Ўзбекистонда никоҳ муносабатларининг ҳуқуқий тартибга солиниши - Юриспруденция - Рефераты

Ўзбекистонда никоҳ муносабатларининг ҳуқуқий тартибга солиниши

Загружено в:

19.09.2022

Скачано:

0

Размер:

77 KB

Ўзбекистонда никоҳ муносабатларининг ҳуқуқий тартибга солиниши Режа: 1. Мустақил Ўзбекистон Республикасининг оила ва никоҳ тўғрисидаги қонунчилиги ва уларнинг такомиллашуви . 2. Оила т ўғ рисидаги қонун ҳужжатлар и, уларнинг вазифалари. 3. Оилавий ҳуқуқларни амалга ошириш ва ҳимоя қ илиш.

Мустақил Ўзбекистон Республикасининг оила ва никоҳ тўғрисидаги қонунчилиги ва уларнинг такомиллашуви Ўзбекистон Республикаси истиқлолга эришгач, унинг ҳаётида муҳим тарихий воқеалар, жамиятнинг ривожланишида ва давлат қурилишида янги босқичга ўтишдан далолат берувчи ижтимоий сиёсий ўзгаришлар содир бўлди. «Ўзбекистон Республикаси Давлат Мустақиллиги асослари тўғрисида» қонуннинг қабул қилиниши, давлат Мустақиллигини эълон қилиш муҳим аҳамиятга эга бўлди. Давлат Мустақиллигининг ҳуқуқий асоси бўлган Ўзбекистон конституциясининг қабул қилиниши, конституциянинг асосий қонун сифатида ижтимоий ҳаётнинг турли соҳаларидаги масалаларни ҳал қилиб берувчи бошқа барча қонунларнинг шу жумладан махсус қонунлар тизимини ташкил этувчи кодексларнинг юридик манбаи, пойдевори бўлиб хизмат килди. Конституциянинг IX боби оила муносабатларини ҳуқуқий тартибга солишга каратилган. Оиланинг давлат мухофазасида бўлиши ҳақидаги қоида «Инсон ҳуқуқлари умумжахон Декларацияси» да давлатлар зиммасига юклатилган муҳим вазифалардан иборат бўлиб, у жуда кенг маънога эга. Бунда оила жамиятнинг табий ва қуйи звеноси эканлиги, унинг дахлсизлигини таъминлаш, болаларга таълим ва тарбия бериш, оналар ва ишга яроқсиз оила аъзолари учун зарур бўлган моддий имтиёзлар бериш, оилани мустаҳкамлаш борасидаги муҳим масалалар назарда тутилади. Ўзбекистонда оилани мустаҳкамлаш, ёш авлодни жисмоний ва рухий соғлом қилиб тарбиялашга ғоят катта аҳамият берилмокда. Суннги йилларда қонун, фармон ва қарорлар қабул қилиш йўли билан амалга ошириладиган тадбирлар оилаларга, аёлларга, кўп болали ва ёлгиз оналарга, мактаб болалари ва студентларга давлат томонидан берилган моддий ва маънавий ёрдамлар соғлом авлодни тарбиялаш учун замин тайёрламокда.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1992 йил 12 сентябрдаги «Республика маҳалла хайрия жамгармасини ташкил этиш тўғрисида» ги фармони «Соғлом авлод учун» орденини таъсис этиш тўғрисидаги 1993 йил 4 мартдаги фармон, 1994 йил 16 июндаги «Болали оналарга давлат ижтимоий ёрдами тизимини такомиллаштириш тўғрисида» фармони, 1994 йил 22 августдаги «Кам таъминланган оилаларни ижтимоий ҳимоя қилиш чоралари тўғрисида» ги фармонлар оила, оилавий муносабатларни тартибга солувчи қонунчилик меъёрларининг такомиллашувига олиб келди. Оилани жамиятнинг равнақ топишидаги тутган ўрни ва иштирокини янада ошириш, оилаларнинг ҳуқуқий, ижтимой , иқтисодий, маънавий, аҳлоқий манфаатларнинг ва фаравонлигини яхшилашни давлат томонидан қўллаб қуватлашни кучайтириши ҳамда изчил таъминлаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1997 йил 9 декабрдаги фармойиши билан 1998 йил «Оила» йили деб эълон қилинди. Фармойишга асосан Ўзбекистон Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 27 январдаги қарори билан оила манфаатларини таъминлаш борасида 1998 йилда амалга ошириладиган тадбирлар тўғрисида давлат дастурини тасдиклади. Бу тадбирлар қуйидаги стратегик йуналишлардан иборат: - оилавий муносабатларнинг ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш, оила манфаатларининг ҳуқуқий ҳимоя қилишни таъминлаш, оналик ва болалик ҳуқуқларини мухофаза қилиш; - оиланинг ижтимоий манфаатларини таъминлаш учун шарт-шароитлар яратиш, оила аъзоларининг соғлигини мухофаза қилиш ва таълим даражасини ошириш учун шарт-шароитларни яхшилаш; - оиланинг иқтисодий манфаатларини таъминлаш, оила даромадларини, оила аъзоларини иш билан таъминлаш даражасини ошириш ва турмуш шароитларини яхшилаш, кам таъминланган оилаларни давлат томонидан қўллаб-қуватлаш;

