Прокуратура органлари фаолиятининг асосий йўналишлари - Юриспруденция - Рефераты

Прокуратура органлари фаолиятининг асосий йўналишлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

132 KB

Прокуратура органлари фаолиятининг асосий йўналишлари Режа: 1. Қонунларнинг ижро этилиши устидан назорат 2. Прокурор талаблари бажарилишининг мажбурийлиги 3. Фуқароларнинг ариза ва шикоятларини ҳамда юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш

Прокуратура органлари фаолиятининг асосий йўналишлари Прокуратура идоралари ўз фаолиятларини қуйидаги йўна лишлар бўйича олиб борадилар:  вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар, фуқаролар нинг ўзини ўзи бошқариш органлари, жамоат бирлашмалари, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, ҳокимлар ва бошқа ман сабдор шахслар томонидан қонунларнинг ижро этилиши устидан назорат қилиш;  фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлашга қаратилган қонунлар ижроси устидан назорат қилиш;  Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучларида, вазирлик лар, давлат қўмиталари ва идораларининг ҳарбий тузилмаларида қонунларга риоя қилиниши устидан назорат қилиш;  тезкор-қидирув фаолиятни, суриштирувни, дастлабки терговни амалга оширадиган органлар томонидан қонунларнинг ижро этилиши устидан назорат қилиш ҳамда уларнинг жиноятчиликка қарши кураш борасидаги фаолиятини мувофиқлаштириш;  жиноятлар юзасидан дастлабки тергов олиб бориш;  судларда жиноят ишлари кўриб чиқилаётганда давлат айбловини қувватлаш, судларда фуқаролик ишларини, маъмурий ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги ишларни ҳамда хўжалик низо ларини кўришда иштирок этиш, қонунларга зид бўлган суд ҳужжатларига протест келтириш;  солиқ интизомини мустаҳкамлашга, солиқ соҳасидаги жиноятлар ва ҳуқуқбузарликларга қарши курашга, шунингдек давлатга етказилган иқтисодий зарарни қоплашга қаратилган қо нунларнинг ижро этилиши устидан назорат қилиш;  ушлаб турилганларни, қамоққа олинганларни сақлаш жойларида, жиноий жазоларни ва жиноят-ҳуқуқий таъсирнинг бошқа чораларини ижро этиш чоғида қонунларга риоя этилиши устидан назорат қилиш;  қонун ижодкорлиги фаолиятида ҳамда жамиятда ҳуқуқий маданиятни юксалтириш ишида иштирок этиш.

Булардан ташқари, прокуратура ўз функцияларини амалга ошириш жараёнида содир этилган жиноятларни жиноий таъқиб қилиш функцияси ҳам мавжуд. Бунинг асосий мазмуни прокурорнинг қуйидаги вако латларида ифодаланади :  ҳар қандай жиноят юзасидан иш қўзғатиш;  тегишли терговчига уни иш юритувига қабул қилишни топшириш;  терговга тегишлиликдан қатъи назар уни ўз иш юриту вига олиш;  терговга тегишлиликдан қатъи назар ишни тергов қи лишни прокуратура терговчисига топшириш.  бундан ташқари прокуратура томонидан ҳуқуқни муҳо фаза қилувчи органларнинг фаолиятини мувофиқлаштириш мустақил функция ҳисобланади. Бунда у ҳуқуқни муҳофаза қи лувчи органларнинг ўзаро ҳамжиҳатликда ҳамда уларнинг вазифаси, мақсадлари, ваколатлари ва уларни амалга ошириш усулларига мувофиқ фаолиятини таъминлаш киради;  яна бир мустақил функцияси бу қонун ижодкорлик функциясидир. Бунда прокурор ўз ваколатларини амалга ошириш жараёнида қонунлардаги камчиликлар ёки уларга ўзгартириш ки ритиш ёки янгисини қабул қилиш масаласи юзасидан қонунчилик ташаббусига эга бўлган субъектлар ёки шундай ҳуқуқларни амал га оширадиган қуйи ҳокимият ва бошқарув органига шундай так лиф ва лойиҳалар тақдим этади. Функциядан ташқари, прокуратура органлари фаолиятининг асосий йўналишлари тушунчаси мавжуд. Булар ўзаро боғлиқ бўлсада, бир-биридан аниқ фарқланади. Бунда прокуратура жамиятдаги барча ижтимоий муносабат ларни ҳамда давлат-ҳуқуқий тузилмаларнинг ваколатларидан фойдаланган ҳолда назоратни амалга ошира олмайди. Шунинг учун қонун давр талабидан келиб чиқиб, қонунийлик ва ҳуқуқбу зарликни мамлакатда максимал даражада таъминлаш йўналиши ни белгилайди.

