Назорат қилувчи дастурлар. Муаммоли ёндашув дастурлари. Эксперт тизимлар ва сунъий интеллект - Информатика и ИТ - Рефераты

Назорат қилувчи дастурлар. Муаммоли ёндашув дастурлари. Эксперт тизимлар ва сунъий интеллект

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

93 KB

Назорат қилувчи дастурлар. Муаммоли ёндашув дастурлари. Эксперт тизимлар ва сунъий интеллект. Дастурий ўқитиш. Муаммоли-дастурий ўқитиш имкониятлари. Режа : 1. «Сунъий интеллект» тушунчаси. 2. Компьютерларнинг пайдо бўлиши ва дастурлар ёрдамида масалаларни ечиш . 3. Янги ўқув материалини ўрганиш . 4. Физика ва астрономия ўқитишда ахборот технологиядаридан фойдаланиб ўқитишнинг мақсади. 5. ўқитишдаги эвристик ёндошишларни ривожлантириш. 6. Монологли метод ва фикр юритиб баён қилиш методи. 7. Тадқиқотли топшириқлар методи .

«Сунъий интеллект» тушунчаси дастлаб АҚШда пайдо бўлди ва секин-аста бошқа давлатларда ҳам кенг қўлланила бошланди. 1956 йил АҚШ да компьютер ва дастурлаш сохасидаги 10 нафар америкалик етакчи мутахассиснинг биринчи учрашуви бўлиб ўтди. Уша пайтда мутахассислардан кўпчилиги яқин ун йил ичида сунъий ақл яратилиши мумкинлигини тахмин қиларди. Чорак асрдан кейин, яъни 1981 йили сунъий интеллект бўйича Канадада бўлиб ўтган ҳалқаро конференцияда биринчи учрашувнинг ўнта қатнашчисидан бештаси қилинган башоратлар ўта оптимистик бўлганлигини, муаммолар эса анчагина мураккаб эканлигини тан олишди. Шундай бўлсада бу йўналишда кўпгина илмий ва амалий натижаларга эришилгани қайд этилди. ҳозирги кунда сунъий интеллектни яратиш бўйича илмий ишлар кўпгина давлатларда олиб бориляпти. Сунъий интеллект шахснинг нисбатан барқарор бўлган, масалан, ахборотни қабул қилиш ва ундан маълум масалаларни ҳал қилишда фойдалана олиши каби ақлий қобилиятини ифодалайди. Компьютерда хал этилаётган масалалар, хатто айримлари анчагина мураккаб бўлсада, интеллектуал ҳисобланмайди. Бу ўринда мактабда бажариладиган арифметик амаллар интеллектуал эмасми, деган савол туғилади. Бу ифодада масалага тегишли қандайдир ноаниқ элемент мавжуд. Бу масалани ечишнинг аниқ алгоритми номаълумлиги ёки мавжуд эмаслигидадир. Қандайдир стандарт материаллар масалани ечиш методини билмайдиган ўқувчи учун жавобни излаш, аниқ ақлий меҳнатни талаб қиладиган интеллек туал амал ҳисобланади. Услубни билган ўқувчи, ушбу турдаги ма салани автоматик равишда ечади. Шундай қилиб, масала қандай мураккаб бўлмасин, агар уни ечишнинг аниқ услуби (алгоритми) топилган ва мос дастури ишлаб чиқилган бўлса, у ишни интеллектуал ёки ҳақиқатдан ижодий хал қилинган деб ҳисобласа бўлади. Компьютер учун эса одатда бу ишнинг фақат механик амалларни бажариш қисми қолади. Лекин бу барча масалаларда ҳам эмас.

