Жазо ўтаётган маҳкумларнинг ҳуқуқий ҳолатининг аҳамияти - Юриспруденция - Рефераты

Жазо ўтаётган маҳкумларнинг ҳуқуқий ҳолатининг аҳамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

98 KB

Жазо ўтаётган маҳкумларнинг ҳуқуқий ҳолатининг аҳамияти Режа: 1. Жазо ўтаётган маҳкумларнинг ҳуқуқий ҳолатининг аҳамияти 2. «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида» ги қонуннинг ўзига хос айрим жиҳатлари

Жазо ўтаётган маҳкумларнинг ҳуқуқий ҳолатининг аҳамияти Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 13-моддасига мувофиқ Ўзбекистон Республикасида демократия умуминсоний принципларга асосланади, инсон, унинг ҳаёти, эркинлиги, шаъни, қадрқиммати ва бошқа дахлсиз ҳуқуқлари олий қадрият ҳисобланади. Ўзбекистон Республикасининг тегишли давлат органлари томонидан жиноят содир этганлиги учун суд томонидан жазо тайинланган шахсларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатлари таъминланишига, уларнинг жазони ўташлари учун етарли шарт-шароит яратилишига алоҳида эътибор қаратиб келинмоқда. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисидаги маърузасида таъкидлаганидек, «Жиноят-ижроия кодексига киритилган ўзгартишлар жазони ўташ шароитларини анча яхшилаш, маҳкумларга муддатидан илгари озод бўлиш ҳуқуқини берадиган моддаларни кўпайтириш, жазони ўташ жойларида яшаш тартиби ва шароитларини сезиларли даражада енгиллаштириш имконини яратди». Маҳкумларнинг ҳуқуқий ҳолатининг қонун даражасида белгиланиши алоҳида аҳамиятга эга. Бу, биринчидан, маҳкумлик ҳолатини белгилаб берса, иккинчидан, уларнинг қонуний ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш учун ҳам зарур ҳисобланади. Амалдаги Жиноятижроия кодекси қабул қилингунга қадар маҳкумларнинг ҳуқуқий мақоми қонуннинг бир моддасида кўрсатилган бўлса, эндиликда алоҳида боб билан мустаҳкамланди ва у олтита моддани ташкил этади 1 . Шахснинг ҳуқуқий ҳолати деганда, фуқаронинг ҳуқуқ субъекти сифатида давлат томонидан тан олиниши, унинг ҳуқуқ, эркинлик ва мажбуриятлар ҳамда манфаатларининг қонун билан таъминланиши ва кафолатланиши тушунилади ва бу маҳкумларнинг ҳуқуқий ҳолатини белгилаб олишда асосий омил бўлиб хизмат қилади.

Маҳкумларнинг ҳуқуқий ҳолати жазони ижро этишда вужудга келадиган, жазонинг тури, мақсади ва маҳкумнинг хулқи билан боғлиқ бўлган, махсус ҳуқуқ ва мажбуриятлар йиғиндиси. Ўзбекистон Республикасининг амалдаги Жиноят-ижроия кодекси 8 - 13- моддалари маҳкумларнинг ҳуқуқий ҳолатига, яъни ҳуқуқ ва мажбуриятларига бағишланган. Жазони ижро этишда маҳкумларга Ўзбекистон Республикаси фуқароларига бериладиган ҳуқуқ ва эркинликлар кафолатланади. Уларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари жиноят-ижроия қонунчилигида белгиланганидан ортиқча даражада чекланишига йўл қўйилмайди. Масалан, озодликдан маҳрум этишга ҳукм этилган маҳкумлар муддатли ҳарбий хизматга чақирилиши мумкин эмас, сайловда қатнашмайдилар ва сайланиш ҳуқуқига эга эмаслар ёки мулкка бўлган эгалик ҳуқуқлари сақланса-да, лекин фойдаланиш ҳуқуқи берилмайди. Чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган маҳкумлар Ўзбекистон Республикаси халқаро шартномалари ва қонунчилигида белгиланган мажбуриятларга эга ва ушбу қонун ҳужжатларида кўрсатилган ҳуқуқлардан фойдаланадилар. Таъкидлаш лозимки, илгари амалда бўлган қонунларга кўра, маҳкумларнинг ҳуқуқий ҳолати фақат қонунда назарда тутилган чеклашларнигина эмас, балки суд ҳукми ва жазони ўташ режимидан келиб чиқадиган чеклашларни ҳисобга олиб белгиланган. Маҳкумлар, Жиноят-ижроия кодекси ва бошқа қонунларда белгиланган истисно ҳамда чеклашлар инобатга олинган ҳолда, Ўзбекистон Республикаси фуқаролари учун назарда тутилган ҳуқуқлар, эркинликларга эга бўладилар ва мажбуриятларни бажарадилар. Шунингдек, чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган маҳкум шахслар Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномаларида белгиланган ҳуқуқлар, эркинликларга эга бўлишлари ва мажбуриятларни бажаришлари мумкин. Маҳкумларнинг ҳуқуқлари ва мажбуриятлари муайян жазо турини ижро этиш тартиби ва шартларидан келиб чиққан ҳолда белгиланади.

