Судланувчини юқори инстанция судида иштироки ҳамда назорат тартиби - Юриспруденция - Рефераты

Судланувчини юқори инстанция судида иштироки ҳамда назорат тартиби

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

54 KB

Судланувчини юқори инстанция судида иштироки ҳамда назорат тартиби Режа: 1. Судланувчини юқори инстанция судида иштироки ҳамда назорат тартибида шикоят қилишда тарафлар тенглиги таъминланиши зарур 2. Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг талабларига асосан апелляция ва кассация тартибида иш кўрилиши

Судланувчини юқори инстанция судида иштироки ҳамда назорат тартибида шикоят қилишда тарафлар тенглиги таъминланиши зарур Мамлакатимизда олиб борилаётган суд-ҳуқуқ ислоҳотининг навбатдаги босқичи вазифалари Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А. Каримовнинг биринчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг VI сессиясида сўзлаган нутқида аниқ ифодалаб берилган: «Фуқароларнинг қонуний ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилиш судларнинг ва ҳуқуқ-тартиботни муҳофаза қилиш органларининг фаолиятида асосий мазмунга айланмоғи керак. Суд жазоловчи органдан оддий одамларнинг ҳуқуқлари ва манфаатларини ҳимоя қилувчи органга айланиб, ҳақиқатан ҳам мустақил бўлиб қолиши лозим" 1 . Шунингдек, суд муҳокамаси чоғида айблов билан химоянинг тенг ҳуқуқлилигини таъминлаш зарурлиги ҳақидаги талаблари ҳақида жуда кўп айтиб ўтилмоқда. Дарҳақиқат, судларнинг том маънодаги тўлиқ мустақил бўлиб, одилона қарор қабул қилишига таъсир этувчи ҳар қандай қусурликларни бартараф этилиши, бунинг учун эса, “қабул қилинган қонунларнинг кундалик турмушимизда амалга ошишини таъминловчи таъсирчан механизм яратиш лозим 2 ". Апелляция ва кассация тартибида иш кўрилишида судланувчиларнинг, айниқса эҳтиёт чораси сифатида қамоққа олинган судланувчиларга тегишли бўлган жиноят ишини кўрилишида иштирок этиши фуқароларнинг Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва халқаро конвенция материалларида белгиланган ҳуқуқ ва эркинликларини таъминланишининг бир тури ҳисобланади. 1 Каримов И.А. Ҳозирги босқичда демократик ислоҳотларни чуқурлаштиришнинг муҳим вазифалари. Миллий давлатчилик, истиқлол мафкураси ва ҳуқуқий маданият тўғрисида. -Т.: ИИВ Академияси, 1999. 381-382-бетлар. 2 Каримов И.А. Халқимиз жипслиги – тинчлик тараққиёт гарови: Биринчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг ўн иккинчи сессиясидаги маъруза 1998 йил 28 август. -Т.: Ўзбекистон, 1998.-7б.

Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг талабларига асосан апелляция ва кассация тартибида иш кўрилиши Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг талабларига асосан апелляция ва кассация тартибида иш кўрилишида судланувчиларнинг иштирокисиз ҳам амалга оширилиши, жабрланувчиларнинг ҳам иштирокисиз амалга оширилиши мумкинлиги, тарафларнинг ариза яъни, шикоят берган бермаганлигидан қатъий назар ишда иштирок этишининг таъминланиши қонун билан шарт эмаслиги процесс иштирокчиларининг ҳуқуқ ва эркинликларини поймол этади. Натижада судланувчилар ва уларнинг ҳимоячилари апелляция ва кассация тартибида очиқ суд мажлисида ўз ҳуқуқлари ва манфаатлари учун тортишувчилик тамойили ила кураша олмайдилар. Бу Ўзбекистон Республикаси Конституциясида белгиланган “ўзига тегишли жиноят ишини очиқ суд мажлисида кўриб муҳокама қилиниши” каби ҳуқуқини реализация қилинишига тўсқинлик қилади. Яъни, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 26-моддасида “Судда айбланаётган шахсга ўзини ҳимоя қилиш учун барча шароитлар таъминлаб берилади” , 43-моддасида эса, “Давлат фуқароларнинг Конституция ва қонунларда мустаҳкамланган ҳуқуқлари ва эркинликларини таъминлайди” дейилган талаб бўйича юқори инстанция судларида жиноят ишлари кўрилишида судланувчи ва унинг ҳимоячисининг иштироки таъминланиши керак. Ўзбекистон Республикаси Жиноят процессуал қонунчилиги ҳам албатта, Асосий Қонунимизнинг ушбу талабини таъминлаши зарур. Қолаверса, эҳтиёт чораси сифатида қамоққа олинган шахсларнинг апелляция ва кассация тартибида ишда қатнаша олмаслиги эса, ишни умуман одилона ва адолатли кўрилган, демократик тарзда ҳал бўлганлигига шубҳа туғдиради. Эҳтиёт чораси сифатида қамоққа олинган шахсларнинг нафақат озодликдан маҳрум бўлиши ва бемалол ҳаракатланиш ҳуқуқини чекланишига балким, бошқа шахслар билан ҳам бемалол мулоқот қилиш, ўз ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун курашиш имкониятларини чекланишига ҳам олиб келади.