Шундай вазиятлар бўладики, масалани ечиш алгоритми умуман топилмаган бўлиб, анчагина вақт сарфлаганда ҳам уни компьютерда ечиб бўлмайди. Бундай масалалар кам эмас. Булар қаторига образларни топиш, шахмат ўйнаш дастурларини яратиш, таржималарни автоматлаштириш кабиларни киритиш мумкин. Инсон шундай масалаларга дуч келганда, у қандайдир ягона ечимни ёки самарали услубни топишга интилмайди, балки масалани ечиш жараёнида турли услуб ва йўл, ахборот манбаларидан фойдаланишга харакат қилади. У мантиқ қонунларини, математик муносабатлар, мураккаб масалани майдароқ масалаларга ажратиш йўлларидан ёки аввал учраган масалаларга ўхшаш мулоҳаза қилишдан фойдаланади. Бир сўз билан айтганда, бу ўринда инсон фикрлашининг мослашувчанлиги ва кўп томонламалиги намоён бўлади. Сунъий интеллект соҳасидаги ишлар, асосан, компьютерни ҳозирча кам эгаллаган услуб ва усуллардан самаралироқ фойдаланишга «ўргатиш»дан иборат. ҳозирги кунда бу соҳада анчагина ишлар қилинган, яъни интеллектуал вазифаларни хал қиладиган дастурлар яратилган. Мутахассислар яратилган дастурларни аниқроқ, бехато ишлайдиган қилиб яхшилаш ва уларни такомиллаштириш устида қизгин иш олиб боришмоқда. Компьютерда муаммони ечишнинг оптимал варианти танланади. Чунки оптимал вариант танланмаса ва масала тўғридан-тўғри ечиладиган бўлса, унга жуда кўп вақт сарфлашга тўғри келади. Масалан, уйингиздан мактабга ёки ишга боришнинг бир неча варианти бўлиши мумкин. Биринчи бор бораётганингизда энг яқин йўлни топиш учун, албатта, ёрдамга муҳтож бўласиз. Бундай масалаларда умумий ўхшашлик бор — уларни тасодифий излаш услуби ёрдамида ечилади. Ечишнинг вариантлари эса, экспотенциал равишда ортиб боради. Демак, кўп сондаги ечимлар ичидан энг қулайини топиш асосий муаммо бўлиб қолади ва бу масаланинг ечими оптимал вариантни танлашни тақозо этади. Компьютерларнинг пайдо бўлиши ва дастурлар ёрдамида масалаларни ечишни билишни янги турларининг келиб чиқишига сабаб бўлди. Интеллектуал тизимни бундай турлардан бири сифатида кўрсатиш мумкин. Интеллектуал тизимнинг

асосий принципи шундаки, бирор масалани ечишда инсоннинг мантиқий фикрлаш усулидан фойдаланилади. Мураккаб масалаларнинг ечимини излашда инсон маълум қонуниятларни билишга асосланади. У математик теоремалар ёки амалиётдан олинган қоидалардан фойдаланади, мураккаб масалаларни содда масалаларга ажратади ва бошқа усулларни татбиқ этади. Умуман, интеллектуал тизимнинг асосий вазифасига тўпланган билимлар омборини татбиқ этиш ва ундан фойдаланган ҳолда мураккаб масалаларни ечишнинг оптимай йўлларини излаш ҳамда ечимини топиб киради. Жамиятда бўлаётган ўзгаришлар, фан ва техниканинг ривожланиши ўз навбатида бошқа фанлар қатори физика ва астрономия фанларини ўқитишни ҳам узлуксиз такомиллаштириб беришни тақозо этади. Физика ва астрономия ўқитиш тарихига назар солсак йил сайин янги методлар яратилиб ўқув жараёнида жорий этилиб келмоқда. ҳозирги кунда Республикамизда таълим соҳасида олиб борилаётган ислоҳатлар физика ва астрономия ўқитиш жараёнига ҳам янги педагогик техналогияларни қўллашни талаб этади. Бугунги кунда таълим соҳасида компьютерлардан кенг фойдалинмоқда. Замонавий дарс деганда, бугунги кунда, компьютерлардан кенг фойдаланган ҳолда жаҳон тажрибаларига асосланган ҳолда дарс ўтишни тушинмоқ керак. Бунда асосий эътибор ўқитишнинг натижасига, яъни ўқувчиларнинг назарий билимларни мукаммал эгаллашига ва шу билан бирга етарли амалий кўникмаларига эга бўлишига, яъни олган назарий билимларини амалда қўллай олиш қобилиятини шакллантиришга қаратилиши керак. Бунинг учун физика ва астрономия дарсларини ўқитишда фан ва техника ютуқларидан, янги технологиялардан унумли фойдаланмоқ зарур. ўқувчиларнинг мустақил билим олиш кўникмасини шакллантиришга ҳам алоҳида эътибор қаратмоқ керак. Янги ўқув материалини ўрганиш учун одатда дарслар суҳбат, ҳикоя ва маъруза шаклида ўтилади. Янги ўқув материалини ўрганиш дарсларида биринчи навбатда ўқувчиларни психологик жиҳатдан тайёрлаш, яъни уларда янги ўқув материалини ўрганишга эҳтиёжни туғдириш зарурдир. Бунинг учун ўтилган мавзуларни