Маҳкумларнинг ҳуқуқлари қуйидагилар: – жазони ўташ тартиби ва шартлари тўғрисида, ўз ҳуқуқлари ва мажбуриятлари ҳақида ахборот олиш; – жазони ижро этиш муассасаси ёки орган маъмуриятига, бошқа давлат органлари ва жамоат бирлашмаларига ўз она тилида ёки бошқа тилда таклиф, ариза ва шикоятлар билан мурожаат этиш; – ўз таклиф, ариза ва шикоятларига мурожаат этилган тилда жавоб олиш. Мурожаат этилган тилда жавоб беришнинг иложи бўлмаган тақдирда жавоб Ўзбекистон Республикасининг давлат тилида берилади. Жавобни қамоқ жазосига, интизомий қисмга жўнатиш ва озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинган шахс мурожаат этган тилга таржима қилиб бериш жазони ижро этиш муассасаси ёки орган томонидан таъминланади; – тушунтириш бериш ҳамда ёзишмалар олиб бориш, зарур ҳолларда таржимоннинг хизматидан фойдаланиш; – ўқув, бадиий ва бошқа ахборот материалларидан фойдаланиш; – соғлиғини сақлаш, жумладан тиббий хулосага кўра амбулато-рия- поликлиника ва стационар шароитда тиббий ёрдам олиш; – ижтимоий таъминот, жумладан қонун ҳужжатларига мувофиқ, пенсия олиш. Маҳкум чет эл фуқаролари ўз давлатларининг дипломатик ваколатхоналари ва консуллик муассасалари билан, Ўзбекистон Республикасида дипломатия ва консуллик муассасалари бўлмаган мамлакатларнинг фуқаролари эса, уларнинг манфаатларини ҳимоя қилишни ўз зиммасига олган давлатнинг дипломатия ваколатхоналари билан алоқа қилиб туриш ҳуқуқига эга. Маҳкумларнинг асосий мажбуриятлари қуйидагилардан иборат: – жазони ўташ тартиби ва шартларига риоя этиш; – жазони ижро этиш муассасаси ёки орган маъмуриятининг қонунга асосланган талабларини бажариш.

