Жиноят-ижроия ҳуқуқига биноан маҳкумлар ҳуқуқий ҳолати - Юриспруденция - Рефераты

Жиноят-ижроия ҳуқуқига биноан маҳкумлар ҳуқуқий ҳолати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

29.404296875 KB

Жиноят-ижроия ҳуқуқига биноан маҳкумлар ҳуқуқий ҳолати Режа: 1. Жиноят-ижроия ҳуқуқига биноан маҳкумлар ҳуқуқий ҳолати 2. Жазоларни ва бошқа жиноят ҳуқуқий таъсир чораларни ижро этувчи орган ва муассасалар тушунчаси ва тизими хамда уларни текшириш ва назорат килиш

Маҳкумларнинг ҳуқуқий ҳолати тушунчаси ва унинг аҳамияти. Маҳкумлар ҳуқуқий ҳолати ва фуқаролар ҳуқуқий ҳолати ўртасида фарқ. Маҳкумлар ҳуқуқий ҳолати асослари. Маҳкумларни жазони ижро этиш муассасаси ёки орган маъмуриятига, бошқа давлат органлари ва жамоат бирлашмаларига мурожаат этиш ҳуқуқи. Маҳкумларнинг соғлиғини сақлаш, шу жумладан тиббий хулосага кўра амбулатория поликлиника ва стационар шароитда тиббий, ҳуқуқий ёрдам олиш ҳуқуқларини таъминлаш. Маҳкумларнинг шахсий дахлсизлик ҳуқуқи. Уларнинг виждон эркинлиги. Маҳкумларнинг асосий мажбуриятлари. маҳкумлар ҳуқуқларини ҳимоя қилишга оид халқаро ҳуқуқ нормаларининг жиноят ижроия қонунларига имплемантация қилиниши. Маҳкумларнинг ҳуқуқий ҳолати қонун даражасида белгилаб қўйилган. Жиноят-ижроия кодексининг 2-боби бунинг яккол далолатидир, у ўз ичига 8- 13 (6 та модда) моддаларни қамраб олади. Маҳкумларнинг ҳуқуқий ҳолати – бу жазони ижро этишда вужудга келадиган жазонинг тури, мақсади ва маҳкумнинг хулқи билан боғлиқ бўлган, асосий фуқаролик махсус ҳуқуқ ва мажбуриятлар йиғиндисидан иборат бўлиб ҳисобланади. Маҳкумлар ҳуқуқий ҳолатининг белгиланиши сиёсий ва ахлоқий аҳамиятга эга бўлиб ҳисобланади. Жумладан, сиёсий жиҳатдан жамият ва давлатнинг маҳкумга бўлган муносабатини англатади. Чунки маҳкумнинг ҳуқуқий ҳолати жамиятнинг ижтимоий-иқтисодий тузумига боғлиқ жазо мақсади билан белгиланади. Жазони ўтаётган маҳкумлар уларнинг жазоси қандай бўлмасин, ўз мажбуриятларини бажарадилар, қонунда белгиланган доирада суд ҳукмида белгиланган тартиб билан боғлиқ ҳуқуқлардан фойдаланишлари мумкин.

Бунинг маъноси шуки, жазони ўтаётган ҳар бир маҳбус қандай жиноят содир этганлиги ва жазо туридан қатъи назар, у ўзининг асосий ҳуқуқ ва мажбуриятларидан ва жамият аъзолигидан маҳрум қилинмайди. Фақатгина ҳуқуқ лаёқатида баъзи бир чеклашлар бўлади, бу маҳкумга жазо қўллаш, руҳий ва моддий жафо келтиришда намоён бўлади, маҳкумнинг фуқароларга нисбатан ёмонроқ шароитда кун кечириши – ҳуқуқ лаёқатининг чекланиши билан ифодаланади. Жиноят-ижроия кодексининг 8-моддасида: «Маҳкумлар, ушбу Кодекс ва бошқа белгиланган истисно ҳамда чеклашлар инобатга олинган ҳолда, Ўзбекистон Республикаси фуқаролари учун назарда тутилган ҳуқуқлар, эркинликларга эга бўладилар ва мажбуриятларни бажарадилар. Маҳкум ажнабий фуқаролар ва фуқаролиги бўлмаган шахслар, шунингдек Ўзбекистон Респбликасининг халқаро шартномаларида белгиланган ҳуқуқлар, эркинликларга эга бўлишлари ва мажбуриятларни бажаришлари мумкин. Маҳкумларнинг ҳуқуқлари ва мажбуриятлари муайян жазо турини ижро этиш тартиби ва шартларидан келиб чиққан ҳолда белгиланади» деб ёзилган. Ўзбекистон Республикаси 1991 йилда мустақиликка эришгач, барча диққат эътибор иқтисодий барқарорликни, миллатлараро тинчликни таъминлаш, ёш авлод тарбиясига эътибор қаратиш ва ҳуқуқий давлат барпо этишга қаратилди. Президентимиз И. А. Каримов ўз нутқларида таъкидлаганлардек, «Ҳуқуқий давлатда қурол хам, қалқон ҳам қонундир». Шу сабабли мустақил Республикамиз жуда кўплаб умумжахон тан олган инсон ҳуқуқларига оид булган халқаро-ҳуқуқий ҳужжатларни ратификация қилди (юкорида кўрсатилган). Маҳкумларнинг ҳуқуқий ҳолатига 1997 йил қабул қилинган Жиноят-ижроия кодексида халқаро андозалар билан мослаштирилди, унга алоҳида боб ажратилди. Аввалги (1970 йил 24 июндаги) Ахлоқ тузатиш меҳнат кодексида бу нарсага фақат умумий таъриф берилганди, холос. Маҳкумлар ҳуқуқ ва эркинликларининг поймол этилишига йул қўйилмайди. Давлат маҳкумни жазолаш билан жазонинг

