Turkiston o‘lkasida bolsheviklar hokimiyatini o‘rnatilishi - Юриспруденция - Рефераты

Turkiston o‘lkasida bolsheviklar hokimiyatini o‘rnatilishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

86 KB

Turkiston o‘lkasida bolsheviklar hokimiyatini o‘rnatilishi Reja : 1. Turkistonda Sovet hokimiyatining o‘rnatilishi. 2. TASSRning tashkil topishi va uning 1918, 1920 yillardagi Konstitutsiyalari. 3. 1918-20 yillardagi Turkiston qonunchiligining o‘ziga xos xususiyatlari.

1917 yil 27 fevralda Petrogradda burjua-demokratik inqilobi g‘alabasi Turkiston o‘lkasiga ham o‘z ta’sirini o‘tkazdi. Natijada Turkistonda ham ishchi va soldat deputatlari Sovetlari va har xil toifalar vakillaridan tuzilgan ijroiya komitetlari tashkil etila boshlandi. Toshketning hamma daxalari vakillari to‘planib «Sho‘roi Islom» tashkilotini tuzishgan. 1917 yilning mart oyida o‘lka muxtoriyati masalasi Turkiston ijtimoiy- siyosiy hayotida asosiy masala bo‘lib qoldi. Turkistonga muxtoriyat maqomini berish g‘oyasi nafaqat demokratik ziyolilar o‘rtasida, hatto oddiy fuqarolar orasida ham keng tarqalgan. 31 mart kuni rus podshosining o‘l k adagi tayanchi- Turkiston general gubernatori hokimiyatni tark etdi. 1917 yil 7 aprelda Mu-vaqqat huk u mat qarori bilan Shchepkin raisligida Turkiston komiteti tashkil qilin gan . 9 kishidan iborat bu komitet a’zolarining 4 tasi: Davlat Dumasining a’zosi A.Bukeyxonov, II -chaqiriq Davlat Dumasi a’zosi Maxmudjon Tinishpaev, III -chaqiriq Davlat Dumasining a’zosi Sadri Nizamovich Maqsudov va general mayor Abdulaziz Davlatshin bor edi. Aslida, Muvaqqat hukumat Turkiston general-gubernatorligi bilan almashtirilib, o‘lkani mustamlakachilik usulida boshqarishning tashqi lavhasigina o‘zgartirilgan, uning mohiyati esa avvaligicha qolavergan. Natijada, Turkiston qo‘mitasi bilan mahalliy jamoat tashkilotlari o‘rtasida qarama-qarshilikni vujudga keltirdi. Turkiston mahalliy aholisining oshib borayotgan ijtimoiy-siyosiy faolligi sharoitida Toshkentda 1917 yil 16 aprelida «Sho‘roi Islomi ” ning Toshkent tashkiloti tashabbusi bilan chaqirilgan Butunturkiston musulmolarining I -qurultoyi ish boshladi. Bu se’zda o‘lkadagi barcha tub xalqlarning vakillaridan iborat 150 ta delegat qatnashgan. Rayosat tarkibiga Munavvar qori, Ubaydulla Xo‘jaev, Sherali Lapin, Mustafo Cho‘kaev, Toshpo‘latbek Norbuta-bekov, Ahmad Zaki Validiy, Sodiq Sattorov, I.Shoaxmedov, Abduraxmon O‘razaev, Mulla Abdumaxmud Maxmudov, Serekboy Akaev, Axmadbek Qo‘ybokarov, Sobirjon Yusupovlar hukumatga munosabat; Rossiyada idora qilish shakli to‘g‘risida; Ta’sis majlisiga

