MS ACCESS МББТ муҳитида реляцион моделни амалга ошириш - Информатика и ИТ - Рефераты

MS ACCESS МББТ муҳитида реляцион моделни амалга ошириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

992.3125 KB

MS ACCESS МББТ муҳитида реляцион моделни амалга ошириш Режа: 1. ACCESS маълумотлари тури 2. Жадваллар билан иш олиб бориш 3. Конструктор жадваллар ойнаси 4. Калит майдонларини аниқлаш

ACCESS маълумотлари тури Ҳозирги пайтда информация базаларининг бошқарув тизимлари (ИББС) туркумига оид амалий дастурий воситаларнинг қуйидаги асосий турлари мавжуд: Ҳозирда реляцион маълумот базалари ўзининг қулайлиги туфайли кенг миқёсда ишлатилмоқда. Реляцион маълумот базалари маълумотларни жадвалларга жойлашган ва жадваллар орасида мос боғлиқликларни, яъни муносабатни (релятсияни) ўрнатишга асосланган. Улар жадваллар орасидаги турли боғлиқликларни ўрнатиш, маълумот киритиш шаклларини яратиш, ҳисобот шаклларини чиқариш, турли сўровлар (Запросы) тузиш имконини беради. Шунинг учун ҳам уларнинг бирини кундалик иш фаолиятида ишлатиш учун танлаб олаётганда, уларнинг қайси томонларини кўпроқ ишлатишигизга ва Сиз учун нима муҳимлигига аҳамият бериб диққатни худди шунга қаратишингиз лозим бўлади. Биз қуйида юқорида кўрсатиб ўтилган Информация базаларининг бошқариш тизимларидан замонавийлиги ва имкониятлари кўплиги билан ажралиб турадиган, ҳамда ҳозирги пайтдаги кўпгина тизимвий дастурий таъминотлар таркибига кириб, кўпчилик учун қулай имкониятлар яратаётган ACCESS деб номланган маълумотлар мажмуасини бошқариш тизимининг (МББТ) асослари билан қисқача танишиб чиқамиз. Агарда сиз ушбу тизим билан батафсилроқ танишишни ҳоҳласангиз, у ҳолда қўлланманинг сўнгида келитирилган махсус адабиётларга мурожаат қилишингиз мумкин. ACCESS МББТнинг ишлаши учун қуйидагилар талаб қилинади: • Pentium II ёки ундан юқори классдаги протсессор билан жиҳозланган компютер; • Дискли операцион тизимнинг замонавий версиялари бўлган дастурий таъминот; • Microsoft Windows 98 дан юқори версияси;

• Камида 64 мегабайтдан кам бўлмаган тезкор хотира ҳажми; • Қаттиқ дискдаги 1,5 Гигабайтдан ортиқ ташқи хотира ҳажми; • Сичқонча ёки бошқа турга мансуб манипулятор (масалан, трекобол, сенсорли майдон ёки шарча). ACCESS дастурини ҳам барча дастурлар каби иш столининг ―ПУСК‖ тугмаси ёрдамида ишга тушириш мумкин. Бу жараён қуйидаги расмда кўрсатилган. МS ACCESSнинг ишга туширилиши Бу дастур ишга тушганидан сўнг экранда ҳосил бўлган дарчада маълумот базасини яратиш ёки мавжуд базани ишга тушириш имконини танлаш мумкин.