Қонунларнинг ижро этилиши устидан назорат – ўзининг моҳияти ва мазмуни жиҳатидан ўта мураккаб фаолият ҳисобла нади. Қонун бўйича назорат фаолиятининг турли доираларда тарқалганлиги, ҳар бир доирада у ўзига хос хусусиятларни касб этади. Бундан ташқари турли хил ҳуқуқий воситалар қўллани лади. Бир хил вақтларда прокурорнинг таъсир этувчи чораси информацион характерга эга. Мисол: Давлат бошқарув органининг ноқонуний актига протест киритганда шу орган ёки юқори турувчи органга моҳият жиҳатдан тўғри қарор қабул қилишни тавсия этади. Лекин протест юзасидан ёки тақдимнома юзасидан қарор қабул қилиш, фақат бошқарув органи ёки суд томонидан амалга оширилади. Бир хил вазиятда прокурорлик ваколатлари ҳокимият-ижро характерига эга. Мисол: Суриштирув ва дастлабки тергов даврида, суднинг жазони ёки суд - тиббий йўналишдаги мажбурлов чорасини қўл лаш борасидаги қарорлари ижроси юзасидан. Прокурор назо рати давлат ҳокимият ва бошқарув органлари, хўжалик ва бош қарув органлари, хўжалик юритувчи субъектлар, ташкилотлар, уларнинг мансабдор шахслари томонидан фуқароларнинг, давлат ва жамият манфаатларини бузувчи қарорига таъсир этиш, қо нунда белгиланган тартиб ва усулда ҳуқуқбузарликнинг олдини олиш, уни олиб келган шароит ва сабабларни бартараф этиш , ҳуқуқларни тиклаш, айбдорларни жавобгарликка тортиш ҳар бир йўналишда унинг ўзига хос предмети бўлиб, у қонунчиликда кўрсатилган. Суд иш юритувида унинг предмети ва ваколатлари Ўзбе кистон Республикаси ЖПК билан белгиланади. Прокурорлар Конституция, қонунларнинг ҳамда қонуности ҳужжатларининг ижроси устидан назорат қилади. Назоратнинг умумий предметига қуйидаги умуммажбурий норматив актлар кирмайди (уларнинг қонунийлиги устидан прокурор назорат

қилмайди, аксинча, уларнинг жойлардаги ижроси прокурор назоратининг предмети бўлиши мумкин) : - Президент Фармонлари; - Вазирлар Маҳкамасининг қарор ва фармонлари . Буларнинг ижросини , биринчи ўринда, Президент аппарати нинг назорат органлари амалга оширади. Қолаверса, уларнинг жойлардаги ижроси прокурор назоратининг предмети бўлиши мумкин. Лекин, шундай қонунлар борки, уларда бевосита Президент Фармонлари ёки Вазирлар Маҳкамаси қарорига ҳавола қилинади, яъни ҳавола ва бланкет нормалар, булар бевосита прокурор назо ратига киради. Прокурор Ўзбекистон Республикаси Президенти, Олий мажлиси, Вазирлар Маҳкамасининг қонунларни қандай ижро этаётганлиги устидан назорат қилиш эмас, балки улар то монидан қабул қилинган Қонун, Фармон, Фармойиш ва Қарор ларни ижросини таъминлаш вазифасини амалга оширади. Бундан ташқари Ўзбекистон Республикасида ратификация қилинган, Ўзбекистон қонунчилиги нормаларидан устун бўлган халқаро нормаларнинг ҳам ижросини таъминлайди. Мисол қилиб: 1993 йилдан “ талабларни бажариш юзасидан ҳуқуқий ёрдам тўғрисида ” ги Конвенция (Минск)да талаб қилувчи томонлар ўртасида текширув мавжуд бўлса, унинг давлатчилиги нинг моддий ва процессуал нормалари қўлланилади. Буларнинг ижроси бевосита прокуратурага тегишли бўлади. Содир этилган жиноятлар учун жиноий таъқиб қилиш – функциясини бошқа ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар тергов ни тегишли шакл ва тартибида амалга оширадилар. Ҳар қайси давлат-ҳуқуқий тизим дастлабки тергов олиб бо риш борасида ўзининг махсус аппаратига (Ўзбекистон Республи касида Прокуратура, МХХ, ИИВ) эга бўлиб, бу борадаги ўз фао лиятини жиноят процессуал қонунчилик асосида олиб боради. Тергов олиб бориш идоралари турли давлатларда