tayyorgarlik ko‘rish haqida; Turkistondagi mahalliy fuqarolar muassasalari; Turkistonda diniy-shariat muassasalari; maktablar, madrasa-lar va vaqflar; moliyaviy ishlar; avvalgi zamondan qolgan muassasa-larni yangilash; Turkistondagi barcha musulmonlarga rahbarlik qiluvchi islom diniy boshqaruvini tuzish to‘g‘risida» oziq-ovqat masalasi; urushga munosabat; front ortida (mamlakat ichkarisida) xizmat qiluvchilar haqidagi masala; «Sh o‘ roi Islomni» o‘lka miqyosida birlashtirish to‘g‘risida; «Sh o‘ roi Islomiya»ning ijroiya qo‘mitalariga munosabat; Rossiya Umummusulmonlar s’ezdiga delegatlar saylash haqida; yer- suv to‘g‘risidagi masalalar kiritilgan edi. S’ezdning so‘nggi majlisida Markaziy rahbarlik organi – Turkiston o‘lka musulmonlar Sho‘roi (O‘lka mus sho‘rosi)ni tuzish to‘g‘risida qaror qabul qilindi. O‘lka musulmon sho‘rolarini tuzish milliy harakatga uyushgan va markazlashgan tus bag‘ishlash uchun barcha tarqoq, bir-biri bilan o‘zaro bog‘langan musulmon jamiyatlari, qo‘mitalari va ittifoqlarini birlashtirishni ko‘zda tutardi. O‘lkamussho‘roning 1917 yil …Bo‘lib o‘ t gan majlisida Nizom qabul qilindi. Nizomga muvofiq barcha shahar, uezd, volost, musulmon sovetlari va «Sho‘roi Islom», «Ravnaq-ul islom», «Mirvaj-ul-islom», «Muallimlar jamiyati», «Talabalari jamiyati» kabi boshqa jamoat tashkilotlari milliy va sinfiy tafovutlariga qaramay, musulmon deputatlari volost, uezd va shahar Sho‘rolariga birlashish-lari, ularning hammasi birgalikda musulmon deputatlari Turkiston Markaziy Sho‘rosiga bo‘ysunishlari lozim edi. O‘lkamussho‘ro biron-bir sinf, partiya yoki qabilalarning organi bo‘lmay, balki qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiruvchi vakolatli umummusulmon rahbarlik organi sifatida tuzilayotgani haqida aniq izoh berilgan edi. Dasturda yozilishicha, muxtor jumhuriyatlar parlamenti va mahalliy o‘z- o‘zini boshqaruv tashkilotlariga saylovlar, umumiy asosda, yashirin ovoz berish yo‘li bil a n amalga oshiriladi, millatning 20 yoshga yetgan barcha a’zolari jinsi, sinf yoki dinga mansubligidan qat’i nazar teng saylov huquqiga ega bo‘lib, o‘zlari ham

saylana oladilar. Musulmon ayollarining saylovdagi ishtiroki esa «shariat qonun- qoidalari asosida o‘tishi lozim» 1 deyiladi. Jumladan, ular o‘z dasturlarida muxtoriyatga erishgan o‘lkalar ichki boshqaruv masalalarida, moliya, shariat, madaniyat, adliya va xalq maori f masalalarida mustaqil bo‘lmoqlari kerak, degan fikrni olg‘a suradilar. Bunda har bir respublika, viloyat, uezdlarga bo‘linib, ularga mahalliy o‘z-o‘zini boshqarish huquqi, Rossiya d a yashab kelayotgan barcha turkiy millatlar va elatlarga esa tegishli masa-lalarni hal etish yuzasidan umumiy milliy-madaniy uyushma tashkil etish huquqi berilishi lozimligi ta’kidlandi. Diniy masalalarni hal etish uchun maxsus «Mahkamai sharia» tashkilotini tuzishni, uning viloyatlardagi boshqarmalariga, qish-loqlarda esa bo‘linmalari bo‘lgan q ozixonalarga topshirilishi ko‘zda tutilgan. Rossiya musulmonlariga taalluqli barcha muammolarni hal etish uchun Shayxulislom tomonidan boshqariladigan umumiy kengash saylash mo‘ljallangan. Dasturda fuqarolarning huquqlariga bag‘ishlangan bo‘lim, ayniqsa, e’tiborga loyiq bo‘lib, unda «Jumhuriyatning butun aholisi, dini va millatidagi farqidan qat’i nazar, qonun oldida bir xil javobgardir» deb qayd etilgan edi. Vijdon erkinligi, ayniqsa shaxs daxlsizligi ya’ni shaxs h ibsga olingandan so‘ng 24 soat ichida ayb e’lon qilinishi, pasport tartibini bekor qilish, soliq hajmi daromad va foydadan kelib chiq-qan holda belgilanishi zarurligi, barcha davlat mulklari musodara qilinib, aholiga ijara uchun berish yoki fuqarolarga so t ish taklif etildi. Dasturda ishchilar uyushmalari, jamiyatlar tuzish, ish tashlash usuli bilan o‘z huquqlarini himoya qilishi mumkinligi bayon etildi. Uning himoya qilish uchun alohida qonunlar zarurligi to‘g‘risida maxsus modda kiritil gan . Muxtor jumhuriyatning qonuniy tizimi sud va yustitsiya tashkilotlari biror kimsaning aralashuvidan holi bo‘lib, faqat shariat va qonunga bo‘ysunmog‘i zarurligi, sud ishlari advokat ishtirokida olib borilishi lozim. 1 Фан ва турмуш. Т., 1990 й №7 сони.