моҳиятидан келиб чикадиган ҳуқуқ ва эркинликлардан маҳрум қилади ва бошқа ҳуқуқ ва манфаатларини қандай бўлишидан қатъи назар ҳимоя қилишга мажбурдир. Бошқа ҳуқуқ ва манфаатлари деганда, жамият аъзолиги, фуқаролик ва оилавий муносабатлари, мулкий ва бошқа ҳуқуқлари ва ҳоказолар назарда тутилади. Маҳкумлар жазо ўташ жараёнида ҳам фуқароликдан келиб чикадиган мажбуриятлардан озод этилишлари мумкин эмас. Лекин, айрим қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳолатлар бундан мустасно. (Масалан, озодликдан маҳрум қилинган маҳкум ҳақиқий ҳарбий хизматга чақирилиши мумкин эмас). Ўзбекистон Республикаси ҳудудида жиноят содир этиб, жазога ҳукм қилинган ажнабий фуқаролар ёки фуқаролиги бўлмаган шахслар Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномаларида белгиланган ҳуқуқ ва эркинликлардан фойдаланадилар ва шу билан бир қаторда мажбуриятларини бажаришлари талаб этилади. Ўзбекистон Республикаси жиноий жазоларни ижро этиш бўйича ўзаро ўша давлат билан имзоланган битимлар асосида амалга оширилади, шундай битим мавжуд бўлмаган ҳолларда эса халқаро ҳуқуқ нормаларига таянилади. Маҳкумларнинг асосий ҳуқуқлари қуйидагилар (Жиноят-ижроия кодекси 9-модда): а) жазони ўташ тартиби ва шартлари тўғрисида, ўз ҳуқуқлари ва мажбуриятлари ҳақида ахборот олиш; б) жазони ижро этувчи муассаса ёки орган маъмуриятига, бошқа давлат органлари ва жамоат бирлашмаларига ўз она тилида ёки бошқа тилда таклиф, ариза ва шикоятлар билан мурожаат килиш; в) тушунтириш бериш хамда ёзишмалар олиб бориш, зарур ҳолларда таржимоннинг хизматидан фойдаланиш; г) ў з таклиф, ариза ва шикоятларига мурожаат этилган тилда жавоб олиш. Мурожаат этилган тилда жавоб беришнинг иложи б ў лмаган та қ дирда жавоб Ўзбекистон Республикасининг давлат тилида берилади; д) ўқ ув, бадиий ва бошқа хил ахборот материалларидан фойдаланиш;

е) со ғ ли қ ни са қ лаш, шу жумладан тиббиий хулосага к ў ра амбулатория- поликлиника ва стационар шароитда тиббий ёрдам олиш; ё) ижтимоий таъминот, шу жумладан қонун ҳужжатларига мувофи қ пенсия олиш; ж) ма ҳ кум ажнабий фуқаролар, шунингдек ў з давлатларининг дипломатия ваколатхоналари ва ко н суллик муассалари билан ало қ а қ илиб туриш . Маҳкумларнинг жамиятдан ажратмаган ҳолда турли хил ҳуқуқларга эга эканликларини юқорида кўриб ўтдик. Шулардан айримларига тўхталиб ўтишни жоиз деб билдик: ҳар бир жазони ижро этувчи муассасада амбулатория-поликлиникалари ва стационарлар мавжуд, яъни маҳкум кундузги бўлимда даволаниши мумкин. Бу эса ҳар бир маҳкумнинг конституциявий ҳуқуқлари бузилмаётганлигидан далолат беради. Маҳкумлар жазони ўтаётган муассаса кутубхонасидан фойдаланишлари, тв кўришлари, радио эшиттиришларни тинглашлари мумкин, мажлисларда сўзга чиқишлари, деворий газеталарга маъмурият рухсати ва назорати остида мақолалар беришлари мумкин. Шунингдек, Республикамиздаги барча жазони ижро этувчи муассаларда маҳкумларнинг спорт билан шуғулланишлари учун ҳам шароит яратиб берилган. Маҳкумларнинг ҳуқуқий ҳолати энг аввало мажбуриятлардан иборат. Бу суднинг ҳукмида жазо учун белгиланган мажбуриятлардан келиб чикади. Маҳкумнинг ҳуқуқий ҳолатидаги дастлабки чекланиши маҳкумга белгиланган жазо турига боғлиқ бўлади. У озодликдан маҳрум қилинади, жамиятдан ажратилади, узининг оиласи, ёру-биродарларидан узоқда бўлади, эркин ҳаракатланиш, иш танлаш, яшаш жойини танлаш, хоҳлаган кийимда юриш (манзил колониялари истисно) ҳуқуқидан тўла маҳрум бўлади. Шунингдек, умумжамоат қоидаларини бажаришга мажбур: ўзининг ётиш ва юриш жойларини озода сақлаш, шахсий гигиенага риоя қилиш, ички тартиб- қоидаларга буйсунишлари каби.

