Жиноят процессуал кодекси нормаларининг жиддий бузилган деб топиш - Юриспруденция - Рефераты

Жиноят процессуал кодекси нормаларининг жиддий бузилган деб топиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

28.1357421875 KB

Жиноят процессуал кодекси нормаларининг жиддий бузилган деб топиш Режа: 1. Жиноят-процессуал Кодекси нормаларининг бузилиши тушунчаси, моҳияти ва аҳамияти. 2. Жиноят-процессуал Кодекси нормалари бузилишининг турлари 3. Жиноят-процессуал Кодекси нормалари жиддий бузилган, деб топиш асослари ва унинг таснифланиши, назарий ва амалий таҳлили

Жиноят-процессуал Кодекси нормаларининг бузилиши тушунчаси, моҳияти ва аҳамияти. Жиноят процессида шакл тушунчаси муҳим аҳамиятга эга бў либ, бевосита мазмунга таъсир этади. Бу ҳақда кўплаб процессуалист олимлар ўз асарларида тўхталиб ўтганлар. 1 П.С.Элькинд, - “Шакл категорияси жиноят процессида кенг қўлланилади. У турли кўринишда бўлиб, ўзгарувчанликка мойил ва нисбийдир. Айни бир хил қоидалар ва процессуал ҳодисалар турли боғланишлар ва бевосита ифодалашда ё шакл аҳамиятига ёки мазмун аҳамиятига эга бўлиши мумкин”, - дейди. 2 Жиноят процессуал қонуни нормаларининг жиддий бузилиши (ЖПКнинг 487-моддаси) жиноят судлов ишларини юритиш вазифа лари билан боғлиқ бўлиб, уларни аниқлашда мақбул усулни белги лайди. Шакл қонунда белгиланган тартибда амалга оширилади. Шаклга риоя қилмаслик қонун талабини жиддий бузиш деб топилиб ҳукмни бекор бўлишига ёки ўзгаришига олиб келади. Шунинг учун ҳам ҳукмни бекор қилиш ёки ўзгартириш асослари тизимида жиноят процесси вазифаларини хал этилмаганлигидан далолат берувчи жи ноят процессуал фаолияти моҳиятига дахл қилувчи бузилишлар би лан бир қаторда судлов ишларини юритиш шаклларининг бузилиши ҳам кўрсатиб ўтилган. Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 487-мод дасида белгиланган жиноят процессуал қонуни нормасининг жиддий бузилишларни қуйидагича таснифлаш мумкин: жиноят процесси иш тирокчиларини қонунда белгиланган ҳуқуқларидан маҳрум 1 Уголовный процесс: Учебник для студентов юридических вузов и факультетов. Муаллифлар жамоаси. –М.: Зерцало, 1997. -497 б.; Уголовно-процессуальное право: Учебник. / Под общей редакцией профессора, заслу - женного деятеля науки РФ П.А.Лупинской. -2-е изд. перераб. и доп. –М.: Юристь 1997. -591 б.; Уголовный процесс: Учебник для студентов юридических вузов и факультетов. Под. ред. К.Ф.Гуценко. Изд. 4-с, перерабо танное и дополненное. –М.: ИКД “Зерцало-М”, 2001. -608 б.; Уголовный процесс: Учебник / Под. ред. И.Л.Петрухина. –М.: ПБОЮЛ. Грачев С.М. -2001. -520 б.; Уголовный процесс: Учебник для вузов. Изд. 2-е. перераб. и доп. / Под. ред. проф. В.Н.Григорьева и проф. Г.П.Химичевой. –М.: ЮНИТИ-ДАНА, Закон и право, 2001. -576 б.; Вандышев В.В. Уголовный процесс. Курс лекций. –СПб.: Питер, 2002. -528 б.; Мухитдинов Ф.М. Жиноят процесси: моҳият, мазмун, шакл. Т.: Адолат. 2002. -320 б.; Жиноят процесси (махсус қисм) Юридик институти ва факультетлари учун дарслик. доц. З.Ф.Иноғомжонованинг умумий таҳрири остида. -Т.: Адолат. -2003. – 380 б. 2 Элькинд П.С. Категории “содержание и форма” в сфере уголовно-процессуального регулирования. Сб. Раз - витие и совершенствование уголовно-процессуальной формы. –Воронеж, 1979. -Б. 34-35.