- оиланинг маънавий-аҳлоқий асосларини ва моддий манфаатларини такомиллаштириш; - оиланинг соғлом, а қ л-заковатли ёки авлодни тарбиялашдаги ролини ошириш, ҳар тамонлама камол топган авлодни тарбиялашда оила ва жамиятнинг вазифаларини такомиллаштириш; - оила муаммоларини илмий ва ижтимоий тадкик этишни чуқурлаштириш, оила, хотин - қизлар ва болаларнинг иқтисодий ва ижтимоий ахволини курсатувчи статистика ахбототини тўплаш тизимини такомиллаштириш. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 2 февралда қабул қилган қарори билан Ўзбекистон Республикаси хотин-қизлар қўмитаси хўзурида Республика «Оила» илмий-амалий маркази ташкил этилди. Бундан асосий мақсади жамият тараққиётида, маънавий баркамол ва жисмоний соглам авлодни тарбиялашда оиланинг ўрни муҳим эканлигини ҳисобга олиб, оилага тааллукли бой ва сермазмун миллий анъаналарни авайлаб-асраш, уларни умумбашарий қ адриятлар билан уйғунлаштириш, оила ва никоҳнингмуқаддаслигини ёш авлод онгига чуқур сингдириш йўли билан оилаларнинг мустаҳкамлигини таъминлаш, оила аъзоларининг ҳуқуқий саводхонлигини ошириш муаммоларини илмий ў рганишни ва фу қ ароларга бу масалаларни амалий ёрдам беришни мувофи қ лаштиришдан иборат. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, қонунлари, Президент фармонлари, фуқаролик кодекси меъёрлари мувофиклаштирилиб, суд ва прократура, васий ва хомий, фуқаролик холати далолатномаларини қайд этиш органларининг фаолиятида синовдан ў таш ва ўзлаштирилган кўп йиллик тажриба, чет эл мамлакатларининг оила қонунларида назарда тутилган оилавий муносабатларини мустаҳкамлаш борасида ижобий аҳамиятга эга бўлган қоидалар эътироф этилди ва Ўзбекистон Республикаси Оила кодексининг қабул қилиниши учун асос бўлиб хизмат килди.