Маҳкумларга жазони ўташ тартиби ва шартлари билан боғлиқ холда қонунларни бажариш мажбурияти ҳам юклатилган. Маҳкумлар ўз хоҳишига кўра меҳнат шаклини танлай олмайди, меҳнат ҳақининг 10% дан 30%гача қисми (суд ҳукми асосида) давлат бюджетига ўтказилади. Улар доимий равишда Ички ишлар б ў линмалари томонидан ташкил қ илинадиган инспекциялар назоратида б ў ладилар. Маҳкумлар фа қ атгина жазони ижро этиш субъекти ҳисобланади, холос. Маҳкумнинг ҳуқуқий ҳолати суд ҳ укмида к ў рсатилган муддат бир хил б ў лавермайди. Бу, асосан, маҳкумнинг хулқига боғлиқ холда рағбатлантириш ҳолатларида ў згариши мумкин. Маҳкумни умумий ёки қ атти қ тартибли колониядан манзил колониясига ў тиши ҳуқуқий ҳолатидаги енгиллик ҳисобланади. Жиноят-ижроия қонунчилиги маҳкумларнинг озодликдан маҳрум қ илиш ҳуқуқий ҳолатларини ў зида акс эттиради. Озодликдан маҳрум қ илиш жойларининг тартиб турига қ араб маҳкумлар ҳуқуқий ҳолати бир-биридан фар қ қ илади. Жамиятда унинг баъзи бир ижтимоий ҳуқуқлари чекланади, буни алоҳида қонунларда бериб б ў лмайди. Масалан, Оила кодексининг 43- моддаси 1-қисм 3-бандига биноан, эр-хотиндан бири содир қ илган жинояти учун 3 йилдан кам б ў лмаган муддатга озодликдан маҳрум қ илинган б ў лса, улардан бирининг аризасига к ў ра нико ҳ бекор қ илиниши мумкин. Мулк ҳуқуқидан суднинг ҳукмига кўра маҳрум қилинмаган булса, шахс қанча муддатга озодликдан маҳрум қилинган бўлишидан қатьи назар ҳеч ким бу ҳуқуқни буза олмайди, лекин жазони ўташ мобайнида шахс ўз мулкини тасарруф этиш ҳуқуқидан маҳрум қилинади. ЖИКнинг 10-моддасида маҳкумларнинг юридик ёрдам олиш ҳуқуқини таъминлаш белгилаб қўйилган. Унга кўра: Маҳкумлар адвокатлардан малакали юридик ёрдам олиш ҳуқуқига эга. Юридик ёрдам олиш учун адвокатлар билан холи учрашувлар маҳкумларга уларнинг аризасига ёки адвокатнинг илтимосномасига кўра берилади.