турлича номла ниши мумкин. (Масалан, АҚШда Прокуратура органи Атторней хизмати деб номланади, Милиция – Полиция деб аталади, Феде рал Тергов Бюроси “ФБР” терговларни олиб борувчи асосий идо ра ҳисобланади). Ўзбекистон Республикаси Жиноят - процессуал қонунчилиги да терговга тегишлилик тушунчаси мавжуд бўлиб, прокуратура ҳам шундай тегишлилик асосида терговни амалга оширади. Унинг таркибига назорат фаолияти билан бирга, таркиби ва ха рактерига боғлиқ жиноятлар белгиланган. Бу борадаги прокурорнинг бошқа давлат органларидан фарқ қилувчи томони шундан иборатки, у ҳар қандай жиноятни, терговга тегишлилигидан қатъи назар бўйсунувчи терговчи ёки прокурорга бериши мумкин. Прокурор фаолиятининг асосий мезони қонунийлик ҳолати ҳисобланади; тегишли ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган ходим ларининг квалификацияси ва бошқа ҳолатлар. Бу функцияларнинг асосий хусусиятлари: - Субъектларнинг чегараланганлиги. - Фаолиятининг фақат қонунда белгиланган тартибда амалга оширилиши. - ЖПКга асосан тегишли восита ва усулларни қўллаш. Бу функцияни амалга оширишда прокурорнинг ваколатлари универсал характерга эга бўлиб, у мустақил ҳисобланади. Жино ят ишини ўз иш юритувчига олганда терговчи ваколатлари билан бирга ўзининг прокурорлик ваколатларини ҳам сақлаб қолади. Ҳуқуқ ижодкорлиги фаолиятида иштирок этиш – бу проку ратура органларига юклатилган вазифа жамиятнинг жуда кенг доирасини қамраб олади. Бу фақат қонунда белгиланган доирада амалга оширилиши сабабли, прокурорлар нафақат қонунларнинг ижроси ҳақида , балки ҳуқуқий тартибга солиш ҳақида ҳам хабардор бўла дилар. Бу ўз навбатида жамият ва давлат эҳтиёжларига мувофиқ ҳуқуқни қўллашни назарда тутади.