Оила тўғрисидаги қонун ҳужжатлари, уларнинг вазифалари Оила тўғрисидаги қонун ҳужжатлари дейилганда, Ўзбекистон Республикаси «Оила кодекси» ҳамда унга мувофик қабул қилинадиган бошқа қонун ҳужжатлари тушунилади. Оила ҳақидаги қонун ҳужжатлари Ўзбекистон Республикаси Оила Кодексининг 5 - моддасида белгиланган муносабатларни тартибга солишга қаратилган қонун ҳужжатларининг тизимидан иборат. Оила тўғрисидаги қонун ҳужжатлари билан тартибга солинадиган доираси белгиланган муносабатлар Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонлари, Ўзбекистон Республикаси ҳукумати томонидан қабул қилинган қарорлар ва шунингдек бошқа ҳуқуқий норматив ҳужжатлар ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 94 – моддасига мувофиқ Ўзбекистон Республикаси Президенти Конституция ва қонунларга, яъни Оила Кодекига асосланиб, оилавий муносабатларни тартибга солувчи мажбурий кучга эга бўлган фармонлар, қарорлар, фармойишлар чиқаради. Конституциянинг 94 – моддасига кўра Вазирлар Маҳкамасига кўра Оила Кодексига мувофиқ равишда Ўзбекистон Республикаси ҳудудида бажарилиши мажбурий бўлган оилавий муносабатларни тартибга солишга қаратилган қарорлар ва фармойишлар чиқаради. Оила тўғрисидаги қонун ҳужжатлари никоҳ тузиш, никоҳнинг тугатилиши ва уни ҳақиқий эмас деб топиш шартлари ва тартибини белгилайди, оила аъзолари: эр-хотин, ота-она ва болалар ўртасидаги, қариндошлар ҳамда ўзга шахслар ўртасидаги шахсий номулкий ва мулкий муносабатларни тартибга солади, шунингдек ота-она қарамоғидан маҳрум бўлган болаларни оилага олиш шакл ва қоидаларни, фуқаролик холати далолатномаларини қайд этиш тартибини белгилайди.

Оила кодекси ва оилавий муносабатларни ҳуқуқий тартибга солишга каратилган бошқа қонунлар Ўзбекистон Республикаси Конституциясига зид келиши мумкин эмас. Оила тўғрисидаги ҳужжатларнинг вазифалари: Оила кодексининг 1- моддасида қуйидагича таърифланади: - оилани мустаҳкамлаш; - оилавий муносабатларни ўзаро муҳаббат, ишонч ва хурмат, ҳамжихатлик, бир-бирига ёрдам бериш ҳамда оила олдида унинг барча аъзоларининг маъсуллиги ҳисси асосида куриш; - бирон бир шахснинг оила масалаларига ўзбошимчалик билан аралашишига йўл қўймаслик; - оила аъзолари ўз ҳуқуқларини тўсқинликсиз амалга оширишини ҳамда бу ҳуқуқларнинг таъминланишидан иборат. Ҳуқуқий давлатда оилавий муносабатларга оид аҳлоқий нормалар ҳуқуқий қоидалар билан узвий боғлиқдир. Адолат ва тинчлик қарор топган демократик жамиятда оилавий муносабатлар юксак идеаллар-муҳаббат, дўстлик, ўзаро ҳурмат эхтиромга асосланади. Шу асосда юзага келган оилавий муносабатлар ҳам мустаҳкамдир. Ўзаро муҳаббат, ишонч, ҳурмат ва ҳамжихатликка асосланган оилавий муносабатларни ҳуқуқий тартибга солиш оила қонунчилигининг асосий вазифасидир. Оила қонунчилигининг яна бир муҳим вазифаси: - фуқароларнинг оила олдида ўз маъсулиятларини ҳис этган холда тарбиялашдан иборат бўлиб, бунда эр ва хотин, ота-оналар, болалар ва бошқа қариндошлар ўртасидаги муносабатлар қонун билан белгиланган мажбуриятларнинг бажарилиши билан таъминланади. Оилавий муносабатларни ҳуқуқий тартибга солишнинг вазифаси ва мақсади унинг тамойилларида ифодаланади. Улар қуйидагилардир: 1. Оилавий муносабатларда аёл ва эркакнинг тенг ҳуқуқлилиги; 2. Оилавий муносабатларда фуқароларнинг тенг ҳуқуқлилиги; 3. Оиланинг, оналик, оталик ва болаликнинг мухофаза қилиниши.

