Юридик фаолиятнинг ижтимоий-психологик асослари - Юриспруденция - Рефераты

Юридик фаолиятнинг ижтимоий-психологик асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

51.5 KB

Юридик фаолиятнинг ижтимоий-психологик асослари Режа: 1. Мулоқот ҳақида тушунча. 2. Мулоқот жараёнида психологик алоқани ўрнатиш ва ривожлантириш тактикаси. 3. Гувоҳ ва жабрланувчилар, шубҳаланувчи ва айбланувчилардан керакли маълумотларни олишнинг психологик хусусиятлари. 4. Жиноятчи шахслар билан алоқа ўрнатишнинг психологик асослари.

Мулоқот ҳақида тушунча. Мулоқот фақат инсонларга хос бўлган жараёндир. Кишиларда фаолият жараёнида бир - бирларига ниманидир айтиш истаги туғилади. Мулоқот - одамлар ўртасида биргаликдаги фаолият эҳтиёжларидан келиб чиқадиган боғланишлар ривожланишининг кўп қиррали жараёнидир Мулоқот (муносабат) биргаликда фаолият кўрсатувчилар ўртасида ахборот айирбошлашни ўз ичига олади. Бунда муносабатнинг коммуникатив жиҳати ҳисобга олинади. Кишилар муносабатга киришишда аввало тилга мурожаат қиладилар. Мулоқотнинг яна бир жиҳати муносабатга киришувчиларнинг ўзаро биргаликдаги ҳаракати - нутқ жараёнида фақат сўзлар билан эмас, балки ҳаракатлар билан ҳам айирбошлашдан иборат. Масалан, муносабатга киришар эканмиз, у бизни қониқтирса имо-ишора билан мулоқотда бўламиз. Муносабатнинг кейинги жиҳати мулоқотга киришувчиларнинг бир- бирларини идрок эта олишларидир. Масалан, биз бир киши билан мулоқотга киришишдан аввал уни ҳурмат қилиб ёки менсимасдан муносабатда бўламиз. Демак, мулоқот жараёнида коммуникатив (ахборот узатиш), интерактив (ўзаро биргаликда ҳаракат қилиш) ва перцептив (ўзаро биргаликда) идрок этиш амалга оширилади. Мулоқот қонуниятларини билиш ҳамда уни ўрнатиш малакалари ва қобилиятларини ривожлантириш ҳар бир киши учун муҳимдир. Ҳар бир кишининг ўз “Мени” атрофдагилар билан бўладиган мулоқот жараёнида шаклланади, Шахснинг ҳаёт йўллари аввал оилада, боғча, мактаб, институт, ишхона, кексалар орасида, яъни гуруҳ ва жамоаларда ривожланади. Бизнинг юксак маънавий эҳтиёжларимиздан бири - бу мулоқотга бўлган эҳтиёждир. Мулоқотга бўлган эҳтиёжимиз қондирилмаса, онгимиз ҳам ривожланмайди. Шунинг учун биз доимо мулоқотга бўлган эҳтиёжларимизни қондиришимиз лозим. Кимлар биландир бўлган мулоқотдан қониқиш ҳосил қиламиз, лекин айрим ҳолларда эса биз қониқмасликни ҳис қиламиз.