такрорлаб, мустаҳкамлаб бу билимларни янги ўқув материали билан боғлиқлигини кўрсатиб бормоқ муҳимдир. ўқитувчи шу вазифани мувафаққиятли уддалагач янги материални ўрганишнинг мақсади аниқлаб олинади ва уни ечиш йўллари қидирилади. Дарс ўтиш жараёнида албатта демонстрацион тажрибалардан кенг фойдаланиш, масала ечиш орқали олган билимларни мустаҳкамлаш зарурдир. Билимларни мустаҳкамлашда турли хил масалаларни – сифат, миқдорий, экспериментал ва бошқа, ечиш муҳим роль ўйнайди. Янги ўқув материалини ўрганиш дарси қуйидаги элементлардан тузилган бўлиши керак: 1). Кириш қисм – суҳбат, машқ; 2). Муаммоли вазиятни туғдириш ва уни ечиш йўлларини топиш; 3) муаммони экспериментал ўрганиш; 4) олинган натижаларни таҳлил қилиш ва хулоса чиқариш; 5) олган билимларни мустаҳкамлаш ва уларни амалда қўллаш учун ўқувчиларнинг машқи; 6) уй вазифаси. Физика ва астрономия ўқитишда ахборот технологиядаридан фойдаланиб ўқитишдан мақсад, ўқувчиларга фақат назарий билим бериш бўлмасдан, балки уларда амалий кўникма ва малалкаларни шакллантиришдан ҳам иборатдир. Агар бу муҳим вазифага эътибор берилмаса ўқувчиларнинг олган назарий билимлари ҳеч қандай самара бермайди. Амалий кўникмалар деганда - ўқувчиларни масала еча олиши, оддий ҳисоб – китобларни бажара олиши, оддий экспериментал қурилмаларни йиға олиши, кузатиши ва ўлчов ишларини бажара олиши, замонавий ахборот технологияларидан фойдаланиш кўникмаларига эга бўлиши кўзда тутилади. Бу мақсадга эришиши асосан амалий машғулотларда, лаборатория ишлари ва физпрактикум ўтказиш жараёнида амалга оширилади. ўқувчилар билимини текширишни ўқитувчи барча турдаги дарсларда системали амалга ошириш керак. Шунда ўқитувчи ўқувчиларни у ўтган материални қандай ўзлаштирганлигини, шу орқали ўзи қўллаган методнинг самарадорлигини билиб олади, ҳамда бу ўқувчиларни системали шуғулланишига ва уй вазифаларини бажаришига асос бўлади. ўқувчилар билимини текширишда кейинги йилларда тест

