Жиноят кодекси нормаларининг нотўғри қўлланилганлигини текшириш - Юриспруденция - Рефераты

Жиноят кодекси нормаларининг нотўғри қўлланилганлигини текшириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

25.1748046875 KB

Жиноят кодекси нормаларининг нотўғри қўлланилганлигини текшириш Режа: 1. Жиноят кодекси нормаларининг нотўғри қўлланилганлиги 2. Афв этиш билан амнистия ўртасидаги фарқ

Жиноят кодекси нормаларининг нотўғри қўлланилганлигини текширишнинг назарий ва амалий аҳамияти Ҳар қандай ҳолатда ҳам, жазони тартибга соладиган жиноят қонунининг нотўғри қўлланилиши юқори турувчи суд томонидан ҳукмнинг ўзгартирилиши воситасида тузатилиши мумкин, лекин бунда “ўзгартирилган ҳукм бўйича тайинланган жазо дастлаб тайин ланган жазодан ошиб кетмаслиги, шунингдек, бирмунча оғирроқ жи ноят тўғрисидаги қонун қўлланилмаслиги” керак ва суд “жазони ку чайтиришга, шунингдек, бирмунча оғирроқ жиноят тўғрисидаги қонунни қўлланишга ҳақли бўлмайди”. 1 Амнистия ёки афв этиш ҳужжатининг нотўғри талқин қилини ши, қўлланилиши ёки хатолик билан қўлланилиши моддий тусдаги бошқа ҳуқуқий нормаларнинг бузилиши сабабли жиноят қонунининг нотўғри қўлланилишига мисол бўлиши мумкин. Амнистия - бу “жиноятни содир қилган шахсларнинг жазодан тўлиқ ёки қисман озод қилиниши ёки ушбу шахсларга нисбатан суд томонидан тайинланган жазонинг бирмунча енгилроқ жазо билан ал маштирилишидир. Амнистия умумий (жиноят кодексининг муайян моддаларида назарда тутилган жиноятларни содир қилган барча шахсларга тегишли бўлади, бунда амнистия тўғрисидаги ҳужжатнинг бошқа шартларига риоя қилиниши керак бўлади) ёки қисман, яъни айрим шахсларга тегишли бўлиши мумкин (афв этиш шаклида амалга оширилади)”. Афв этиш билан амнистия ўртасидаги фарқ шундан иборатки, афв этиш ҳужжатлари хар доим индивидуал тусга эга бўлади, яъни улар ҳар сафар бир шахс ёки бир неча муайян шахсга нисбатан қўл ланилади, амнистия тўғрисидаги ҳужжатлар эса норматив тусга эга бўлади ва амнистия шартларига жавоб берадиган барча шахсларга те гишли бўлади. Шу ўринда айтиш жоизки, жиноят қонунини нотўғри қўллаш ёки нотўғри таҳлил қилиш ҳукмни бекор бўлиши ёки ўзгаришига олиб келишини 1 Адаменко В.Д., Береговой И.Е. Судебный надзор: основания отмены, изменения приговора. Ак-Кем. Барнаул. 1995. -Б. 163.

ҳисобга олсак моддий қонундаги айрим масалаларни такомиллаштириш лозим. Масалан, ЖПКнинг 533-моддасида ҳукмни ижро этиш асослари белгиланган, унга кўра: Судья озодликдан маҳ рум этилган шахсга нисбатан ҳукм ижросини қуйидаги асослардан бирортаси мавжуд бўлганда кечиктириши мумкин: 1) маҳкум жазони ўташига монелик қиладиган даражада оғир касал бўлиб қолганида - у соғайгунча; 2) ҳукмни ижро этиш пайтигача маҳкума ҳомиладор бўлиб қолса - бир йилдан ошиқ бўлмаган муддатга; 3) маҳкуманинг ёш боласи бўлса - у уч ёшга тўлгунга қадар; 4) жазони дарҳол ўташни бошлаш ёнғин ёки бошқа бирор та биий офат юз берганлиги, оиланинг меҳнатга яроқли ягона аъзоси оғир касал бўлиб қолганлиги, вафот этганлиги оқибатида ёки бошқа фавқулодда ҳолатлар маҳкум ёки унинг оиласини жуда мушкул аҳволга солиб қўйиши мумкин бўлса - уч ойдан ошмаган муддатга. Ҳукмнинг жарима солиш, фуқаровий даъвони қаноатлантириш ёки келтирилган зиённи қоплаш қисмининг ижро этилишини олти ой гача кечиктириш ёки тўловларни бўлиб-бўлиб тўлаш масаласини су дья ишнинг муайян ҳолатларини ва маҳкумнинг моддий аҳволини эътиборга олиб ҳал қилади. Ўта хавфли рецидивистларга ва ўта оғир жиноят содир этган шахсларга нисбатан ҳукмнинг ижросини кечиктириш мумкин эмас. Лекин, жиноят кодексининг нормаларида ҳукмнинг ижросини кечиктириш масаласи белгиланган эмас. Жиноят кодексининг 69 ва 75- моддаларда асослар бўлганида жазодан озод қилиш қайд этилган. Бу эса, ҳукмнинг ижросини кечиктириш талабларига жавоб бермайди ёки Жиноят кодексининг 188-моддасининг тузилиши ҳақида гапира диган бўлсак, у 3 қисмдан иборатдир. Унинг 1-қисмига кўра: “Назо рат қилинмайдиган фойда (даромад) олиш мақсадида белгиланган тартибда рўйхатдан ўтишдан бўйин товлаб, савдо ёки воситачилик фаолияти билан шуғулланиш, шундай