Bilim olish huquqi, maktabning mustaqilligi, boshlang‘ich maktab bepul, umumta’lim majburiyligi, o‘qitish tillari haqida to‘xtalib o‘tilgan. O‘lkamusshuroning tashkiliy bo‘limi tarkibi quyidagilardan : ya’ni, Zaki Validiy, Farid Toxiriy, Tolibjon Musoboy, Yamin Yanboev, Muhammadamin Afandizoda, Nizomiddin A saliy, qori Ziyoboy, Murodxo‘ja Salimxo‘ja, Shokirjon Raximiy, Tuzel Jonboy, Abdulla Avloniy, Salohitdin Muftizoda, Piri Mursilzoda va Muhammadjon Poshshaxo‘jaevlar dan iborat bo‘lgan. O‘lkamussho‘ro huzurida maorif bo‘limi ham tashkil qilingan. Uning tarkibiga Munavvar qori, Zaki Validiy, Burxon Xabib, Po‘latxon Poshshabekov, Abdulqosi Aminzoda, Abdusalim qori, Rustambek Yusufbek, Ibrohim Toxiriy va boshqalar saylangan. Turkistonning birligi va yaxshi tomon muhim qadam qo‘yildi. Birlashish jarayonlari har doim ham bir tekisda rivojlanavermaydi. Munavvar qori boshchiligidagi, Sho‘roi Islomiyadagi 1917 yil iyun oyida asosan diniy ulamolardan tashkil topgan «Sho‘roi Ulamo» ajralib chiqqan. Toshkentdagi ishchi va soldat deputatlari Soveti musulmonlar o‘rtasidagi ushbu bo‘linishdan ustalik bilan foydalanishga urinishgan. Sentyabr voqealari natijasida Toshket Soveti hokimiyatni qo‘lga olishga harakat qilgan. 1917 yil 10 sentyabrda Toshkentda Butunturkiston musulmon-larining II - qurultoyi ochildi. Ushbu qurultoy hokimiyatni soldat ishchi va dehqon deputatlari Sovetlariga berishga qarshi chiqdi. Sentyabr voqealari jamiyatdagi siyosiy qarama- qarshiliklarni kes-kinlashtirib, o‘lkadagi ishchilar harakati bilan milliy harakatning keyingi yo‘llarini bir-biridan ajratib yubordi. Toshketda 1917 yil 17-20 sentyabrda Turkistonlik va qozoq musulmonlarining qurultoyida «Sho‘roi Islomiya», «Sho‘roi Ulamo», «Turon» va boshqalarni biriktirish yo‘li bilan butun Turkiston va uchun umumiy bo‘lgan «Ittifoqi muslimin ” degan siyosiy partiya tuzishga qaror qilingan. «Ulamochilar» qurultoyidagi asosiy masala Turkiston o‘lkasi-ning bo‘lg‘usini siyosiy boshqaruvi to‘g‘risida bo‘lib, unda demokratik Rossiya tarkibida hududiy federatsiya «Turkiston federativ Respublikasi» tuzilishi g‘oyasi