Миcрософт ACCESS маълумотлар мажмуасининг асосий ойнаси тасвири Кўриб турганингиздек, ушбу ойнадаги кўпгина тугмачалар ўзининг кўриниши ва моҳияти жиҳатидан матн муҳаррири Word ва жадвал ҳисоблагичи EXCEL нинг тугмачаларига жуда ҳам ўхшаб кетади. Ҳақиқатдан ҳам улар худди cиз ўйлагандек ишларни ва функтсияларни бажариш имконини беради. Масалан, файл очиш, чоп қилиш, орфографияни текшириш, қайчи ва ҳоказолар. Бошқа тугмачалар эса информация базаси тузиш ва унда ишлаш бўйича махсус аниқланилган масалаларни ечиш учун хизмат қилади. ACCESS информация базасини бошқариш тизимсида маълумотларни стандарт усул билан олиш имконияти амалга оширилган (ODBC – Open Database Connectivity). Ушбу имконият мос драйверлар орқали хилма хил форматлардаги информация массивлари билан ишлайдиган маълумот базалари билан иш олиб боришга қулай шароитлар яратади. Шуни ҳам айтиб ўтиш лозимки, бу МББTлари фақатгина ҳусусий компютерлардаги МББT лар бўлиши шарт эмас, балки улар bнформация базалари серверлари ҳам бўла олади (масалан, Microsoft SQL Сервер, Oracle, SBase) ODBC

драйверларини ишлатиш Сизга маълумот базасига амалий дастурлардан (масалан Word ва эхcел дан) кириш имкониятини ва ACCESS Висуал Басиc номли маълумотлар базасини ишлаб чиқишни автоматлаштирадиган алгоритмик тилни қўллаш имкониятини беради. Жадваллар билан иш олиб бориш ACCESS информация базаси бир-бири боғлиқ бир қанча жадваллардан иборат бўлиб (реляцион жадваллар), уларда қандайдир турдаги, форматдаги ва кўринишдаги маълумотлар мажмуаси сақланади. Масаланинг бундай қўйилиши объектларни сақлаш, нусхалаш, йўқотиш ва бошқа оператсияларнинг амалга оширилишини анча осонлаштиради. Жадвалнинг ҳар бир майдони учун сиз мумкин бўлган бирор-бир маълумотлар турини танлаб олишингиз керак. Ҳар бир майдонда фақатгина бир хил турдаги маълумотларгина сақланиши мумкин. Ушбу жадвал конструктори дарчасида маълумотлар турини аниқлашдан ташқари қуйидагиларни ҳам бажара оласиз: • майдонни калитли ёки индексли сифатида аниқлаш; • майдонда катталикнинг албатта киритилиши шарти; • майдон форматини аниқлаш; • майдонга бирор бир қўшимча ёзув киритиш (у формада акс этиб туради); • бошқа бир қанча имкониятлар. ACCESS информация базасидаги ҳамма оператсиялар жуда оддий ҳолда сичқонча туридаги манипулятор орқали осонгина бажарилади. Сичқонча билан бирор бир майдонни боссангиз, унинг ўнг чеккасида рўйхатни очишга имкон берадиган тугмача ҳосил бўлади. Сиз уни босиш билан рўйхатдан керакли имкониятини (Опцияни) танлаб оласиз. Агарда жадвални ўзингиз тузишга қийналсангиз, бу ишда Сизга ―Мастер‖лар ёрдамга келади. Булар тегишли ишлар кетма-кетлигини осонгина амалга оширишга ёрдам беради.

Конструктор жадваллар ойнаси Маълумот базасини яратишнинг икки йўли: оддий йўл ва база қуриш Устаси (Мастер) ёрдами таклиф этилади. Оддий йўлни танлаш учун ―Новая база данных‖ пункти танланади. ―Уста‖ ёрдами эса ―Запуск мастера‖ пункти орқали амалга оширилади. Мавжуд базани очиш учун ―Открыт базу данных‖ пункти танланади ва ОК тугмачаси босилади (9.2- расмга қаралсин). Маълумотлар базаси яратишнинг оддий йўлидан борамиз. Бунда биз юқоридаги ойнадан «Новая база данных» бўлимини танлаймиз. Шу ҳолда қуйида келтирилган сўров диалог ойнаси ҳосил бўлади: Базанинг сўров ойнаси Бу дарчада етти хил имконият таклиф этилади (агар бу имкониятлар кўринмаётган бўлса, Объекты тугмачасини босасиз. Жадвал яратиш (Таблицы), сўров шаклини яратиш (Запросы), маълумотларни киритиш