Биз гуруҳ ва жамоага кирар эканмиз, доим унда турли ролларни бажаришга тўғри келади. Расмий гуруҳда бошлиқ ролини ўйнасак, касалхонада бемор, дўконда ҳаридор, оилада рафиқ ёки рафиқа, ота - она олдида эса фарзандлик ролини бажарамиз. 1. Мулоқот жараёнида психологик алоқани ўрнатиш ва ривожлантириш тактикаси. ? Мулоқот тактикаси деганда нимани тушунасиз? Мулоқотнинг муваффақиятли бўлишида шахснинг шаклланган сифатлари, фазилатларининг аҳамияти жуда катта. Жумладан, шахсда ижобий фазилатлар яхши шаклланган бўлса (хушмуомалалилиқ, камтарлик, инсонпарварлик, тўғри сўзлилиқ, виждонлилиқ кабилар) мулоқот жараёни ҳам яхши ўтади. Чунки шахслар бир-бирини тўғри тушунишлари учун, мулоқот муваффақиятли бўлиши учун улар самимий бўлишлари лозим. Самимийлик инсоннинг энг ажойиб фазилатларидан бири бўлиб, воқеа- ҳодисаларга оқилона муносабатда бўлиш, турли таъсирларга берилмасликдир. Самимийликнинг муҳим белгиси - бу юздаги хушмуомалалик ифодаси ва табассум. Самимийлик бизнинг кайфиятимизга ҳам боғлиқ, чунки кайфиятимиз яхши бўлса, самимийлик кучаяди. Самимийлик кўрсатиш учун кишининг кўнгли тоза, оқкўнгил бўлиш лозим. Самимийлик фазилати айниқса раҳбарнинг ходимлари билан қиладиган мулоқотида муҳимдир. Агар раҳбар ходимлари билан самимий муносабатда бўлмаса уларнинг кайфияти тушиб, меҳнат унумдорлиги пасайиши мумкин. Айрим раҳбарлар қўл остидагилар билан қўпол, менсимасдан муносабатда бўлиб, буйруқ оҳангида автократик услубга асосланиб иш кўрадилар. Машҳур Америкалик нотиқ, психолог Дейл Карнеги китобида кўрсатилишича, бир раҳбар доимо ковоғини солиб юрган, кишилар билан самимий муносабатда бўлмагани учун ҳамма ундан қўрқиб, ундан қочиб юрар экан, ҳатто турмуш ўртоғи билан ҳам менсимасдан муомала қилар экан.

Карнегининг маърузасидан сўнг бу раҳбар турмуш ўртоғига ҳам, қўл остидаги кишиларга ҳам самимий жилмайиб муомала қилишни бошлаганида ҳамма уни яхши кўриб обрўси ортиб кетибди, ўзининг ҳам кайфияти кўтарилиб кетибди. Муомала сирларидан яна бири -бу кишилар билан муносабатда жилмайишдир. Д. Карнеги фикрича, жилмайганда биз бир-биримизга яхшилиқ қилиш истагида турамиз. Масалан, транспорт ҳайдовчилари, аҳолига хизмат кўрсатиш ходимлари, ошпазлар, сартарошлар, сотувчилар самимий бўлсалар, камтар, хушмуомала бўлсалар, “биз сизга хизмат кўрсатишдан мамнунмиз” деган сўзларни ишлатсалар, уларнинг обрўлари ортиб, мухлислари кўпаяди, кишилар уларнинг хизматларидан кўпроқ фойдаланадилар. Шунингдек, юристлар ҳам фуқароларга яхши муомалада бўлишлари мақсадга мувофиқдир. 3.Гувоҳ ва жабрланувчилар, шубҳаланувчи ва айбланувчилардан керакли маълумотларни олишнинг психологик хусусиятлари. ? Юрист субъектдан зарур маълумотларни қандай йўллар орқали билиб олиши мумкин? Бизга зарур маълумотларни билиб олишнинг иккита асосий йўл - йўриғини кўрсатиш мумкин. Биринчиси - субъектни юрист учун қизиқарли бўлган фактларни беихтиёр тилга олишга мойил этиш. Иккинчиси-бизни қизиқтираётган шахсга тегишли ахборотни мужассам этган ихтиёрсиз жисмоний ва экспрессив хатти-ҳаракатларга майл уйғотиш. Биринчи усулни шартли равишда нутқли – репродуктив деб аташ мумкин. Гувоҳ, жабрланувчи ва айбланувчини ҳуқуқшуносга зарур маълумот беришга қўзғатувчи бир қатор усуллар мавжуд.