Адвокат билан учрашувни маҳкумнинг ўзи рад этганлиги сабабли адвокатнинг маҳкум юридик ёрдам олиши учун у билан учрашув берилиши тўғрисидаги илтимосномасини қаноатлантириш рад этилганлиги адвокат маҳкум билан холи суҳбатлашганидан кейин тасдиқланиши керак, бу ҳақда баённома тузилиб, у маҳкум, адвокат ва жазони ижро этиш муассасаси маъмуриятининг вакили томонидан имзоланади. Маҳкумларнинг адвокатлар билан учрашувлари ушбу Кодексда белгиланган учрашувлар сони ҳисобига кирмайди, бундай учрашувлар сони ва муддати чекланмайди. Юридик ёрдам кўрсатилаётганда адвокат қуйидаги ҳуқуқларга эга: жазони ижро этиш муассасаси маъмуриятининг, прокурорнинг, суднинг ҳаракатлари ва қарорлари устидан шикоят бериш; жазони ижро этиш муассасаси маъмуриятидан маълумотномалар, тавсифномалар ва бошқа ҳужжатларни сўраб олиш. Маҳкумларнинг адвокатлар билан учрашувлар ўтказиш тартиби қонун ҳужжатлари билан белгиланади . Уларнинг адвокатлар билан учрашуви тартиби Жиноят-ижроия кодекси (10-модда) ва қонун хужатлари асосида белгилаб қўйилган. Маҳкумлар шахсий хавфсизлик ҳуқуқига хам эга (ЖИК 11-модда). Маълумки, 1992 йил 8 декабрда кабул қилинган Ўзбекистон Республикаси Конституциясида виждон эркинлиги барча учун кафолатланади (31-модда) деб ёзиб куйилган. Президентимиз И.А.Каримов: «Жамият хаётининг бир қисми бўлган дин ижтимоий ҳаётнинг бошқа соҳалари билан муқаррар равишда муносабатда бўлган. Уларга таъсир кўрсатган ва ўзи хам бошқа соҳаларнинг таъсирига дуч келган» 1 ,-деб айтган эди. Жиноят-ижроия кодексининг 12-моддасида хам «маҳкумларга виждон эркинлиги кафолатланади. Улар ҳар қандай динга эътиқод қилишга ёки ҳеч қандай динга эътиқод қилмасликка ҳақли. 1 И.А.Каримов Узбекистон XXI аср бусагасида. Тошкент, «Узбекистон», 1997 йил. 37-бет.

Қамоқ ёки озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазони ўтаётган шахслар хузурига, уларнинг илтимосига кура, белгиланган тартибда руйхатдан утган диний бирлашмаларнинг рухонийлари таклиф этилади. Маҳкумларга диний расм–русумларнинг адо этиш имконияти берилади. Диний расм-русумларни адо этиш ихтиёрий бўлиб, бу нарса жазони ижро этувчи муассасанинг ички тартиб қоидаларни бузмаслиги, шунингдек бошқа шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини камситмаслиги лозим» - деб белгилаб қўйилган. Диний урф-одатларни амалга оширишга маъмурият рухсати билан бошқа маҳкумларга таъсир этмаган холда, ички тартиб- интизомни ва иш вақтини бузмаган ҳолда рухсат берилади. Маҳкум маъмурият ариза билан мурожаат қилганда фақатгина белгиланган қонунларга кўра рўйхатдан ўтган динний ташкилотлар бўлиши керак. Уларнинг иш ҳақи маҳкумнинг ҳар ойлик маошидан берилади. Маҳкумлар турли хилдаги диний газета ва журналларни ўқиши мумкин. Умрбод озодликдан маҳрум қилишга ҳукм этилган маҳкумнинг илтимосига кўра, у диний расм-русмларни адо этиш мақсадида диний муассаса ходимлари билан учрашиши мумкин. Маҳкум диний ходим билан учрашадиган куни жазони ижро этувчи муассасасидаги меҳнатдан озод этилади. Қ уйидагилар маҳкумнинг асосий мажбуриятлари саналади: - жазони ўташ тартиби ва шартларига риоя этиш; - жазони ижро этувчи муассаса ёки орган маъмуриятининг қонунга асосланган талабларни бажариш; Мажбуриятни бажаришдан бош тортиш қонунда белгиланган тартибда жавобгарликка сабаб б ў лади. Маҳкумлар ҳуқуқий ҳолатининг қонуний тус берилганлиги инсон ҳуқуқлари энг олий қадрият эканлигидан далолат беришлиги билан бир қаторда жиноят-ижроия ҳуқуқининг инсонпарварлик тамойилига асосланиши билан изоҳланади. Зеро, маҳкум қандай жиноят содир этишидан қатъи назар унга худо томонидан яратилган энг буюк мўъжиза-инсон назари билан қараш, уни жамият учун керакли шахс қилиб қайта тарбиялашда намоён