шаклларини яратиш (Формы), маълумотларни чиқариш шаклларини яратиш (Отчеты). Маълумотларга бевосита кириш саҳифаси (Страницы), Макрослар ва Модуллар яратиш имконияти мавжуд. Биз энг аввало базанинг асоси бўлган жадвални яратишимиз зарур. Шунинг учун «Таблицы» имкониятини танлаймиз. Бунда жадвални яратишнинг учта йўли таклиф этилади: конструктор ёрдами билан жадвал ташкил этиш (создание таблитсы в режиме конструктора), жадвал Устаси ёрдами билан жадвал ташкил этиш (создание таблитсы с помошю мастера) ва ниҳоят маълумотларни киритиш йўли билан ҳосил қилинадиган оддий жадвал тузиш тартиби (Создание таблицы путем ввода данных) майдонлари номи пробелларни (бўш жойларни) ҳам ҳисобга олган ҳолда 64 символдан иборат бўлиши мумкинлигини эсдан чиқарманг. Жадвалнинг майдонларини аниқлаш учун: - Имя поля (майдон номи) устунининг биринчи қаторига биринчи майдоннинг номини киритинг: Ўқитувчи коди - Тип данных (Маълумотлар тури) устунининг қаторида уни сичқонча кўрсаткичи билан туртганда ҳосил бўладиган пастки томонга йўналган стрелкачали тугмачани туртганда очиладиган рўйхатдан маълумотларнинг Счетчик деб номланган майдон кўрсатгичларини дастур таклиф қилган кўринишда қолдирганингиз маъқул. - Худди шундай тартибда юқорида кўрсатилган жадвалдан фойдаланган ҳолда унинг барча майдонларини маълумотлар базасига киритинг. Ушбу конструктор дарчасининг ―Описание‖ (Тавсиф) деб номланган устуни қаторларина маълумот киритиш шарт эмас, чунки у майдон ҳақидаги қўшимча маълумотларни киритиш учун хизмат қилади. Ҳосил қилинган жадвални сақлаш учун: - «Файл» менюсидан «сохранит» (сақлансин) пунктини танланг; - «Сохранение» деб номланган мулоқот ойнасида жадвалнинг номини киритинг: Ўқитувчилар

- Ундан сўнг ОК тугмачасини босинг. ОК тугмачаси босилганда ACCESS маълумотлар базасини бошқариш тизими сизга калит майдонни (бошланғич калит майдонини) аниқлашни талаб қилиши мумкин. Бу майдон дастур томонидан автоматик равишда жадвалнинг ҳар бир ёзувини аниқ ифодалашга (аниқлашга) имкон беради. Кўп жадваллардан иборат бўлган маълумотлар базалари учун бу катта аҳамиятга эга бўлади. агар маълумот базангиз биттагина жадвалдан иборат бўлса, бу иш унчалик аҳамиятга эга эмас, шунинг учун ушбу ҳолда «нет» (йўқ) тугмасини туртинг. Жадвалнинг конструктор режимидаги дарчасининг пастки қисмидаги Общие (Умумий) тугмачаси босилганида киритилган майдоннинг бир қанча кўрсатгичлари экранда намоён бўлади. уларнинг барчасини ўзгартириш мумкин. Лекин бизнинг маслаҳатимизга риоя қилсангиз «Размер поля» (Майдон катталиги) пунктинигина ўзгартиринг, бошқаларини эса ҳозирча ўзгартиришсиз қолдиринг (уларнинг нима вазифалар учун хизмат қилишини кейинчалик кўриб чиқамиз). Масалан, ACCESS маълумотлар базасини бошқариш тизими матнли маълумотлар учун 50 символли катталикни таклиф қилади. Лекин Фамилия, Исми, Отасининг исми ва шу каби майдонлар катталиги 15 символдан катта бўлиши мумкин эмас. Агарда уларнинг бундан каттаси учраб қолса, кейинчалик осонлик билан ўзгартириш мумкин. Сонли майдон турлари учун ACCESS дастури «Длинное селое» (Узун бутун сон) турини таклиф қилади. Лекин агарда Сизнинг сонли маълумотларингиз бутун сонлар (- 32768 дан Қ32767 гача) бўлса «Селое» (Бутун) имкониятини танлаш керак, агар улар каср сонлар бўлса, у ҳолда «С плавающей точкой» (Сузувчи нуқтали сонлар – Каср сонлар) имкониятини танлаш керак бўлади. Керакли имкониятни ёки кўрсатгични танлаш керак бўлади. керакли имкониятни ёки кўрсатгични танлаш учун сичқонча кўрсатгичини майдонга келтирган ҳолда уни бир марта туртиш керак бўлади, кейин эса ҳосил бўлган пастга йўналган стрелка шаклидаги рўйхатни очиш тугмачасини босилса, тегишли

