Судлов ҳокимиятининг умумий тавсифи - Юриспруденция - Рефераты

Судлов ҳокимиятининг умумий тавсифи

Загружено в:

16.09.2022

Скачано:

0

Размер:

58 KB

Судлов ҳокимиятининг умумий тавсифи Режа 1. Суд ҳокимияти тушунчаси. 2. Суд ҳокимиятининг ижтимоий роли, қонунийлик ва адолатни таъминланиши. 3. Суд ҳокимиятининг тузилиши умумий юрисдикцияли, махсус юрисдикция судлар. 4. Қонундан ташқари ҳолатларда судларнинг тузилишининг таъқиқланиши. 5. Прокурор, терговчи ва судьяларнинг ҳуқуқий мақоми. 6. Судлов ҳокимиятнинг шаклланиш усуллари: тайинланиш ва сайланиш. 7. Суднинг фақат қонунга бўйсуниши, суд мустақиллигининг кафолатлари. 8. Суд ҳокимиятининг олий органлари.

Ҳар қандай давлат ўзининг ҳуқуқий идораларига эга: дастлабки тергов ва сур и штиру в органлари, прокуратура, адвокатура, нотариат ва бошқалар шулар жумласидандир. Улар ичида суд асосий ўринни эгаллайди. У давлат ҳокимиятининг асосий, судлов тармоғини ўзида ифодала йди . Бошқа ҳуқуқ органлари бундай ваколатларга эга эмас. Қонун чиқарувчи ҳокимиятдан фарқли равишда суд умум мажбурий юриш – туриш қоидаларини ишлаб чиқмайди, суд идоралари суд ижрочиларига эга бўлсада, унга ижро ва идора қилиш ваколатлари юклатилмаган. Суд ҳокимияти ўзининг аниқ ҳарактерига эга. Суд жамиятда келиб чиқадиган турли ҳил можарольарни (жиноийишлар, мулкий даъво, меҳнатга оид низолар, сиёсий ҳарактердаги низоларни, масалан, сиёсий партияларнинг фаолиятини таъқиқланиши, фуқарольарнинг мансабдор шахслар устидан шикоятлари каби масалалар), аниқ иш ва даъволарни кўриб чиқади ва ҳал қилади. Бу ишлар суд маҳкамасида қонунга асосан суд жараёни давомида кўриб ҳал қилинади. Суд ҳокимияти фаолиятини амалга оширишда умумий асосларга риоя қилинади: агар суд қарори, суд жараёни нотўғри бўлса, юқори турувчи суд органи томонидан бекор қилинади ва бу ишни қайта кўриб чиқиш учун шу ёки бошқа суд органига жўнатади, лекин албатта бошқа суд коллегиясига, баъзан бу ҳолатда иш юқори турувчи суд органларига кўришга қабул қилиниши мумкун, агарда бу суднинг ваколатларига кирган тақдирда.Бу ҳолатда суд қарори суд маҳкамаси томонидан эмас балки суд коллегияси томонидан чиқарилади. Суд жараёнида бундан ташқари бошқа ишлар ҳам кўриб ҳал қилинади (масалан, корхонага тегишли мол-мулкларни рўйхатга олиш ва ҳ.к). Суд ҳокимияти суд маҳкасига эмас балки суд низомига мувофиқ суд жараёнида қатнашадиган суд коллегияси (баъзи бир ишларда судьянинг ўзи )га тегишлидир.