Бу эса, албатта фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини поймол бўлиши учун замин бўлиб хизмат қилиши мумкин. Апелляция ва кассация тартибида иш кўрилишида судланувчининг иштирок этмаслиги мумкинлиги, эҳтиёт чораси сифатида қамоққа олинган шахсларнинг суд муҳокамасида иштирок этмаслигига ва уларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ўзлари томонидан ёки уларнинг ҳимоячилари томонидан тўлақонли равишда ҳимоя қилиниши чекланади. Эҳтиёт чораси сифатида қамоққа олинган шахсга оид жиноят иши апелляция, кассация ёки назорат тартибида кўрилиши чоғида судланувчига нисбатан амнистия Фармонини қўллаб, уни жазодан озод қилиш керак бўлса, судланувчи суд мажлисига чақирилган бўлса, суд залидан озод қилинади ва шу ондаёқ озодликни қўлга киритади. Суд мажлисида иштирок этмаётган бўлсачи?, унда суднинг ажримини у сақланаётган муассасага етиб келингунига қадар, озодликка чиқартирилмайди. Чунки суд ажрими келмагунга қадар, судланувчини уни сақлаб турган муассаса қўйиб юбора олмайди. Ваҳоланки, Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 497-17 моддасида “Апелляция инстанцияси қарорлари эълон қилиниши биланоқ қонуний кучга киради”, 530-модда талабига кўра ҳам, “ Кассация инстанцияси судининг ажрими у эълон қилиниши билан кучга киради. Юқори инстанция судининг ажрими, қарори ушбу Кодекснинг 497 –моддасида назарда тутилган қоидаларга риоя қилиб ижро эттирилади” деб қайд этилган. Ўз.Рес.ЖПКнинг 497-моддасида эса, “Қамоқдан озод этилиши лозим бўлган маҳкумни, агар у суд мажлисида қатнашаётган бўлса, озод этишга доир ажрим(қарор) залнинг ўзидаёқ ижро этилади. Бошқа ҳолларда ажрим (қарор) чиқарилган вақтдан эътиборан узоғи билан йигирма тўрт соат ичида унинг нусхаси суд томонидан жазони ижро этиш муассасаси маъмуриятига юборилади” дейилган. Дастлабки кўринишга, суд залига келтирилмаган судланувчини йигирма тўрт соат ичида озод қилинар экан деган чалкаш тушунча пайдо бўлади. Аслида бундай эмас, суд томонидан чиқарилган қарорни жазони ижро этиш муассасасига юбориш муддати кўрсатилган.