усулидан фойдаланиш ижобий самара бермоқда. Тест саволларини тузишга ўқитувчи алоҳида эътибор қаратмоғи зарур, чунки тестнинг мукаммаллиги ўқувчилар билимини текширишда ва реал баҳолашда муҳим ўрин тутади. Тест топшириқлари қисқа, аниқ, ишончли, тушунарли, содда бўлиши, барча мавзуларни қамраб олган бўлиши зарур. Тест синовларида компьютерлардан фойдаланиш ижобий натижалар бериши шубҳасиздир. ўқувчилар билимини баҳолашда рейтинг тизимидан фойдаланиш афзалдир. Бунда ўқувчиларга қўйилган баҳо реал бўлиши аниқдир. Рейтиннг тизимидан фойдаланганда ўқувчиларнинг фаолияти тўлиқ қамраб олинади, ҳамда ўқувчиларни фаоллигини оширади. ўқувчилар билимини баҳолашда уларнинг ижодкорлигига алохида эътибор қаратиш зарур. Бахо мезонларини белгилашда одатда ҳар бир фан бўйича мавжуд дастурлардаги кўрсатмалардан фойдаланиш керак. Ўқитишдаги эвристик ёндошишларни ривожлантириш ва бойитиш инновацион дидактик тизимлар билан боглик. Бундай тизимлар ХХ асрнинг иккинчи яримларида ривожлана бошлади. ўқитиш нинг эвристик аспекти муаммоли(А.В.Брушлинский, 1983) ва ривожлантирувчи(Д.Б.Эльконин, 1995; В.В. Давидов, 1986, 1996; Л.В.Занков, 1996 ва б.) ўқитиш технологияларига хос. ўқитиш нинг бу икки технологияси 60-70-йилларда ялпи кулланилган норматив- йуналишли ўқитиш усилига альтернатив-мукобил булиб юзага чикди. Таълим тизимида ўқувчини нг ролини ошириш амалиёти киритила бошлади. Муаммолик принципи ахборот излашни оддий тақлид килишдан бошланган бўлиб, бунда ўқитувчи талабанинг нимани излаши лозимлигини илгаритдан билган, ўқувчини тўғри жавобга келтирган. Кейинчалик педагогикага таълим махсулоти нафақат ўқувчига, балки ўқитувчи учун хам номаълум бўлиши мумкин, деган ғоя кириб келди. Бунинг натижасида, ўқитувчи ва ўқувчи бир ҳилда номаълумлик вазиятида бўлиб, ўқувчи билан ўқитувчи ўртасида диалогли ўқитиш методикаси пайдо булди).

Муаммолик ғояси ўқитишда кенг кўламда қўлланила бошлади. Эвристик ўқитишнинг уни муаммоли ва ривожланувчан ўқитишдан фарқловчи хусусиятларини қисқача кўриб чиқамиз. Муаммоли ўқитиш мақсади – ўқитивчи томонидан таклиф этилган, махсус билим орттиришга хизмат қиладиган масала – муаммони ўқувчилар ўз ақл- идроклари билан ечишдан иборат. Муаммоли ўқитиш методикасига кўра, ўқитувчи ўқувчиларни масалани ечиш «йулларига солиб юборади». Таълимда эвристик ёндошиш ўқитувчи ва ўқувчини олдиндан номаълум бўлган натижага эришишларини кўзлагани учун муаммоли ўқитиш имкониятларини кенгайтиришга имкон беради. Эвристик ўқитиш мақсади ўтган тажрибани оддий узатиш эмас, балки талабаларда мавжуд маълумотларга нисбатан янги, келажакни тузишга қаратилган шахсий тажриба ва унинг махсулини яратиш фаолиятига эришишдан иборат. Демак, ўқувчилар маълум ечимларни узлаштириш билан чекланмасдан, фаолият усулларини ўрганишлари лозим, шундагина таълимдаги репродуктив фаолият ижодиятга кўмаклапшиши мумкин. Муаммоли ўқитиш умумқабул этилган шаклда, одатда, интеллектуал ёндошиш талаб этиладиган мавзу ва фанларда қўлланилади. Эвристик ўқитиш анча кенг кўламли бўлиб, мактаб, коллеж, университет ва бошқа ўқув муассасаларидаги фанларда, шу жумладан, эмоционал-образли ўқитишда хам қўлланилиши мумкин. Муаммоли ўқитиш кўпинча, ўқув фанларининг мазмуни ва уни ўзлаштириш методикасига тўхталиб ўтади; эвристик ўқитиш таълим методологиясини белгилайди ва билимнинг назарий элементларини рефлексив яратишларга қаратилган, ўқувчиларда ўқиш мақсадини ўйлаш ва шахсий таълим мазмунини ҳосил қилиш хиссиётини кўзлайди. Муаммоли ўқитиш ни ташкил этишда олти хил дидактик усул қўлланиши мумкин [5;6.]:ўқитувчи ўқув материалининг моҳиятини уч хил баён қилади ва ўқувчининг мустақил ўқув фаолиятини уч хил ташкил этади. Жумладан, ўқув материалини: монолог; фикр юритиш ва мухокама килиш усулида; диалогли баён килади. Топшириқларни: эвристик; тадқиқотли ва программали усулларда беради.