қилган ёки ҳуқуқини чеклаганлиги тўғрисидаги қоидабузарликлар. Буларга қуйидагилар киради: 1) ЖПКнинг иш судланувчи йўқлигида кўрилган бўлса (судла нувчи Ўзбекистон Республикаси худудидан ташқарида бўлган ва суд га келишдан бўйин товлаган, унинг йўқлиги иш бўйича ҳақиқатни аниқлашга монелик қилмаган тақдирда (ЖПКнинг 410-моддаси 3-қисми) ёхуд тартибни бузганлиги учун суд мажлиси залидан чиқариб юборилган (ЖПКнинг 272- моддаси) холатлар бундан мустасно); 2) дастлабки тергов тамомланганидан сўнг айбланувчи ишдаги барча материаллар билан таништирилмаган ва бу қонунбузарлик ҳукм чиқарган суд томонидан бартараф этилмаган бўлса; 3) ҳимоячиси бўлмаган судланувчига ҳимоя нутқи учун сўз бе рилмаган бўлса; 4) судланувчига охирги сўз берилмаган бўлса; 5) судланувчининг она тилидан ва таржимон хизматидан фойда ланиш ҳуқуқи бузилган бўлса. 6) қонунга кўра ҳимоячининг иштироки шарт бўлса-ю, иш унинг иштирокисиз тергов қилинган ёки кўриб чиқилган бўлса. Суд ишини ҳар томонлама кўриб чиқишга бошқача тарзда халал берган ҳамда қонуний, асосли ва адолатли ҳукм чиқаришга таъсир қилган ёки таъсир қилиши мумкин бўлган қоидабузарликларга: 1) ҳукмни қонунга хилоф таркибдаги суд чиқарган бўлса; 2) судьянинг ҳукмни якка ўзи ёки ҳайъат томонидан чиқариши тартиби бузилган бўлса; 3) ҳукм чиқаришда судьялар маслаҳатлашувининг сир сақлани ши бузилган бўлса; 4) ишни юритишни истисно этадиган ҳолатлар бўла туриб, даст лабки тергов ва суд муҳокамаси ўтказилган бўлса; 5) суд мажлиси баённомаси ишга бўлмаса.

Жиноят-процессуал Кодекси нормалари бузилишининг турлари ЖПКнинг 487-моддасини таҳлил қилиш шуни кўрсатадики, жи ноят процессуал қонунга риоя қилмаслик турига кўра икки хил бузи лишга олиб келади: биринчиси оддий бузилиш, иккинчиси жиддий бузилиш. Жиноят судлов ишларини юритиш шаклларининг жиддий бузи - лишларини жиддий бўлмаган, кам аҳамиятли бузилишлардан фарқи ни белгиловчи ягона белги – бу оқибатлардир, яъни уларни ҳукм ларнинг қонуний, асосли ва адолатли бўлишига қанчалик таъсир кўрсатганлигидир. ЖПКнинг 487-моддасини таҳлил қилиш жиддий бузилишларни учта мустақил мезонга ажратиб кўрсатиш имконини беради: 1) бузилиш ишни ҳар томонлама кўриб чиқишга ҳалал берган, шу сабабли ҳукм қонунсиз, асоссиз ва адолатсиз чиқарилишига олиб келган бўлса; 2) бузилиш ҳукмнинг қонуний асосли ва адолатли бўлишига бошқача таъсир кўрсатган бўлса; 3) бузилиш ҳукмнинг қонуний, асосли ва адолатли бўлишига таъсир қилиши мумкин бўлса. Процессуал адабиётларда жиддий бузилиш мезонлари тўғриси даги масала юзасидан бошқа фикрлар ҳам мавжуд. Масалан, И.В.Тыричевнинг фикрича “Жиноят процессуал қонуни нормаларини бузилиши текширув тўлиқлигига таъсир кўрсатмаган, лекин қонуний, асосли ва адолатли ҳукм чиқарилишига бошқача таъсир кўрсатган ёки таъсир кўрсатиши мумкин бўлган қонун бузилишларини жиддий деб, ҳисоблаш мумкин эмас”. Бу фикр билан келишиб бўлмайди, чун ки бузилишнинг жиддийлиги “текширув тўлиқлигига” ёки ҳукмнинг асослилигига кўрсатган таъсирига кўра аниқланса, унда ҳукмнинг қонунга хилофлилиги ёки адолатсизлигидан далолат берувчи процес суал бузилишлардан бир қисмини жиддий бузилишлар тизимидан чиқариб ташлашга тўғри келади. Бироқ амалиётни таҳлил қилиш шу ни кўрсатадики, ҳукм судьялардан биронтаси томонидан имзоланма ганида ишда айбланувчини судга бериш қарори бўлмаганида ва бошқа шу сингари бузилишлар ҳатто ишнинг тўлиқ бўлмаган ёки бир ёқлама

