logo

Назорат килувчи дастурлар. Муаммоли ёндашув дастурлари. Эксперт тизимлар ва сунъий интеллектНазорат килувчи дастурлар. Муаммоли ёндашув дастурлари. Эксперт тизимлар ва сунъий интеллект

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

62.5 KB
Назорат килувчи дастурлар. Муаммоли ёндашув дастурлари. Эксперт тизимлар ва сунъий интеллект Режа 1. «Сунъий интеллект» тушунчаси. 2. Компьютерларнинг пайдо булиши ва дастурлар ёрдамида масалаларни ечиш. 3. Янги укув материалини урганиш. 4. Физика ва астрономия укитишда ахборот технологиядаридан фойдаланиб укитишнинг максади.  «Сунъий интеллект» тушунчаси дастлаб АЈШда пайдо булди ва секин- аста бошка давлатларда хам кенг кулланила бошланди. 1956 йил АЈШ да компьютер ва дастурлаш сохасидаги 10 нафар америкалик етакчи мутахассиснинг биринчи учрашуви булиб утди. Уша пайтда мутахассислардан купчилиги якин ун йил ичида сунъий акл яратилиши мумкинлигини тахмин киларди. Чорак асрдан кейин, яъни 1981 йили сунъий интеллект буйича Канадада булиб утган халкаро конференцияда биринчи учрашувнинг унта катнашчисидан бештаси килинган башоратлар ута оптимистик булганлигини, муаммолар эса анчагина мураккаб эканлигини тан олишди. Шундай булсада бу йуналишда купгина илмий ва амалий натижаларга эришилгани кайд этилди. хозирги кунда сунъий интеллектни яратиш буйича илмий ишлар купгина давлатларда олиб бориляпти. Сунъий интеллект шахснинг нисбатан баркарор булган, масалан, ахборотни кабул килиш ва ундан маълум масалаларни хал килишда фойдалана олиши каби аклий кобилиятини ифодалайди. Компьютерда хал этилаётган масалалар, хатто айримлари анчагина мураккаб булсада, интеллектуал хисобланмайди. Бу уринда мактабда бажариладиган арифметик амаллар интеллектуал эмасми, деган савол тугилади. Бу ифодада масалага тегишли кандайдир ноаник элемент мавжуд. Бу масалани ечишнинг аник алгоритми номаълумлиги ёки мавжуд эмаслигидадир. Јандайдир стандарт материаллар масалани ечиш методини билмайдиган укувчи учун жавобни излаш, аник аклий мехнатни талаб киладиган интеллек туал амал хисобланади. Услубни билган укувчи, ушбу турдаги ма салани автоматик равишда ечади. Шундай килиб, масала кандай мураккаб булмасин, агар уни ечишнинг аник услуби (алгоритми) топилган ва мос дастури ишлаб чикилган булса, у ишни интеллектуал ёки хакикатдан ижодий хал килинган деб хисобласа булади. Компьютер учун эса одатда бу ишнинг факат механик амалларни бажариш кисми колади. Лекин бу барча масалаларда хам эмас. Шундай вазиятлар буладики, масалани ечиш алгоритми умуман топилмаган булиб, анчагина вакт сарфлаганда хам уни компьютерда ечиб булмайди. Бундай масалалар кам эмас. Булар каторига образларни топиш, шахмат уйнаш дастурларини яратиш, таржималарни автоматлаштириш кабиларни киритиш мумкин. Инсон шундай масалаларга дуч келганда, у кандайдир ягона ечимни ёки самарали услубни топишга интилмайди, балки масалани ечиш жараёнида турли услуб ва йул, ахборот манбаларидан фойдаланишга харакат килади. У мантик конунларини, математик муносабатлар, мураккаб масалани майдарок масалаларга ажратиш йулларидан ёки аввал учраган масалаларга ухшаш мулохаза килишдан фойдаланади. Бир суз билан айтганда, бу уринда инсон фикрлашининг мослашувчанлиги ва куп томонламалиги намоён булади. Сунъий интеллект сохасидаги ишлар, асосан, компьютерни хозирча кам эгаллаган услуб ва усуллардан самаралирок фойдаланишга «ургатиш»дан иборат. ¥озирги кунда бу сохада анчагина ишлар килинган, яъни интеллектуал вазифаларни хал киладиган дастурлар яратилган. Мутахассислар яратилган