Жиноят таркибининг объектив белгиларига кўра қилмишни квалификация қилиш - Юриспруденция - Рефераты

Жиноят таркибининг объектив белгиларига кўра қилмишни квалификация қилиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61 KB

Жиноят таркибининг объектив белгиларига кўра қилмишни квалификация қилиш Режа: 1. Жиноят объектининг қилмишни квалификация қилишдаги аҳамияти. 2. Жиноят предметининг қилмишни квалификация қилишдаги аҳамияти. 3. Жиноятни квалификация қилиш учун объектив томон белгиларининг аҳамияти. 4. Жиноий оқибатнинг қилмишнинг квалификациясига таъсири.

Жиноят объектининг қилмишни квалификация қилишдаги аҳамияти . Жиноят объекти хар қандай жиноятнинг зарур белгиси ҳисобланади, йўқ ва бўлиши ҳам мумкин эмас. Объектсиз жиноятларни хо-зирги пайтда жиноят ҳуқуқи назариясида умум тан олинган бўлиб, жиноят қонуни томонидан ҳимоя қилинаётган ижтимоий муносабатлар тўғрисида жиноят объекти ҳисобланади. Ижтимоий муносабатларнинг жиноят қонуни томонидан ҳимоя қилинаётган ҳар бир гуруҳ ҳақиқий ҳаётда турли турдаги бир нечта турдаги жиноий ҳаракатларнинг объекти ҳисобланади. ЖКда бевосита объект бўйича мос келадиган жиноят таркиби мавжуд. Ушбу ҳолатда жиноятни квалификация қилишда улар ўртасидаги фарқ жиноят таркибининг бошқа белгилари билан олиб борилади; объектив ёки субъектив томонларига кўра ёки жиноят субъекти бўйича. Бироқ айнан тажовуз қилишнинг бир хиллиги, ЖКнинг битта бўлимига белгиланадиган жиноятларни бирлаштириш учун асос бўлиб хизмат қилди. Тажовузнинг умумий, наслли ва бевосита жиноятли тажовуз қилиш идентификация дастлабки ва зарур босқич ҳисобланади, бу эса жиноят қонунида бор бўлган барча тизимлар ичидан зарур нормаларни қидириш учун дастлабки мулжални белгилашга имкон беради. Хар бир жиноят қатор ижтимоий муносабатларга тажовуз қилади. Бироқ жиноий тажовуз қилишнинг объекти сифатида у ёки бу муносабатларни белгилаб туриб, биз бу ерда фақат маълум ижтимоий муносабатларни назарда тутмаймиз, балки жиноят қонуни ҳимоя қилаётган ижтимоий муносабатларни назарда тутади. Бинобарин, жиноят обекти бўлиб, жиноия тажовуз объекти сифатида ушбу таркибда характерланадиган ўша ижтимоий муносабатлар ҳам бўлиши мумкин. Жиноят таркибининг элементи сифатида объект жиноят ҳуқуқи тушунчаси тизимида муҳим ўрин эгаллайди ва муҳим аҳамиятга эга. Авваламбор, у жиноий жавобгарликнинг асосига киради, чунки хар доим