Яъни суддан шу ажрим(қарор)ни чиқиб кетиш охирги муддати қайд этилган. Демак, суд мажлисида судланувчи иштирок этмаётган бўлса уни озод этиш ҳақидаги суд ажримини суд йигирма тўрт соат ичида жазони ижро этиш муассасаси маъмурияти номига юбориши керак. Бу суд томонидан ушбу ажримни олиб бориб топширадиган “алоқа ходими”га бериш муддати. “Алоқа ходими” бу хатни ўзига қабул қилиб, яна қанча муддатда олиб бориб бериши керак?, ёки олиб бориб бериши мумкин. Бу муддат қонунда белгиланган эмас. Шунинг учун “суд томонидан жазони ижро этиш муассассига юборилади” деган “қонун бўшлиғи”ни ёпилиши ва ижро муддатини ҳам қисқартирилиши лозим. Бундан ташқари, суд ажрими(қарори)ни ижро этишга дам олиш ва байрам кунларининг таъсири бўлмаслиги керак. Озодликка чиқарилиши лозим бўлган судланувчига нисбатан суд қарорини тезроқ ижро этиш ва судланувчининг ҳуқуқ ва эркинликларини муҳофаза қилишнинг ҳуқуқий механизмини, кафолатини яратиш учун қонунга ўзгартириш киритиш лозим. Бунинг учун Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 497-моддаси иккинчи қисмини қуйидаги таҳрирда баён этилса, мақсадга мувофиқ бўлар эди: “Қамоқдан озод этилиши лозим бўлган маҳкумни, агар у суд мажлисида қатнашаётган бўлса, озод этишга доир ажрим(қарор) залнинг ўзидаёқ ижро этилади. Бошқа ҳолларда ажрим (қарор) чиқарилган вақтдан эътиборан узоғи билан ўн икки соат ичида унинг нусхаси суд томонидан жазони ижро этиш муассасаси маъмуриятига етказилиши ва қамоқдан озод қилиниши керак бўлган шахс суд ажрими( қарори ) чиқарилган вақтдан бошлаб узоғи билан йигирма тўрт соат ичида (дам олиш ва байрам кунлари бўлишидан қатъий назар) озод қилиниши шарт” . Ўйлайманки, ҳозирги замон ривожланган теҳнологияси, электрон почта, интернет, компютер ва мобил алоқалари даврида бунинг ҳеч қийинчилиги йўқ. Қолаверса, суд идоралари ходимларида ва суд қарорини ижро этиш билан боғлиқ бўлган бошқа шахсларнинг масъулияти бўлиши керак.

Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 478-моддасида ишни юқори инстанция суди томонидан кўриш тартиби берилган бўлиб, ушбу модданинг 2-қисми 1-қисмида апелляция тартибида 2-бандида кассация тартибида прокурорлар билан тенг ҳуқуқли шартларда биринчи инстанция ва иккинчи инстанция судларининг чиқарган ғайриқонуний, асослантирилмаган ва адолатсиз қарорларига нисбатан юқори турувчи судга кўриб чиқиш учун шикоят бериш ҳуқуқи мустаҳкамланган ва амалиётда бу ҳуқуқдан кенг фойдаланиб келинмоқда. Яъни, прокурорнинг апелляция ёки кассация тартибида киритган протести ҳам жиноят процессининг шикоят бериш ҳуқуқи берилган тарафлари томонидан апелляция ва кассация тартибида киритилган шикоят билан тенг кучга эга эканлигини кўрамиз. Жиноят процессининг бу босқисида берилган шикоят ҳам протест билан тенг процессуал кучга эга ва албатта қонунда белгиланган тартибда кўриб чиқилиши шарт. Киритилган бу ҳужжатлар асосида суд муҳокамаси ўтказилади ва тарафлар суд муҳокамасида иштирок этишлари учун таклиф этиладилар. Лекин, ушбу модданинг 2-қисми 3-бандида, “назорат тартибида-қонунда протест билдириш ҳуқуқи берилган суд раиси, прокурор ёки улар ўринбосарларининг протестларига биноан, янги очилган ҳолатлар мунособати билан эса, қонунда протест билдириш ҳуқуқи берилган прокурор ёки унинг ўринбосари протестига биноан амалга оширилади” деб белгилаб қўйилган. Бу эса, албатта суд муҳокамасининг тенг ҳуқуқли иштирокчилари бўлиши лозим бўлган қонун бўйича шикоят бериш ҳуқуқига эга бўлган процесс иштирокчиларининг қонун бўйича протест киритиш ҳуқуқига эга бўлган иштирокчилари билан тенг ҳуқуқлилигини бузади. Бу нотенглик айнан, назорат тартибида қуйи турувчи судларнинг чиқарган қарорларига нисбатан эътироз билдириш ва қонунга мувофиқлигини таъминлаш борасида киритиладиган шикоят бериш ва унинг албатта кўриб чиқилиши кераклиги ҳақидаги заруратда намоён бўлади.