рўйхат ҳосил бўлади ва Сиз ундан керакли имкониятни танлаб олишингиз мумкин. Бу ишларни бажариш натижасида яратаётган жадвалингиз ихчам ва оддий ҳолатга бўлинганидан сўнг, уни сақлайсиз. Демак, биринчи усулда жадвал яратиш жараёни ниҳоясига етди дейишимиз мумкин. Энди иккинчи усулда, яъни «Жадвал устаси» ёрдамида жадвал қуриш усулини ҳам кўриб чиқамиз. Бу усулда жадвал қуриш олдиндан маълум бўлган бир неча турдаги жадваллар намуналарига асосан яратилаётган жадвал кўрсаткичларини танлаш йўли билан амалга ошади. Бунинг учун (қуриш, Создат – «Мастер» таблиц) тугмачасини бир марта туртиш ёки «Уста» ёрдамида жадвал ҳосил қилиш (Создание таблитсы с помоҳю мастера) ёзувини икки марта туртиш лозим бўлади. Ҳосил бўлган ойнада жадваллар намуналари (Образтсы таблитс) ва кўрсаткич (майдон)лар намуналари (Образцы полей) ойналари бор. Маъқул келган намунадаги жадвалдан тегишли кўрсаткичлар танлаб олинади ва янги жадвал кўрсаткичлари ҳосил қилинади. Агар зарур кўрсаткич намунадаги жадвалда бўлмаса, бирор-бир кўрсаткични танлаб, унинг номини клавиатурадан фойдаланиб ўзгартириш мумкин (Переименоват поле). Ҳар бир кўрсаткич танланганидан сўнг >> (ҳаммаси) ёки> (биттадан) тугмачаларини сичқонча билан босиш орқали кўрсаткичлар янги жадвалга ўтказилади. Юқорида айтилган ишларни тушуниш ва бажара олиш учун қуйидаги мисолни кўриб чиқамиз. Бунда жадваллар намунасидан «Сотрудники» (Ходимлар) жадвали танланиб, унга тегишли «Табелный номер», «Имя», «Отчество», «Фамилия» каби кўрсаткичлар ҳам янги жадвалга ном берилади. Ундан сўнг жадвалнинг бошқа жадваллар билан боғлиқлиги ёки боғлиқ эмаслиги ҳақида сўров ҳосил бўлади, уни ҳам аниқлагандан сўнг яна «Далее« тугмачаси босилади. Энди керакли ишлар бажарилиб, «Готово» тугмачаси босилиши керак бўлади. Бунда экранда тузилган жадвалимиз устунлар шаклида осил бўлади ва биз унга керакли барча маълумотларни