дастурларни аникрок, бехато ишлайдиган килиб яхшилаш ва уларни такомиллаштириш устида кизгин иш олиб боришмокда. Компьютерда муаммони ечишнинг оптимал варианти танланади. Чунки оптимал вариант танланмаса ва масала тугридан-тугри ечиладиган булса, унга жуда куп вакт сарфлашга тугри келади. Масалан, уйингиздан мактабга ёки ишга боришнинг бир неча варианти булиши мумкин. Биринчи бор бораётганингизда энг якин йулни топиш учун, албатта, ёрдамга мухтож буласиз. Бундай масалаларда умумий ухшашлик бор — уларни тасодифий излаш услуби ёрдамида ечилади. Ечишнинг вариантлари эса, экспотенциал равишда ортиб боради. Демак, куп сондаги ечимлар ичидан энг кулайини топиш асосий муаммо булиб колади ва бу масаланинг ечими оптимал вариантни танлашни такозо этади. Компьютерларнинг пайдо булиши ва дастурлар ёрдамида масалаларни ечишни билишни янги турларининг келиб чикишига сабаб булди. Интеллектуал тизимни бундай турлардан бири сифатида курсатиш мумкин. Интеллектуал тизимнинг асосий принципи шундаки, бирор масалани ечишда инсоннинг мантикий фикрлаш усулидан фойдаланилади. Мураккаб масалаларнинг ечимини излашда инсон маълум конуниятларни билишга асосланади. У математик теоремалар ёки амалиётдан олинган коидалардан фойдаланади, мураккаб масалаларни содда масалаларга ажратади ва бошка усулларни татбик этади. Умуман, интеллектуал тизимнинг асосий вазифасига тупланган билимлар омборини татбик этиш ва ундан фойдаланган холда мураккаб масалаларни ечишнинг оптимай йулларини излаш хамда ечимини топиб киради.   Жамиятда булаётган узгаришлар, фан ва техниканинг ривожланиши уз навбатида бошка фанлар катори физика ва астрономия фанларини укитишни хам узлуксиз такомиллаштириб беришни такозо этади. Физика ва астрономия укитиш тарихига назар солсак йил сайин янги методлар яратилиб укув жараёнида жорий этилиб келмокда. ¥озирги кунда Республикамизда таълим сохасида олиб борилаётган ислохатлар физика ва астрономия укитиш жараёнига хам янги педагогик техналогияларни куллашни талаб этади. Бугунги кунда таълим сохасида компьютерлардан кенг фойдалинмокда. Замонавий дарс деганда, бугунги кунда, компьютерлардан кенг фойдаланган холда жахон тажрибаларига асосланган холда дарс утишни тушинмок керак. Бунда асосий эътибор укитишнинг натижасига, яъни укувчиларнинг назарий билимларни мукаммал эгаллашига ва шу билан бирга етарли амалий куникмаларига эга булишига, яъни олган назарий билимларини амалда куллай олиш кобилиятини шакллантиришга каратилиши керак. Бунинг учун физика ва астрономия дарсларини укитишда фан ва техника ютукларидан, янги технологиялардан унумли фойдаланмок зарур. укувчиларнинг мустакил билим олиш куникмасини шакллантиришга хам алохида эътибор каратмок керак. Янги укув материалини урганиш учун одатда дарслар сухбат, хикоя ва маъруза шаклида утилади. Янги укув материалини урганиш дарсларида биринчи навбатда укувчиларни психологик жихатдан тайёрлаш, яъни уларда янги укув материалини урганишга эхтиёжни тугдириш зарурдир. Бунинг учун утилган мавзуларни такрорлаб, мустахкамлаб бу билимларни янги укув материали билан богликлигини курсатиб бормок мухимдир. укитувчи шу вазифани мувафаккиятли уддалагач янги материални урганишнинг максади аниклаб олинади ва уни ечиш йуллари кидирилади. Дарс утиш жараёнида албатта демонстрацион тажрибалардан кенг фойдаланиш, масала ечиш оркали олган билимларни мустахкамлаш зарурдир. Билимларни мустахкамлашда турли хил масалаларни – сифат, микдорий, экспериментал ва бошка, ечиш мухим роль уйнайди. Янги укув материалини урганиш дарси куйидаги