olg‘a surildi. Fevral inqilobining ta’siri bilan Turkistonda kasaba uyushmalari ommaviy ravishda tashkil etildi, mahalliy xalqlar tillarida gazetalar chiqa boshladi. 1917 yil sentyabr oyida bolsh e viklashgan Toshkent Soveti soldatlarni va asl i Rossiyalik ishch и larn и o ‘ z tomon и ga torta olgan ed и. Toshkentdag и o ktyabr to ‘ ntar и sh и qatnashch и lar и 1 noyabrda Bosh kom и ssar general Korof и chenko va Muvaqqat huk u matn и ng Turk и ston kom и tet и n и qamoqqa ol иshgan va shu kun и Turk и stonda Sovet hok и m и yat и n и o ‘ rnat и lganl и g и e ’ lon q и l и nd и. qurollangan rus и yzabon и shch и lar , asosan tem и ryo ‘ lch и lar , Toshkent garn и zon и n и ng soldatlar и b и lan b и rgal и kda b и r guruh mahall и y b и nokor и shch и larn и ng xayr и- xohl и g и b и lan davlat to ‘ ntar и sh и n и o ‘ tkazd и lar . Turk и ston bolsh e v и klar и o ‘ lkadag и butun hok и m и yatn и o ‘ z qo ‘ llar и ga ol и sh uchun shafqats и z kurash ol и b bord и. 1917 y и l 15-22 noyabrda Toshkent shaharda bo ‘ l и b o ‘ tgan и shch и solda t va dehqon deputatlar и n и ng III -o‘lka se’ezdиda hokиmиyat masalasи hal qиlиndи. Bunda 15 kиshиdan иborat Turkиston Xalq Komиssarlarи Sovetи tuzиldи. (18 so‘l esar va 7 bolshevиk). hukumatga mahall i y ahol i dan b i rorta ham vak i l k i r i t i lmad i . Sherali Lapin boshchiligidagi «Ulamochi»lar, menshevik va so‘l eserlarning O‘ lka S oveti tarkibiga musulmon vakillarini ham kiritish borasi-dagi takliflari inobatga olinmadi. Rossiya Xalq K omissalari Soveti 2 noyabrda «Rossiya xalqlari huquqlari deklaratsiyasi va 20 noyabrda «Rossiya va Sharqning barcha musulmon mehnatkashlariga» muroj o tnoma e’lon qildi. Deklaratsiya-da xalqlarning o‘z taqdirini o‘zi belgilash huquq rasmiy ravishda tan olindi; hattoki ajralib chiqish va mustaqil davlat tuzish huquqi berildi; hamma va har qanday milliy va mustaqil davlat tuzish huquqi berild i ; hamma va har qanday milliy, diniy va boshqa cheklanishlar bekor qilindi. Ko‘p o‘tmay, Turkiston XKS «Sho‘roi Islomiya», «Sho‘roi Ulamo» tashkilotlarini tarqatib yubor ilgan . 2. Turk i ston ASSRn i ng tashk i l top ishi va un i ng 1918, 1920 y i llardag i Konst i tuts i yalar i.