Монологли баён этиш. ўкитувчи муаммоли вазият шароитида ўз маърузасида янги тушунчалар, фактларнинг мазмун-моҳиятини тушунтиради, талабаларга фаннинг тайёр хулосаларини айтиб беради. Фикр юритиб баён қилиш методи. Биринчи вариан – ўқитувчи муаммоли вазият яратиб, бор материални тахлил қилади, хулосалар чиқаради, фикрларни умумлаштиради. Иккинчи вариант – ўқитувчи мавзуни баён этиши борасида дарсни суҳбат – маъруза шаклида олиб боради. Бунда билим орттириш жараёнининг мантиқий асосида фикр юритиб, илмий изланишнинг сунъий логикасини (логика – фикр юритиш қонунлари тўғрисидаги фан; ички конуниятлар) яратади. Диалогли баён методи. Бунда ўқитувчи гурухдаги талабалар билан мулоқатда булади. ўқитувчи ўзи яратган муаммоли вазиятда муаммони ўзи қўяди ва уни талабалар ёрдамида ечади. Талабалар муаммони қўйишда, тахминларни олдинга суришда ва гипотезаларни исбот этишда фаол қатнашади. Дарс изланишли суҳбат, баён шаклида олиб борилади. Талабаларнинг фаолиятида ўқитишнинг репродуктив ва қисман-изланиш методлари мажмуи мавжуд бўлади. Эвристик топшириқлар методи. Бунда янги қонуниятлар, қоидалар ўқитувчи томонидан, талабаларнинг иштирокида хам эмас, балки ўқувчилар томонидан ўқитувчи раҳбарлигида очилади. Бу метод эвристик сухбат борасида муаммоли масала ва топшириқларни ечиш йули билан амалга оширилади. Тадқиқотли топшириқлар методи. ўқитувчи ўқувчилар олдига юқори даражада муаммоли назарий ва амалий тадқиқот топшириқларини қўяди. ўқувчи мустақил мантиқий фикр юритиб, янги тушунча ва янгича ёндошиш усулининг моҳиятини очади. Тадқиқот ишларини ташкил этиш шакллари турлича бўлиши мумкин: тажриба, фактларни йиғиш, доклад тайёрлаш, модуллаш. Программалаштирилган топшириқлар методи. Бунда ўқувчилар махсус тайёрланган дидактик воситалар ёрдамида янги билимлар олади. Эвристик ўқитишда излаш-билим орттириш объектлари сифатида нафақат муаммо ва масалалар, балки ўқувчиларнинг ўзлари хам, уларнинг шахсий потенциали, креатив, когнитив, рефлексив амаллари хам қатнашади. Эвристик