ҳаракатлар учун маъмурий жа зо қўлланилгандан кейин содир этилган бўлса” жиноят деб, топилади. Профессор М.Ҳ.Рустамбоев қонунга хилоф савдо ёки воситачи лик фаолияти тушунчасига қуйидагича таъриф беради: “қонунга хи лоф савдо ёки воситачилик фаолияти деганда назорат қилинмайдиган фойда (даромад) олиш мақсадида қонунда белгиланган тартибда рўйхатдан ўтмасдан шундай фаолиятни амалга ошириш тушунила ди”. 2 Ҳуқуқшунос олим Р.К.Қобуловнинг таъкидлашича, фақат ин соннинг қандайдир эхтиёжини қондириш учун мўлжалланган товар лар билан бирга, бунга назорат қилиб бўлмайдиган фойда олиш учун сотиб олиниши ва қайта сотилиши мумкин бўлган ҳужжатлар, турли томоша масканларига кириш ҳуқуқини берадиган чипталар, ҳар хил транспорт турларида юриш ҳуқуқини берадиган чипталар, дам олиш уйлари ва санаторийларга боришга ваколат берадиган йўлланмалар ва ҳоказолар ҳам жиноят предмети бўлиши мумкин. 3 Демак, юқоридагилардан келиб чиқиб, шуни айтиш мумкинки, савдо ёки воситачилик фаолияти билан қонунга хилоф равишда шуғулланиш (ЖК 188-модда) жинояти объектив томондан савдо ёки воситачилик фаолияти билан қонунга хилоф равишда, яъни назорат қилинмайдиган фойда (даромад) олиш мақсадида қонунда белгилан ган тартибда рўйхатдан ўтмасдан савдо ёки воситачилик фаолияти билан шуғулланишда ифодаланади. Қонунга хилоф савдо ёки воситачилик фаолияти деганда, назо рат қилинмайдиган фойда (даромад) олиш мақсадида қонунда белги ланган тартибда рўйхатдан ўтмасдан шундай фаолиятни амалга оши риш тушунилади. 4 Тадбиркорликнинг энг асосий моҳияти бу-унинг фойда олишга қаратилган фаолият эканлигидадир. Айнан “фойда” тушунчаси ноқо нуний тадбиркорликни квалификация қилишда катта аҳамият касб этади. 2 .Рустамбоев М.Ҳ Жиноят ҳукуқи. (Махсус қисм). Дарслик. Тошкент. “Ўкитувчи”. 2003, -Б. 294. 3 Қобулов Р.К. Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодексига шархлар. Тошкент, “Адолат”, 1997, -Б. 241. 4 Рустамбаев М.Ҳ. Жиноят ҳуқуки (Махсус кисм). Дарслик. Тошкент. “Ўкитувчи”, 2003, -Б. 294.