зарар қпйси объектга етказилган ёки шундай зарарнинг етказилганлик хавфини белгилаши ёки яратиши керак. Жиноят объектнинг аҳамияти шунингдек, ўзга ҳуқуқбузарликлардан жиноятни чегаралаш меъзонларидан ҳисобланади. Жиноят объектини ўхшаш таркибларни чегаралашда жиноятни квалификация қилиш жараёнида асосий роль уйнайди. Жиноят ҳуқуқи назариясида жиноят ҳуқуқий нормаларнинг самарали қўллаш ва тўғри қўллаш учун ҳуқуқни муҳоқаза қилувчи органлар томонидан жиноят объектининг иккита турли турдаги квалификация қилиш таклиф қилинади ва асоланади. Бу эса сифатли хусусиятларни (ажратишга) жиноятнинг аниқ субъектларининг тутган ўрни ва аҳамиятини ажратишга имкон беради. Квалификация қилиш объектларнинг муҳимлиги, ижтимоий муносабатларнинг мазмунидан қатъий назар бу қисмлардир. Квали- фикацияни вертикал ва горизонтал бўйича амалга оширадилар. Вертикал бўйича умумий, наслли турларга бўлинадиган ва бевосита объектлар ажратилади. Горизонтал бўйича бевоситали объектининг учта тури ажратилади: асосий, қўшимча ва факултатив. Жиноятнинг умумий объекти - жиноят тажовуздан жиноят қонуни томонидан муҳофаза қилинувчи барча ижтимоий муносабатлар ЖКда кўзланган мажмуасидир. Жуда аниқ таснифли ва объектлар рўйхатини жиноят қонуни асосий қисмининг барча моддаларини таҳлил қилишдан олиш мумкин. Умумий объектни ажратиш жиноятининг ижтимоий сиёсий моҳияти ва табиатини аниқлаш учун катта назарий ва амалий аҳамиятга эга. Наслли объект ижтимоий муносабатлар гуруҳининг моҳиятига кўра маълум “сифатли” гуруҳини қамраб олади. Масалан, иқтисодиёт доирасида наслли объект муъим ёрдамчи рольни уйнайди. Унга мувофиқ қонун чиқанувчи барча жиноий-қонуний нормаларни асосий қисмларга бўлган.

Умумий бўлимларга гуруҳлаштирилга жиноятлар таркибининг таҳлили, уларнинг объекти бошқалардан оз фарқланишини кўрсатади. Ушбу фарқлашни ҳисобга олиб қонун чиқарувчи бўлим ичида жиноятларни бўлимларга бўлди. Ушбу бўлинманинг асосий меъзон-лари бўлиб, наслли ичида ажратиладиган кўринишли объект ҳисобланади ва ижтимоий муносабатнинг бир хил кичкина гуруҳини ташкил қилади. Шундай қилиб, кўринишли ва наслли объектлар жиноят ҳуқуқий нормаларнинг тизимлашган асосий қисмнинг тизимини асосига қўйилган. Бундан ташқари, тўғри квалификацияни таъминлаш ва жиноятнинг ҳуқуқий табиятини аниқлаш учун аҳамиятга эга. Бевоситали объект айбланувчи бевосита тажовуз қиладиган аниқ ижтимоий муносабат (одам ўлдириш-ҳаёт, ўғрилик-мулкчилик, наркотик моддаларни ноқонуний равишда оборот қилиш аҳоли соғлиғи) у жиноятни квалификация қилиш учун, ўхшаш таркибларни ажратиш, содир этилган ҳаракатнинг жамият учун хавф солувчи даражаси, характерини белгилаш ва жазони тайинлаш муҳим аҳамиятга эга. Қўшимча жиноят бир нечта бевоситали объектга тажовуз қилади ва қонун чиқарувчи жиноят таркибини тузишда уларни ҳисобга олишга мажбур. Жиноят қонунида шундай қилиб жиноятнинг кўп объектли таркиби пайдо бўлди. Асосий қисм тизимида ушбу таркибнинг тутган ўрнини тўғри белгилаш учун бевоситали объектларни классификация қилиш зарурати туғилди. Асосий ҳисоблагнан ўша ижтимоий муносабатларни белгилаш зарурати пайдо бўлди. Шунинг учун тўғри объектларнинг қўйидаги турларини белгиладик: асосий, қўшимча, факультатив. Асосий объект - химоя асосида жиноят ҳуқуқий пайдо бўлган муносабатлар. Масалан, босқинчилик туфайли мулк ўғирланган ва мулкдорнинг соғлигига зарар етказилган. Мулкчилик ва соғлиқ булар иккита бевоситали объект, асосий қилиб қонун чиқарувчи мулкчиликни тан олди ва “бировнинг нарсасини талон-тарож қилиш” бўлимига ушбу таркибни