ўқитиш хам ўқувчиларни, хам ўқитувчининг ўзини ўзгаришга (ривожланишга) олиб келади; бунда ўқитувчилар ўқитиш жараёнини хақиқатни, борлиқни «билмайдиган» вазиятларда ташкил этишига тўғри келади. Эвристик ва муаммоли ўқитиш турлари шунингдек, умумий хислатларга ҳам эга, масалан, ўқитиш жараёнида шахсга буйсунмаслик, яъни ўқитувчи фикрига тобе бўлмаслик масаласини ҳал этишда, таълим масалаларини технологик ечишларда ва бошқа куп соҳаларда уларнинг умумийликлари бор. Ривожлантирувчи ўқитишда ўқувчиларнинг уларга бериладиган билимларни репродуктив эмас, балки шахсий фаолияти жараёнида ўзлаштириши назарда тутилади. Эвристик ўқитиш ривожлантирувчи ўқитишдан сифат жиҳатдан янги масала: нафақат ўқувчини, балки унинг таълим йулини хам, шу жумладан мақсадларини, технологияларини, таълим мазмунини ҳам ривожлантириши билан фарқланади. Эвристик ўқитишда ўқувчи ўзининг шахсий мақсадларини қўяди, билимларини намоён этади, методологик ва ўқув махсулини яратади, айнан шу сабабли таълим мазмуни унинг учун ўзгарувчан бўлиб, ўз фаолияти ўзгаради, ривожланади. ўқувчи субъект, ўз таълимининг конструктори, яратувчиси бўлиб қолади; у ўз билимларининг, ўқитувчи ёки дарсликка нисбатан муҳимлиги жиҳатдан кам бўлмаган, тўлақонли манбаи ва ўз билимларини ташкил этувчи бўлади. ўқувчи ўз машғулотларининг режасини тузади, турли фаолият соҳаларидан муҳим муаммоларга нисбатан шахсий мавқеи, фикрини аниқлайди, дунёнинг пайдо бўлишига оид ўзининг тахминий фикрларини ишлаб чиқади, математик тадқиқот бажаради, бирор нарсанинг конструкциясини ўйлаб топади. ўқитиш жараёни талабаларнинг шахсий билимлари ва тажрибаси билан бойитилади. Айни вақтда улар ўрганилаётган соҳаларда мутахассисларнинг муҳим ютуқлари билан танишадию, лекин ташқи материални ўзлаштириш билан чекланмайди. ўқув дастурларига мувофик утиладиган маърузалар, амалий машғулотлар ва лаборатория дарслари учун тузилган тарқатма материалларда келтирилган муаммоли топшириқлар (дивергент ёки конвергент муаммоли топшириқлар) бўйича ўқувчи мустақил равишда тайёрлаб келадиган саволлар ижодий фикрлашни

уйғотишда муҳим роль уйнайди. Фикрлашга мажбур этадиган баъзи саволларни тавсифлаб кўрамиз. Аввал фикр юритиш учун зарур булган муаммо танлаб олинади. Муаммони ечишнинг хар қайси босқичида қатор саволлар берилади. Булар жумласига энг умумийларини мисолга курсатиш мумкин. 1. Бу нима учун керак? 2. «Бундай шароитларни яратиш мумкинми?» 3. «Бу шароитларни ким ва качон яратади, умуман яратиш мумкинми?» ва ҳ.к. Ижодий муаммоларни ечишда анча кўп «эркин» саволлар керак бўлиб қолади. Масалан, « Агар ... булса, нима бўлади?», «Яна нима ... ?» ва б. Вазиятли масалани ечишда яна шундай саволлар бериш мумкин: «қандай янги шакллардан фойдаланишимиз мумкин?», «Буни яна қаерда қўлланиш мумкин?». Янги фикрларни излашда мумкин бўлган барча параллеллардан фойдаланиш керак. ўз-ўзига, масалан, қуйидаги саволларни бериш керак: «Бу нимага ухшайди?», «Бу қандай фикрларни, гояларни келтириб чикаради?», «Биронта параллелларни топиш мумкинми?», «Фойдаланиш мумкин бўлган бошқа ўхшаш нарса борми?». Яратилган нарсаларни модификация қилиш, турини ўзгартиришга оид саволлар хам анча ёрдам беради. ўзига-ўзи яна шундай саволлар бериш мумкин: «Агар бунинг бирор жойини ўзгартирсак, нима ходиса руй беради?», «Буни яхши томонга қандай ўзгартириш мумкин?», «Жараённинг ўзида қандай ўзгартиришлар қилишимиз мумкин?». Агар янги технологияни ўзгартириш ёки яратишга қаратилган бўлса, бундай савол жуда яхши бўлади. Яна шундай саволларни хам бериш мумкин: «Агар шаклини ўзгартирсак нима бўлади, шаклини қандай ўзгартириш мумкин?», «Бунга бошқа қандай шакл бериш мумкин?». Ижодий муаммоларни ечишда катталаштириш, кичрайтириш, бўлиш усулларидан фойдаланиш мумкин. Катталаштириш тоифаси янгиликни яратишда чексиз имкониятларни таъминлайди. Катталаштириш доирасини тадқиқ этиш учун одам ўзига қуйидаги саволларни бериши мумкин: «Нима қўшиш мумкин?», «Бу янада кучли (қудратли) бўлиши мумкинми?». Янги гоя-фикрларни катталаштириш