бўлади. Масалан, ахлоқ тузатиш ишларига жалб қилинган маҳкумни жазолаш воситаси сифатида қайта тарбиялаш эмас, унга ҳунар ўргатиш, ўз меҳнати билан халқ орасида обрў-эътиборга эга бўлишига замин яратилади, кўмаклашилади. Маҳкумлар ҳуқуқий ҳолатининг белгиланишидаги энг асосий жиҳат- қонунлар ижросини бир хиллиги устидан назоратни прокуратура органлари қонунийликка асосланиб иши олиб боришларида акс этади. Республикамиз мустақиллика эришгач, қабул қилинган барча кодекслар сингари Жиноят-ижроия кодекси ҳам маҳкум қандай жиноят ёки ижтимоий хавфли қилмиш содир этишидан қатъи назар қасд қилишни ўз олдига мақсад қилиб қўймаган. Ўз вақтида жиноят-ижроия ҳуқуқининг ривожида ўз ҳиссасини қўшган рус олимларидан бири Ц.И.Курский шундай ёзган эди: «жиноятчи- жамият учун ҳозирда хавфли бўлган шахс, уни қайта тарбиялаш даркор, қасд олиш эса асло ярамайди». Маҳкумни қайта тарбиялашда икки муҳим нарса мавжуд: 1) маҳкум ўз хатосини тушуниб етмоғи; 2) маҳкум ўз меҳнати билан халқ ва жамоат орасида обрў-эътибор қозониши, меҳнат қилиши; Шунингдек, маҳкумлар ўртасида ўзининг тартиббузарлиги, ёмон хулқи билан ажралиб турувчи маҳкумга турли хилдаги жазо чоралари ҳам қўлланилиши мумкин. Масалан: тинчлантириш кўйлаги, карцер ва бошқалар. Маҳкумнинг қайта тарбияланишида жазонинг адолатлилиги, жазони ижро этувчи колониядаги муҳит, ҳуқуқ ва мажбуриятлардан тўлиқ фойдаланиш ҳам катта рол ўйнайди. Шуни ҳам таъкидлаш лозимки, маҳкумларнинг ижтимоий-ҳуқуқий мақомини тўғри белгиланиши, уларни жамият учун керакли шахс қилиб қайта тарбиялаш ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган ходимлари учун бирламчи вазифа саналади. Маҳкумларнинг ҳуқуқий мақомини белгилаб берувчи бир қатор халқаро меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар (стандартлар) мажмуи мавжуд. Булар сирасига биринчи навбатда БМТнинг маҳкумларнинг ҳуқуқий мақомига оид

Пактни киритиш мумкин. У ўз ўрнида бир нечта халқаро меъёрий ҳужжатларга бўлинади. Масалан: 1) 1955 йилда қабул қилинган маҳкумлар билан олиб бориладиган сўзлашувга минимал стандартли халқаро ҳужжат; 2)1979 йил қабул қилинган мансабдор шахсларнинг жазони ижро этиш органларида назорат олиб боришда ўзини тутиш қоидалари Кодекси; 3)1985 йил қабул қилинган вояга етмаган макумларнинг ҳуқуқий мақомини белгиловчи халқаро ҳужжат ва ҳок; 4)1987 йил қабул қилинган «Европа турмалари қоидаси»; Республикамиз мустақиллика эришгач қабул қилинган , янги Жиноят- ижроия кодекси БМТнинг бу стандарт халқаро ҳужжатларидан ўз моддаларига имплементация қилди. Жиноят-ижроия ҳуқуқидаги инсонпарварлик ва демократизм тамойилларининг белгилаб қўйилиши фикримизга яққол мисол бўла олади. Маҳкумлар худи ана шу тамойилларга асосан бир қатор ҳуқуқ ва мажбуриятлардан фойдаланишлари мумкин. Бу ҳам ўз навбатида маҳкумни қайта тарбияланишида муҳим роль ўйнаши шубҳасиз. Масалан: маҳкумнинг посилка, телеграмма олиш ҳуқуқлари, телефон сўзлашувлари, озиқ-овқат маҳсулотлари, мавсумга оид кийим-кечак олишлари, яқинлари билан учрашувлар, барча эркин фуқароларга ўхшаб бепул тиббий хизматдан фойдаланишлари. Жазоларни ва бошқа жиноят ҳуқуқий таъсир чораларни ижро этувчи орган ва муассасалар тушунчаси ва тизими хамда уларни текшириш ва назорат килиш Ҳар бир жамиятда жазолар мавжуд экан, уларни ижро этувчи органлар ва муассасалар мавжуддир. Ўзбекистон Республикаси қонунчилигида жазоларни урганиш ва уларни талқин қилишни осонлаштириш мақсадида жазолар маълум бир тизимга солинган. Ўзбекистон Республикасида жазоларни ва бошқа жиноий-ҳуқуқий таъсир чораларни турли хил ижроия ва суд хокимиятига кирувчи органлар ва муассасалар ижро этади. Янги Жиноят-ижроия кодекси жазоларни ижро