1917 y i l 26-28 noyabrda Q o ‘ qon shahr i da Turk i ston o ‘ lkas i musulmonlar i n i ng favqulodda 4- qurultoy i bo ‘ l i b o ‘ td i. Q urultoyd a demokrat i k musulmon z i yol i lar talab i b i lan Turk i ston ahol i s i n i ng yevropal i vak i llar i ham keng huquql i bo ‘ l i b i sht i rok et ishgan . Turk i stonn i ng boshqar i sh tuzum i to ‘ g ‘ r i s i dag i masala uch kun davom etgan qurultoyn i ng d i qqat markaz i da tur gan . Q urultoyn i ng barcha v i loyatlar i dan vak i l bo ‘ l i b kelgan qar i y i b 200 ga yaq i n qatnashch i lar i b i lan muxtor i yat va mustaq i ll i k e ’ lon q i l i sh g ‘ oyas i n i qo ‘ llab - quvvatlad i lar . q Q urultoyda qabul q i l i ngan qarorda « Turk i stonda yashab turgan turl i m i llatga mansub ahol i Ross i ya i nq i lob i da ’ vat etgan xal q larn i ng o ‘ z taqd i r i n i o ‘ zlar i belg i lash xusus i dag i i rodas i n i namoyon et i b , Turk i stonn i Ross i ya tark i b i da hudud i y j i hatdan muxtor deb e ’ lon q i ld i lar ». 28 noyabrda tark i b topayotgan davlatn i ng nom i an i qlan i b « Turk i ston muxtor i yat i» deb atalad i gan bo ‘ l gan. Butunross i ya ta ’ s i s majl i s i chaq i r i lgunga qadar , hok i m i yat Turk i ston Muvaqqat kengash i va Turk i ston xalq ( m i llat ) majl i s i qo ‘ l i da bo ‘ l i sh i kerak ed i. Turk i ston Muvaqqat kengash i a ’ zolar i dan tuz i lgan Muvaqqat huku - mat i hay ’ at i tark i b i ga 8 k i sh i Muhammadjon Tan i shboev - bosh vaz i r , i chk i i shlar vaz i r i, Islom Shoaxmedov bosh vaz i r o ‘ r i nbosar i, Mustafo Chukay - tashq i i shlar vaz i r i, Ubaydulla Xo ‘ jaev - harb i y vaz i r sayland i, ulardan 4 o ‘ r i n rus i y zabon ahol i vak i llar i ga ajrat i l gan . Q urultoy jarayon i da Turk i ston M i llat majl i s i 54 k i sh i dan i borat q i l i b sayland i, shunday 2/3 qismi, ya’ni 36 nafari mahalliy aholidan edi. Turkiston Muxtoriyati hukumati qisqa fursat ichida xalq o‘rtasida katta e’tibor qozondi. Fitrat muxtoriyat e’lon qilingan kunni «milliy laylaturqadrimiz» deb atadi. Turkiston Muxtoriyatini ko‘pgina nomusulmon firqa va jamoat tashkilotlari ham qo‘llab-quvvatladilar. Shaharlarda tantanali namoyishlar bo‘ladi, milliy va rus matbuotida uni madh etuvchi, barcha millatlar manfaatiga mos ekanligi haqida o‘nlab maqola va chaqiriqlar bosiladi. Shunga qaramay, u 72 kun hayot ko‘rdi.

Sho‘ro huk u mat 1918 yil fevralida Muxtoriyatni va Q o‘qon shahri aholisi - ni qonga botirdi, uch kunlik qirg‘inda shaharda 10 000 kishi o‘ldirildi. Turk i ston Muxtor Sovet Respubl i kas i Turk i ston o‘lkasi Sovetlarining V - qurultoyida tashkil etildi. O‘lka Sovetlarining qurultoyi 1918 yil 20 aprelda o‘z ishini boshladi. Unda 263 ta mandatga ega bo‘lgan vakillar qatnashdilar. Shulardan 86 kishi firqasiz edi. qurultoy ishtirokchilarining atiga 20%gina mahalliy xalq vakillarini tashkil etardi. 23-26 aprel kunlari qurultoy sanoat korxonalarini milliylashtirish, temir yo‘l trasportidagi ishlarning borishi, yer-suvga doir tadbirlarni amalga oshirish, harbiy qurilish, Turkistondagi oziq-ovqat masalasining ahvoli kabi masalalarni muhokama qildi va qaror qabul qildi. 27 aprelda qabul qilingan «Turkiston Xalq Komissarlari Sovetining navbatdagi vazifalari to‘g‘risida»gi dek-laratsiyasida ochiqdan ochiq mustamlakachilik ruhidagi qaror qabul qilindi. Unda : « Turk i ston Ross i ya Federats i yas i n i ng tark i b i y q i sm i bo ‘ l i b qolad i» dey i lgan ed i. 30 aprelda shaxsan V . I . Len i nn i ng ko ‘ rsatmas i ga asosan , qurultoy RSFSR tark i b i ga k i ruvch i Turk i ston Muxtor Sovet Respubl i kas i n i tuz i sh to ‘ g ‘ r i s i dag i qaror qabul q i l i nad i va shu davlat to ‘ g ‘ r i s i dag i N i zom qabul q i l i nad i. Turk i ston Muxtor Sovet Respubl i kas i haq i dag i N i zomga ko ‘ ra : 1) Turkiston o‘lkasi Rossiya Sovet Federatsiyasining Turkiston Sovet Respublikasi deb e’lon qilindi va unga Xiva va Buxorodan tashqari butun Turkiston jug‘rofiy hududi kiritildi. Turkiston ASSR 1918 yil Konstitutsiyasi Turkiston Respub-likasining q uyidagi mustaqil huquqlarini belgiladi: 1) Konstitutsiya miqyosi da belgilangan qonunchiliklar; 2) Turkiston Respublikasining yerlari, suvlari va zahirala-rini tasarruf etish va boshqarish; 3) Mehnatga haq to‘lash me’yorlari va lavozimlarni, boshqaruv-ning federal hukumat sohalaridan boshqa barcha sohalariga mansab-dor shaxslarni tanlash, federal hukumatlarga nisbatan o‘z ixtiyoriga ko‘ra nomzodini qaytib olish va nazorat qilish huquqini ta’sis etish;