кўриб чиқилганлиги шубҳа остига олинмаган ҳолларда ҳам ҳукмни бекор бўлишига асос бўлади. “Бундай бузилишларнинг жид дийлиги, ҳукмнинг асослилигига таъсир кўрсатган-кўрсатмаганлиги дан қатъи назар, ҳукмнинг қонунга хилофлилигига асос бўлганлигига кўра белгиланади”, - дейди Л.А.Воскобитов. 3 “Жиноят судлов ишларини юритиш шаклларининг бузилиши ҳамиша ҳам ҳукмнинг адолатсизлигига олиб келавермаслиги муноса бати билан жиноят процесси назарияси ва амалиётида жиддий бузи лишлар ҳукмни бекор қилишнинг қатъий ва шартли асосларига бўлинади”. 4 Қатъий асослардан ЖПКда ўнта асос кўрсатилган. Ма салан: Россия Федерацияси ЖПКнинг 381- моддасида 11 та; Қозоғис тон Республикаси ЖПКнинг 415-моддасида 10 та; Беларусия Респуб ликаси ЖПКнинг 424-моддасида 7 та белгиланган. Жиноят-процессуал Кодекси нормалари жиддий бузилган, деб топиш асослари ва унинг таснифланиши, назарий ва амалий таҳлили Амалиётни таҳлил қилиш шуни кўрсатадики, айрим ҳолатларда ЖПКда тўғридан-тўғри кўрсатиб ўтилмаган бузилишлар ҳам жиддий бузилиш деб ҳисобланиб, ҳукмни бекор бўлишига олиб келиши мум кин. Масалан, Тошкент вилояти туманларидан бирида транспорт во ситасининг ҳаракат хавфсизлиги ва ундан фойдаланиш қоидаларини бузганлиги учун Р. исмли шахс жиноят ишлари бўйича туман суди нинг ҳукми билан судланган. Тошкент вилоят судининг жиноят иш лари бўйича ҳайъатига Р.нинг ҳимоячиси томонидан берилган хусу сий шикоятда Р.ни судга бериш тўғрисидаги ажрим йўқлиги баён қилинган. Маълум бўлишича жиноят ишлари бўйича туман суди Р.ни соғайгунча жиноят ишини тўхтатиш тўғрисида, соғайгандан кейин жиноят ишини қайта тиклаш тўғрисида ажрим чиқарган. Лекин, Р.ни жиноят ишини суд муҳокамаси тайинлаш тўғрисида ҳақиқатан ҳам ажрим чиқармаган. Тошкент вилоят судининг жиноят ишлари бўйича ҳайъати ишни апелляция тартибида кўриб чиқиб, жиноят ишлари 3 Воскобитов Л.А. Система оснований к отмене или изменению приговора в кассационном порядке. Учебное пособие. Изд. ВЮЗИ. –М.: -1985. -Б. 32. 4 Воскобитов Л.А. Система оснований к отмене или изменению приговора в кассационном порядке. Учебное пособие. Изд. ВЮЗИ. –М.: -1985. -Б. 32.

бўйича туман судининг ҳукмини жиноят процессуал қонуни талабла ри жиддий бузилган деб ҳисоблаб ҳукмни ЖПКнинг 484 ва 487-моддалари билан бекор қилган. 5 Шундан келиб чиқиб, жиноят процессуал қонунининг нормала рини жиддий бузилиши тўғрисидаги рўйхатни кенгайтириш юзаси дан таклифлар ҳам йўқ эмас. Масалан, рад қилиш асослари кўриб чиқилмаган холда суд ҳукм чиқарганлиги, дастлабки терговда тар жимон хизматидан фойдаланилмаган (ЖПКнинг 487-моддаси 7-бан дида фақат судланувчи ҳақида сўз боради) ёки юқорида қайд қилга нимиздек, судга берилмаган шахснинг иши юзасидан ҳукм чиқарил ган бўлса ва ҳ.з. Қуйидаги мисолда жабрланувчининг ҳуқуқлари таъминланмай ЖПК талаблари жиддий бузилганлиги учун ҳукм бекор қилинган. Суд ажримига кўра А. ЙХҚларини бузиб, йўл ҳаракати ҳодиса сини содир қилган, натижада Р. ўртача оғир тан жарохати олган. С.га тегишли К.нинг бошқарувида бўлган автомашинага 500.000 сўмлик техник шикаст етказилган. Жабрланувчи К. кассация шикоятида, суд ажримини бекор қилиб, ишни янгитдан кўриб чиқиш учун юборишни сўраган ва бир қанча процессуал хатоликларга йўл қўйилганлигини кўрсатган. Кассация ҳайъати маърузачи Г.ни фикрини ҳамда Т. шаҳар про - куратураси суд ажримини бекор қилиб, ишни янгитдан бошқа тар кибда кўриб чиқиш учун юбориш тўғрисида берган хулосасини тинг лаб, иш материалларини кассация шикояти важлари билан биргалик да муҳокама қилиб, қуйидаги асосларга кўра суд ажримини бекор қилиб, жиноий ишни янгитдан бошқа таркибда кўриш учун юбориш ни лозим топган. Жиноят ишида мавжуд бўлган хатоларга қараганда, йўл ҳара кати ҳодисаси содир бўлиб. А. бошқарувидаги “НЕКСИЯ” русумли автомашинаси ҳамда К. бошқарувидаги ВАЗ-2107 русумли автома шинаси тўқнашиб кетишган. Натижада ВАЗ-2107 автоуловини ичида бўлган йўловчилар С., М., 5 Тошкент вилояти жиноят ишлари бўйича судлов хайъатининг 2004 йил амалиётидан олинган.