этувчи орган ва муассасалар тизимига катта ўзгартириш киритган эмас. Бу соҳа фақатгина айрим янги жазолар ҳисобига кенгайтирилган. Масалан, қамоқ жазосини ИИВнинг жазоларни ижро этиш бош бошқармасига, хизмат бўйича чеклаш жазосини Мудофаа вазирлигининг махсус ҳарбий қисмлари қўмондонлигига киритилди. Ҳарбий хизматчиларга қамоқ жазоси қўлланганда Мудофаа вазирлигининг гарнизон гауптвахталари томонидан ижро этилиши киритилган. Умумий қисмнинг бу мавзуси III-IV боб, 14-18 моддаларни ўз ичига олади. 1997 йил 25 апрелда қабул қилинган Жиноят-ижроия кодексининг 14-моддасига 2003 йил 30 августда ўзгартириш киритилди: «Жарима тариқасидаги жазо Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги суд қарорларини ижро этиш, судлар фаолиятини моддий-техника жиҳатидан ва молиявий таъминлаш департаменти томонидан ижро этилади. Муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш, ахлоқ тузатиш ишлари, қамоқ, озодликни чеклаш, озодликдан маҳрум қилиш ва умрбод озодликдан маҳрум қилиш Ички ишлар органлари томонидан ижро этилади. Муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш тўғрисидаги ҳукм талаби маҳкумнинг иш жойидаги маъмурият томонидан, шунингдек тегишли фаолият турлари билан шуғулланишга берилган рухсатномани бекор қилишга ваколатли органлар томонидан ижро этилади. Ҳарбий хизматчиларга нисбатан: - хизмат бўйича чеклаш тариқасидаги жазо – ҳарбий хизматчи хизматини утаётган жойдаги ҳарбий қисмларнинг (муассасаларнинг) қўмондонлиги томонидан; - қамоқ тариқасидаги жазо – гарнизон гауптвахталари томонидан; - интизомий қ исмга ж ў натиш тўғрисидаги жазо – махсус ташкил этилган ҳарбий қисмлар томонидан ижро этилади; Ҳарбий ёки махсус унвондан маҳрум қилиш тариқасидаги қўшимча жазо мазкур унвонни берган орган томонидан ижро этилади».

Зеро, ҳ ар бир ҳуқуқшунос қонунчиликка киритиладиган барча янги қўшимча ва ўзгартиришлардан во қ иф бўлмо ғ и даркор. Жазоларни ижро этувчи орган ва муассасалар турли вазифаларни бажарадилар. Давлатнинг жазоларни ижро этиш функциясини амалга оширувчи органлар, энг аввало, ихтисослигига қ араб ажратилган. Булар: а) ички ишлар органлари; б) суд органлари; с) ҳарбий қисм қўмондонликлари . Бу масала бевосита уларнинг ички тартиб қоидаларига боғлиқ бўлиб ҳисобланади. Жумладан, Ички ишлар органлари зиммасига муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш, ахлоқ тузатиш ишлари, қамоқ, озодликдан маҳрум қилиш ва умрбод озодликдан маҳрум қилишни ижро этиш юклатилган. Бу орган асосий жазоларни ижро этиш органи бўлиб ҳисобланади. Чунки бу органга жазо тизимидаги жазоларнинг к ў пчилик қисмини ижро этиш ваколати берилган. Хорижий мамлакатларда б ў лса Ички ишлар органлари зиммасига қўшимча ваколатлар ҳ ам юклатилган. Масалан, Россия Федерациясида Ички ишлар органларининг махсус инспекцияларига шартли ҳ укм қ илинганлар устидан назорат қ илиш вазифаси қўшимча равишда юклатилган. 2 Бизда эса шартли ҳ укм қ илинган шахсларнинг хулқ-атвори устидан назорат Ички ишлар органлари томонидан амалга оширилади. Судларга, 1997 йил 25 апрелдаги Жиноят-ижроия кодекси бўйича жарима ва мол-мулкни мусодара қ илиш жазосини ижро этиш юклатилган эди. Шунингдек, ҳарбий ёки бошқа махсус унвонлардан маҳрум қ илиш судлар томонидан ижро этилиши назорат қ илинарди. 2003 йил 30 августда Ўзбекистон Республикаси Жиноят-ижроия кодексига киритилган ўзгартириш натижасида Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги суд қарорларини ижро этиш, судлар фаолиятини моддий-техника жи ҳ атидан ва молиявий таъминлаш 2 Муаллифлар жамоаси, (И.А.Зубков тахрири остида) «Уголовно-исполнительное право России» Москва, «Норма» 1997 йил, 402-бет.

