Сунъий интеллект тизимлари - Информатика и ИТ - Рефераты

Сунъий интеллект тизимлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

139.3837890625 KB

Сунъий интеллект тизимлари Режа: 1. Сунъий интеллект тизимлари 2. Сунъий интеллектни дастурлаштиришга таъсири 3. Билимларни тасвирлаш моделлари

Сунъий интеллект тизимлари Сунoий интеллектнинг (СИ) интеллектуал ҳарактердаги масалаларнинг ечилиш усулларини ЭЪМ ёрдамида ўрганувчи фаннинг ҳаётда қўлланиб ривожланиб боришидан эксперт тизимлар (ЭТ) вужудга келди. ЭТ лар асосини предмет соҳаси маoлумотлари ҳақидаги ахборот киритилган билимлар базаси ташкил этади. Билимларни ЭТ га тақдим этишнинг икки асосий шакли: фактлар ва қоидалар бор. Фактлар- ҳодиса ва жараёнларнинг миқдорий ва сифат кўрсаткичларини қайд этади. Коидалар- одатда сабаб ва оқибатларни богловчи мантиқий шароитлар кўринишидаги фактлараро нисбатларни баён этади. СИ бу соҳаси 40 йилдан кўпроқ тарихий ривожланиш жараёнини бошидан кечиргандир. Пайдо бўлишиданоқ теоремани автоматик исботлаш, машина таржимаси (бир машина тилидан бошқа тилга ўгириш), тасвирларни ўрганиш ва анализ қилиш, роботлар ишини планлаштириш, ўйинлар алгоритми ва стратегияси каби ечимини кутаётган масалаларни қамраб олгандики, бу масалаларнинг хилма-хил ечими усулларини топиш хозиргача диққат марказимизда турибди . Эксперт тизимлар - бу малакали экспертлар даражасида фойдаланувчилар қарорларини тайёрлашнинг тор ихтисослаштирилган соҳасида билимларни қайта ишлаш тизимларидир. ЭТларга маслаҳат бериш, анализ қилиш, консулpтация бериш, диагноз қўйишдек нозик масалалар юклатилган. ЭТларни саноат корхоналарида қўллаш иш унумини ва мутахассисларнинг малакасини ошириш имконини беради. Билимларни тўплаш ва узоқ вақт сақлаш ЭТларнинг энг катта ютуьи ҳисобланади. Инсонлардан фарқ қилиб, ЭТлар ҳар қандай ахборотларга нисбатан обoектив бўлишади, бу эса ўтказилаётган тажриба сифатини оширади, жуда кўп билимларни талаб қилиб ишланаётган масалаларда хатоликнинг юзага келишини камайтиради.

ЭТ ларни яратилишида бир қатор қийинчиликлар вужудга келади. Бу энг аввало фойдаланувчининг ишлаб чиқиладиган тизимга қандай талаб кўйилишини билмаганлигидан келиб чиқади. Шунингдек псиҳологик тартибда, яoни билимлар базасини яратишда эксперт “машина мени ўрнимни эгаллаши мумкин” деган аснода иш тутиб, билимлар базасини кенг бўлишига интилмасдан, балки бунга қаршилик қилиши мумкин. Лекин, бу қўрқишлар асоссиздир, чунки ЭТ фикр юритиш қобилиятига эга эмасдир, бу эса уларни билимларини ошириш мумкин эмаслигини кўрсатади. Охирги вақтларда ўз- ўзини ўқитиб, билим олиш имкониятига эга бўлган тизимлар ишлаб чиқиш устида ишлар олиб борилмоқда. ЭТ лар билимлар базаси (тизимнинг фактларни ўзида сақловчи бўлими), чиқиш осттизимси (масалани ечиш учун қўлланиладиган қоидалар), тушунтириш, билим олиш осттизимси ва диалогик процессордан иборат. Бу тизимда мақсадга эришиш учун қоидалар , фактлар , чиқариш механизми ва ихчамлашлардан фойдаланилади . Бир қарашда , бутун нарсаларни ўз ичига олувчи сун o ий интеллект тизимини яратиш мумкинга ўхшайди . Бу , аслида мумкин эмас . Умуман , масалаларни ечиш учун , чексиз факт ва қоидалар керак бўлади . Агар , шундай тизим яратилган тақдирда ҳам уни билимлар билан тўлдиришга узоқ вақт талаб этилган бўлар эди . Лекин , шу пайтгача мана шундай информацияларни ўзаро сақловчи ЭЪМлар мавжуд эмас , шунинг учун , вақтинча масалани муҳим муаммоли қисмини кўриш билан чегараланамиз .