элементлардан тузилган булиши керак: 1). Кириш кисм – сухбат, машк; 2). Муаммоли вазиятни тугдириш ва уни ечиш йулларини топиш; 3) муаммони экспериментал урганиш; 4) олинган натижаларни тахлил килиш ва хулоса чикариш; 5) олган билимларни мустахкамлаш ва уларни амалда куллаш учун укувчиларнинг машки; 6) уй вазифаси. Физика ва астрономия укитишда ахборот технологиядаридан фойдаланиб укитишдан максад, укувчиларга факат назарий билим бериш булмасдан, балки уларда амалий куникма ва малалкаларни шакллантиришдан хам иборатдир. Агар бу мухим вазифага эътибор берилмаса укувчиларнинг олган назарий билимлари хеч кандай самара бермайди. Амалий куникмалар деганда - укувчиларни масала еча олиши, оддий хисоб – китобларни бажара олиши, оддий экспериментал курилмаларни йига олиши, кузатиши ва улчов ишларини бажара олиши, замонавий ахборот технологияларидан фойдаланиш куникмаларига эга булиши кузда тутилади. Бу максадга эришиши асосан амалий машгулотларда, лаборатория ишлари ва физпрактикум утказиш жараёнида амалга оширилади. укувчилар билимини текширишни укитувчи барча турдаги дарсларда системали амалга ошириш керак. Шунда укитувчи укувчиларни у утган материални кандай узлаштирганлигини, шу оркали узи куллаган методнинг самарадорлигини билиб олади, хамда бу укувчиларни системали шугулланишига ва уй вазифаларини бажаришига асос булади. укувчилар билимини текширишда кейинги йилларда тест усулидан фойдаланиш ижобий самара бермокда. Тест саволларини тузишга укитувчи алохида эътибор каратмоги зарур, чунки тестнинг мукаммаллиги укувчилар билимини текширишда ва реал бахолашда мухим урин тутади. Тест топшириклари киска, аник, ишончли, тушунарли, содда булиши, барча мавзуларни камраб олган булиши зарур. Тест синовларида компьютерлардан фойдаланиш ижобий натижалар бериши шубхасиздир. укувчилар билимини бахолашда рейтинг тизимидан фойдаланиш афзалдир. Бунда укувчиларга куйилган бахо реал булиши аникдир. Рейтиннг тизимидан фойдаланганда укувчиларнинг фаолияти тулик камраб олинади, хамда укувчиларни фаоллигини оширади. укувчилар билимини бахолашда уларнинг ижодкорлигига алохида эътибор каратиш зарур. Бахо мезонларини белгилашда одатда хар бир фан буйича мавжуд дастурлардаги курсатмалардан фойдаланиш керак. Адабиётлар 1. В.Н. Каптеилинин. «Компьютер в обучении: психолого-педагогические проблемы компьютерного обучения. Круглый стол// Вопросы психологии». -1987. №1. С-60-88. 2. А.А.Абдукадыров. «Теоияирактика интенсификации подготовки учитилей физика-матемаитческих дисциплин». «Аспект использования компьютерных средств в учебно-воспитательном процессе// Диссертация на соискание ученой степени доктора педагогических наук». – Тошкент, 1990. 3. У. Юлдашев, М.Э. Мамаражабов, К.А. Мирвалиева. POWER POINT 97: ук ув ку лланма . – Т ., 2001. - 32 б . 4. М.Х.Лутфуллаев., М.А.Файзиев. «Интернет асослари»., СамДУ нашриёти. 2001. 5. Б.ў.£одиров. У.Бегимкулов, А.А.Абдукодиров. «Ахборот технологиялари». Электрон дарслик. 2002. 6. С.С.ууломов, А.Х.Абдуллаев. «Виртуальные стенды для имитации функций учебных мастерских и лабораторных установок». МВИССО. Т.,2002. 7. Р.И.Холмуродов, М.¥, Лутфуллаев. «Замонавий ахборот технологгиялари асосида укитиш», Т.,узРФА «Фан», 2003. 8. А.Сатторов. «Информатика ва ахборот технологиялари». - Академик лицей ва касб – хунар колледжлар учун дарслик. – Т.: узбекистон, 2002 й. 9. У. Юлдашев, Ш.К. Рахматуллаева. I nternet асослари: укув кулланма. – Т., 2002.-28 б. 10. Компьютерная поддержка школьного курса астрономии. http://www.astronet.ru/