Прокуратура органларининг маркази ривожланишининг турли босқичларида ҳуқуқ ижодкорлигининг фаолиятида турли шаклларда қатнашган. 1992 йил 8 декабр даги Ўзбекистон Республика си Конституциясига мувофиқ Бош прокурор ва қонунчилик та шаббусига эга бўлган қуйи турувчи прокурорлар ҳуқуқий актлар ни ўзгартириш, тўлдириш, бекор қилиш ёки бошқа қонун ва ҳуқуқий актларни қабул қилиш ташаббуси билан чиқишлар мум кин. Барча прокурорлар систематик тарзда у ёки бу доирада иж тимоий муносабатларни тартибга солувчи амалдаги қонунлар нинг амал қилиш ҳақида, бу қонунларнинг камчиликлари ёки му аммолари тўғрисида, қонунларга ёки уларнинг алоҳида нормала рига шарҳ бериш масаласини ҳамда бу тўғрисидаги ахборотларни тегишли орган ҳамда Бош прокурорга беради. Бу ишлар билан Ўзбекистон Республикаси прокуратурасида ги «Қонунларни мужассамлаштириш ва ҳуқуқ тарғибот» бўлими шуғулланади. Лойиҳани киритишда – бу лойиҳанинг киритилишига сабаб ва шароитлар , ундан кутиладиган ижтимоий-иқтисодий натижа лар, уни амалга оширишда моддий ва бошқа ҳаракатлар ва асос лар кўрсатилади. «Прокуратура тўғрисида»ги Қонун прокуратура фаолияти нинг бутун йўналишларини тўртта прокурорлик назорати тар моғига ажратади: 1. Қонунлар ижроси устидан назорат. 2. Фуқаронинг ҳуқуқ ва эркинликларига риоя қилиниши ус тидан назорат. 3. Жиноятчиликка қарши курашни амалга оширувчи идора лар томонидан қонунларга риоя қилиниши устидан назорат. 4. Ушлаб турилганларни, қамоққа олинганларни сақлаш жойларида, жиноий жазоларни ва жиноят–ҳуқуқий таъсирнинг бошқа чораларини ижро этиш чоғида қонунларга риоя этилиши устидан назорат қилиш.

Прокурор назорати тармоқларидан ташқари, прокуратура фаолиятининг бошқа йўналишлари ҳам ажратиб берилади: -жиноятлар юзасидан дастлабки терговни олиб бориш; -жиноятчиликка қарши курашувчи ҳуқуқни муҳофаза қи лувчи идораларнинг фаолиятини мувофиқлаштириш; -қонун ижодкорлиги фаолиятида ҳамда жамиятда ҳуқуқий маданиятни юксалтириш ишида иштирок этиш. Бундан ташқари қонуншунос, прокуратура фаолиятининг судларда жиноят ишлари кўриб чиқилаётганда давлат айбло вини қувватлаш, судларда фуқаролик ишларини, маъмурий ҳу қуқбузарлик тўғрисидаги ишларни ҳамда хўжалик низоларини кўришда иштирок этиш, қонунларга зид бўлган суд ҳужжатлари га протест келтириш каби муҳим йўналишини ҳам белгилаб бер - ган. Прокуратура фаолиятининг янги йўналиши қилиб, солиқ ин тизомини мустаҳкамлашга, солиқ соҳасидаги жиноятлар ва ҳуқуқбузарликларга қарши курашга, шунингдек давлатга етка зилган иқтисодий зарарни қоплашга қаратилган қонунларнинг ижро этилиши устидан назорат қилишни белгилаб берди. Вазир ликлар, давлат қўмиталари, идоралар, фуқароларнинг ўзини - ўзи бошқариш органлари, жамоат бирлашмалари, корхоналар, муас сасалар, ташкилотлар, ҳокимлар ва бошқа мансабдор шахслар томонидан қонунларнинг ижро этилиши устидан назорат қилиш прокуратура фаолиятининг энг биринчи ҳамда жуда ҳам кенг бўлган тармоғи ҳисобланади. Қонун бўйича прокуратура фаолиятининг асосий йўналиши сифатида белгиланмаган бўлсада, вояга етмаганлар ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш, улар томонидан содир этилган жи ноятлар юзасидан тергов олиб бориш ва уларга тааллуқли ишлар бўйича судларда иштирок этиш, вояга етмаган маҳкумларни сақ лаш жойларида қонунларга риоя этилиши устидан назорат про куратура фаолиятининг асосий йўналишларидан бири бўлиб ул - гурган. Чунки, айни йўналиш бўйича алоҳида прокурор ёрдамчи ларининг ажратилиши, ажратиш имконияти бўлмаган , яъни, штат бирлиги