Сунъий интеллектни дастурлаштиришга таъсири Сунъий интеллект усулларида тузилган программа, алоҳида қисмлари бир-бирига юқори даражада боглиқсиз бўлиб, уларнинг ҳар бири бирор масалани ечиш учун қадам бўлади. Шу ҳолни , алохида кўриб чиқайлик . ДАСТУРни бир - бирига боьлиқсиз қисмларини , инсон хотирасидаги алоҳида информациялар билан таққослаш мумкин . Бирон бир масалани ечишда инсон мияси ўзида бор билимнинг барчасини ишга солмасдан , шу масалага таълуқли билимларнигина ишга солади . Маълум бир масалани ечиш учун , ан o анавий йўл билан хам дастур ( ДАСТУР ) тузиш мумкин ёки сунъий иетеллект усулида ҳам дастур тузиш мумкин . Ваҳоланки , сунъий интеллект усулини қўллаш масалани ечишни анча енгиллаштирар ва тезлаштирар экан . Тузилган дастурларни иккисини ҳам алоҳида олинган қисми аниқ бир ишни бажаради , бироқ сунъий интеллектда тузилгани алоҳида хусусиятга эга . У ҳарактер жиҳатидан инсон интеллектига яқин, яъни озгина ўзгартиришлар ёки озгина қисм информация дастурни бутун структурасини ўзгартирмайди. Бу ҳолат (гибкост) дастурлаш жараёнида юқори эффект беради, дастурлаш “тушуниш” ёки “фикр” қилиш имкониятини беради. Сунъий интеллект масалани ечиш жараёнида инсон фикрига таянади. Инсон миясини ишлаш принципи жуда мураккаб жараён бўлиб, олимлар бу қийин интеллект механизмини ўрганишмоқда. Бироқ, сунъий интеллект тизимсида дастур тузиш учун мавжуд билимлар етарли. Билимлар базаси Сунъий интеллект ситемасида билимлар базаси муҳим ўрин эгаллайди. Шу соҳанинг илгор мутахассиси Стенфорд университети профессори Эдвард Фейганбаум билимлар асосида, компpютерга тузилган интеллектуал дастур жуда қийин бўлиб, бунда экспертга мурожаат этишни таoкидлайди. Ўзи сунoий интеллект терминологияси аниқ бир тушунча бўлмай, биз уни

синоними сифатида “Эксперт тизимлар” ва “Билимларга асосланган тизимлар” тушунчаларини ишлатамиз. Расм 16.2. Билимларни тасвирлаш. Схемадан кўринадки, қандайдир ҳолатни ифодаловчи муаммолар тизимда олдига фактлар тўпламини қўяди ва тизим билимлар қанчалик кўп сифатли ва кўп бўлса, эксперт тизимлари шунчалик сифатли ва ишончли бўлади. Билимлар базасига асосланган эксперт тизимси ишлаш схемаси қуйидагича бўлади. - анализ натижалари ёки қийматлар танлаш; - кузатиш ; - натижа интерпретацияси ; - янги информацияларни ўзлаштириш ; -гипотеза ва қоидалар ёрдамида янги қийматлар ёки янги анализ натижалари олиш. Мана шу жараён, то етарли ахборот йиьилгунга қадар давом этади. Схематик кўринишда қўйидагича ифодаланилади.

16.3-расм. ЭТ ни ишлаш схемаси Билимлар базасига асосланиб, қурилган эксперт тизимларининг энг асосийлари диалог кўринишда бўлиши мумкин. Бу типдаги дастурлар ишга туширилганда фойдаланувчи қисқача “ХА” ёки “ЙЎК” жавобларини бериш мумкин шу жавобларга асосан факт ва қоидалар асосида хулоса чиқарилади.