Озодликдан маҳрум этиш жазосини ўташ шартлари қуйидагилардан иборат: – жазони ижро этиш муассасаси мол-мулкини асраб-авайлаш; – меҳнатга виждонан ва ҳалол муносабатда бўлиш; – яшаш ва иш жойларини озода сақлаш, ётиш жойи, кўрпа-тўшак-ларини бир хил қилиб йиғиштириш, белгиланган намунадаги кийим кийиб юриш (манзил-колониялардаги маҳкумлар бундан мустасно), озиқ-овқат маҳсулотлари, нарса ва буюмларини сақлаш талабларига риоя этиш; – маҳкумлар кийимларининг намунавий белгиларини тақиб юриш; – жазони ижро этиш муассасасининг бино ва иншоотларини тоза-лаш ҳамда унинг ҳудудини ободонлаштириш; – жазони ижро этиш муассасасига тегишли иш қуроллари, асбоб- ускуналар ва инвентарларни авайлаш; – навбат билан камера бўйича навбатчилик қилиш; – жазони ижро этиш муассасаси маъмурияти билан, шунингдек, ўзаро хушмуомалада бўлиш 1 . Маҳкумларнинг ўз зиммаларига юклатилган мажбуриятларни бажармаслиги қонунда белгиланган жавобгарликка сабаб бўлади. Маҳкумларга қуйидагилар тақиқланади: – жазони ижро этиш муассасаси ҳудудини, шунингдек, жазони ижро этиш муассасаси ҳудуди доирасидан ташқарида яшашга рухсат этилган маҳкумларга эса, белгиланган ҳудудни рухсатсиз тарк этиш; – жазони ижро этиш муассасаси маъмуриятининг рухсатисиз бир- биридан батамом ажратилган участкалар ва саҳнларнинг ҳудудидан ташқарига чиқиш; 1 Ўзбекистон Республикаси ИИВнинг 2012 йил 29 декабрдаги «Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги озодликдан маҳрум қилиш туридаги жазони ижро этиш муассасаларининг ички тартиб-қоидаларини тасдиқлаш тўғрисида»ги 174-сонли буйруғи // Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами. – Т., 2013. – № 31. – 414-м.

– жазони ижро этиш муассасаси маъмуриятининг рухсатисиз ўз-лари яшамайдиган ва ишламайдиган умумий турар жойлар (ётоқхоналар) ёки ишлаб чиқариш объектларида бўлиш; – озиқ-овқат маҳсулотлари, нарса ва буюмлар сақлаш; – белгиланмаган жойларда чекиш; – бирор-бир манфаатни кўзлаб ўйинлар ташкил қилиш ва ўйнаш; – татуировка чизиш; – жаргон сўзлар ишлатиш ва лақаб қўйиш; – деворларга ва жиҳозларга ёзиш, чизиш, шунингдек, қоғозлар, фотосуратлар, адабиётлар, даврий матбуот нашрлари ва бошқаларни қирқиб ёпиштириш; – жазони ижро этиш муассасаси маъмуриятининг рухсатисиз ётоқ жойини ўзгартириш ва унга парда тутиш; – ишлаб чиқариш эҳтиёжларига боғлиқ бўлмаган ҳолда иш қурол-лари ва асбоб-ускуналардан, электр энергияси ҳамда бошқа материаллардан фойдаланиш; – диний экстремистик ғояларни тарғиб қилиш ҳамда уларга риоя этишга мажбурлаш; – паррандалар ва ҳайвонларни боқиш ҳамда сақлаш, шунингдек, полизчилик билан шуғулланиш, жазони манзил-колонияларда ўтаётган маҳкумлар бундан мустасно 2 . Агар маҳкумлар ўз зиммаларига юклатилган мажбуриятларни бажармаса, у ҳолда маҳкумларга нисбатан қонунда белгиланган жавобгарлик вужудга келади. Маҳкумларнинг диний расм-русумларни адо этиши ҳамда уларнинг фуқаролик-ҳуқуқий ва оилавий муносабатларда иштирок этиши. Маҳкумлар, агар жазони ижро этиш муассасасининг ички тартиб қоидаларини, шунингдек бошқа шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонуний 2 Ўша манба.