етишмайдиган жойларда ҳам алоҳида ички буйруқ бўйи ча бу масалаларда масъулият маълум бир ходимга юклатилиши ва алоҳида ҳар ойда юқори турувчи прокурорга бир қанча ҳисо ботлар топшириб борилиши бу йўналишни мустақил бир йўналиш деб ҳисоблаш учун асос бўлади. Ҳудди шундай, Ўзбекистон Республикасининг «Прокурату ра тўғрисида”ги Қонунида кўрсатилмаган бўлсада, қишлоқ хўжа лигига оид қонунлар ижроси устидан назорат фаолияти ҳам про куратура фаолиятининг асосий йўналиши деб эътироф этилиши мумкин. Прокурор талаблари бажарилишининг мажбурийлиги Прокурор талаблари бажарилишининг мажбурийлиги Ўзбе кистон Республикасининг «Прокуратура тўғрисида»ги Қонунининг 6-моддасида белгиланган бўлиб, унда кўрсатилишича «Проку рорнинг ҳужжатлар, материаллар ва бошқа маълумотларни тақ дим этиш, тафтиш, текширишлар ўтказиш, мутахассис ажратиш, прокуратурага келиш ва аниқланган қонунбузарликлар хусусида тушунтиришлар бериш, қонунбузарликларни, уларга имконият яратаётган сабаб ва шарт-шароитларни бартараф этиш, шунинг дек қонунга риоя этиш тўғрисидаги ўз ваколатлари доирасида қўяётган талабларини бажариш барча фуқаролар ва юридик шахслар учун мажбурийдир. Прокуратура органлари ўз вазифаларини амалга оширишла ри учун зарур бўлган ахборот, ҳужжатлар ва уларнинг нусхалари мазкур органларнинг талабига мувофиқ бепул берилади. Прокуратура органларида ҳар ярим йилда фуқароларнинг мурожаатлари таҳлил қилиниб, умумлаштирилиб, унинг натижа лари ҳайъат мажлисилари ва тезкор йиғилишларда кўриб чиқила ди. Прокурорнинг талаблари устидан шикоят қилиниши уларнинг ижросини тўхтатиб қўймайди». Шундай бўлсада, прокурорлар хўжалик юритувчи субъектларнинг ички фаолиятига аралаш майди. Прокурорларнинг қонуний талаблари бажарилмаганли ги учун тегишли ва масъул бўлган шахслар қонунда белгиланган тартибда жавобгар бўладилар.

Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 2001 йил 29 август кунги иккинчи чақириқ олтинчи сессиясида Ўзбекистон Республикаси ЖПКга ўзгартириш киритилган бўлиб, бунга кўра, терговчи айблов хулосасини тасдиқламаган ҳамда жиноят ишини қўшимча терговга юборган прокурорнинг фикрига қўшилмаса, унда прокурорнинг қўшимча терговни олиб борилиши лозимлиги ҳақидаги қарорини бажармасдан туриб, жиноят ишига ўз мулоҳа заларини баён қилиб, юқори турувчи прокурорга ўз шикояти би лан жиноят ишини тақдим этиши мумкин. Бу масала жиноий процессуал тартибда ҳал этилганлиги боис, прокурор талаб ларининг бажарилиши мажбурийлиги доирасига киритилмайди. Умуман қолган барча процессуал ҳолатларда албатта, терговчи прокурор билан ўз фаолиятини мувофиқлаштиради, дастлабки терговда амалга оширилиши лозим бўлган тергов ҳаракатларини унинг раҳбарлигида бажаради. Прокурорнинг жиноят ишлари бўйича берган ёзма кўрсатувларининг бажарилиши ҳам терговчи учун мажбурий ҳисобланади. Тергов фаолияти бўйича доимий ва мунтазам назорат прокурор томонидан амалга оширилади. Тер говчилар ўз фаолиятлари бўйича ҳар ойлик, чорак ва йиллик ҳи соботларини прокурорларга топширадилар. Жиноят ишини қўзға тиш, тиклаш, тўхтатиш, тугатиш, бекор қилишга оид процессуал ҳаракатларни ҳамда Ўзбекистон Республикаси ЖПКда қайд этил ган баъзи тергов ҳаракатларини албатта прокурорнинг розилиги ёки махсус рухсатномаси (санкцияси) олинганидан сўнг бажара ди. Эҳтиёт чораси сифатида қамоққа олишда эса, судга қамоққа олиш учун мурожаат ҳужжати бўлган “ илтимоснома” албатта прокурорнинг розилиги билан амалга оширилади. Жиноят процессидаги бу ҳаракатлар ва механизм терговчи нинг мустақиллиги ва қонунийлик тамойилларини поймол эт маган ҳолда ижро этилади. Вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар, фуқароларнинг ўзини - ўзи бошқариш органлари, жамоат бирлашмалари, корхона лар, муассасалар,