Лекин, бу ерда қонун ижодкорлари томонидан ЖК 188-модда сининг диспозициясида назарда тутилган “анча миқдор”, “кўп миқ дор” ва “жуда кўп миқдор” тушунчалари нимага нисбатан белгилан ганлиги юзасидан мавхумлик юзага келади. Яъни, қонун ижодкорла ри ушбу атамаларни ишлатиб нимани назарда тутмокда? Жиноятчи томонидан ўзлаштириладиган фойданими ёки у томонидан етказила диган зарарними? Бу муаммо устида изланишлар олиб борган тадқи қотчилар томонидан ҳам айнан ушбу ноаниқликни бартараф этиш қилмишни квалификациясида ўта муҳим аҳамият касб этиши таъкид ланади 5 . Агар қонун ижодкори бу ерда айнан фойдани назарда тутган бўлса, унда қонунда белгиланган “анча миқдор”, “кўп миқдор” ва “жуда кўп миқдор”ларни аниқлашда айнан “соф фойда”ни ҳисобга олиш жиддий аҳамиятга эга. Бундан келиб чиқадиган бўлсак, ЖКнинг 188-моддаси диспозициясида кўрсатилган фойда тушунчаси айбдор томонидан ўзлаштирилган фақатгина соф фойдани ўз ичига қамраб олади. Юқорида таъкидлаганидек, соф фойда бу тадбиркорнинг ялпи тушумидан махсулот ишлаб чиқариш ёки хизматлар кўрсатиш жа раёнида ўзи томонидан сарф қилган барча ҳаражатларини чиқариб ташлангандан қолган қисмидир. Терговчи жиноят ишини квалифика ция қилишда буни эътиборга олиши шарт, акс ҳолда жиноят кодекси нормалари нотўғри қўлланилганлиги учун ҳукм бекор бўлиши мум кин. Жиноят кодексининг 76-моддасида амнистия акти ёки афв этиш асосида жазодан озод қилиш белгиланган бўлиб, бу норманинг 2-бан дида - агар амнистия акти ёки афв этиш асосида жазодан муддатидан илгари шартли равишда озод қилиш ёхуд жазони енгилроғи билан алмаштириш қўлланилган шахс жазонинг ўталмай қолган қисми мо байнида қасддан янги 5 Каранг: А.И. Фабричный “Некоторые проблемы определения ущерба от незаконной предпринимательской деятельности”. // Ж. Следователь. 2000. -1 -сон . -Б. 7-10; Комментарий к уголовному кодексу РФ. М.: “Проспект”. 1997. -Б. 399.; Ларичев В. В. Объективная сторона незаконной предпринимательской деятельности. Указ. Соч. -Б. 29.; Корчаген А. Г., Щербаков А. У головно-правовые и крминологические аспекты преступлений в банковской сфере. Указ. соч. -Б. 115.; Мурзаков С.И. Ст руктура имущественного ущерба и квалификация преступлений в сфере экономики. Указ. соч. -Б. 7.; Минская В.-Уго ловно-правовое обеспечение применения норм об ответственности за преступления в сфере экономической деятельности. // Ж. Уголовное право. 1999.-3 -сон . -Б. 31.

жиноят содир этса, суд унга ушбу Кодекснинг 60-моддасида назарда тутилган қоидалар бўйича жазо тайинлаши қайд қилинган. Ваҳоланки, амнистия акти ёки афв этиш шартли озод этиш деб ҳисобланмайди. Амнистия акти ёки афв этилгандан кейнги жазонинг муддатини 60-моддага кўра кейинги қилган қилмиши учун қўлланиладиган жазога қўшиб бериш, Конституцияга ва Халқаро ҳужжатларига, шу жумладан, Жиноят-процессуал кодексининг 83-84-моддаларига тўғри келмайди. Ҳулоса қилиб шуни айтиш жоизки, инсон тақдири билан боғлиқ бўлган ҳукм қонуний, асосли ва адолатли бўлиши учун барча қонун нормалари талаб даражасида сифатли ўзаро мутаносиб бўлиши, уни қўллашда адолат ва ҳақиқат мезонларининг устунлиги таъминланиши лозим.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Абдумажидов Г. Актуальные вопросы реализации принципа состязательности и равноправия сторон в судопроизводстве Адвокат. - 1999. –Декабр. - Б. 49-50. 2. Абдумажидов Ғ.А. Конституция ва суд мустақиллиги – адолат гарови. Давлат ва ҳуқуқ. -2002. -№4(12). –Б.31-35. 3. Абдумажидов Ғ.А. Ҳимояланиш ҳуқуқи ва тарафларнинг ўзаро тортишуви. Ишонч. -1999. -21 июль.

Похожие

Жиноят кодекси нормаларининг нотўғри қўлланилган деб топиш

Жиноят процессуал кодекси нормаларининг жиддий бузилган деб топиш

Ҳукмни бекор қилиш ёки ўзгартириш асосларининг тушунчаси ва ривожланиш тарихи

Жиноят процессида суд назорати ўқув курсининг тушунчаси аҳамияти ва вазифалари

Жиноят хукуки тушунчаси. Жиноят конунлари