киритишимиз мумкин. Агарда бизга майдонларнинг тузилишини кўриб чиқиш ва унга керакли ўзгартиришлар киритиш керак бўлса (масалан, калит майдонларни танлаш керак бўлса) яна конструктор режимига ўтишимиз мумкин. Бунинг учун «Вид» менюсидан ёки ускуналар панелининг «Вид» ускунасидан фойдаланган ҳолда Конструктор режимига ўтилади. Бу кўринишни қуйидаги расмда кўришимиз мумкин. Калит майдонларини аниқлаш Энди жадвалнинг калитини аниқлашимиз лозим бўлади. Калит деганда ҳар бир жадвалнинг бошқа жадваллар билан алоқасини аниқлаб берадиган майдон ёки майдонлар мажмуаси тушунилади. Калитни бериш учун тегишли майдон ёки майдонларни белгилаб (майдонни белгилаш учун сичқонча кўрсатгичини чапдаги энг четки қаторга келтирилади ва унинг чап тугмачаси бир марта туртилади). Ускуналар панелидан калит расмли тугмача босилади ёки сичқончанинг ўнг тугмачасини босиб, ҳосил бўлган констект менюдан Ключевое слово буйруғи танланади. Бунда танланган

қаторлар тўғрисида (биринчи устунда) калитчанинг тасвири ҳосил бўлади. Танланганда ҳамма калитли қаторларни бирданига белгилаш ёдингиздан чиқмасин. Ушбу ҳолатни қуйидаги тасвирда кўриш мумкин. e Энди ҳосил бўлган жадвални сақлаш учун «Ускуналар» панелидан «Дискет» расмли тугмачани босамиз ёки «Файл» менюсидан «Сохранит» буйруғини танлаймиз. Навбатдаги ишимиз ҳосил бўлган бўш жадвални кўриш бўлгани учун «Ускуналар» панелидан «Вид» (Кўриниш) деб номаланган тугмачани босамиз. Бунда қуйидаги имкониятлар ҳосил бўлади: «Конструктор» ва «Режим таблитсы» буйруғини танласак, қуйида кўрсатилган бўш жадвални тасвирини оламиз.

«Режим таблитсы» да ҳосил бўладиган бўш жадвалнинг кўриниши. Бу ойнада ҳосил қилинган жадвалга маълумот киритиш учун тегишли майдонларга уларнинг қийматларини клавиатура орқали киритишимиз мумкин. Агарда унинг тузилишини ўзгартирмоқчи бўлсак ёки унга бошқа майдонлар қўшмоқчи бўлсак «Вид» менюсидаги «Конструктор» режимига ўтишимиз лозим бўлади. Масалан, жадвалга ходимнинг иш ҳақи тўғрисидаги маълумотларни акс эттирадиган устунни қўшиш учун «Вид» менюсидан Конструктор буйруғини танлаб оламиз ва ҳосил бўлган жадвалда тегишли қаторни сичқонча билан белгилаб Ускуналар панелидаги «Построит» тугмачасини босамиз. Ундан сўнг ҳосил бўлган ойнадан «Сотрудники» ҳамда «Зарплата» имкониятларини танлаймиз ва ОК тугмачасини босамиз. Бу ҳолда компютер экранида қуйидаги дарчага эга бўламиз:

Енди Ускуналар панелидаги «Вид» менюсидан «Режим таблитсы» буйруғини танласак, қуйидаги тузилишдаги бўш жадвал кўриниши экранда ҳосил бўлади:

Бу жадвални ҳам юқоридаги тартибда клавиатура орқали тегишли маълумотлар билан тўлдиришимиз мумкин. Энди маълумотларни жадвалга тўғридан-тўғри киритишни кўриб чиқамиз. Юқорида кўрсатилган солиқ тўловчи жисмоний шахслар ҳақидаги жадвалга маълумотларни киритиш жараёни қуйидаги расмда келтирилган: Ушбу жадвални юқорида кўриб чиқилган жадвалдан фойдаланган ҳолда қуриш учун ҳар бир устун номини ўзгартиришимиз керак бўлади. Бунинг учун сичқонча кўрсатгичини ўзгартирилиши керак бўлган катакчага олиб келиб, сичқончанинг ўнг тугмачасини босамиз ва ҳосил бўлган констект менюдан «Переменовать столбец» буйруғини танлаймиз. Кейин эса клавиатура орқали янги номни киритамиз. Хар бир устун номи учун ушбу амални бажарсак, юқоридаги жадвал ҳосил бўлади. Ушбу жадвални ҳосил қилишнинг иккинчи, осонроқ усули ҳам мавжуд. Бунинг учун ACCESS дастурси юкланганидан сўнг, унинг асосий панелида (Ушбу ойна 3 – расмда кўрсатилган) олдинги танлаганимиздан

фарқли равишда иккинчи имкониятни (Создание таблицы с помощю мастера) танлаймиз. Бунда экранда қуйидаги ойна ҳосил бўлади: Ушбу ойнадан фойдаланиб, янги жадвалга ном бериш мумкин ва унинг калити аниқланилиши усулини кўрсатиш мумкин. Юқорида айтиб ўтганимиздек, калит жадвалнинг ҳар бир ёзувини аниқлаб бериш ва топиш имкониятини амалга ошириб беради. Ушбу калитни аниқлашнинг икки ҳил усули мавжуд. Биринчи усулда Microsoft ACCESS калитни ўзи, автоматик равишда аниқлаб беради. Иккинчи усулда эса, калитни фойдаланувчи мустақил равишда аниқлаши мумкин. Агар биринчи усулни танлаган ҳолда, «Далее» тугмачаси босилади, қуйида кўрсатилган ойна ҳосил бўлади.

Кўриб турганингиздек, бу ерда уч имконият танланиши мумкин. Уларнинг биринчиси танлаганида жадвалнинг тузилишини ўзгартириш имконияти яратилади, иккинчи имконият танланса, тайёр жадвалга маълумотлар киритишни бошлаш мумкин ва агарда учинчи имконият танланган ҳолда, «мастер» ёрдамида яратилган формадан фойдаланган ҳолда жадвалга маълумотлар киритиш имконияти юзага келади. Ҳозир биринчи имкониятни танлаб, жадвалимизнинг майдонлари турини аниқлаб оламиз. Бу иш «Тип данных» майдонига сичқонча кўрсатгичини олиб бориш ва унинг чап тугмачасини босиш, яъни уни танлаш натижасида ҳосил бўладиган пастга йўналган стрелкачали тугмачасини босганда ҳосил бўладиган рўйхатдан керакли майдон турини танлаш орқали амалга оширилади. Буни қуйидаги расмда ҳам кўришингиз мумкин:

Майдон турини танлаш дарчаси. Энди жадвални сақлаб оламиз ва сўнгра «Вид» менюсидан «Режим таблицы» имкониятини танлаймиз. Бундан экранда яна тўлдирилиши керак бўлган тайёр жадвал кўриниши пайдо бўлади.

Фойдаланилган адабиётлар 1. DataBase Journal. www.dbjournal.ro 2. The computer journal. www.oxfordjournals.org 3. Инженерный журнал: наука и инновации. www.engjournal.ru 4. Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар. Илмий-электрон журнал. 5. www.iqtisodiyot.uz 6. Экономическое обозрение. www.cer.uz Интернет сайтлар 1. www.search.re.uz 2. www.ictcouncil.gov.uz 3. www.ecsoman.edu.ru 4. www.imce.ru

Похожие

MYSQL МББТ муҳитида реляцион моделни амалга ошириш

MS ACCESS МББТ

МББТ муҳитида маълумотлар базасини лойиҳалаштириш

Иерархик МББТ муҳитида маълумотлар базасини лойиҳалаштириш

Инверсиялашган файлларга асосланган МББТ муҳитида маълумотлар базасини лойиҳалаштириш