ташкилотлар, ҳокимлар ва бошқа мансабдор шахслар томонидан қонунларнинг ижро этилиши устидан назо рат қилишда ўз вазифаларини амалга оширишлари учун зарур бўлган ахборот, ҳужжатлар ва уларнинг нусхалари прокурорга дарҳол тақдим этилиши шарт. Ҳужжатлар, материаллар ва бошқа маълумотларни тақдим этиш, тафтиш, текширишлар ўтказиш, мутахассис ажратиш, прокуратурага келиш ва аниқланган қонун - бузарликлар хусусида тушунтиришлар бериш, қонунбузарлик ларни, уларга имконият яратаётган сабаб ва шарт-шароитларни бартараф этиш, шунингдек қонунга риоя этиш тўғрисидаги ўз ва колатлари доирасида қўяётган талабларини бажариш барча шахс лар учун мажбурий ҳисобланади. Фуқароларнинг ариза ва шикоятларини ҳамда юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш Прокурор ўзига тушган шикоят ёки аризани белгиланган муддатда кўриб чиқиши, зарур чора-тадбирлар кўриши ҳамда ўз қарори тўғрисида аризачига маълум қилиши шарт (Ўзбекистон Республикасининг “Прокуратура тўғрисида”ги Қонуни 32-мод даси). Ҳокимиятнинг тақсимланишини ҳаётга босқичма-босқич татбиқ этилиши муносабати билан, шунингдек, суд ҳокимиятини амалга оширувчи органларнинг ўз фаолиятларидаги мустақилли ги, уларнинг бошқа ҳеч қандай давлат органлари назоратида эмасликлари оқибатида прокурорнинг назорат фаолияти ушбу соҳада ўз аҳамиятини йўқотди ва прокуратура фаолиятининг суд ларда ишларнинг кўрилишида иштирок этиши тариқасидаги махсус йўналиши деб эътироф этила бошлади. Фуқароларнинг ариза ва шикоятларини ҳамда юридик шахс ларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш қонуннинг 7-моддасида белгиланган. Унда қайд этилишича, «Прокуратура органлари фу қароларнинг ариза ва шикоятларини ҳамда юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқадилар, уларнинг бузилган ҳуқуқлари ни тиклаш ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш чора-тад бирларини кўрадилар.

Прокурор фуқароларни ва юридик шахсларнинг вакиллари ни шахсан қабул қилади. Прокурор ўзига тушган таклиф, ариза ва шикоятларни тек шириш вазифасини зарур ҳолларда тегишли давлат бошқаруви, назорат ва текшириш органларига, корхона, муассаса ва ташки лотларнинг мансабдор шахсларига топшириш ҳамда улардан текширишга тааллуқли барча материаллар билан бирга текшириш натижаларига доир ёзма ахборот беришларини талаб қил иш ҳуқу қига эга. Фуқароларнинг ариза ва шикоятлари ҳамда юридик шахс ларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш натижалари бўйича про курор қарор қабул қилади, бу қарор устидан юқори турувчи про курорга шикоят қилиниши мумкин. Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори томонидан фуқа ронинг ариза ва шикояти ёки юридик шахснинг мурожаати юза сиан қарор қабул қилинганидан кейин прокуроратура органлари да улар бўйича иш юритиш тугатилади, янги очилган ҳолатлар бундан мустаснодир». Прокурор ўз зиммасига юкланган вазифани бажара бориб, фуқаронинг ҳуқуқ ва эркинликлари бузилганлиги тўғрисидаги аризалар, шикоятлар ҳамда бошқа маълумотларни кўриб чиқади ва текширади; аризачиларга уларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш тартибини тушунтиради; фуқаронинг ҳуқуқ ва эр кинликлари бузилишининг олдини олиш ва бартараф этиш, қо - нунни бузган шахсларни жавобгарликка тортиш ҳамда етказил ган зарарни қоплаш чора-тадбирларини кўради; Ўзбекистон Рес публикасининг “Прокуратура тўғрисида”ги Қонунининг 22-мод дасида назарда тутилган ваколатлардан фойдаланади. Фуқаронинг ҳуқуқ ва эркинликларининг бузилишини жи ноий хусусиятга эга деб билиш учун асослар мавжуд бўлган тақ дирда прокурор жиноят иши қўзғатади ҳамда уни содир этган шахслар қонунга биноан жиноий жавобгарликка тортилишига доир чораларни кўради.