манфаатларини бузмаса, жазони ижро этиш муассасаси хоналарида диний расм-русумларни адо этиш, жазони ижро этиш муассасаси кутубхонасидаги диний адабиётлардан, диний ибодат нарсаларидан фойдаланиш, фуқаролик- ҳуқуқий ва оилавий муносабатларда иштирок этиш ҳуқуқига эга. Маҳкумларга жазони ижро этиш муассасаси кутубхонасидаги диний адабиётлар, диний ибодат нарсалари, шунингдек, санчувчи ва кесувчи нарсалардан ташқари маданий ва тарихий қимматга эга бўлган нарсаларни ўзлари билан олиб юришига рухсат этилади. Маҳкумлар ҳузурига, уларнинг илтимосига кўра, белгиланган тартибда рўйхатдан ўтган диний бирлашмаларнинг руҳонийлари таклиф этилади. Маҳкумлар бевосита ёхуд ўз вакиллари орқали фуқаровий-ҳуқуқий муносабатларда иштирок этиш ҳуқуқига эга. Маҳкумларнинг фуқаровий- ҳуқуқий муносабатлардаги иштироки Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси ва бошқа қонун ҳужжатлари талабларига мувофиқ амалга оширилади. Жазони ижро этиш муассасаси маъмурияти маҳкумларнинг қонун ҳужжатлари талабларига мувофиқ фуқаровий-ҳуқуқий муносабатларда иштирок этиши учун зарур шарт-шароит яратилишини таъминлайди. Маҳкумларнинг фуқаровий-ҳуқуқий муносабатларда иштирок этиши билан боғлиқ учрашувлари сони уларга учрашувлар берилишида ҳисобга олинмайди. Маҳкумлар, агар қонун ҳужжатларига зид бўлмаса, никоҳ тузиш, никоҳдан ажралиш ҳамда бошқа оилавий муносабатларда иштирок этиш ҳуқуқига эга. Маҳкумларнинг фуқаролик ҳолатлари далолатномаларини қайд этиш Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 12 апрелдаги 171-сонли қарори билан тасдиқланган Фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш қоидаларига мувофиқ амалга оширилади 1 . Никоҳни қайд этиш жараёнида никоҳга кирувчилар томонидан таклиф этилган шахсларнинг умумий сони икки кишидан ортиқ бўлмаслиги керак.

Никоҳ қайд этилгач, никоҳланувчилардан бирининг аризасига мувофиқ, навбатдан ташқари узоқ муддатли учрашув берилади. Бунда берилган учрашув маҳкумнинг олишга ҳақли бўлган учрашувлари сони ҳисобига киритилмайди. Никоҳни қайд этиш ва никоҳни бекор қилиш билан боғлиқ ҳаракатларни амалга оширганлик учун давлат божи ҳамда транспорт харажатлари никоҳга кирувчилар ҳисобидан амалга оширилади 2 . Шундай қилиб, маҳкумнинг ҳуқуқий ҳолатини у жазонинг бирор турини ўтаётган пайтда эга бўлган ҳуқуқ, эркинлик ва мажбуриятлар йиғиндиси деб тушуниш мумкин. Жазони ижро этиш жараёнида маҳкумнинг ҳуқуқий ҳолати унинг хулқ-атворидан келиб чиқиб ижобий ёки салбий томонга ўзгариши мумкин. «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги қонуннинг ўзига хос айрим жиҳатлари Ўзбекистон Республикасида олиб борилаётган ислоҳотлардан кўзланган асосий мақсад, аввало, инсон манфаати, унинг ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш, ҳимоя қилиш ва рўёбга чиқаришдир. Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 21 йиллигига бағишланган тантанали маросимда сўзлаган «Амалга ошираётган ислоҳотларимизни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти қуриш – ёруғ келажагимизнинг асосий омилидир» номли маърузасида Ўзбекистонда олиб борилаётган ислоҳотлар ҳақида қуйидаги фикрни билдирди: «Энг муҳими, юртимизда амалга оширилаётган ислоҳотларнинг самарадорлиги ва таъсирчанлиги Ўзбекистоннинг дунёдаги ривожланган демократик давлатлар қаторига кириши учун бугунги кунда барча имкониятлар яратилди, деб айтишга тўла асос бўлади» 3 . Ўзбекистон Республикасида қабул қилинаётган қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, биринчи навбатда, Ўзбекистон 3 Каримов И.А. Амалга ошираётган ислоҳотларимизни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти қуриш – ёруғ келажагимизнинг асосий омилидир: Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 21 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маъруза // Халқ сўзи. – 2013. – 7 дек.