Билимларни тасвирлаш моделлари Махсулий (продукцион) коидаларининг моделлари Умуман олганда, барча билимларни қуйидагича бўлишимиз мумкин: Декларатив билимлар – бу бирор бир тизимда ўзаро богланган далиллардир. Хақиқатдан ҳам рўй берган бирор ҳодиса, воқеа далилга мисол бўла олади. Процедурали билимлар – далиллар устида бажарилса, амаллар (алгоритмлар, дастурлар, аналитик ўзгаришлар, эмпирик қоидалар) ва шу кабиларни амалга ошириш натижасида хосил бўладиган билимлардир. Билмиларнинг бундай бўлиниши шартли ҳарактерга эга, чунки билимларни ифодалаш тасвирлашнинг аниқ моделлари ҳар хил мақсадда тасвирлашнинг декларатив ва процедурали шаклларини ишлатади. ЭХМнинг бошланьич уч авлодида процедурали тасвирлаш ягона, у ҳам масалаларни ечишда қўлланилади. ЭХМ лар учун ДАСТУРлар бу билимларни ҳар доим сақловчилари бўлади, декларатив билимлар ҳар доим тобoе билимлардир. Эксперт тизимлар соҳасидаги тадқиқотлар шуни кўрсатадики, билимларни тасвирлаш учун қўлланиладиган махсус қойидалар, семантик тармоқлар ва фреймлар моделлари кўринишида ишлатилади. Шунинг учун, бу моделларни тўлароқ кўриб чиқамиз. 1. Махсулий (продукцион) қоидалар 70-йилларнинг ўрталарига қадар, эксперт тизимларида билимларни ифодаловчи маҳсулот моделлари кенг қўлланилди. Бу умумийлик экспрет тизимларини биринчи авлодига хос эди. (масалан, dendral , mycin , ruf , r 1 ва бошқалар) Махсулий қоидалар билимларни “Агар – у ҳолда” кўринишда тасвирлайди. Коиданинг “Агар” қисми бир қатор шартларни ифодалайди, бу шартлар қаноатлантирилса, қоиданинг иккинчи яoни “у ҳолда” қисмидаги хулосалар мазмунга эга бўлади. Буни қуйидаги схема мисолида кўриб чиқамиз.

Агар талабалар дарсга мунтазам келиб туришмаса ва дарс вақтида тинглаб ёки конспект ёзиб турмаса ва уйда мунтазам шуьулланмаса, у ҳолда улар 30 соат дарс қўйиб юборади, ҳамма фанларни вақтида ўзлаштирмаётган бўлади, институтдан четлаштириш керак. Билимларни тасвирлайдиган тизимлар махсулий продукцион тизимлар деб ном олди. Эксперт тизимларининг қўлланиши бўйича махсулотларни “вазият  ҳаракат”, “ҳолат  ечимини қабул қилиш”, “жўнатиш- хулоса” тарзида талқин қилиш мумкин. Дедуктив хулоса тизимси учун ўзига хослик – бу “жунатиш-хулоса” кўриншда талқин қилинади. Бу жунатишлар ва хулосалар – аксиома ва теоремаларни, махсулотларни ўзи эса хулоса қоидаларни ифодалайди. Махсулотлар тилининг асосий элеманти қуйидаги конструкциядир: ( i ), Ð, Ð j ; A = B ; ( i ) Q Бу конструкция қуйидагича ифодаланиши мумкин: “Агар Р шарт бажарилса ва А шарт ўринли бўлса, у ҳолда В ишни қилиш В махсулотнинг i номерли шартини Q шартига ўзгартириши керак”. Бизнинг мисолда, i - қоиданинг тартиб номери. Мисол тариқасида қуйидаги формулани кўрамиз. Р=Р1 VV Р2 VV Р3 VV Р4 Бунда Р1 – тирсотоксикос, Р2 – қандли диабет, Р3- аддисионе касаллигини компирсен шакли, Р4 –коронар (юрак кон танқислигининг оьир формаси). А- гипотерсоз, В-тирсоденнинг 0.3 гр қабули, Q қийматини 0.3гр га ошириш керак бўлсин. Предикат Рк ( q >1) тирсоидни навбатдаги қабулига рухсат этишни баҳолайди, чунки, катталар учун суткалик норма 1 г дан ошмаслиги керак. Кисқача қоидаларнинг ишлашини кўриб чиқамиз. Биринчи бажариладиган қоида, бу A  D , чунки A маълумотлар базасида жойлашган. A – МБ бўлганлиги учун D ни ? ҳам киритилиши С  D  F қоидасининг бажарилишини таъминлайди ва Z МБ киритилади.

