Бир неча жиноят содир этилганда қилмишни квалификация қилиш - Юриспруденция - Рефераты

Бир неча жиноят содир этилганда қилмишни квалификация қилиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

52 KB

Бир неча жиноят содир этилганда қилмишни квалификация қилиш Режа: 1. Бир неча жиноятларни квалификация қилиш қоидалари. 2. Бир неча жиноят содир этишнинг бир неча ҳаракатлардан иборат ягона жиноятлардан, мураккаб таркибли жиноятлардан, узоққа чўзилган ва давомли жиноятлардан фарқлари. 3. Такроран жиноят содир этишнинг қилмишни квалификациясига таъсири.

Бир неча жиноят содир этилганда қилмишни квалификация қилиш Жиноят ҳуқуқи назариясида бир қанча жиноятни содир этиш муҳим ўрин эгаллайди. Бир қанча жиноятларни жиноятларни ҳал қилиш суд амалиётида келиб чиқиб белгиланади. Бир қанча жиноят-ларни хозирда кўп учрамоқда. Бир қанча жиноятлар шакли ЖК 32,33,34 моддаларида кўрсатилган. Бир қанча жиноят содир этиш ҳуқуқий нуқтаи назардан тегишли ҳуқуқий оқибатларга олиб келувчи жиноятнинг муайян шакл-ларини акс эттирувчи жиноят ҳуқуқий атама сифатида таснифланади. Бир қанча жиноятларни хар бири алоҳида жиноятдир. Булар такроран ва давомли жиноятлардир. Бир қанча жиноятлар жамият учун ўта хавфли жиноятлардир. Шунинг учун ҳам жавобгарлик масаласида жазони қаттиқ тартибини белгилаш зарур. Бир қанча жиноятларни қуйидаги белгилари ўрнатилиши лозим: А) ҳар бир содир этиладиган жиноят учун жазо муқаррардир. Уларни алмаштириб бўлмайди (маъмурий, интизомий ва бошқалар); Б) хар бир жиноят суд томонидан ўрнатилиши лозим; В) шахс жиноий жазодан илгари озод этилмаслиги, судланганлиги олиб ташланмаслиги ёки тугамаган бўлиши шарт эмас. Бир қанча жиноятлар учун жазо тайинлашдаги таснифида жиноятга жазони муддатидан илгари озод қилишда муҳим роль ўйнайди. Қонун бир қанча жиноятларни уч шаклини белгилайди: - такрор жиноят содир этиш; - жиноятлар мажмуи; - рецидив жиноят. Такрор жиноят содир этиш ЖК 32- моддасида ўз ифодасини топган. акрор жиноят содир этиш тушунчаси ўзини сифат ва миқдорини белгилайди: А) икки ёки ундан ортиқ жиноят содир этилиши; Б) айнан бир моддада, қисмда, баъзи ҳолларда эса, турли моддаларда назарда тутилган янги жиноятнинг содир этилиши.

Такроран жиноят содир этиш деганда, илгари муайян жиноят содир этган шахс томонидан, илгари қилмишининг ҳуқуқий оқибатлари олиб ташланмасдан, янги жиноят содир этиш ҳоллари тушунилади. Жиноятни такроран содир этишнинг зарурий белгиси бўлиб, шахс томонидан икки ёки ундан ортиқ жиноятларни кетма-кет содир этиши ҳисобланади. Жиноятларнинг турли вақтларда содир этилиши уларнинг бир- биридан вақт бўйича ажратилиши, яъни уларнинг хар бири кейингисидан кичик бўлсада, муайян вақт оралиғи билан ажра-тилишини тақозо этади. ЖКда кўрсатилишича, бир-бирига жиноятлар битта модда ёки қисмида жавобгарлик назарда тутилган бўлиши лозим. Масалан, ЖК 118 ва 119- моддалари номусга тегиш ва жинсий эҳтиёжни зўрлик ишлатиб ғайритабиий усулда қондириш жиноятларини содир қилиб умуман қўлга олинмаса; ЖК 271-моддасига кўра гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддаларини қонунга хилоф равишда эгаллаш ва бошқалар. Такрор жиноятларда далилларги кўра жиноятни икки ёки ундан ортиқ содир этилиш билан ифодаланади. Масалан, ЖК 184-моддасининг солиқ ва бошқа тўловларни тўлашдан бўйин товлаш бир неча марта амалга оширилганлиги аниқланса. Такроран жиноят содир этиш ЖК 32-моддаси 1-қисмига кўра бир неча жиноят содир этилиб, шахс уларнинг бирортаси учун ҳам судланмаган бўлса, такрор жиноят содир этган деб топилади. Такроран содир этиладиган жиноятлар давомий ва узоққа чўзилган жиноятлардан фарқланади. ЖК 32- моддаси 3-қисмига кўра умумий қасд билан қамраб олинган ва ягона мақсадга йўналтирилган бир жиноят таркибини ташкил қилувчи бир-бирига ўхшаш бир неча жиноий қилмишлар давомли жиноят ҳисобланади. Субъектив томондан умумий қасдни ифодалайди. Узоққа чўзилган жиноятлар ЖК 32-моддаси 4-қисмида кўрсатилган. Унга кўра узоққа чўзилган жиноят деганда, қонун билан жиноий жазо қўллаш таҳдиди билан айбдорга юклатилган вазифаларнинг ўзоқ вақт мобайнида

бажарилмаслигидан иборат ҳаракат ёки ҳаракатсизлик тушунилади. Бундай жиноят таркибида икки сабаб ётади: биринчиси, ихтиёрийлик, иккинчиси мажбурийлиги. Муайян вақт давом этувчи ягона жиноятни ташкил қиладиган вазифаларни узоқ вақт бажармаслик ҳам битта умумиий қасдга йўналтирилган бўлади. Узоққа чўзилган жиноятнинг ўзига хос хусусияти айбдор қилмишни содир этишни тухтатмагунча ва жавобгар-ликка тортилмагунча ўзига юклатилган вазифаларни мунтазам ра-вишда бажармасликдан иборат. Жиноятлар максимум- ЖК 33-моддасида кўрсатилганидек: “ЖК “махсус” қисмининг турли моддаларида ёки битта моддасининг турли қисмларида назарда тутилган, жавобгарликка тортиладиган икки ёки бир неча жиноий қилмишни содир этиш, агарда улардан бирортаси учун ҳам шахс судланмаган бўлса, жиноятлар мажмуи” деб топилади. Жиноятлар жами, (мажмуи) бир шахс томонидан икки ёки бир неча жиноий қилмишнинг содир этилиши жиноятлар мажмуининг асосий ҳуқуқий белгисидир. Бу эса жазо тайинлашда муҳим роль ўйнайди. Жиноятлар мажмуини биринчи белгиси шахс томонидан икки ёки ундан ортиқ жиноят содир этилганлиги, иккинчи белгиси - содир этилган қилмишлар жиноят қонунининг турли моддалари буйича баҳоланиши, учинчи белгиси- бу жинотялар шахс томонидан судлангунга қадар содир этилиши. Демак, ЖК махсус қисмининг бир ёки бир нечта моддасида кўрсатилган жавобгарликни назарда тутади. Масалан, ЖКнинг 158-моддасига кўра, Ўзбекистон Республикаси Президентига тажовуз қилишда Президент ҳаётига, соғлигига, шаъни ва қадр-қимматини камситувчи туҳмат, бўҳтон, ҳақоратлар учун ахборот ва бошқа оммавий ахборот воситаларидан фойдаланиш жиноятлари учун жи-ноят мажмуи қўлланилади.

Жиноятлар мажмуи шахс содир этган жиноятлари учун судлан-ган бўлмаса жиноятлар жаъми қўйилиб, минимал қилиб суд жазо тайинлайди. Такроран жиноят содир этилганда жиноятлар мажмуи рециди-вист жиноятлардан чегаралайди. Агар шахс содир этган қилмишида ЖК махсус қисми айни бир моддасининг турли қисмларида назарда тутилган жиноятларнинг аломатлари мавжуд бўлса, у модданинг оғирроқ жазо белгиланган қисми бўйича жавобгарликка тортилади. Рецидив жиноятчилик бир қанча жиноят ичида хавфлироқ шакли ҳисобланади. Модомики муқаддам судланган фуқароларнинг янги жиноят содир этиши унинг ҳулқ-атворини ижтимоий ҳаётга қарши жиноятларни барқарорлашишини гувоҳи ҳисобланади. Жиноий ҳуқуқий рецидивни криминологиядан ажратилади. Криминомантиқ (амалдаги) рецидив деганда бир шахснинг ҳукм қилинишидан қатъий назар илгари бир неча марта содир этган жиноий ҳаракатлари тушунилади. Криминомантиқ рецидив амалдаги жиноятларни аҳамиятли томони ва латент (яширин) ва легаль (маълум) жиноят сифатида ўрганилади. Легал жиноий ҳуқуқий рецидив – икки ёки ундан ортиқ жиноятни қасддан содир этиш ва улардан бири учун судланишига айтилади. ЖКнинг 34-моддасида жиноят ҳуқуқий рецидив бир қанча турларга ажратилган: Биринчиси, оддий рецидив; Иккинчиси, хавфли рецидив; Учинчиси, ўта хавфли рецидив. Оддий рецидив шахснинг олдин жиноят содир этилиб, унинг учун ҳукм қилинганидан кейин янги жиноят содир этишида ифодала-нади. Оддий рецидив а) шахс жазо тайинланганда ЖК 56-модда 1-қисми “Н” банди билан жиноят оғирлаштирувчи ҳолатларда содир этилса; б) ЖК 60- моддасига кўра, бир қанча ҳукмлар юзасидан жазо тай-инланаётганда; в)

дастлабки қамоқ вақтини ҳисобга олиш қоидалари (ЖК 69-модда); г) шахс шартли ҳукм қилинганида; д) айбдорнинг чин кўнгилдан пушаймон бўлиши муносабати билан жазодан озод қилиш; е) жазони ўташни муддатидан илгари шартли озод қилиш ва жазони енгилроғи билан алмашиш ва жиноий ҳуқуқий оқибат ўзига берилиши. Оддий рецидив фақат бир турдаги ёки бошқа турдаги жиноятларда ифодаланади. Хавфли рецидив шахс илгари қасддан содир этган жинояти учун ҳукм қилингандан сўнг қасддан шуга ўхшаш янги жиноят содир этади. Хавфли рецидив махсус қисмида бунда жиноят таркиблари турлари белгиланади. Оддий рецидивга ўхшаб хавфли рецидив ҳам қонунчиликда ўзига хос белгилар билан тавсифланади. Бундай ҳолатларда шахс жиноят содир этиб, ҳукм қилингандан сўнг яна ўхшаш янги жи-ноят содир қилса у хавфли рецидивдеб топилади. Хавфли рецидив деб топиш учун махсус процессуал ҳукм талаб қилмайди. Шахс хавфли рецидивист деб топиши унинг тергов органлари томонидан топилади. Чунки, хавфли рецидивист томонидан жиноятсодир этиши бир қатор жиноятларнинг тавсифлаш белгиси ҳисобланади ва жиддийроқ жазо чоралари қўллашга олиб келади. Масалан, шахс муқаддам ЖК 267-моддаси билан, яъни таранспорт воситаларини олиб қочиш бўйича ҳҳукм қилиниб, судланганлик олиб ташланмасдан олдин янги айннан ўша жиноятни содир этса хавфли рецидивист деб топиш учун асос бўлади. Хавфли рецидивист жиноятга нисбатан ҳам судланганлик олиб ташланиши ва ўлчаниш ҳамда шахс илгари қасддан содир этган жинояти учун жавобгарлик ёки жазодан озод қилиниши каби бошқа ҳолларда ҳам хавфли рецидив жиноят деб топиш асосларининг олиб ташланиши қоидалари қўлланилади. Жиноят ҳуқуқида рецидив жиноятчиликни яна бир тури яъни ўта хавфли рецидивист деб топиш ҳам мавжуд. ЖК 34 моддаси 3-қисмига кўра авфли рецидивист деб топиш: 5 йилдан кам бўлмаган муддатга озодликдан маҳрум

қилиш жазоси тайинланиши мумикн бўлган қасддан янги жиноят содир этиш яъни: 1. илгари содир этган ўта оғир жинояти учун ёки икки марта оғир жинояти учун ҳукм қилиниб уларни ҳар бири учун 5 йилдан ҳам кам бўлмаган муддатга озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланган шахс томонидан ўта оғир жиноят содир этилиши 2. Илгари оғир жинояти учун икки марта ҳҳукм қилинган ёки олдин – кейинлигидан қатъи назар, оғир ёки ўтп оғир жиноятлар учун уларнинг ҳар бирига 5 йилдан кам бўлмаган муддатга озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланган шахснинг оғир жиноят содир этиши ўта хавфли рецидив жиноят деб топилади. 3. Оғир жиноят – агар шахс олдин ҳукм қилиниб, оғир ва ўта оғир жиноятларни содир этиши ва уларнинг ҳар бири учун 5 йилдан кам бўлмаган муддатга озодликдан маҳрум қилиши. Ўта хавфли рецидивист деб топиш фақат суд ҳукми билан бел- гиланади. Бунинг учун қуйидаги жиноятлар жами асос бўлади. 1. илгари ЖКнинг 34 – моддаси бўйича судланган бўлса. 2. содир этган жинояти оғир ёки ўта оғир жиноятлар учун улар-нинг ҳар бирига 5 йилдан кам бўлмаган муддатга озодли5кдан маҳрум қилиш назарда тутилса. 3. жамият учун хавфли бўлса. Ўта хавли рецидивист деб танила олмайдилар А) судланганлик содир этган жинояти учун шахс ёши 18 га тўлмаган бўлса. Б) судланганлик олиб ташланган ёки муддати тугумаган бўлса; В) жиноят учун шахсга нисбатан ҳукм тайинланган бўлса; Жиноят содир этиб Ўзбекистон Республикаси суди томонидан ёки давлат ҳокимияти органлари томонидан белгиланади. Ўта хавфли рецидив жжиноят бир қанча жиноят содир этилишининг нисбатан энг оғир шаклларидан бири бўлиб ҳисобланади.

Шахснинг ўта хавфли рецидивист, деб топиш тўғрисидаги масала ҳал қилинаётган вақтида унинг судланганлик муҳлатининг ўтиб кетганлиги ёки олиб ташланган судланганлиги инобатга олинмайди. Ўта хавфли рецидивист деб топиш учун шахсни қуйидаги ҳуқуқий оқибатлари ҳолатларини: А) ўта хавфли рецидивист томонидан жиноят содир этганлик “Махсус” қисмнинг кўп моддаларида қонун чиқарувчи томонидан таснифловчи ёки алоҳида квалификация белгиси сифатида баҳоланади; Б) ўта хавфли рецидивист эркаклар озодликдан маҳрум қилиш тарзидаги жазони махсус тартибли калонияларда, аёллар эса қаттиқ тартибли калонияларда ўташади; В) ўта хавфли рецидивистларда озодликдан маҳрум қилиш жазоси муддатининг бир қисмини турма қамоғида сақлаш тарзида ўташ тайинланиши мумкин; Г) уларга нисбатан жиноий жавобгарликдан ёки жазодан озод этиш қўллашнинг бир қанча чеклашлари белгиланиши мумкин; Д) уларга нисбатан шартли равишда жазо тайинлаш, жазо муд-датидан илгари шартли озод этиш ва жазони енгилроғи билан ал-маштириш мумкин эмас; Е) ўта хавфли рецидивистларга нисбатан судланганлик олиб ташлашнинг алоҳида тартиби белгиланади. Ўта хавфли рецидивист суд томонидан тан олинганда олиб ташланиши мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. – Тошкент: Ўзбекистон, 1992. 2.Международний пакт о гражданских и политических правах. Международная зашита прав и свобод человека. Сборник документов. М.: Юрид.лит., 1990 г. 3.Основние принципи независимости судебних органов. Международние права и свобода человека: Сборник документов. М: Юрид.лит., 1990 г. 4.Всеобшая декларация прав человека. – Права человека. Основние международние документи: Сборник документов. М.: Международние отношения. 1989 г. – С. 134-142.

Похожие

Жиноят таркибининг объектив белгиларига кўра қилмишни квалификация қилиш

Жиноят таркибининг субъектив белгиларига кўра қилмишни квалификация қилиш

Бир неча жиноят содир этганлик учун жазо тайинлашнинг айрим муаммолари

Жиноят содир қилиш босқичлари

Иштирокчиликда содир этилган жиноятларни квалификация қилиш