4) Federal hukumat tomonidan qabul qilingan mahalliy shart-sharoit, harbiy muassasalar asoslariga nisbatan qo‘llanadigan o‘zgarishlar; 5) Mahalliy xo‘jalik, qo‘shnichilik va militsiya masalalari bo‘yicha federal vakillar orqali yon mamlakatlar bilan bevosita munosabatda bo‘lish; 6) Rossiya federatsiyasi miqyosida qarz va moliyaviy bitimlar; 7) Federal soliq va to‘lovlardan tashqari b oshqa soliqlarning o‘rnatilishi; 8) Respublikaning maishiy xususiyatlarini hisobga olgan holda fuqarolik va jinoiy sud tizimi va sudlov asoslari, shuningdek, fuqarolik va jinoyat qonunlarining o‘zgarishlari; 9) Turkiston respublikasi miqyosida umumiy va qisman amnistiya; 10) Vakolatxona me’yorlariga nisbatan saylov qonunining o‘zgarishlari; 11) Turkiston respublikasi tarkibiga kiruvchi viloyat va milliy uyushmalar chegara va vakolatlarini belgilash va o‘zgartirish kiritish, o‘zaro bahslarning yechimini topish; 12) Turkiston respublikasi tarkibiga Rossiya federatsiyasi miqyosida yangi a’zolarning qabul qilinishi va unga ilgari a’zo bo‘lganlarning chiqishini tasdiqlash; 13) Turkiston respublikasi umumiy ma’muriy-hududidiy bo‘linishi; 14) Turkiston respublikasi hududida federal hukumat tomonidan ishlab chiqilgan xo‘jalikni rivojlantirish rejalariga asoslangan xalq xo‘jaligi rejasining mustaqil o‘rnatilishi; 15) O‘z byudjetiga ega bo‘lish; Ko‘rsatilgan huquqlarni belgilashda Turkiston respublikasi-ning markazdan uzoqligi, ulkan hududi, etnografik, topografik va maishiy xususiyatlari e’tiborga olindi. Mazkur xususiyatlar Tur-kiston Kengashining IX-s’ezdi tomonidan Turkiston ASSRning mustaqil huquqlarini mustahkamlagan yangi Konstitutsiyasini tas-diqlashda ham hisobga olingan. Turkiston ASSRning 1920 yil Konstitutsiyasi TASSRning 1918 yil Konstitutsiyasining Turkres-publikasining huquqlari to‘g‘risidagi ayrim bandlariga aniqlik kiritdi, ayrimlarini chiqarib