Бу жараённи қуйидагича тасвирлаш мумкин, маълумотлар базасида Z излаб кўрилади, агарда Z бўлмаса, у ҳолда Z ни қоидалар ичида Z келтириб чиқарадиган қоидани аниқлайди (я o ни стрелкадан ўнг томонда турган Z ни излайди). Бизнинг мисолимизда бу F  B  Z қоидаси. Z аниқлаш учун аввал F ва B аниқланиши керак эканлигини тизим ўзига аниқлаб олади. Z қадамда тизим F вақтни аниқлашга киришади. Аввал F ни ма o лумотлар базасидан кўриб чиқади, тополмаган қоидалар F чиқариб берадиган қоидани аниқлайди (я o ни, стрелкани ўнг томонида F турадиган қоидани). Бу С  D  F ни беради ва олдин С ва D фактларни аниқлаш кераклиги ҳақида хулоса чиқаради. 3-5- қадамларда тизим МБ да С ни топади ва D ни топиш учун аввал А фактни аниқлайди. 6-8- қадамларда тизим D ни аниқлаш учун 3- қоида бажарилади, F ни топиш учун иккинчи қоидани ва Z (асосий мақсадни) 1- қоидани бажаради.A E G H C D B F & B -> ZC & D -> Z A -> D F & B -> ZC & D -> Z A -> D F & B -> ZC & D -> Z A -> D A EG HC B A EG HC BF B D A EG HC BF B Z Коида Коида Коида 16.4.расм Факт ва қоидаларни схематик ифодаланиши

Иккинчи моделларни кодлаш, ДАСТУР қандай қилиб бундай натижага келганлигини тушунтириб, анча соддалаштиради ва ҳар бир қадамда қандай ҳолат юзага келганлигини кўрсатиб беришга имкон беради. Машҳур чет эл эксперт тизимларидан Dendral тизимси (тўгри йўл билан хулоса чиқарувчи), ҳамда MYCIN (тескари йўл билан хулоса чиқарувчи) тизимларда иккита жиддий камчилик бор. Биринчидан, ўхшаш қоидалар тўпламига аниқлик кирита оладиган, ҳамда қоидалар тўпламига ўзгартириш киритишда қоидалар ўртасида ўзаро муносабатларни аниқлашда фойдали бўладиган қоидалар модулини қоидаларга асосланган эксперт тизимларнинг билимлар базасини ташкил этишга тўсқинлик қилади. Иккинчидан, тузилишнинг бир жинслилиги кўп ҳолларда билимларнинг ҳар хил турларини бир синтаксисда тасвирлашга мажбур қилади ва оқибатда тизимдаги билимларнинг вазифасини заифлаштиради, яширин ҳолда маълумотни чиқаришда ишлатиладиган қоидалардан фарқлаб бўлмайди. Бу камчиликлар хозирги замон дастурлаш амалиётида тасвирлашнинг имкониятларини бирмунча чеклайди. ФРЕЙМЛИ МОДЕЛЛАР Фрейм-бу қандайдир стандарт ситуация учун мўлжалланган маoлумотларни декларатив келтирилишидир. Фреймларни тармоқ кўринишида кўрсатиш мумкин. Унда юқори табақалар уларнинг маoносини намойиш этади ва ҳар қандай шароитда чин қийматга эга бўлади. Пастки табақа конкрет информация билан тўлдирилган слотлар билан тўлдирилади. Ъар бир слотни шарт-шароитининг таoсири бўлади. Фреймларни қуйидаги конструкция билан ифодалаш мумкин: F =[< r 1 , v 1 >,< r 2 , v 2 >…< r n v n >] F -фрейм номи r i -слот номи v i -слотнинг қиймати.