1. Манфаатдор субъектнинг хотирасида муайян образларни уйғотувчи ҳамда ихтиёрсиз мулоҳазаларни айтиб юборишга қўзғатувчи конкрет предметларнинг намойиш қилиниши. Мисол учун фотосурат, фотоаппарат, фотоишига оида қоғозлар, булар суҳбатга туртки бериши мумкин. 2. Суҳбатда турдош мавзудан фойдаланиш. Яъни бирданига гангитадиган саволлар бермасдан, иккинчи даражали саволлар орқали асосий саволга ўтиш ва унга жавоб олиш даркор. 3. Бевосита, тўғридан - тўғри, лекин етарли даражада мотивлашган саволларни кўндаланг қўйиш. 4. Мулоқот мобайнида бизни қизиқтираётган субъектда муайян руҳий ҳолатни шакллантириш йўли билан уни тегишли суҳбатга ундаш. 5. Бизни қизиқтираётган субъектнинг жиноий хатти-ҳаракатларига алоқадор конкрет предметларни намойиш этиш. 6. Бир зумлик, кутилмаган, психологик жиҳатдан таъсирчан ҳаётий ҳолатларни яратиш. 7. Одатдаги фаолият шароитини яратиш. 4. Жиноятчи шахслар билан алоқа ўрнатишнинг психологик асослари. ? Кимлар жиноятчи деб аталади? Жиноятчилар билан алоқа ўрнатиш учун аввало улар билан музокаралар олиб бориш муҳимдир. Музокара олиб бориш қобилияти ёки дипломатия асрлар мобайнида мураккаб ақлий фаолият жараёни деб ҳисоблаб келинган. Тўқнашувларнинг олдини олиш ёки уларга чек қўйиш, муроса йўлларини қидириш, иккала тарафни қаноатлантирадиган қарорга келиш музокара йўли шартномалар тузиш кўникмасини талаб этади. Томонларнинг бири вужудга келган вазиятни ўзгартириш истагини билдирган чоғдан бошлаб, музокаралар бошланади. Музокаралар

инсонлараро муомаланинг юксак воситаси, қадим ўтмишдан бери қўлланилиб келинаётган ажойиб ихтиросидир. Ҳар қандай ижод каби музокара олиб бориш-асабларни таранг қиладиган оғир ақлий меҳнатдир. Жиноятчилар билан музокара ўтказишда энг муҳими – музокарачиларни танлаш ва тайёрлашдир. Бу жараён кўнгилли истакни, номзодларнинг индивидуал хусусиятларини, яъни танг ҳолатларда фикр алмаша олиш, қўзғатувчанлик, акс таъсирнинг тезлиги, ўзини тута билиш, ҳиссий барқарорлик, ақл-идрокни, муомаласини, характерининг ушбу вазифага зарур даражада мувофиқлиги, инсоний фазилат устуворлигини тақозо этади. Музокарачилар психология ва педагогика соҳаларида чуқур билимга эга бўлишлари, махсус тайёргарлик кўрган бўлишлари керак. Бу билимларни эгаллашнинг асосий методологик роль ўйнаши бўлиб, бунда жиноятчилар билан музокаралар чоғидаги каби конкрет муҳит вужудга келтирилади. Ўқиб-ўрганиш жараёнида психологик кураш, қонунга хилоф хатти- ҳаракатлардан қайтариш мақсадини кўзлаб, жиноятчиларга таъсир ўтказиш, қониқарли битимга эришиш кўникмалари мустаҳкамланади.

Похожие

Юридик психологиянинг методологик асослари

Ишга жойлаштириш ва унинг юридик асослари

Ижтимоий тузумнинг конституциявий-ҳуқуқий асослари

Ёшларни ижтимоий ҳимоялашнинг ҳуқуқий асослари

Ижтимоий тузумнинг конституциявий – хукукий асослари