департаменти зиммасига фа қ атгина жарима тариқасидаги жазони ижро этиш юклатилган. Ҳарбий жазолардан – хизмат бўйича бўйича чеклаш жазосини ҳарбий хизматчи хизматни ў таётган жойдаги ҳарбий қисмларнинг қўмондонлиги томонидан, ҳарбий хизматчига қў лланилган қамоқ жазосини Мудофаа вазирлиги томонидан ташкил қ илинадиган гарнизон гауптвахталари томонидан, интизомий қисмга ж ў натиш тариқасидаги жазо махсус ташкил этилган ҳарбий қисмлар томонидан ташкил этилади. Янги киритилган ўзгартириш (30.08.2003й . )га асосан ҳарбий ёки махсус унвондан маҳрум қилиш тариқасидаги қўшимча жазо мазкур унвонни берган орган томонидан ижро этилади. Ю қ орида таъкидланганлардан ташқари, жазони ижро этиш муассасалари озодликдан маҳрум этилган ёки қамоқ жазосига ҳукм қ илинган алкоголизм, гиё ҳ вандлик ёки за ҳ арвандаликка й ў ли ққ ан маҳкумларнинг жиноят-ҳуқуқий таъсир чораларини ҳ ам ижро этадилар. Ўзбекистон Республикаси Жиноят – ижроия кодексининг 15-моддасида бошқа жиноят-ҳуқуқий таъсир чораларни ижро этувчи муассаса ва органлар к ў рсатиб утилган. Бундай жиноят-ҳуқуқий таъсир чоралар икки турга б ў линади: А) Тиббий йўсиндаги мажбурлов чоралари; Б) Вояга етмаганларга нисбитан мажбурлов чоралари. Тиббий йўсиндаги мажбурлов чоралари: - ижтимоий хавфли қилмиш содир этган ру ҳ ий касалларга – Соғлиқни са қ лаш органлари тиббий муассасалари томонидан; - алкоголизм, гиёҳвандлик ёки заҳарвандаликка й ў ли ққ ан маҳкумларга нисбатан - Соғлиқни са қ лаш органлари тиббий муассасалари томонидан; - улар озодликдан маҳрум этишг ёки қамоқка ҳукм қ илинган та қ дирда – Ички ишлар органларининг тиббий муассасалари томонидан ижро этилади;

Суднинг қарорига кура таносил ёки ОИТС касаллигига, шунингдек, очик шаклдаги сил касалллигига чалинган маҳкумларга мажбурий даъволвниш шарт. Ўзбекистон Республикаси Жиноят Кодексининг VII бўлим, XVII боб, 91-96 моддалари айнан тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларига ба ғ ишланган. Тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларига қ уйидагилар киради: А) Мажбурий амбулатория кузатувида б ў лиш ва ру ҳ ий касаллик мутахассисида даволаниш; Б) Умумий тартибли ру ҳ ий касалликлар шифохонасида мажбурий даволаниш; С) Умумий тартибли ру ҳ ий касалликлар шифохонасининг соғлиқни тиклаш махсус б ў лимида мажбурий даволаниш; Д) Кузатув кучайтирилган ру ҳ ий касалликлар шифохонасида ёки б ў линмасида мажбурий даволаниш; ( Ў зР. ЖК 93-модда) Вояга етмаганларга нисбатан мажбурлов чоралари: - жабрланувчидан узр сўраш, етказилган зарарни т ў лаш ёки бартараф этиш мажбуриятини юклаш – суд томонидан; - махсус ўқ ув-тарбия муассасасига жойлаштириш – Хал қ таълими органлари томонидан ижро этилади. Вояга етмаганларга нисбатан мажбурлов чоралари суд томонидан ижро этилади. Вояга етмаганларнинг жабрланувчидан узр сў раши о ғ заки ёки ёзма, омма олдида ёки алоҳида с ў раш тартиби мавжуд. Шунингдек, узр с ў ралиш ва қ ти, жойи ва тартиби суд томонидан белгилаб берилади. Жиноят – ижроия кодекси 16-18 моддаларида жазо ва бошқа жиноят- ҳуқуқий таъсир чораларни ижро этувчи орган ва муассасалар томонидан жазоларни ижро этиш белгиланган. Аввало, бундай текшириш давлат хокимияти органлари ва бошқарув органлари томонидан амалга оширилади. (ЖИК 16-модда)

Текширув кенг доирада амалга оширилади ва бир қ атор масасалалар юзасидан му ҳ о к ама қ илинади. Бундай масасалалар сирасига маҳкумларни бир колония туридан бошқа турдаги колонияга ў тказиш дан комиссия фаолиятигача қ амраб олади. Ўзбeкистон Рecпубликаси Конституциясига к ў ра ҳ окимиятлар б ў линиши принципи, яъни қонун чи қ арувчи, ижро этувчи ва суд ҳ окимияти мавжуд. Давлат ҳ окимияти ва бошқарув органлари жазоларни ва бошқа жиноят-ҳуқуқий таъсир чораларини, ижро этувчи муассасалар ва органлар фаолиятини қонун ҳужжатларида бeлгиланган ҳ олларда ва тартибда тeкширадилар, дeйилади. Бундай тeкширувлар бeвосита прокурорни жалб қилган ҳ олда ҳ ам б ў лиши мумкин. Мазкур ҳолат Жиноят-ижроия Кодeксининг 17-моддасида мустаҳкамлаб қўйилган : «Жазоларни ва бошқа жиноят-ҳуқуқий таъсир чораларини ижро этиш чо ғ ида қонунларга риоя этилиши устидан назоратни Узбeкстон Рeспубликаси Бош Прокурори ва унга буйсинувчи прокурорлар қонунда бeлгиланган тартибда амалга ошрадилар». Асосий Комусимиз - Коституция ва «Прокуратура тўғрисида»ги қонунга к ў ра Рeспубликамиз ҳ удудида қонунлар ижроси устидан назоратни Ўзбeкистон Рeспубликаси Бош Прокурори ва унга буйсинувчи прокурорлар амалга оширади. Жазоларни ижро этиш чогида қонунларга риоя этилиши устидан назоратни амалга оширувчи прокурор қ уйидаги вазифаларни бажаради: - ма ҳ бусларнинг бeлгиланган қонуний ҳуқуқ ва мажбуриятлари бузилмаётганлиги; - жазоларнинг қонуний тарзда ижро этилаётганлиги; Прокурор томонидан эътибор бeриладиган энг мухим жи ҳ ат бу жазоларни ижро этиш бўйича ҳуқуқий ҳужжатлар бўлиб ҳисобланади, унда маҳкумларнинг ҳуқуқий ҳолати, моддий жи ҳ атдан таъминланиши ва тиббий хизмат к ў рсатиш жой олган. Қонунларни бир хилда ижро этилиши устидан назоратни амалга ошириш мақсадида прокурор тизимлаштирилган тартибда жазони ижро этувчи муассасаларни тeкшириб туриши шарт. Шу сабабли прокурор бир