Р. ва “НЕКСИЯ” автомашинаси ҳайдов чиси А. ҳам тан жароҳати олиб касалхонага ёткизилганлар. Суд тиббий экспертазасининг хулосасига кўра, К., С., М. ва Р.лар ўрта оғирликдаги тан жароҳати, А. эса соғлиқни қисқа муддатга бузилишига олиб келган енгил тан жарохат олганлиги кўрсатилган. Аммо суд ажримида фақатгани Р.га ўртача оғир тан жарохати олган лиги кўрсатилган. Ундан ташқари, ишнинг 222 бетида жабрланувчи К.нинг ман - фаатларини химоя қилиш учун адвокат А. томонидан ордер тақдим қилинган бўлса-да, суд адвокатни суд мажлисига чақирмасдан, уни иштирокини таъминламай, унинг иштирокисиз ишни кўриб чиққан, ундан ташқари суд мажлисига жабрланувчи ҳам чақирилмаган. Юқоридаги ҳолатлар Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 411- моддасига асосан, жабрланувчи суд мажлисига келмаса, суд жабрла нувчини иштирокисиз ишдаги барча ҳолатларни тўла аниқлаш ҳамда унинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш мумкин ёки мумкин эмаслигига қараб, жиноят ишини муҳокама қилиш ёки кейинга қолдириш масаласи ҳал этилиши лозим. Мазкур холатда, жабрланувчи ўзи жиноят ишлари бўйича Т. шаҳрининг М. туман судига бир неча маротаба бориб, суд мажлисида қатнашиш хохишини билдирсада, жабрланувчи ҳимоячи олган бўли шига қарамасдан, суд бу ҳолатни мукаммал ҳал қилмай, жабрланув чини суд мажлисига чақирмай, уни иштирокисиз кўриб юборган. Бундай холатда, жиноят ишлари бўйича Т. шаҳар судининг кас сация судлов хайъати жабрланувчи К.ни ҳуқуқлари бузилган деб ҳисоблайди ва суд ажримида қолган жабрланувчиларнинг кўрсатма ларидан уларга етказилган моддий ва маънавий зарарни ундириш масаласи бўйича фуқаролик судига мурожаат эта олмаслиги аниқ ланган. 6 Мазкур жиноят ишини янгитдан судда кўриш жараёнида, то монларни барча важларини, илтимосномаларини текшириб, жиноят ишини ҳар 6 Жиноят ишлари бўйича Тошкент шаҳар судининг жорий архивидан. 2005.

томонлама тўлиқ, ҳолисона кўриб чиққан ҳолда, жиноят процессуал талаблари доирасида, асослантирилган ҳолда қонуний ҳал қилиниши лозим. Шундай қилиб, жиноят процессуал қонунининг жиддий бузи лиши оқибатида процесс иштирокчиларининг қонуний ҳуқуқ ва ман фаатлари бузилган ёки қонуний, асосли ва адолатли ҳукм чиқарили шига олиб келган ёхуд олиб келиши мумкин бўлган ҳар бир ҳолат ларга юқори суд ўз муносабатини билдириши лозим, чунки ҳуқуқ бу зилишининг оқибатлари суд назорати эътиборидан четда қолиши мумкин эмас.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Абдумажидов Г. Актуальные вопросы реализации принципа состязательности и равноправия сторон в судопроизводстве Адвокат. - 1999. –Декабр. - Б. 49-50. 2. Абдумажидов Ғ.А. Конституция ва суд мустақиллиги – адолат гарови. Давлат ва ҳуқуқ. -2002. -№4(12). –Б.31-35. 3. Абдумажидов Ғ.А. Ҳимояланиш ҳуқуқи ва тарафларнинг ўзаро тортишуви. Ишонч. -1999. -21 июль. 4. Асомутдинов А. Оценка доказательств в уголовном процессе. Ҳуқуқ, Право, Law. -2000. -№4. –Б.60. 5. Балакшин В. Истина в уголовном процессе. Российская юстиция. -1998. - №2. –Б.19.

Похожие

Жиноят кодекси нормаларининг нотўғри қўлланилган деб топиш

Жиноят кодекси нормаларининг нотўғри қўлланилганлигини текшириш

Жиноят процессуал мажбурлов чоралари

Никоҳни бекор қилиш ва никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги ишларни кўришнинг процессуал хусусиятлари

Жиноят процессида суд назорати ўқув курсининг тушунчаси аҳамияти ва вазифалари