Фреймлар тизимларида информацион қидирув тизимлари билан боьланган. Агар, шароит муаммога, бир фрейм жавоб бера олмаса, у ҳолда бундай тармоқ бошқа фреймни ўз ичига олиб 2-фрейм, бу муаммога жавоб беради. Фреймларни асосий хоссаларини кўриб чиқамиз: а. Базали тип. Берилган предметни жуда зарур обoектларини ўз ичига оладиган фрейм. Лекин ҳолатини ўзгартирганда яна янги фреймларни қуришга тўьри келади. б. Иерархик структурага эга бўлган фреймлар ситемаси. Иерархик структуранинг айримлиги атрибутлар ҳақидаги информация юқори босқичда жойлашган бўлиб, паст табақадан ҳамма фреймлар билан боьлиқ бўлади. в. Фреймли ситемаларда хулосаларни чиқариш. Фреймли тизимларда уч турдаги хулоса чиқариш босқичи ишлатилади. 1. Ўхшаш қоидалар тўпламини аниқлай оладиган, хамма қоидалар тўпламига ўзгартириш киритишда ёки қоидалар ўртасидаги муносабатларни аниқлашда фойдани бўладиган қоидалар модулига асосланган ЭТ ларни билимлар базасини хосил қилишда тўсқинлик қилади. 2. Узунлиги бир жинсли кўп ҳолларда, билимларни, ҳар хил турлари бир қаторда тасвирлашга мажбур қилади ва оқибатда тизимларнинг билимлари заифлашади. Фреймлар–эксперт тизимларнинг билимини кўрсатишнинг кенг тарқалган формаларидан биридир. Фрейм ўзини слот ячейкалари тўпламидан иборат структура каби кўрсатиш мумкин. Ъар бир слот номдан ва унга бириктирилган номдан иборат. Ыиймат маoлумотлар, процедуралар, бошқа компpютерга юбориладиган маoлумотлардан иборат бўлиши мумкин, ёки бўш бўлиши мумкин. Бундай кўриниш аналогли моделлаштириш, бир хил турдаги алоқали соҳасини ёзиш ва ҳ.к.лар учун жуда қулайдир. Хар қандай фрейм қуйидаги ном ва мундарижалардан ташкил топади:

1. Фрейм номи. Бу фреймга алоқадор идентификатордир. Фрейм берилган фрейм тизимсида уникал номга эга бўлиши керак. 2. Слот номи. Бу слотга алоқадор идентификатордир. Слот ўзи тегишли бўлган фреймда уникал номга эга бўлиши керак. Одатда слот номи ҳеч қандай юклаш маoноларини олиб келмайди ва берилган слотнинг идентификаторидир, лекин баoзи ҳолларда у махсус маoнога эга. Бу номдагиларга структуралашган обoектларни тасвирлаш учун ишлатиладиган I К-А, DDE К ENDANTA , FINEDBY , C О MMENT ва ҳоказоларни киритиш мумкин. Бу слотлар тизимли дейилади ва билимлар базасини тахрирлаш ва чиқаришни бошқаришда ишлатилади 3. Мерос кўрсаткичи. Бу кўрсаткичлар фақат “абстракт-конкрет” муомаласига асосланган иеарархик типдаги фрейм тизимларга тегишлидир, улар паст даражадаги худди шундай номли фреймларга эга бўлган юқори даражадаги фреймдаги слот атрибутлари ҳақидаги қандайдир информацияни кўрсатади. Типик мерос кўрсаткичлари: Unique ( U :- уникал ), К ame (К:- худди шундай), Range ( R :- чегарани ўрнатиш), О verride (О:- э o тиборга олмаслик ) ва ҳоказо. U фреймнинг ҳар хил қийматли слотга эга бўлиш мумкинлигини кўрсатади, К – ҳамма слотлар бир хил қийматга эга, R – қуйи даражали фрейм слотининг қиймати, юқори даражадаги фрейм слотининг қийматлари билан кўрсатилган оралиқда бўлиш керак, О – юқори даражадаги фрейм слотининг қиймати кўрсатилмаганда, паст даражадаги фрейм слотининг қийматини қўйиш, лекин пастки даражадаги фрейм слотининг янги қиймати аниқланганида слот қийматининг сифатини кўрсатади. 4. Маoлумотлар типи кўрсаткичи слотнинг сон қийматига эгалигини кўрсатади ёки бошқа фреймга кўрсаткич бўлиб хизмат қилади. Маoлумотлар типига қуйидагилар киради: FRAME (кўрсаткич), INTEGER (бутун), REAL (хақиқий), B ОО L (бул p тоифа), LI КТ(боьланган процедура), TEXT (матн), LI К T (руйхат), TABLE (жадвал), EX Р RE КК I О N (ибора) ва бошқалар.

5. Слот қиймати. Слот қийматини киритиш пункти. Слотнинг қиймати бу слот маoлумотининг кўрсатилган тоифаси билан устма-уст тушиши керак, бундан ташқари шажара шартларини бажариши керак. 6. Демон. Бу ерда IF - NEEDED , IF - ADDED , IF - REM О VED ва ҳоказо демон типларини аниқлашни беради. Демон деб, бир қанча шартларни бажарганда автоматик юкланадиган процедурага айтилади. Демонлар мос слотларга мурожаатда юкланади. Бундан ташқари демон боьланган процедураларнинг турли хиллигидир. 7. Боьланган процедуралар. Слотнинг қиймати сифатида процедура типидаги ДАСТУРни ишлатиш мумкин. Фрейм қийматларини кўрсатиш моделида процедурали ва декларатив қийматлар бирлашади деганимизда демонлар ва боьланган процедураларни процедура қийматлар деб ҳисоблаймиз.