Оилавий муносабатларда аёл ва эркакнинг тенг ҳуқуқлилиги Оила Кодексининг 2 моддасида мустаҳкамланган бўлиб, унга кўра оилавий муносабатларни тартибга солиш эркак ва аёлнинг ихтиёрий равишда никоҳланиб тузган иттифоқи, эр ва хотиннинг шахсий ҳамда мулкий ҳуқуқлари тенглиги, ички оилавий масалаларнинг ўзаро келишув йўли билан ҳал қилиниши, оилада болалар тарбияси, уларнинг фаровон ҳаёт кечириши ва камолоти ҳақида ғамхўрлик қилиш, вояга етмаган ва меҳнатга лаёқатсиз оила аъзоларининг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш устуворлиги тамойиллари асосида амалга оширилади. Демак, Ўзбекистонда аёлларнинг эркаклар билан тенг ҳуқуқлилиги ҳуқуқий мустаҳкамланган ва амалий ифодасини топган. Оила қонунчилигига кўра оилавий муносабатларда эр ва хотин тенг шахсий ва мулкий ҳуқуқларга эгадир. Улар тенг ҳуқуқдан фойдаланадилар, баб – баравар мажбуриятларни бажарадилар. Оиладаги муносабатлар ҳам шахсий ҳам мулкий ҳарактерга эга бўлиши мумкин. Ота-оналар болаларни ватанга содиқлик, меҳнатсеварлик, ишбилармонлик руҳида ва жамият қурилишининг фаол иштирокчилари қилиб тарбиялашлари лозим. Болаларни тўғри тарбиялашда давлат ва унинг қонунларини ҳурмат қилиш, уларнинг талабларига риоя қилиш муҳим рол ўйнайди. Ота ва онанинг болаларни тарбиялашда тенг мажбуриятларга эга бўлиши улар ўртасидаги никоҳ бекор қилинганда ҳам сақланади. Булар ота – оналарнинг шахсий ҳуқуқ – мажбуриятларига киради. Оилавий муносабатларда аёл ва эркакнинг тенглик тамойили мулкий муносабатларда ҳам ўз ифодасини топган. Қонунга асосан эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол – мулклари шунингдек никоҳ қайд этгунга қадар бўлажак эр – хотиннинг умумий маблағлари ҳисобига олинган мол – мулклари уларнинг биргалидаги мулки ҳисобланади. Эр ва хотин биргаликдаги умумий мулкни эгаллаш, фойдаланиш ва тасарруф қилишда тенг ҳуқуқларга эгадир.

Оилавий муносабатларда фуқароларнинг тенг ҳуқуқлилиги Оила Кодексининг 3-моддасида мустаҳкамланган бўлиб, унга кўра барча фуқаролар оилавий муносабатларда тенг ҳуқуққа эгадирлар. Никоҳ тузиш чоғида жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахсий ва ижтимоий мавқеи ҳамда бошқа ҳолатларга қараб ҳуқуқларни муайян тарзда, бевосита ёки билвосита чеклашга, бевосита ёки билвосита афзалликлар белгилашга ҳамда оилавий муносабатларга аралашишга йўл қўйилмайди. Оилавий муносабатларда фуқароларнинг ҳуқуқлари фақат қонунга асосан ва фақат оиладаги бошқа аъзоларнинг ҳамда ўзга фуқароларнинг ахлоқи, шаъни, қадр-қиммати, соғлиғи, ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида зарур меъёрдагина чекланиши мумкин. Фуқароларнинг тенг ҳуқуқлилиги фақат никоҳ тузиш чоғидагина эмас балки мавжуд оилавий муносабатларда эр билан хотин ва оила аъзоларининг ўртасида ҳам давом этиши ва сақланиши қонун билан ҳимоя қилинади. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 46 моддасига кўра “Хотин – қизлар ва эркаклар тенг ҳуқуқлидирлар”. Оила Кодексининг 2 – моддасига кўра эса оилада эр ва хотин шахсий ва мулкий муносабатларни амалга оширишда тенг ҳуқуқли ҳисобланадилар. Оилада эр ва хотиннинг тенг ҳуқуқлилиги оилавий муносабатларни ўзаро келишилган ҳолда ҳал қилиш учун имконият яратади. Аёл ва эркакнинг оилада фуқаро сифатида тенг ҳуқуқли бўлиши оилавий масалаларини ўзаро келишув тамойили асосида ҳал қилиниши уларнинг болаларни тарбиялаш, уларнинг фаровон ҳаёт кечириши ва камолоти ҳақида ғамхўрлик қилиши, муваффақиятли амалга ошириш учун муҳим аҳамиятга эга. Оиланинг оналик, оталик ва болаликнинг мухофаза қилиниши Оила Кодексининг 4-моддасида мустаҳкамланган. Унга кўра Ўзбекистон Республикасида Оила оналик, оталик ва болалик давлат ҳимоясидадир. Она