киритиб қўйди. Қасддан одам ўлдиришда эса асосий бевоситали объект- ҳаётдир, мулкий муносабат эса қўшимчадир. Биробарин, қўшимча бевоситали объект асосий объектга тажовуз қилишда албатта зарар етказиладиган ижтимоий муносабатлардир. Қўшимча бевоситали объект асосий объект билан биргаликда барча ҳолатларда жиноят таркибининг мажбурий белгиси ҳисобланади. Факультатив объект - битта ҳолат билан ушбу жиноят орқали зарар етказилиши мумкин, боўқа ҳолатда эса йўқ. Бироқ жиноят таркиби ҳар доим бўлади, факультатив объектнинг йўқлиги ва борлигига қарамасдан. Жиноятнинг таркиби бўлиб интеллектуал қадриятлар ёки объектив дунёдаги моддий нарсалар ҳисобланади. Буларнинг алоқаси туфайли ёки шу сабаб жиноятлар содир бўлади. Жиноят предмети жиноят таркибининг факультатив белгиси. У ўзига хос, мос бўлиши керак. Масалан, ўғирлик содир этаётганда айбланувчи маълум нахга эга бўлган бировнинг турли молла-рини олади. Бa’зан жиноят предметининг хусусиятига кўра қонун чиқарувчи квалификация қилишнинг ўзига хослигини боғлайди. Шахсга қарши жиноятда айбланувчи жабрланувчи деб айтиладиган аниқ инсонга нисбатан руҳий, жисмоний ва ўзига зарар етказади. Аниқ норма билан кўзланган жиноят предмети таркибини маж-бурий белгиси ҳисобланади, унинг йўқлиги таркибнинг йўқлигидан далолат беради. Масалан, ЖК 176-моддасига кўра, қалбаки пулларни тайёрлаш ва ишлатишда жавобгарлик бўлади, агар тайёрланган пулларни ҳақиқийсидан фарқлаш қийин бўлса, яъни қўпол қалбакилашган ҳисобланмайди. Жиноят предметини жиноят содир этувчи воситаларидан фарқлаш керак, яъни жиноят натижасига эришиш мақсадида айбланувчи томонидан фойдаланиладиган нарсалар, предметлар ва бошқалар. Ўша ва шу нарсалар жиноят предмети битта ҳолатда бўлишини назарда тутиш керак, бошқа ҳолатда эса- жиноятни содир этиш воситаси ва қуроли булиши мумкин. (Заҳар - қаттиқ таъсир қилувчи ва заҳарли моддаларни

ноқонуний оборотда жиноят предметидир; заҳар ўлдиришда ишлатиладиган заҳарли воситадир). Жиноятнинг объектив таърифи жиноий тажовузнинг ички пайдо бўладиган ташқи томонидир. Авваламбор восита аниқ қуролларни қоллаш орқали маълум усул билан маълум вақтда содир этиладиган жамият учун хавфли ва ҳуқуққа қарши ҳаракатдир. Объектив тарафга жамият учун хавфли тажовузни ҳам киритади. Объектив томоннинг шунга ўхшаш белгиланиши ЖК 14-моддасининг таҳлилидан келиб чиқади, бу ерда жиноят тушунчасининг асоси сифатида қонун, ижтимоий муносабатга зарар етказадиган ёки бундай зарарни етказиш ҳафини туғдирадиган ҳаракатни айтади. Инсоннинг аниқ ахлоқи вақтда ва фазода маълум тўсқинликлар¬ни енгиб, орзу қилган ниятга эришиш учун керакли шароитларни яратиш билан, шунинг учун усуллардан, қуроллар ва бошқалардан фойдаланиш орқали кечади. Шунинг учун қонун таркибни контрибу-циялаб ушбу белгиларни ҳам айтиб ўтади. Жиноятнинг субъектив томони қуйидаги белгилар билан харак- терланади. Жамият учун хавфли ҳаракат, жамият учун хавфли оқи-батлар, жиноят оқибатлари ва ҳаракат ўртасидаги сабабли алоқа, ҳаракатни содир этиш усуллари, уни содир этиш воситалари ва қурол яроқлар, жойи, вақти, ҳолати. Объектив томоннинг санаб ўтилган белгилари жиноят ҳуқуқида турли ўринни эгаллайди. Шу сабаб уларни мажбурий ва факультатив бўлишади. Объектив тарафи суд амалиёти ва жиноят ҳуқуқи назариясида муҳим аҳамиятга эга. У қуйидагича ифодаланади: Жиноят таркибининг элементи сифатида объектив тараф жиноий жавобгарлигининг асосига киради. У жиноий жавобгарликни объектив чегарасини белгилайди. Айбланувчи фақат етказилган зарар ва содир этган жинояти учун жавоб беради. Объектив тараф жиноятни тўғри квалификация қилишнинг тах-минини белгилайди. Фақат унинг синчиклаб қилган таҳлили ва бахоси

айбланувчининг йўналтирилган ғаразини белгилашга имкон беради. (масалан, ҳаётга тажавуз қилишда айбланувчи томонидан ишлатиладиган қурол ёки восита, мушнинг кучи ва унинг сонини, етказилган жарохатлар характерини баҳолаш зарур). Объектив тарафи ўхшаш таркибни чегаралашда муҳим аҳамиятга эга, шунингдек бошқа ҳуқуқбузарликлардан аниқ жиноятни чегаралашда ва муҳим аҳамиятга эга. Жиноят қонуни маълум белгиларга эга бўлган жиноят деб тан олинади. Жамият учун хавфли ахлоқ (ҳаракат) иккита шаклда ифодаланади: ҳаракат ва ҳаракатсизлик. Ҳаракат – мазмуни турли хил бўлган, оддий тана ҳаракатидан мураккаб тизимгача бўлган жиноий ахлоқнинг фаол шакли. Ҳаракат ўзига тана ҳаракатини ўзини ва жисмоний қонуннинг ҳаракатида улар томонидан ўтказиладиган механизмларни ўз ичига олади. Жиноят ахлоқнинг фаол шакли – ЖК асосий қисмига киритилган 90% жиноят учун характерли. Ҳаракатсизлик ҳолатларда шахснинг пассив ҳулқи, бироқ у фаол ҳаракат қилиши керак, масалан, шифокор касалга ёрдам бермаяпти, болани ўз қаромоғига олишдан бош тортганда, она боласини кўкрак сути билан боқмаяпти ва бошқалар. Бироқ ҳаракатсизлик – бу оддий “хеч нарса қилмаслик эмас”, балки ижтимоий аҳамиятли ахлоқ ва ўзининг хусусиятига кўра жамият учун хавфдан ташқари, ҳуқуққа қарши, англашишлик, эркинлик, қўшимча белгилари билан эга бўлган ахлоқдир. Шу сабаб хар бир ҳолатда ҳаракатсизлик оқибатида қуйидаги белгиларни аниқлаш зарур: А) мос келадиган ҳаракатларни содир этиш мажбурияти, шахснинг у содир этмаган бўлса. Бу мажбурият қонундан ёки қонун ости-даги актдан, шартнома бўйича мажбуриятдан, лавозимли ҳолатдан, оила муносабатидан келиб чиқиши мумкин; Б) ушбу аниқ ҳаракатни содир этиш учун шахс аниқ имконият-ларга эга эди. Маълум жиноятлар фаол ҳаракатлар (безорилик) ёки ҳаракатсизлик (хавфда қолиш) ҳаракат ва ҳаракатсизлик билан содир этилиши мумкин.

Жиноят ҳуқуқи назариясида аралашган ҳаракатсизликни ажратиш мумкин. Айрим таркиблар шундай тузилганки, жиноий жазоланадиган ҳаракатсизлик маълум фаол ҳаракатлар билан боғланган. Ҳаракатсизлик натижасида етказилган зарар қандайдир фаол ҳаракатларни содир этмасдан келиши мумкин эмас. Масалан, касаллиги туфайли харбий хизматчининг ўзини вазифасини бажаришидан бош тортиши ёки ўзига ўзи қандайдир зарарни етказиш, хужжатларни қалбакилаштириш ва бошқа ёлғонлар. Ҳаракат (ҳаракат ёки ҳаракатсизлик) объектив томмонннинг белгиси бўлиб тан олиниши мункин ва у эркин характерда бўлганда-гина жиноий жавобгарликнинг асосида ётиш тан олиниши мункин. Бироқ объектив борлиқда ташқи омиллар шахснинг ҳулқига таъсир қилганда вазиятлар пайдо бўлади. Бу енгиб бўлмайдиган куч, жисмо-ний ёки руҳий зорлаш таъсири бўлиши мумкин. Енгиб бўлмайдиган куч (форс-мажор force majeure (Ф ) – керак бўладиган образда шахс ўзини кўрсатишга имкон бермайдиган, ушбу шароитлардаги фавкулотда ва такрорланмас ҳолатдир. Жамият учун хавфли бўлган содир этилган ҳаракат ўзи билан ташқи дунёда маълум негатив ўзгаришларни олиб келади. Жиноят ҳуқуқида жамият учун хавфли жиноий оқибатлар деб аташ белгиланган. Бу жиноят – ҳуқуқий нормалари томонидан кўзланган тажовуз объектига жиноий ҳаракати билан зарар етгазган моддий ёки номоддий зарардир, такидланганидек, жиноий оқибатлари жиноят таркибининг белгиси сифатида турли ролларни ўйнаши мумкин. Бироқ ҳар қандай ҳолаттда (улар белгиланган) содир этилган жиноятни бахолашда белгиланиши, исботланиши ва назарда тутилиши керак. Ўзининг мазмунига кўра жиноий оқибатлар моддий ва номоддий бўлиши мумкин. Моддий ўз навбатида мулкий, жисмоний, идоранинг нормал ишини бузилиши, алоқа транспортига бўлинади.

ЖКда жиноий оқи-батларнинг тарифланишининг турли шакилларидан фойдаланилган: А) атамалардан фойдаланиш орқали, оқибатлар маълум бўлганда, албатта (қоталлик – ўлим); Б) окибатлар аниқланади (оғир тан жарохатлари – эшитиш, кўриш қобилиятини ёқотиш ва бошқалар); В) кўп зарар, йирик ҳажмда (ўғирлик содир этилганда); Г) ўта катта ҳажм (ноқонуний равишда наркотик моддаларни абарот қилишда); Д) оғир окибатлар. (ҳокимият ёки мансабни сув истемол қилиш). Номоддий оқибатларни кичкина турларга бўлиш мумкин: Ахлоқий зарар (ҳақоратда – ЖК 140-моддаси) Идиомантиқ зарар (миллий ирқий ва диний душманликда ЖК 156-моддаси): Интелектуал зарар (муаллифлик ҳуқуқининг бузилиш ҳолатла-рида ЖК 149-моддаси) Жиноий овибатлар жиноят ҳуқуқида муҳим аҳамиятга эга. Уларни ажратиш ва уларга тўғри баҳо бериш жиноят ҳажми, турини белгилаш, содир этилган жиноятни тўғри квалификация қилишга олиб келади. Жиноят ҳуқуқида сабабий боғланиш – жамият учун хавфли ҳа-ракат ва жамият учун хавфли бўлган оқибатлар ўртасидаги алоқадир. Ҳаракат ва бўлган оқибатлар ўртасидаги сабабий алоқалар жиноий жавобгарликка тортилишининг зарур шарти бўлиб ифодаланади. Жиноят ҳуқуқида сабабий алоқанинг замонавий тушунчаси зарарни тергов алоқалари сабабийлик тўғрисидаги файласуфларнинг билимига асосланади. Сабаб- қонуний ҳолат, ички зарурият билан тергов сифатида келиб чиқадиган бошқа вазиятни келтириб чиқаради. Бинобарин, жиноят ҳуқуқида “зарурий” маъноси аҳамиятга эга, “тусатдан” алоқа эса, вазиятларни занжирбандлигини намоён этади.

Сабабий алоқаларда зарар далилларни болигини тан олиш учун қуйидаги шартларни белгилаш керак: А) вазиятлар - вазиятнинг вақти билан сабаб тўғри келади- терговга (ўлим айбланувчи томонидан жабрланувчига етказилганидан кейин); Б) вазиятлар - зарур тахминда тергов бошланади, вазиятнинг вужудга келиш асоси - тергов; В) вазиятлар - вазиятнинг қонуний ривожланиши натижаси сабаб ҳисобланади; Жиноят кодексида асосий ролни факультатив белгилар ҳам, жиноятни содир этиш воситалари, вақти, жойи, ҳолати каби усуллар ўйнайди. Жиноят қонуни нормасида кўпинча айбланувчи томонидан фой- даланадиган метод ва усуллар мажмуаси каби жиноятларнинг содир этиш усуллари таъкидланади. Қонун чиқарувчи турли образларда ҳаракат содир этиш усулла-рини таърифлайди, ягона усул белгиланган (ўғирлик пайтида сирли олиб қўйиш, очиқ талон-тарожда): керакли усуларнинг тахминий руйхати санаб ўтилган (зўрлаш, мулкни йўқ қилиш, қўрқитиш- пора олаётганда). Усулларнинг намунавий усуллари айтиб ўтилган (ёнғин орқали бировни мулкини йўқ қилиш, портлатиш). Жиноятни содир этиш воситалари – бу жиноят объектига тажовуз қилаётганда, айбланувчи фойдаланадиган мослашган предметлардир. Фойдаланадиган воситаларнинг ҳаракатлари, содир этилаётган жиноятнинг жамият учун хавф солиш даражасини ўзгартиради. Шунинг учун қонун чиқарувчи, уларни квалификация қилинадиган белгилар қаторига киритади. Масалан, қурол сифатида ишлатиладиган предметлар ёки қурол-яроқларнинг босқинчиликда ишлатилиши. Жиноятни содир этиш манзили, жойи-(жиноят) жамият учун хавфли ҳаракатларни содир этадиган объектлар ва худудлардир. Кўпинча жиноят қонуни жиноятни содир этиш манзилини географик тушунча билан боғлайди: контененталь шельф, очиқ денгиз.

Фойдаланилган адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. – Тошкент: Ўзбекистон, 1992. 2.Международний пакт о гражданских и политических правах. Международная зашита прав и свобод человека. Сборник документов. М.: Юрид.лит., 1990 г. 3.Основние принципи независимости судебних органов. Международние права и свобода человека: Сборник документов. М: Юрид.лит., 1990 г. 4.Всеобшая декларация прав человека. – Права человека. Основние международние документи: Сборник документов. М.: Международние отношения. 1989 г. – С. 134-142.

Похожие

Жиноят таркибининг субъектив белгиларига кўра қилмишни квалификация қилиш

Бир неча жиноят содир этилганда қилмишни квалификация қилиш

Субъектив белгиларга кўра жиноятни квалификация қилиш

Жиноятларни квалификация қилишнинг асосий босқичлари

Жиноят таркиби квалификация қилишнинг асоси сифатида