Суд ҳайъати судьялардан (одатда, уч – беш судья фуқарольик даволарни кўраверади), битта ёки бирнеча судьялардан 5-6-9-12-24 тагача суд маслаҳатчиларидан иборат бўлади. Тоталитар социаличтик давлатларда суд роцессида судья ва иккита ҳалқ маслахатчиси, Европа мамлакатларида қуйида 6-9 та суд маслаҳатчилари, шеффенлар ёки ассизлар, англосаксон ҳуқуқ давлатларида судья ва иккита маслахатчиси иштирок этади. Ҳалқ маслахатчилари суд жараёнида судья билан бир хил ваколатга эга. Суд маслахатчилари эса, баъзи бир истисноларга кўра, фақаткина жиноий ишлар кўрилаётганда қатнашади ва судланувчини айбдор ёки айбдор эмаслигини ҳал қилади (масалани далил исботлар билан ечади.) Жазони судья тайинлайди. Суд фаолиятини давлат ҳуқуқини таъминлаш шу қаторда унга бўлган муносабатни таъминлашга қаратилган. Шунинг натижасида суд ҳокимияти қонун чиқарувчи ижро этувчи ҳокимиятга эга бўлмаган ваколатларга эга бўлган. Суд қонунга биноан шахсни жиноят содир этганлиги учун озодликдан маҳрум қилиш ёки ўлим жазосини бериш, юридик ёки жисмоний шахсларнинг мол-мулкини мусодара қилиш, сиёсий партияларни тарқатиб юбориш, давлат органлари қарорларини бекор қилиш ва зарарни қоплашга мажбур қилиш, нолойиқлиги учун шахсни ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш ва хоказоларни амалга ошириши мумкун. Бу эса жиноятни қонунларга ва судга бўлган эътиборни тарбиялашни кўзда тутади. Кўпкина давлатларда асосий жиноят турига оид нормалар белгиланган: масалан, судга хурматсизлик, бу эса оғир жазо берилиши Билан белгилаб қўйилган. Суд ҳокимияти тармоқлари аҳволи муаян даражада қарама- қаршидир. Бир томондан, бу жуда кучли ҳокимият, сабаби бу орган қонун чиқпрувчи ва ижро этувчи ҳокимиятлар амалга оширмайдиган ишларни амалга оширида қарор чиқаради (Масалан: шахс мулкини мусодара қилади, озодликдан ҳаттоки хаётдан маҳрум қилади болаларни нолойиқ ота- оналардан ажратади ва ҳ.қ) Бошқа томондан бу нисбатан кучсиз ҳокимият

сабабибаъзи бир давлатларда қуйи судлар судьялари, ҳалқ маслахатчилари фуқарольар ичидан сайлаб олинса ҳам, бу ҳокимият қонун чиқарувчи ҳокимият каби сайловчилардан тўғридан-тўғри қўллаб-қувватлашига таянмайди. Суд ҳокимияти ижро этувчи ҳокимият каби кучли механизмга эга эмас (унинг суд ижрочилари ғоятда кучсиз аппаратдир). Бу ҳокимиятнинг кучи қонунларни доимий бажарилиш, ва уни рад қилиб бўлмаслигига асосланади. Судга мурожат қилиш қоидага кўра пули хихисобланада. Суд жараёни қиммат хисобланади. Шунинг учун кўпкина мамлакатларда камбағаллар ҳам мурожат қила оладиган суд муаммоси кўндаланг бўлиб турибди. Шунинг учун бепул ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш кўзда тутилган (бепул адвокатлар хизмати ва бошқалар), баъзи хилдаги даъволар суд пошлиналари талаб қилмайди, масалан, алимент ва меҳнат еизолари тўғрисидаги ишлар. Яна бир бошқа муаммо бу - суд жараёни муддати. Баъзи ишларни ҳал қилиш йилларга чўзилади. Бу суд ҳокимияти самарасини туширади. Натижада, кўпкина давлатларда суд қарори бажарилиши юзасидан муаммолар келиб чиқади: суд қарори баъзан ижро ҳокимияти томонидан назар писанд қилинмайди, судьяларнинг ўзи эса етарли даражада нуфўзга эга эмас. Авторитар ва тоталитар тузумдаги давлатларда суднинг рольи сиёсий муҳолифат “контреволюционер”ларни жазолаш учуг суддан ташқари бўлган органларнинг ташкил қилиниши натажасида тушуб бормоқда. А сосий ўринни конституциявий судлар эгаллайди. Шу билан бирга олий мансабдор шахсларнинг конституциявий жавобгарлиги тўғрисидаги ишларни кўрадиган судлар ҳам асосий ўринни эгаллайди ( масалан, Франция олий одил судлов суди, Польшадаги Давлат трибунали ). Бир қатор давлатларда черков судлари мавжуд. Улар руҳонийлар ишини кўради шу билан бирга диндорларга ҳам жазо бериш ҳуқуқига эга (масан, черковдан четлатиш, муртад қилиш). Конституция фавқулодда судлар ташкил қилинишини таъқиқлайди, яъни конституция ва қонунларда назарда тутилган тартибдан ташқари ҳолда иш юритадиган, баъзан жиноят кодексида назарда