ФРЕЙМЛАРНИ ТАДБИК ЭТИШ МИСОЛИ: Расм 16.5. Фреймнинг схематик кўриниши. СЕМАНТИК МОДЕЛЛАР Мутахассисларнинг фикрича семантик тўрлар бошқа усуллардан анча илгари яратилганлигига қарамай билимларни тасвирлашда кўп қўлланиладиган усулдир. Семантик тўрлар обoектлар тўплами ва улар орасидаги муносабатларни акс этдиради. Кўриладиган обoектлар учун барча мавжуд муносабатларни ёзиб чиқиш семантик тўрни беради. Обoектлар тўрнинг тугунлари бўлиб хизмат қилади, муносабатлар ёйлар ёрдамида ифодаланилади. Семантик тўрни тузишда тўрни элементлари алоқалари сонига унинг хоссалари ва мураккаблигига чекловлар қўйилмайди. Шунинг учун кўрсаткич сифатида келтириладиган функцияларни маoлум даражада тартиблаш мақсадга мувофиқдир.

Семантик тўрлар - ЭТ да билимни кўрсатиш формализмидир. Унда узоқ муддатли хотиранинг структурали модели сифатида сўз маoносини тушуниш модели кўрсатилади. Бу моделда узоқ муддатли хотира структураларини ёзиш учун сўзлар орасидаги семантик мунособатларни кўрсатиш усули сифатида тyрли хил структура ишлатилган. Бу модел табиий билим ва инсон тилидан фойдаланишни фарқлайди. Шунинг учун асосий ьоя обoектга тегишли бўлган синф қийматини, унинг акс этишини ёзиш ва обoект ҳолатларини кўрсатувчи сўзлар алоқасини ўрнатишдир. Наoмуна сифатида “чойнак” концептуал намойиши учун оддий семантик тўрни кўриш мумкин. Бу тўрда қийматлар ёзилган синф, ҳолат ва мисол деб аталувчи мунособат операторлари аниқланади Расм 16.6. Семантик тўрнинг кўриниши. Семантик тўрни қуришда элементларни алоқа сонида, ҳолатида ва тўрнинг мураккаблигида чекланишлар бўлмайди. Семантик тўрларни хосил қилиш учун яна мисоллар

Келтирилган мисоллардан ҳам кўриниб турибдики , билимларни семантик тўрлар орқали ифодалаш жуда қулай экан . Бироқ , тўрларни боьловчи муносабатлар ва билимларни турли ҳиллиги сун o ий интеллект масалаларини ечиш жараёнини мураккаблаштиради . Шунинг учун билимларни тасвирлашда иложи борича бир ҳиллика эришишга ҳаракат қилинади .

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсагасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Т.: Ўзбекистон, 1997. 2. Каримов И.А. Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Т.: Шарқ, 1998. 3. Ғуломов С.С. ва бошқалар. Иқтисодий информатика: Олий ўқув юртларининг иқтисодиёт мутахассисликлари учун дарслик. Т.: Ўзбекистон, 1999. 4. Ғуломов С.С. Экономика ва информатика. Т.: Меҳнат, 1991. 5. Информатика: Учебник. – 3-е перераб. изд. /под ред.проф. Н.В.Макаровой. – М.: Финанси и статистика, 2000. 6. Рахмонқулова С.И. IBM РС шахсий компьютерида ишлаш. Т.: VIRTEX , 1996.

Похожие

Сунъий интеллект. Эксперт тизимлари

Сунъий интеллект тизимлари ҳақида

Назорат қилувчи дастурлар. Муаммоли ёндашув дастурлари. Эксперт тизимлар ва сунъий интеллект

Назорат килувчи дастурлар. Муаммоли ёндашув дастурлари. Эксперт тизимлар ва сунъий интеллектНазорат килувчи дастурлар. Муаммоли ёндашув дастурлари. Эксперт тизимлар ва сунъий интеллект

Ахборот тизимлари