Фуқаронинг ҳуқуқ ва эркинликларининг бузилиши маъму рий ҳуқуқбузарлик хусусиятига эга бўлган ҳолларда прокурор маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисида иш қўзғатади ёки зудлик би лан ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги маълумотни ва текширув матери алларини маъмурий ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги ишларни кўриб чиқиш ваколатига эга бўлган органга ёки мансабдор шахс га беради. Прокурорнинг ушбу соҳадаги ваколатлари жиноят процес суал қонунчилиги билан (382-388м.), “Прокуратура тўғриси да”ги Қонун (28 - м.) ва бошқа ҳуқуқий ҳужжатлар билан тартибга солинган. ЖПКнинг 382- моддасига мувофиқ, прокурор суришти рув ва дастлабки тергов ҳаракатларини юритишда қонунларнинг ижро этилиши устидан назоратни олиб борар экан қуйидаги ва колатларга эга бўлади: содир этилган ёки тайёрланаётган жино ятлар ҳақидаги ариза ва маълумотларни қабул қилиш, рўйхатдан ўтказиш ва ҳал этиш тўғрисидаги қонун талаблари қай даражада ижро этилаётганлигини ҳар ой камида бир марта текширади; су - риштирувчилар ва терговчиларнинг қонунга хилоф ҳамда асоссиз қарорларини бекор қилади; жиноятларни тергов қилиш, эҳтиёт чорасини танлаш, ўзгартириш ёки бекор қилиш, жиноят тавсифи ни белгилаш, ишда айбланувчи тари қ асида иштирок этишга жалб қилиш, айрим тергов ҳаракатларини бажариш ва жиноят содир этган шахсларни қидириш тўғрисида ёзма кўрсатмалар беради; тергов юритиш ва эҳтиёт чораси сифатида қўлланилган қамоқда сақлаш муддатини узайтиради; ишларни суриштирув ва дастлаб ки тергов органларига қўшимча тергов ўтказиш тўғрисидаги ўз кўрсатмалари билан қайтаради. Прокурор ушбу соҳадаги ўз зиммасига юклатилган вазифани амалга оширишда илгари Ўзбекистон Республикаси Бош проку рорининг 2004 йил 10 декабр кунги “Фуқаролар ва юридик шахс ларнинг мурожаатлари кўриб чиқилишида қонунийликни таъ минлаш тўғрисида”ги 37-сонли буйруғи талабларига қатъий риоя қилиши шарт ҳисобланади.

Фуқаролар томонидан прокуратура органларига қилинган мурожаат 1 ойлик муддат ичида, қўшимча текширув ўтказиш ва ўрганишни талаб қилмайдиган ҳолларда 15 кунгача бўлган муҳ лат ичида ҳал этилиши лозимлиги белгиланган. Ҳал этилиши прокуратура органларига тааллуқли бўлмаган шикоят ва аризалар 5 кундан кўп бўлмаган муҳлатда тегишли идораларга юборилиб, бу ҳақда муаллифларга хабар қилиниши керак бўлган. Прокуратура органларида ҳар ярим йилда фуқароларнинг мурожаатлари таҳлил қилиниб, умумлаштирилиб, унинг натижа лари ