Жиноят таркиби квалификация қилишнинг асоси сифатида - Юриспруденция - Рефераты

Жиноят таркиби квалификация қилишнинг асоси сифатида

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

49 KB

Жиноят таркиби квалификация қилишнинг асоси сифатида Режа: 1. Жиноят таркиби ва квалификация қилиш. 2. Жиноий жавобгарликка тортишда енгиллаштирувчи ва оғирлаштирувчи ҳолатларнинг аҳамияти. 3. Жиноят таркибини ифодалаш даражаси (позитив ва негатив) бўйича аломатлари

Жиноят таркиби ва квалификация қилиш. Жиноятни тўғри квалификация қилиш, одил судловни амалга ошириш ва адолатли жазо тайинлашни таъминлаш ҳамда жиноят содир қилишда айбланаётган шахсга жазо тури ва муддатларини тўғри белгилашнинг энг муҳим шарти ҳисобланади. Бу принципдан заррача бўлсада четга чиқиш қонунчиликнинг бузилишига, адолатсиз жазо тайинланишига, инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликларининг бузилишига сабаб бўлади. Жиноят қонунида кўзда тутилган муайян ижтимоий хавфли ҳаракат ёки ҳаракатсизликнинг жиноийлигини ифодаловчи томонлар (элементлар) йиғиндисига жиноят таркиби деб айтилади. Ўзбекистон Республикаси жиноят ҳуқуқига биноан жиноий жавобгарликнинг ягона асоси ижтимоий хавфли қилмишда жиноят таркибининг барча томонлари (элементлари)нинг мавжудлиги экан, жиноят таркиби томонларини батафсил таҳлил қилмасдан, шахсни жиноий жавобгарликка тортиш мумкин бўлмайди. Чунки қонунда жиноий жавобгарликнинг ягона асоси сифатида шахснинг содир қилган қилмишида Жиноят кодекси Махсус қисмининг аниқ бир нормасида назарда тутилган ҳуқуқий актнинг белгилари бўлиши кераклиги талаб қилинади. Шахснинг содир қилган ижтимоий хавфли қилмиши жиноий жавобгарликнинг фактик асоси бўлса, жиноят таркиби эса, жиноят-ҳуқуқий норманинг диспозициясида бундай қилмишни жиноят деб ҳисоблаш, юридик тушунча беришдан иборат бўлган норматив асосдир. Жиноят кодекси Махсус қисми нормаларида муайян жиноят таркибининг энг кам (минимал) белгилари квалификация қилишнинг зарурий белгилари сифатида олинади. Содир этилган қилмишлар ана шу қонунда назарда тутилган жиноят таркибининг минимал белгилари мавжуд бўлса, шахс ўша норма билан жавобгар қилинади. Жиноятнинг аниқ квалификацияси ЖКнинг асосий қисмини моддаларига таянишини таҳлил қилади. Агар ушбу модда бир неча қисмдан иборат бўлса, пунктдан, яъни жавобгарликни белгиловчи, унда мос

келадиган пунктни ва ушбу модданинг қисмини кўрсатиши зарур. Процессуал ҳужжатларда ушбу кўринишдаги таянчлар йўқ бўлса, квалификацияни нотўғри деб тан олишга олиб келади. ЖКнинг асосий қисмидаги бор бўлган моддалардаги жиноятларнинг ҳуқуқий баҳоси жиноят таркиби кўринишида шаклланган, яъни маълум умумий тушунча сифатида. Жиноят таркиби - маълум наслдаги жиноятни содир этган объектив ва субъектив белгилар тизими. Улар зарурий ва асосий деб ҳисобланади, чунки ушбу турдаги жиноят учун жиноий жавобгарликка шахс, хеч бўлмаса битта белгисиз тортила олмайди. Етарли бўлиб бу белгилар айтилган, чунки ушбу турдаги жиноят учун жиноий жавобгарликка тортилиш учун яна қандайдир белгиларни аниқлаш талаб қилинмайди. Бу албатта, бошқа ўзга мақсадлар учун бошқа далилий ҳолатларни белгилаш заруратини инкор қилмайди. Жазони хар бир жиноят ва шахсга мос тайинлаш, қўшимча жазо турини белгилаш ва бошқалар. У ёки бу турдаги жиноят турини қонуний белгилаш аниқ жиноий ҳаракатларни муносабатларига кўра асосий, умумий тушунча ҳисобланади ва у бу ҳолатда ягона ўзига хос ҳисобланади. Жиноят қонуний нормада бор бўлган жиноятнинг қонуний бел- гиланиши, умумий тушунча сифатида умумий кўринишдаги ўзига хос ягона тушунчани акс эттиради. Ягона, аниқ жиноят хар қандай умумий тушунчадан ўта бойдир, уни қиёслаб бўлмайди. Бироқ ягона битта жиноятнинг ўзига хос индивидуал хусусиятлари бошқа жиноятлар учун хос эмас. Шу индивидуал белгилар аниқ ҳолатни кўриб чиқиш учун мухум ва хосдир. Вахолангки, улар ушбу турдаги барча жиноят-лар учун типик мухум белгилар қаторига киритилиши мумкун эмас ва киритилмайди. Ушбу ҳолатдаги жиноятларнинг қонунимй белги-ланишига кмиритиладиган ўша белгиларни танлашда асосий мезон ҳисобланади. Маълум турдаги жиноятнинг қонуний конструкциясига киритилган беогилар мажмуаси, жиноят ҳуқуқи назариясида жиноят таркиби номини олди. Шундай қилиб жиноят таркиби-у ёки бу турдаги

жиноятларнинг ўта муҳим ва ўхшаш жиноятларнинг мажмуасининг илмий австракциясидир. Бу аниқ жиноятларнинг аниқ хусусиятларини акс эттирувчи белгиларининг минимал ҳажмидир. Жиноят таркиби маълум турдаги жиноятнинг қонуний модели ҳисобланади, чунки улар ўзларида энг муҳим, зарур ва ўхшаш жино-ятнинг белгиларини ўз ичига киритади. Ушбу маънода жиноят таркиби жиноий жавобгарликнинг ягона ҳуқуқий асоси ҳисобланади, бу пайитда жиноят қонуни томонидан кўзланган жиноятни содир эти-шини шахс томонидан, далилли асос бўлиб уларни жавобгарликка тортилишида ҳисобланади. Жиноятнинг квалифакицияси қилмишда жиноят таркиби қонуний белгиларини аниқ жамият учун хавфли ҳаракат белгилари билан таққослаш олиб борилади. Агар бу қиёсланаётган ҳажмлар жиноят таркибининг шахс ҳаракатида борлиги билан мос келса, тўғри келса, албатта. Жиноят таркибини турларга ажратиш учта мезонга асосланган ҳолда амалга оширилади: а) жиноятларнинг ижтимоий хавфлилик даражасига кўра; б) жиноят таркибининг тузилиши (структураси)га кўра; в) жиноят таркибининг объектив томонининг тузилиши (оқибати)га кўра: Жиноятларнинг ижтимоий хавфлилик даражасига кўра таснифлашни тўртта турга бўлиш мумкин: 1) асосий (оддий) таркибли жиноятлар; 2) енгиллаштирувчи таркибли жиноятлар; 3) оғирлаштирувчи таркибли жиноятлар; 4) алоҳида оғирлаштирувчи таркибли жиноятлар. Жиноят таркибининг объектив томонининг тузилишига (оқибатига) кўра тури. Жиноят ҳуқуқи бундай таркибли жиноятларнинг иккита тури назарда тутилган бўлиб, булар: а) моддий таркибли жиноятлар; б) формал таркибли жиноятлар.

Жиноятни квалификация қилиш содир этилган ижтимоий хавфли қилмишнинг белгиларини ЖК Махсус қисмининг муайян нормасида назарда тутилган. Жиноят таркиби белгиларига солиштириб, уларнинг мослигини аниқлаш ва юридик жиҳатдан мустаҳкамлашдир. Содир этилган жиноятни тўғри квалификация қилиш, энг аввало, одил судловни амалга ошириш ва жиноят содир этишда айбланаётган шахснинг айбига яраша жазо тайинлашнинг асосий шарти ҳисобланади ва бу ўз навбатида муҳим ижтимоий-сиёсий ва ҳуқуқий аҳамиятга эгадир. Суд жиноят содир қилишда айбланаётган шахсга нисбатан ҳукм чиқариш вақтида, содир этилган ижтимоий хавфли қилмишда жиноят таркиби борлигини, агар муайян жиноят таркиби бўлса,судловга тегишлилик масалалари (ЎзР ЖПК нинг 396-моддаси) ҳал қилиши керак. Жиноят қонуни нормасини нотўғри қўлланиши ҳукмни ўзгартиришга ёки бекор бўлишига сабаб бўлади. (ЎзР ЖПКнинг 83 ва 401-моддалари) Жиноятни тўғри квалификация қилиш ЖК Махсус қисмининг муайян моддасида шундай турдаги жиноятларнинг барчаси учун типик бўлган норманинг белгиларига содир этилган ижтимоий хавфли қилмишнинг белгиларини тўғри аниқлаш ва солиштиришдан иборатдир. Жиноятни квалификация қилиш ишдаги ҳақиқий ҳолатларни ўрганиш, жиноят ҳуқуқий норманинг мазмунини ва маъносини аниқлаш билан боғлиқ бўлган мураккаб иш жараёнидир. Чунки бунда ишдаги ҳақиқий ҳолатлар ўрганилиб, жамият учун хавф туғдирувчи инсон хулқининг конкрет актига ҳуқуқий (юридик) баҳо берилади. Жиноятни квалификация қилиш бир неча босқичлардан иборат бўлиб, улар қуйидагилардан иборатдир: 1) ижтимоий хавфли қилмиш содир этилган вақтда амалда бўлган жиноят қонунини қўллаш (ЎзР ЖКнинг 13-моддаси); 2) Жиноят кодексининг муайян моддаси ёки муайян қисмини, агар қилмиш бир неча жиноятлардан иборат бўлса, содир этилган конкрет

ижтимоий хавфли қилмишнинг қонунда белгиланган белгилари бўйича бир неча моддаларни қўллаш; 3) агарда жиноят охирига етказилмаган бўлса ЖК Махсус қисми моддалари билан бирга Умумий қисми моддасини (25-модда) ёки жиноят иштирокчиликда содир қилинган бўлса (28,29-моддалар) бу нормаларнинг белгилари солиштирилиб, Махсус қисми моддалари билан биргаликда қўллаш; 4) бу нормаларнинг белгиларини конкрет содир этилган ижтимоий хавфли қилмишга солиштириш. Жиноятларни квалификация қилишнинг бу босқичлари фақат битта мақсадга, содир этилган ижтимоий хавфли қилмишни тўғри квалификация қилишга қаратилган бўлиб, ҳаётда содир этилган ижтимоий хавфли қилмишнинг белгиларини қонундаги (ЖК Умумий ва Махсус қисми моддаларида назарда тутилган) нормаларга солиштиришдан иборатдир. Шахснинг содир этган ижтимоий хавфли қилмишида муайян жиноят таркибининг асосий ва қўшимча белгилари: жиноятнинг объектини ва айрим жиноятларда жиноятнинг предметини; жиноятнинг объектив томонини (зарурий ва факультатив) белгилари; субъектив томонининг белгиларини ҳамда жиноят субъектининг белгиларини тўғри аниқланиб, ЖК муайян моддаларига тўғри солиштирилса, жиноят тўғри квалификация қилинган ҳисобланади. Жиноятни тўғри квалификация қилишнинг ягона юридик асоси конкрет жиноят таркибидир. Агарда жиноий қилмишда қонунда назарда тутилган белгилардан кўпроқ белгилар бўлса, суд бу белгиларни жазо тайинлаш вақтида ҳисобга олиши мумкин. Жиноятни квалификация қилиш жараёнида инсоннинг конкрет ижтимоий хавфли хулқи туфайли содир этилган актга жиноят-ҳуқуқий нуқтаи назардан баҳо берилади. Бу баҳо бериш тегишли жиноят-процессуал ҳужжатларда (ҳукмда ёки қарорда) қайд қилинганидан кейин, жиноят содир этишда айбланаётган шахсга нисбатан жиноий жазо ёки мажбурий хусусиятдаги бошқача таъсир чораси қўлланади.

Жиноятни нотўғри квалификация қилиш, жиноятда айбланаётган шахсга нисбатан асоссиз равишда оғир жазо чорасини тайинланиши ёки асоссиз равишда енгил жазо чорасини тайинланишига сабаб бўлади. Бу ўз навбатида маҳкум учун ҳам, жамият учун ҳам салбий оқибатлар келтириб чиқариши мумкин. Бундан ташқари, жиноятни нотўғри квалификация қилиш энг аввало, маҳкумнинг манфаатлари, ҳуқуқ ва эркинликларига, бошқа шахсларнинг манфаатига, умуман олганда давлат манфаатларига путур етказади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. – Тошкент: Ўзбекистон, 1992. 2.Международний пакт о гражданских и политических правах. Международная зашита прав и свобод человека. Сборник документов. М.: Юрид.лит., 1990 г. 3.Основние принципи независимости судебних органов. Международние права и свобода человека: Сборник документов. М: Юрид.лит., 1990 г. 4.Всеобшая декларация прав человека. – Права человека. Основние международние документи: Сборник документов. М.: Международние отношения. 1989 г. – С. 134-142.

Похожие

Жиноят таркиби квалификациянинг ҳуқуқий асоси

Жиноят таркиби

Жиноятларни квалификация қилишнинг асосий босқичлари

Тўғри квалификация қилишнинг дастлабки шартлари

Жиноят таркибининг объектив белгиларига кўра қилмишни квалификация қилиш