Республикасида истиқомат қилаётган фуқароларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган. Жумладан, Ўзбекистон Республикасининг 2014 йил 3 декабрда «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги қонуни қабул қилинди, қонун 5 боб, 31 моддадан иборат. Мазкур қонуннинг 1-бобида «Умумий қоидалар» берилган бўлиб, унинг амал қилиши: – кўриб чиқиш тартиби маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги, фуқаролик процессуал, жиноят-процессуал, жиноят-ижроия, хўжалик процессуал қонун ҳужжатлари ва бошқа қонунлар билан белгиланган мурожаатларга; – давлат органларининг, шунингдек, улар таркибий бўлинмалари- нинг ўзаро ёзишмаларига нисбатан татбиқ этилмаслиги белгиланган. Жисмоний ва юридик шахслар давлат органларига мурожаат этиш ҳуқуқига эга. Мурожаат этиш ҳуқуқи ихтиёрий амалга оширилади. Ҳеч ким бирор-бир мурожаатни ҳимоя қилишга ёхуд унга қарши қаратилган ҳаракатларда иштирок этишга мажбур қилиниши мумкин эмас. Мурожаат этиш ҳуқуқининг амалга оширилиши бошқа жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқларини, эркинликларини ҳамда қонуний манфаатларини, шунингдек, жамият ва давлат манфаатларини бузмаслиги керак. Хорижий давлатларнинг жисмоний ва юридик шахслари, фуқаролиги бўлмаган шахслар Ўзбекистон Республикаси давлат органларига ушбу Қонунга мувофиқ мурожаат этиш ҳуқуқига эга. Мурожаатлар оғзаки, ёзма ёхуд электрон шаклда бўлиши мумкин. Мурожаатлар ариза, таклиф ва шикоят тарзида бўлиши мумкин. Ариза – ҳуқуқларни, эркинликларни ва қонуний манфаатларни амалга оширишда ёрдам кўрсатиш тўғрисидаги илтимос баён этилган мурожаат. Таклиф – давлат ва жамият фаолиятини такомиллаштиришга доир тавсияларни ўз ичига олган мурожаат. Шикоят – бузилган ҳуқуқларни, эркинликларни тиклаш ва қонуний манфаатларни ҳимоя қилиш тўғрисидаги талаб баён

этилган мурожаат. Мурожаатлар, уларнинг тури ва шаклидан қатъи назар, бир хил аҳамиятга эга. Мазкур қонуннинг 2-боби «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаат этиш ҳуқуқларининг кафолатлари» деб номланиб, унда мурожаат этиш ҳуқуқидан фойдаланилаётганда жисмоний шахснинг жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахсий ва ижтимоий мавқеига, шунингдек, юридик шахсларнинг мулк шакли, жойлашган ери (почта манзили), ташкилий-ҳуқуқий шаклларига ва бошқа ҳолатларига қараб камситишга йўл қўйилмаслиги белгиланган. Жисмоний ва юридик шахсларга давлат органларига якка тартибда ёки жамоа бўлиб мурожаат этиш ҳуқуқи кафолатланади. Мазкур қонуннинг 3-бобида «Мурожаатларни бериш ва уларни кўриб чиқиш тартиби» қайд этилган, яъни давлат органига келиб тушган мурожаатлар шу орган томонидан ёки унинг мурожаатларни кўриб чиқиш бўйича мажбуриятлар зиммасига юклатилган мансабдор шахси томонидан кўриб чиқилади. Қўйилган масалаларни ҳал этиш ўзининг ваколат доирасига кирмайдиган давлат органига келиб тушган мурожаатлар беш кунлик муддатдан кечиктирмай тегишли органларга юборилиб, бу ҳақда мурожаат этувчига ёзма ёхуд электрон шаклда хабар қилинади. Мурожаатларни кўриб чиқиш учун асоссиз равишда бошқа давлат органларига ўтказиш ёхуд қарорлари ёки ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан шикоят қилинаётган органларга ёки мансабдор шахсларга юбориш тақиқланади. Агар мурожаатларда уларни тегишли органларга юбориш учун зарур маълумотлар мавжуд бўлмаса, бу мурожаатлар мурожаат этувчига беш кунлик муддатдан кечиктирмай асослантирилган тушунтириш билан қайтарилади. Мурожаатни тўлиқ, холисона ва ўз вақтида кўриб чиқиш учун қўшимча маълумотлар, маълумотномалар ва материалларга зарурат пайдо бўлган тақдирда, мазкур мурожаатни кўриб чиқаётган давлат органининг мансабдор шахси мурожаат этган жисмоний ёки юридик шахсдан, шунингдек, ўз ваколатлари доирасида бошқа давлат органларидан қўшимча ахборотни сўраб олиши мумкин. Агар

ахборот давлат сирини ёки қонун билан қўриқланадиган бошқа сирни ташкил этувчи маълумотларни ўз ичига олган бўлмаса, жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларига, жамият ва давлат манфаатларига зарар етказмаса, давлат органлари, уларнинг мансабдор шахслари ўзларидан сўралаётган ахборотни ўн кун ичида тақдим этишлари шарт. Мурожаатни кўриб чиқаётган давлат органи, зарур ҳолларда, мурожаат жойининг ўзига бориб кўриб чиқилишини таъминлаши мумкин. Мурожаат этувчи ёки бошқа шахс йўқлигида мурожаатни кўриб чиқиш имкони бўлмаса, улар давлат органининг мансабдор шахси томонидан чақирилиши мумкин. Чақирилган мурожаат этувчи келмаган тақдирда давлат органининг мансабдор шахси мурожаатни унинг иштирокисиз кўриб чиқиш имкони йўқлиги ҳақида жавоб юборади. Мурожаатга жавобни давлат органининг раҳбари ёки бошқа ваколатли мансабдор шахси имзолайди. Агар мурожаатда қўйилган масалалар хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятига дахлдор бўлса, уларнинг вакиллари мурожаатни кўриб чиқишда иштирок этиш учун давлат органлари томонидан ўз ваколатлари доирасида жалб этилади. Агар мурожаатни кўриб чиқишда хўжалик юритувчи субъектларнинг фаолиятини текшириш, шу жумладан молиявий-хўжалик фаолиятини текшириш (тафтиш қилиш) зарурати юзага келса, текшириш қонун ҳужжатларига мувофиқ амалга оширилади. Жисмоний ва юридик шахслар ўз мурожаатларини улар кўриб чиқилгунига қадар ва кўриб чиқилаётган вақтда мурожаат юзасидан қарор қабул қилингунига қадар ёзма ёхуд электрон шаклда ариза бериш орқали қайтариб олиш ҳуқуқига эга. Мурожаатни қайтариб олиш ҳақидаги ариза давлат органлари томонидан қонун бузилишларини аниқлаш ва бартараф этиш бўйича чоралар кўрилишини истисно этмайди. Ариза ёки шикоят масалани мазмунан ҳал этиши шарт бўлган давлат органига келиб тушган кундан эътиборан ўн беш кун ичида, қўшимча ўрганиш ва (ёки) текшириш, қўшимча ҳужжатларни сўраб олиш талаб этилганда эса бир ойгача бўлган муддатда кўриб чиқилади. Ариза ва

шикоятларни кўриб чиқиш учун текшириш ўтказиш, қўшимча материаллар сўраб олиш ёхуд бошқа чора-тадбирлар кўриш зарур бўлган ҳолларда, уларни кўриб чиқиш муддатлари тегишли давлат органи раҳбари томонидан истисно тариқасида узоғи билан бир ойга узайтирилиши мумкин, бу ҳақда мурожаат этувчига хабар қилинади. Таклиф давлат органига келиб тушган кундан эътиборан бир ойгача бўлган муддатда кўриб чиқилади, қўшимча ўрганишни талаб этадиган таклифлар бундан мустасно, бу ҳақда таклифни киритган жисмоний ёки юридик шахсга ўн кунлик муддатда ёзма шаклда хабар қилинади. Қуйидаги мурожаатлар кўриб чиқилмайди: – аноним мурожаатлар; – жисмоний ва юридик шахсларнинг вакиллари орқали берилган мурожаатлар, уларнинг ваколатини тасдиқловчи ҳужжатлар мавжуд бўлмаган тақдирда; – қонунда белгиланган бошқа талабларга мувофиқ бўлмаган мурожаатлар. Мазкур қонуннинг 4-бобида «Мурожаатларни кўриб чиқишда жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқлари ҳамда давлат органларининг мажбуриятлари» кўрсатилган бўлиб, мурожаат давлат органлари томонидан кўриб чиқилаётганда жисмоний ва юридик шахс мурожаат кўриб чиқилишининг бориши ҳақида ахборот олиш, шахсан важларини баён этиш ва тушунтиришлар бериш, мурожаатни текшириш материаллари ҳамда уни кўриб чиқиш натижалари билан танишиш, қўшимча материаллар тақдим этиш ёки уларни бошқа органлардан сўраб олиш тўғрисида илтимос қилиш, адвокат ёрдамидан фойдаланиш ҳуқуқига эга. Мурожаатни кўриб чиқаётган давлат органининг мансабдор ёки бошқа ваколатли шахслари жисмоний ва юридик шахсга унинг ҳуқуқларига, эркинликларига ҳамда қонуний манфаатларига дахлдор ҳужжатлар, қарорлар ва бошқа материаллар билан, агар уларда давлат сирини ёки қонун билан қўриқланадиган бошқа сирни ташкил этувчи маълумотлар мавжуд бўлмаса, жисмоний ва юридик