Чунки, айнан юқорида таъкидлаганимиздек, “назорат тартибида- қонунда протест билдириш ҳуқуқи берилган суд раиси, прокурор ёки улар ўринбосарларининг протестларига биноан, янги очилган ҳолатлар мунособати билан эса, қонунда протест билдириш ҳуқуқи берилган прокурор ёки унинг ўринбосари протестига биноан амалга оширилади” деб қонунда белгиланиши натижасида қонун бўйича шикоят бериш ҳуқуқига эга бўлган процесс иштирокчиларининг назорат тартибида берадиган шикояти юқори турувчи суд томонидан суд муҳокамасида албатта кўриб чиқилиши шартлигини белгиланмаганлиги, улар томонидан кирилаётган назорат тартибидаги шикоятларни яна бир босқичда кўриб, қонунийлигини таъминлаш имкониятидан маҳрум этмоқда. Қолаверса, апелляция ва кассация инстанция судлари айнан бир ҳудудда, бир раҳбар шахснинг назоратидаги, бошқача қилиб айтганда бир вилоят худудининг ўзида судяларнинг бир-бирини йўл қўйган хатосини ўзаро яшириш доирасида қолиб кетишига ва натижада баъзи ғайриқонуний, асослантирилмаган ва адолатсиз қарорларнинг ўз кучида қолиб кетишига сабаб бўлади. Шунингдек, назорат тартибида шикоят берган тарафларнинг арзномалари юзасидан жиноят ишларини юқори турувчи суд муҳокамасида кўриб чиқилмасдан, номига, юзаки жавобларни кўзбуямачилик учун юбориш ҳолатларига йўл қўйилишига сабаб бўлмоқда. Агарда, қонун йўли билан суд муҳокамасининг тенг ҳуқуқли иштирокчилари бўлиши лозим бўлган қонун бўйича шикоят бериш ҳуқуқига эга бўлган процесс иштирокчиларининг назорат тартибидаги берган шикоятларини юқори турувчи суд, аксари ҳолларда Ўзбекистон Республикаси Олий Суди даражасида назорат тартибида суд муҳокамасида кўриб чиқилиши шартлиги қонунда императив тарзда белгилаб қўйилса, Ўзбекистон Республикасида давлатимиз раҳбари бошчилигида амалга оширилаётган суд – ҳуқуқ ислоҳотларининг мақсадига бўлган бўлар эди. Бу эса, Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва бошқа қонунларида белгиланган ҳуқуқ ва

эркинликларини таъминлаш механизмини янада кучайтирган, халқнинг одил судловга ҳамда олиб борилаётган давлат сиёсатининг ҳақлилигига нисбатан бўлган ишончини комил этган бўлур эди. Ушбу мунозара ечими учун эса, Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 478 моддаси иккинчи қисмининг 3-бандини “назорат тартибида-қонунда протест билдириш ҳуқуқи берилган суд раиси, прокурор ёки улар ўринбосарларининг протестларига биноан, янги очилган ҳолатлар мунособати билан эса, қонунда протест билдириш ҳуқуқи берилган прокурор ёки унинг ўринбосари протестига биноан амалга оширилади” деган абзацни олиб ташлаб, унинг ўрнига, “ назорат тартибида ушбу Кодекснинг 497² моддаси ва 498 – моддасида кўрсатилган шахсларнинг шикоятларига ва протестларига биноан амалга оширилади” деб янги таҳрирда ўзгартириш лозимлигини таклиф этамиз. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А. Каримовнинг "Ўзбекистонда бутун ҳуқуқ ва суд тизимини такомиллаштириш дастурини мамлакат ичидаги жиноятчилик ва коррупцияга қарши кучли чора деб ҳисобламоқ даркор. Бир томондан, қонуннинг мутлақ устунлиги ва фуқароларнинг ҳуқуқлари кафолатли ҳимоя қилиниши ушбу дастурнинг мақсади бўлиши лозим 3 ", деб айтганларини эсласак, олиб борилаётган мунозаранинг ҳақиқатан ҳам долзарб масалалардан бири эканлигини янада тушуниб етамиз. 3 Каримов И.А. Ўзбекистон ХХ I аср бўсағасида: Хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. - Т.: Ўзбекистон , 1997. - 94 б.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Абдумажидов Г. Расследование преступлений. Процессуально-правовое исследование. Ташкент, 1986. 2 . Асриев Б.В . Начальник следовательского отдела: Процессуальное положение и руководство следователям. М. 1986 г. 3 . Анашкин Г.З . Перлов И.Д. Возобновление по вновь открывшимся обстоятельствам. М. 1982 г. 4 . Алимджанов Б., Вальдман В . Компетенция эксперта в уголовном процессе. – Ташкент, 1986 г.

Похожие

Биринчи инстанция судида жиноят ишларини кўрилишида прокурор иштироки

Жиноят процесси принциплари

Ишларни судга ошириш босқичида прокурор ваколатлари

Судларда ишларни кўришда прокурорнинг ваколатларини таъминлаш бўйича ишларни ташкил этиш

Жиноят процессида ҳимоя ҳуқуқи ва айбсизлик презумпцияси