усули ёрдамида яратишда ўлчам, қиймат энг оддий калит бўлиб хизмат қилади. Масалан, «Вақтни узайтирсак, нима ходиса руй беради?» «Агар буни тез-тез такрорласак, қандай вазият содир булади?» Шунингдек «Икки, уч хисса оширсак, нима булади?» саволларини хам бериш мумкин. Ижодий қобилиятларимизни рағбатлантириш учун кичрайтириш йўлидан фойдаланиш хам мумкин. Масалан: «Агар буни кичрайтирсак, нима булади?», «Яна нимани чиқариб ташлаш мумкин?», «Буни янада ихчамлаштириш мумкинми?» «Агар буни янада паст қилсак, нима булади?», ёки «Торайтирсак?», «Бу нима учун огир, вазмин бўлиши керак?», «қандай такомиллаштириш мумкин?», «Нимани чиқариб ташлаш, бекор қилиш мумкин?». ўзгартириш, кучириш, компоновкалар ижодий тасаввурнинг муҳим шаклларидир. ўзгартириш жуда кўп муқобиллар (альтернативлар) га эришишни кўзлайди.

АДАБИЁТЛАР 1. В.Н. Каптеилинин. «Компьютер в обучении: психолого-педагогические проблемы компьютерного обучения. Круглый стол// Вопросы психологии». -1987. №1. С-60-88. 2. А.А.Абдукадыров. «Теоияирактика интенсификации подготовки учитилей физика-матемаитческих дисциплин». «Аспект использования компьютерных средств в учебно-воспитательном процессе// Диссертация на соискание ученой степени доктора педагогических наук». – Тошкент, 1990. 3. У. Юлдашев, М.Э. Мамаражабов, К.А. Мирвалиева. POWER POINT 97: ўқ ув қў лланма . – Т ., 2001. - 32 б . 4. М.Х.Лутфуллаев., М.А.Файзиев. «Интернет асослари»., СамДУ нашриёти. 2001. 5. Б.ў.қодиров. У.Бегимқулов, А.А.Абдуқодиров. «Ахборот технологиялари». Электрон дарслик. 2002. 6. С.С.ўуломов, А.Х.Абдуллаев. «Виртуальные стенды для имитации функций учебных мастерских и лабораторных установок». МВИССО. Т.,2002. 7. Р.И.Холмуродов, М.ҳ, Лутфуллаев. «Замонавий ахборот технологгиялари асосида ўқитиш», Т.,ўзРФА «Фан», 2003. 8. А.Сатторов. «Информатика ва ахборот технологиялари». - Академик лицей ва касб – ҳунар колледжлар учун дарслик. – Т.: ўзбекистон, 2002 й. 9. У. Юлдашев, Ш.К. Рахматуллаева. I nternet асослари: ўқув қўлланма. – Т., 2002.-28 б. 10. Компьютерная поддержка школьного курса астрономии. http://www.astronet.ru/ 11. Компьютерные (новые информационные) технологии обучения. http://www.novgorod.fio.ru/projects/Project635/s.htm 12. http://anvar.freenet.uz/axborot.html 13. http://college.ru/physics/ 14. http://www.college.ru/astronomy/ 15. http://ula.uzsci.net/portal/library/publ.php?s=view&id=124&page=3 .

Похожие

Назорат килувчи дастурлар. Муаммоли ёндашув дастурлари. Эксперт тизимлар ва сунъий интеллектНазорат килувчи дастурлар. Муаммоли ёндашув дастурлари. Эксперт тизимлар ва сунъий интеллект

Сунъий интеллект. Эксперт тизимлари

Сунъий интеллект тизимлари

Эксперт тизимлар ҳақида

Сунъий интеллект тизимлари ҳақида