тутилмаган жазолар тайинлайдиган судлар. Одатда шундай бўлса ҳам ҳарбий режим шароитида бундай судлар тузилади. Судларда ўзни-ўзи бошқариш. Қайт этганимиздек суд махсус орган бўлиб магистратларининг (судья, прокурор, суд терговчилари) интизомий жавобгарлиги, вазифаларининг ўзгариши, кўтарилиш, судьяларнинг ахлоқ-одобини назорат қилиб турувчи органдир. Бу орган судларга судьялик лавозими учун нозодлар тавсия этади ёки ўзи шу лавозимга тайинлайди(Исспанида). У турли хил номланади. Италия, Франция, руминияда бу – Олий магистратлар кенгаши, Балгариятда – Олий суд кенгаши, Албанияда – Олий адлия кенгаши, Испанияда – Суд ҳокимятининг олий кенгаши деб аталади. Одатда бу орган таркибига юқори (кассацион), олий маъмурий суд вакили, адлия вазири, бош прокурор кириди: унинг аъзолар давлат раҳбари томонидан тайинланиши мумкин. Юқорида айтилганидек суд ҳокимияти судьяларнинг якка ўзи ёки суд коллегияси томонидан суд жараёнила амалга оширилади. Суд жараёнидан ташқари ҳам судья бошқа ваколатларга ҳам эга бўлади. Масалан, Швецияда судья корхоналарни мол-мулкини мажбурий рўйхатга олишни ўтказиши мумкун. Украинади суд қароридан олдин мол-мулкни мусодара қилиш таъқиқланада. АҚШда эса суд ҳокимиятини амалга ошириш учун ўзига хос шаклдаги шундай суд қарорлари, аслини олганда маъмурий буюруқлар чиқарилганки бу қарорлар билан газеталарни тарқалишини тўхтатиш (лекин унинг лицензияси бекор қилинмайди), иш ташлашлашларни тўхтатиш (лекин умуман эмас, вақтинча, суд қароригача таъқиқлаш), жамоат жойларида оммавий йиғилишларни орқага суриш мумкин ва бошқалар. Суд жараёни уч босқичга эга: биринчи инстанция, апелляция, кассация, аммо бу иш албатта учта босқичдан ўтиши керак эканлигин англатмайди. Иш исталган босқичда ниҳоясига етиши мумкин. Биринчи инстанция - ишни суд жараёнида биринчи марта кўриш. Қарор апелляцияга ҳам берилиши мумкин, лекин белгиланган муайян қисқа муддат ичида берилади (10-30 кун), акс ҳолда бу ҳолат ноаниқ муддатга чўзилиб кетган

бўлар эди. Агар апелляцияга иш берилса, апелляция қароридан сўнг биринчи инстанция қарори ўзининг қонуний кучини йўқотади. Апелляцияда иш одатда фақатгина малакали судьялар томонидан маслаҳатчиларсиз кўрилади. Кассация – ишни кўриб чиқиш учун сўнги имконият. Германия, Австрия, Нидерландияда апелляция ва кассациянинг хусусиятларини ўзида бирлаштирган назорат – тафтиш жараёни мавжуд. Суднинг фаолияти конституция билан мустаҳкамланган тамойилларга асосланади. Улардан бир қатори умумий ҳарактерга эга бўлса, бошқалари жиноий жараёнда асосан оммалашган.

Адабиётлар 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси Т. «Адолат» 2003 й. 2. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. — Т., “Ўзбекистон”, 1992. 3. Каримов И.А. Ўзбекистон — келажаги буюк давлат. — Т., “Ўзбекистон”, 1992. 4. Каримов И.А. Буюк келажагимизнинг ҳуқуқий кафолати. — Т., “Ўзбекистон”, 1993. 5. Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. — Т., “Ўзбекистон”, 1993. 6. Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин! — Т., “Ўзбекистон”, 1993. 7. Каримов И.А. Буюк келажагимизнинг ҳуқуқий кафолати. — Т., “Ўзбекистон”, 1993. 8. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг сиёсий-ижтимоий ва иқтисодий истиқболининг асосий тамойиллари. — Т., “Ўзбекистон”, 1995.

Похожие

Суд ҳокимиятининг ташкил этилиши ва функцияларининг умумий тавсифи

Хисоб юритиш жараёнининг умумий тавсифи

Давлат ҳокимиятининг тузилиши

Шариат бўйича судлов ишларини юритиш тизими

Давлат ҳокимиятининг амалга ошириш механизми