ва бола манфаатларини мухофаза қилиш аёлларнинг меҳнати ва соғлиғини сақлашга доир махсус тадбирлар кўриш, меҳнатни оналик билан қўшиб олиб бориш учун аёлларга шароит яратиш, оналик ва болаликни ҳуқуқий ҳимоя қилиш, моддий ва маънавий жиҳатдан қўллаб-қувватлаш йўли билан таъминланади. Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон Декларациясининг 16 моддаси учинчи қисмига кўра оила жамиятнинг табиий ва асосий бошланғич ҳужайрасидир ва у жамият ва давлат томонидан муҳофаза этилиш ҳуқуқига эга. Ушбу тамойил Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 63 моддасида ўз аксини топган. Унга кўра: “Оила жамиятнинг асосий бўғинидир ҳамда жамият ва давлат мухофазасида бўлиш ҳуқуқига эга”. Оилани мухофаза қилиш тушунчаси кенг мазмунга эга бўлиб, бунда оиланинг дахлсизлигини, шаънини, қадр – қимматини ҳимоя қилиш, оила учун керакли моддий, маданий ва маиший шароитларни яратиш, болаларга таълим ва тарбия бериш, ишга яроқсиз оила аъзолари учун зарур бўлган моддий имтиёзлар бериш, оилани мустаҳкамлаш борасида шу каби муаммоларни ҳал этиш тушунилади. Оиланинг жамиятда тутган ўрни ва иштирокини ривожлантириш, оилаларнинг ҳуқуқий, ижтимоий, иқтисодий ва маънавий – ахлоқий манфаатларини ва фаровонлигини давлат томонидан қўллаб – қувватлашни кучайтириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1997 йил 7 декабрдаги фармойиши билан 1998 йил Оила йили деб эълон қилинди. Фармойишга кўра Ўзбекистон Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 27 январдаги қарори билан оила манфаатларини таъминлаш борасида 1998 йилда амалга ошириладиган тадбирлар тўғрисидаги давлат дастурини тасдиқлади. Вазирлар маҳкамасининг 1998 йил 2 февралидаги қарори билан Республикада Оила – илмий амалий маркази ташкил этилди. Бундан асосий мақсад ҳар томонлама камол топган оилани мустаҳкамлашнинг илмий амалий асосларини яратишдан иборат.

1998 йили – Оила йилидан бошланган ҳайрли ишларнинг бардавомлигини таъминлаш жамият маънавиятининг соғломлиги, мамлакатимизда тинчлик – осойишталикни таъминлашнинг муҳим омилидир. Юртимизда «Соғлом она – соғлом бола» дастури доирасида амалга оширилаётган ишлар кўламининг кенглиги, бу соҳага давлатимиз қанчалик ғамхўр эканлиги аёндир. Оилавий ҳуқуқларни амалга ошириш ва ҳимоя қилиш "Оила" кодексининг II боби оилавий ҳуқуқларни амалга ошириш ва ҳимоя қилиш масалаларига бағишланади. Оила кодексининг 10-моддасига кўра, фуқаролар оилавий муносабатлардан келиб чиқадиган ҳуқуқларини ўз хохишларига кўра тасарруф этадилар. Оила аъзоларининг ўз ҳуқуқларини амалга оширишлари ҳамда ўз мажбуриятларини бажаришлари оиланинг бошқа аъзолари ва ўзга шахсларнинг ҳуыуылари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини бузмаслиги шарт. Оилавий ҳуқуқларни ҳимоя қилиш суд томонидан фуқаролик суд ишларини юритиш қоидалари бўйича, Ушбу Кодексда назарда тутилган ҳолларда эса, васийлик ва ҳомийлик органлари ёки бошқа давлат органлари томонидан амалга оширилади. Оила аъзоларининг ўз ҳуқуқларини амалга оширишларида суистеъмолчиликка йўл қўйилмаслик назарда тутилади. Масалан: оиланинг бошқа аъзолари ва ўзга шахсларнинг ҳуқуқлари эркинликлари ва қонуний манфаатларни бузмаслик талаб қилинади. Ушбу талаб Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 20-моддасига асосланади. Унга кўра "фуқаролар ўз ҳуқуқ ва эринликларини амалга оширишда бошқа шахсларнинг, давлат ва жамиятнинг қонуний манфаатлари, ҳуқуқлари ва эркинликларига путур етказмасликлари шарт". Оилавий ҳуқуқларни амалга ошришнинг энг муҳим хусусиятларидан бири бу оила кодекси нормаларининг диспозитив

