган ҳолларда улар билан амалга ошириладиган операциялар учун солиқ тўланганлигини тасдиқловчи тўлов ҳужжатлари. Ёпиқ акциядорлик жамияти ўзининг ташкил этилганлиги ва акцияларига обуналар ҳақида кенг жамоатчиликка хабар қилмайди. У фақат қимматли қоғозлар бозори фаолиятини мувофиқлаштириш ва назорат қилиш органига акцияларни чиқариш тўғрисидаги ахборотни тақдим этади. 4.Акциядорлик жамиятини бошқариш. Акциядорлик жамиятини бошқариш мулкчиликнинг бошқа шаклларидаги корхоналарни бошқаришдан анча фарқ қилади. Акциядорлик жамиятини бошқариш органлари қуйидагилар:акциядорларнинг умумий йиғилиши, кузатувчи кенгаш ва ижроия орган – бошқарув ёки дирекция. Акциядорларнинг умумий йиғилиши. Акциядорларнинг умумий йиғилиши акциядорлик жамиятини бошқаришнинг олий органи ҳисобланади.Акциядорлик жамияти бир йилда камида бир марта акциядорларнинг умумий ҳисоботи йиғилишини ўтказиши шарт.Бундан ташқари, умумий йиғилишни ҳам ўтказиши мумкин. Акциядорлар умумий йиғилишини ўтказиш санаси ва тартиби, унинг ўтказилиши ҳақида акциядорларга хабар қилиш усули, умумий йиғилишни ўтказишга тайёргарлик чоғида акциядорларга тақдим этиладиган материаллар (ахборот)нинг рўйхати акциядорлик жамиятининг кузатувчи кенгаши томонидан белгиланади. Акциядорларнинг умумий йиғилиши фақат кун тартибига киритилган масалалар бўйича қарорлар қабул қилиши мумкин. Умумий йиғилишнинг махсус ваколатига кирмайдиган масалалар бўйича қарорлар, ёпиқ акциядорлик жамияти акциядорлари умумий йиғилишининг қарорлари йиғилиш ўтказилмаган ҳолда, сиртдан овоз бериш (сўровнома) йўли билан қилиниши мумкин. Бунда овоз беришда ҳаммаси бўлиб жамиятни овоз берувчи акцияларининг камида 75 фоизига эга бўлган акциядорлар иштирок этиши керак. Акциядорлар умумий йиғилишини ўтказиш ҳақидаги хабар белгиланган шаклда матбуотда эълон қилинади ҳамда ҳар бир акциядорга жўнатилади. Акциядорлар умумий йиғилишига тайёргарлик кўриш жараёнида акциядорлар йиллик ҳисобот, тафтиш комиссиясининг хулосаси, уставига киритиладиган ўзгартиришлар ва қўшимчалар лойиҳаси билан танишиб чиқиши мумкин.Акциядорлик жамияти акциядорларига ушбу ҳужжатлардан фойдаланиш учун имкониятлар яратиб бериши шарт. Акциядорлик жамиятини овоз берувчи акцияларининг камида бир фоизига эга бўлган акциядор ёки акциядорлар гуруҳи молия йили якунланганидан сўнг 30

кундан кечиктирилмаган муддатда бўлажак йиллик умумий йиғилишнинг кун тартибига масалалар киритиши, шунингдек, кузатувчи кенгаш ва тафтиш комиссияси таркибига номзодлар кўрсатиши мумкин. Акциядорлар умумий йиғилишида акциядорларнинг шахсан ўзи ёки уларнинг вакиллари иштирок этиши мумкин. Акциядорлар умумий йиғилиши фақат унда ҳаммаси бўлиб тарқатилган ва жойлаштирилган овоз берувчи акцияларнинг 60 фоизидан ортиғига эгалик қилувчи акциядорлар, шу жумладан, 25 ва ундан ортиқ фоизли акциялар пакетига эга бўлган акциядорлар иштирок этса, кворумга эга бўлади.Умумий йиғилишда овоз бериш, одатда, ”битта овоз берувчи акция – бир овоз” тамойили бўйича ўтказилади.Агар жамиятакциядорларининг сони юзтадан кўп бўлса, овоз бериш фақат бюлетенлар билан амалга оширилади. Бундай ҳолатда махсус ҳисоблаш комиссияси тузилади, унинг миқдори ва ходимлари таркиби кузатувчи кенгашнинг таклифига кўра акциядорлар умумий йиғилиши томонидан тасдиқланади. Кузатувчи кенгаш Акциядорлик жамиятининг (акциядорлар умумий йиғилишининг махсус ваколатига кирувчи масалалардан ташқари) фаолиятига умумий раҳбарлик қилиш кузатувчи кенгаш томонидан амалга оширилади. Агар жамиятни овоз берувчи акцияларининг эгалари бўлган акциядорлар сони 30 нафардан кам бўлса, кузатувчи кенгашнинг вазифалари жамият акциядорлари умумий йиғилишининг зиммасига юклатилади. Кузатувчи кенгашнинг аъзолари акциядорларнинг умумий йиғилиши томонидан сайланади, бунда улар ижроия органнинг аъзолари бўла олишмайди.Овоз берувчи акциялар эгаларининг сони 500 дан ортиқ бўлган ёпиқ акциядорлик жамиятлари учун кузатувчи кенгаш аъзоларининг сони етти кишидан кам бўлмаслиги, акциядорларнинг сони минг кишидан кўп бўлган жамиятлар учун эса, - тўққиз кишидан кам бўлмаслиги керак.Кузатувчи кенгашнинг раиси кенгаш таркибидан унинг аъзоларининг кўпчилик овози билан сайланади.Жамиятнинг кузатувчи кенгаши таркибига сайланган шахслар чекланмаган миқдорда қайта сайланиши мумкин. Устав фондида давлатнинг улуши 25 фоиздан ортиқ бўлган акциядорлик жамиятидаги давлатнинг вакили, шунингдек акциядорлик жамияти акцияларининг давлатга тегишли пакетини бошқаришга ишонч билдирилган шахс (унинг вакили) ўз лавозимига кўра кузатувчи кенгашнинг аъзолари ҳисобланади ва акциядорлар умумий йиғилиши томонидан сайланиши шарт эмас. Бошқаришнинг ижроия органи Акциядорлик жамиятининг жорий фаолиятига раҳбарлик қилиш ижроия оргна томонидан амалга оширилади, ушбу орган якка (директор) ёки коллегиал (бошқарув, дирекция) бўлиши мумкин. Агар бошқариш бир вақтнинг ўзида ҳам коллегиал орган томонидан амалга оширилса, жамият уставида улардан ҳар бирининг ваколатлари назарда тутилиши лозим. Акциядорлар умумий йиғилишининг қарори билан ижроия органининг ваколатлари шартнома бўйича тижорат ташкилотига (бошқарувчи компанияга) ёки якка тадбиркорга (бошқарувчига) топширилиши мумкин. Ижроия органининг раҳбари жамият фаолиятининг барча масалаларини мустақил равишда ҳал қилади, умумий йиғилиш ва кузатувчи кенгашнинг махсус ваколатига киритилган масалалар бундан мустасно.У қуйидаги ҳуқуқларга эга:

- акциядорлик жамияти номидан ишонч қоғозисиз ҳаракат қилиш, бошқа ташкилотлар билан ўзаро муносабатларда унинг манфаатларини ифодалаш, шартномалар, битимлар, шу жумладан, меҳнат шартномаларини тузиш; - ишонч қоғозларини бериш; - банкларда ҳисоб-китоб ва бошқа ҳисобрақамларини очиш; - унга бўйсунадиган барча ходимлар учун мажбурий бўлган буйруқлар ва кўрсатмаларни чиқариш; - ходимлар штатини тасдиқлаш, бўш ўринларни ходимлар билан тўлдириш. Ижроия органининг мажлиси зарур ҳолларда, лекин камида бир ойда бир марта ўтказилади. Ижроия орган ўзининг ички мажлисида кузатувчи кенгаш муҳокамасига киритиладиган масалаларни олдиндан кўриб чиқади.

А Д А Б И Ё Т Л А Р : 1. «Қимматли ќоғозлар ва фонд биржаси тўғрисида» Ўзбекистон Республикасининг қонуни. 1993 йил 2 сентябр 2. «Биржалар ва биржа фаолияти тўғрисида» Ўзбекистон Республикасининг қонуни. 2001 йил 29 август 3. Каримов И.А. «Иқтисодиётни эркинлаштириш ва ислоҳотларни чуқурлаштириш – энг муҳим вазифамиз». – Т. «Ўзбекистон», 2000. 4. Каримов И.А. «Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда». – Т. «Ўзбекистон», 1999. 5. www.ziyonet.uz 6. www.nur.uz

Похожие

Фонд бозори тизимидаги фонд биржалари

Молия бозорининг курсаткичлари ва уларга таьсир этувчи омиллар

Молия бозори инструментлари ва улар асосидаги иктисодий-ҳуқуқий муносабатлар

Когозлар бозорида тижорат банкларининг фаолияти

Электрон валюта биржа