шахсларнинг ҳуқуқларига, эркинликларига ҳамда қонуний манфаатларига, жамият ва давлат манфаатларига зарар етказмаса, танишиб чиқиш имкониятини таъминлаши шарт. Мазкур қонуннинг 5-бобида «Якунловчи қоидалар» кўрсатилган, яъни жисмоний ёки юридик шахснинг аризаси ёхуд шикояти ана шу мурожаат бўйича қонунга хилоф қарор қабул қилган давлат органи томонидан қаноатлантирилган тақдирда, ариза ёки шикоят бериш ва уни кўриб чиқиш билан боғлиқ зарарнинг ўрни, аризани ёки шикоятни кўриб чиқиш учун тегишли давлат органининг талаби билан жойларга бориш муносабати билан қилинган харажатларнинг ҳамда ана шу вақт ичида йўқотилган иш ҳақининг ўрни мурожаат этувчига суд тартибида қопланади. Суд тартибида маънавий зиён ҳам компенсация қилиниши мумкин. Жисмоний ёки юридик шахснинг аризасини ёхуд шикоятини кўриб чиқишда қонун талаблари бузилганлиги муносабати билан унга етказилган моддий зарарнинг ўрнини қоплаш ва маънавий зиённи компенсация қилиш сифатида давлат органи томонидан тўланган маблағлар айбдор мансабдор шахсдан регресс тартибида ундириб олиниши мумкин. Била туриб ёлғон маълумотлар баён этилган мурожаатларни кўриб чиқишда давлат органи томонидан қилинган харажатлар жисмоний ёки юридик шахсдан суднинг қарорига кўра ундириб олиниши мумкин. Мурожаатлар тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузганлик, шунингдек, туҳмат ва ҳақоратдан иборат мурожаат берганлик белгиланган тартибда жавобгарликка сабаб бўлади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Жиноят-ижроия ҳуқуқи. Дарслик. Муаллифлар жамоаси. Масъул муҳаррир-ю.ф.н., дотс. Б.Ж.Ахроров. –Т.: Ўқитувчи, 2002. – 208б. 2. Жиноят-ижроия кодексига шарҳлар. Рустамбоев М.Ҳ., Ахраров Б.Ж. ва бошқалар. Маъсул муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Ҳ.Рустамбоев. – Т.: ТДЮИ, 2007. – 574 б. 3. Комментарий к Исправително-трудовому кодексу Республики Узбекистан. –Т.: Узбекистан, 1997. - 345с. 4. Абдухалиқов М.А., Пайзуллаев Қ., Абдуқодиров Ш.Й. Жиноят -ижроия ҳуқуқи (альбом схемалар). –Т.: ТДЮИ, 2005. – 142 б.

Похожие

Жиноят-ижроия ҳуқуқига биноан маҳкумлар ҳуқуқий ҳолати

Маҳкумлар ҳуқуқий ҳолати ( Махкумлар хукукий холати

Ҳар хил тоифадаги озодликдан маҳрум этилган шахсларнинг психологик хусусиятлари

Кушимча жазоларни ижро этиш. Колония ва турмаларда жазони ўташ

Маҳкумлар гуруҳи ва шахс муаммоси