ҳарактерга эга эканлигидир, яъни бу нормаларни тарафларнинг ўзаро келишуви билан ўзгартилиши мумкин. Бундай нормалар кўпроқ, оила аъзоларининг мулкий масалаларини тартибга солишда учрайди. Аммо оила аъзосининг ўз ҳуқуқи бошқа оила аъзолари ва ўзг а шахсларнинг ҳуқуқлари билан боғланган, яъни чегаралангандир. Бундан хулоса шуки, ўз ҳуқуқларини амалга ошириш билан бошқа шахсларнинг ҳуқуқлари ва эркинликларига путур етказиш мумкин эмас. Бундай путур еткзиш билан амалга оширилган ҳуқуқ ҳимоя килиниш имкониятидан махрум бўлади. Масалан: никоҳ бекор қилингандан кейин уртадаги боланинг онаси отасига ёки отаси онасига бола билан учрашишига йул қўймаслиги ҳам отанинг, ҳам онанинг шунингдек боланинг ҳам ҳуқуқларини бўзганлик ҳисобланади. Ота ёки онанинг бола билан учрашишга қаршилик қилган ҳаракатлари улардан бирининг ҳуқуқларига путур етказилган деб бахоланади ва бундай ҳаракатлар ҳимоя қилинмайди. Фуқароларнинг ўз оилавий ҳуқуқларини ўз хохишларига кўра тасарруф этишлари кўпинча қонун билан чекланган бўлиши мумкин. Шунга эътибор бериш керакки, оила аъзоларининг кўпинча ҳуқуқлари уларнинг ма ж бурияти сифатида ҳам номоён бўлади. Бу кўпроқ ота-она билан болаларнинг шахсий ҳуқуқларига тегишли. Мисол: ота-онанинг болани тарбиялашга бўлган ҳуқуқлари уларнинг асосий мажбуриятларидан иборат деб ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 64-моддасига мувофик «Ота-оналар ўз фарзандларини вояга етгунларича тарбиялашга мажбурдирлар» Шундай экан бундай ҳуқуқни амалга оширишни ота-онанинг хохишига қуйиб бўлмайди, бу сохада улар зиммасига мажбурият юклатилади.

1 . Ўзбекистон Р еспубликаси «Оила» кодекси. Т . 1998 й. «Адолат» , 32 бет. Фуқароларнинг ўз ҳуқуқларини амалга оширишдан воз кечиши бу ҳуқуқларнинг бекор бўлишига олиб келмайди. Масалан: алимент олишдан воз кечиш факат навбатда олинадиган алиментга тегишли бўлиши мумкин, лекин алиментни олмаган шахс алимент олиш ҳуқуқидан махрум бўлмайди. Бошқа шахсларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини қасддан бузиш жавобгарлик учун асос бўлади. Қасддан қилинган бузишлар суд томонидан ҳимоя қилинади. Оила кодексининг 11-моддасига кўра «Оилавий ҳуқуқларни ҳимоя қилиш суд томонидан фуқаролик суд ишларини юритиш қоидалари бўйича, ушбу кодексда назарда тутилган холларда эса, васийлик ва ҳомийлик органлари томонидан амалга оширилади» 1 1.Оилавий низоларни ҳал қилиш умумий суд ваколатига таалуқлидир. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан 1997 йил 30 августда қабул қилинган ва 1998 йил 1 январдан амалга киритилган Ўзбекистон Республикасининг фуқаролик – процессуал кодекси фуқароларнинг оилавий ҳуқуқларини имтиёзларни назарда тутади. Масалан: алимент ундириш бўйича даъвогарлар суд ҳаражатини тўлашдан озод қилинади. Бундай ишлар қисқартирилган муддатларда куриб чикилади. Алиментларни тўғрисидаги суд ажрими дарҳол ижро этилади. (Ф. П. К – 263 модда) 2. Оилавий ҳуқуқлар маъмурий тартибда, яъни давлат органи ёки мансабдор шахсга мурожаат қилиш йўли билан ҳам ҳимоя қилиниши мумкин. Бундай тартиб ота-она ҳомийлигидан маҳрум бўлган болаларга уларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш мақсадида ўрнатилади.