tashladi. Shunday qilib, TASSRning 1920 yil Konstitutsiyasiga muvofiq, Turkiston respublikasi quyi-dagi mustaqil huquqlarini amalga oshirdi: 1) Turkiston respublikasi sarhadlarida joylashgan yer, yer osti boyliklari va suv zahiralarini tasarruf qilish; 2) Konstitutsiyada belgilanganidek qonunchilik va boshqaruv; 3) Lavozimlar ta’sis qilish va ish haqi me’yorlarini belgilash, federal hukumatlariga tegishli bo‘lmagan boshqaruvning boshqa barcha sohalari mansabdor shaxslarini tanlash va tayinlash; 4) Federal hukumat tomonidan belgilangan soliq va to‘lovlardan qat’i nazar soliq va to‘lovlarni belgilash; 5) Respublikaning mehnat qiluvchi aholisiga tatbiq qilina-digan sud tizimi va sudlov asoslari huquqiy me’yorlarini belgilash; 6) Turkiston ASSR tarkibiga kiruvchi viloyat va milliy uyushmalar hududlari chegaralari va vakolatlarini belgilash va o‘zgartirish; 7) Turkiston ASSR ma’muriy-hududiy bo‘linishini belgilash; 8) Turkiston ASSR miqyosida umumiy va qisman avf etish va amnistiya; 9) Turkiston ASSR byudjetini belgilash va tasdiqlash uchukn Butunittifoq markaziy ijroiya qo‘mitasiga taqdim qilish; Turkiston ASSR 1920 yilgi konstitutsiyasi Turkiston respublikasining quyidagi huquqlarini chiqarib tashladi: A) federal hukumat tomonidan qabul qilingan mahalliy shart sharoitlarga asoslangan qarbiy muassasalarni o‘zgartirish huquqi; B) Mahalliy xo‘jalik, qo‘shnichilik va militsiya masalalari bo‘yicha federal vakillar orqali yon mamlakatlar bilan bevosita munosabatda bo‘lish huquqi; V) Rossiya federatsiyasi miqyosida qarz va moliyaviy bitimlar huquqi; D) Turkiston respublikasi tarkibiga Rossiya federatsiyasi miqyosida yangi a’zolarning qabul qilinishi va unga ilgari a’zo bo‘lganlarning chiqishini tasdiqlash huquqi va boshka huquqlar. Turkiston ASSRning 1918 yilgi konstitutsiyasida mudofaa, tashqi aloqalar, pochta, telegraf, dengiz ishi, temir yo‘llar, tashqi savdo, sanoat va moliya federal

boshqaruv vakolatlariga mansubligi ko‘rsatilgan bo‘lsa-da. Shunga qaramay bu masalalar bilan bevosita turkiston markaziy ijroiya qo‘mitasiga bo‘ysunuvchi maxsus kommisa-riatlar shug‘ullangan. TASSRning 1918 yilgi konstitutsiyasiga ko‘ra Turkiston respublikasida Tashqi Ishlar bo‘yicha Kommisariat, harbiy Ishlar bo‘yicha Kommisariat, Pochta va Telegraflar Kommisariat, Moliya Ishlari bo‘yicha Kommisariat, Aloqa yo‘llari bo‘yicha Kommisariat va boshqalar faoliyat ko‘rsatgan. Bularning hammasi o‘sha paytda federal organlar va Turkiston respublikasi organlari o‘rtasida faoliyat doiralarining chegaralanishi hal bo‘lmagan. Boshqa sovet respublikalaridagi bo‘lgani kabi Turkiston ASSRning xarakterli belgisi avtonomiyaning Sovet hokimiyati asosida, proletariat diktaturasi printsiplari asosida qurilgan-ligi edi. Davlat va jamiyat tashkilotlarining tizimida yetakchi o‘rinni Turkiston Kommunistik Partiyasi – ishchilar kommunistik partiyasining tarkibiy va bo‘linmas kismi egallagan.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Karimov I.A. O’zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T.1.-T., 1996 y. 1. Karimov I.A. Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi. T.5.-T., 1997 y. 2. Karimov I.A. Havfsizlik va tinchlik uchun kurashmoq kerak. T.10.-T., 2002 y. 3. 4.Karimov I.A.Bizning bosh maqsadimiz-jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir. T: ’’O`zbekiston’’ 2005 - 96 bet 4. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T: «O’zbekiston” 2003 yil. 5. Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish milliy dasturi. O`zbekiston Respublikasi Oily Majlisining ahborotnomasi. 1997 yil 9-son 6. .Saidov A.X.Hozirgi zamon huquqiy tizimlari T: TDYU 2004 – 428 B 7. Saidov A.X.Xalqaro huquq. 2-tom T: 2001 yil 8. Raxmonqulov X.-A. Mustaqil O`zbekiston yangi huquq tizimining shakillanishi va rivojlanishi. “O`zbekistonda ijtimoiy fanlar”. 2006 yil 4-5 sonlar 8-14 betlar

Похожие

Oktabr to‘ntarishidan so‘ng O‘zbekiston hududida davlat va huquq

Chor Rossiyasi hukmronligi davrida Turkiston davlati va huquqi

Davlat hokimiyatini amalga oshirish mexanizmi muammolari

Jadidizmning siyosiy dasturi

O`zbekiston respublikasida ikki palatali parlament tizimini shakllantirishning nazariy va amaliy asoslari