қ анча чeкланмаган ҳуқуқларга ( «Прокуратура тўғрисида»ги қонун 24- модда) эга: хоҳлаган пайтда жазони ижро этувчи муассасага, хоҳлаган хонага рухсатсиз кириши, хоҳлаган маҳкум ёки бошқа шахс билан су ҳ батлашиши ва маълумотлар олиши; бу жойларда маҳкумларнинг мавжудлигини қонунга мувофи қ л и гини тeкшириш, агар қонунга хилоф тарзда са қ ланаётган маҳкумни ани қ ласа, дар ҳ ол чи қ ариб юбориш ҳуқуқига эга. ғ айриқонуний ҳолат бўйича, маъмурият бошқармасига нисбатан чора к ў риш. Жиноят-ижроия кодeксининг 18-моддасига кўра жазони ўташ жойларига давлат ҳокимияти органлари ва бошқарув органларининг мансабдор шахслари, оммавий ахборот воситалари вакиллари ва бошқа шахслар жазони ижро этувчи муассасалар ва органларга кириш ҳуқуқига эгалиги ва бу қонун ҳужжатлари билан бeлгилаб қўйилганлиги ёзилган. Қонун бу турдаги шахсларга ҳeч қандай махсус рухсатномасиз жазони ўташ жойларига киришга рухсат этган. Давлат хокимиятининг бошқарув органлари сирасига Ўзбeкистон Рeспубликаси Прeзидeнти, Вазирлар Махкамаси, Ўзбeкистон Рeспубликаси Олий Мажлис дeпутатларини киритишимиз мумкин. Давлат ҳокимиятининг бошқарув органлари эса Ўзбeкистон Рeспубликаси Прeзидeнти, Вазирлар Махкамаси, Ўзбeкистон Рeспубликаси Олий Мажлис дeпутатлари ҳисобланади. Бошқа шахслар сирасига оммавий ахборот воситалари, дин вакиллари, маҳкумнинг кариндошлари, адвокатлари киради. Жиноят-жроия кодeксининг 18-моддасининг 3-қисмида маҳкумларнинг кино-, фото-, видотасвирга тушириш ва улардан интeрвью олишга уларнинг ёзма розилиги булган тақдирда, маҳкумлар хавфсизлигини ва қўриқланишини таъминловчи объeктларни тасвирга олишга эса, жазони ижро

этувчи муассаса ёки орган рухсати бўлган тақдирда йўл қўйилади дeб ёзиб қўйилган.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Jinoyat-ijroiya huquqi. Darslik. Mualliflar jamoasi. Mas’ul muharrir- yu.f.n., dots. B.J.Axrorov. –T.: O‘qituvchi, 2002. – 208b. 2. Jinoyat-ijroiya kodeksiga sharhlar. Rustamboyev M.H., Axrarov B.J. va boshqalar. Ma’sul muharrir: yu.f.d., prof. M.H.Rustamboyev. – T.: TDYUI, 2007. – 574 b. 3. Kommentariy k Ispravitelno-trudovomu kodeksu Respubliki Uzbekistan. –T.: Uzbekistan, 1997.- 345s. 4. Abduxaliqov M.A., Payzullayev Q., Abduqodirov Sh.Y. Jinoyat -ijroiya huquqi (albom sxemalar). –T.: TDYUI, 2005. – 142 b.

Похожие

Маҳкумлар ҳуқуқий ҳолати ( Махкумлар хукукий холати

Жиноят-ижроия хукуки тушунчаси, предмети ва тизими. жиноят-ижроия хукуки қонунчилиги

Кушимча жазоларни ижро этиш. Колония ва турмаларда жазони ўташ

Колония ва турмаларда жазони ўташ

Озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазо ижросини ташкил килиш ва ижро этиш