Оилавий муносабатларда бузилган ҳуқуқларни тиклашда уларни ҳимоя қилиш усуллари турличадир. Яъни, биринчидан, шахснинг ўзи томонидан ўз ҳуқуқининг ҳимоя қилиниши. Иккинчидан, суд томондан ҳимоя қилиниши ва учинчидан, маъмурий тартибда ҳимоия қилиниши. 3. Оила ҳуқуқларини ҳимоя қилишда васийлик ва ҳомийлик органлари муҳим аҳамиятга эга бўлиб, уларнинг ҳуқуқий мақоми Фуқаролик Кодексининг 32 – моддасида, Оила Кодексининг 173-193 моддаларида назарда тутилади. 4. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 44-моддасига кўра ҳар бир шахснинг ҳуқуқ ва эркинлигини суд тартибида ҳимоя қилиш давлат органлари, мансабдор шахслар, жамоат бирлашмаларининг ғайриқонуний ҳатти-ҳаракати устидан судга шикоят қилиш ҳуқуқи кафолатланади. Оилавий ҳуқуқларни амалга ошириш ва ҳимоя қилишда болаларнинг насл-насабини белгилаш, эр-хотин, болалар, уларнинг манфаатларини ҳимоя қилиш учун уларнинг умумий мол-мулкдаги улушини тан олиш ва белгилаш, ўгай ота, ўгай она, ўгай ўғил, ўгай қиздан алимент ундириш каби масалалар фақат оилавий муносабатларда учрайди. Демак, оилавий муносабатларда оила аъзоларининг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилишда бузилган ҳуқуқларни тиклашда қатор усуллардан фойдаланиш мумкин. Оилавий муносабатларда келиб чиқадиган низоларни ҳал этишда даъво муддатлари қўлланилмайди. (12-модда) Даъво муддати бузилган ҳуқуқни суд томонидан ҳимоя қилиш учун қонун билан белгиланган муддатдир. Даъво муддати жамият аъзоларининг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш, шунингдек суд амалиётида барқарорликни ўрнатиш учун хизмат қилади. Вақтнинг ўтиши билан низоли масаларни ҳал этиш учун тегишли ва зарур далиллар бўлиши ёки бўлмай қолиши мумкин. Агар низони ҳал

қилиш учун маълум бир вақт белгиланмаган бўлмаса айби бўлмаган шахс асоссиз талаблар натижасида айбли ҳисобланиб зарар кўриши мумкин. Шунинг учун ҳам даъво муддати фуқароларнинг бузилган ҳуқуқларини тиклаш учун ўз вақтида судга мурожаат қилишни талаб қилади ва жамият аъзолари ўртасида тартиб-интизомни ўрнатиш ва таъминлашга ёрдам беради.

Адабиётлар: 1. Узбекистон Республикаси Конституциясига шархлар. 2. Саидов А, Таджиханов У, Одилкориев Х. "Давлат ва хукук асослари". Т.,"Шарк", 2002 йил. 3. З.Исломов, О.Хусанов, М.Мирхамидов. Хукукшунослик. Маърузалар матни. Т., 2000 йил. 4. Ф.Отахужаев. "Никох ва уни хукукий тартибга солиниши". Т.,"Узбекистон", 2000 йил. 5. Узбекистон Республикаси О ила кодексига шархлар. Т., 2000 йил.

Похожие

Mарказий осиёда никоҳ муносабатларининг диний-ҳуқуқий қоидалар асосида тартибга солиниши

Мустакилликга кадар Узбекитонда никох муносабатларининг хукукий тартибга солиниши

Тадбиркорлик фаолиятининг давлат томонидан тартибга солиниши

Мехнат муносабатлари ва уларни хукукий тартибга солиниши

Ўзбекистонда жамият ва шахс муносабатларининг конституциявий асослари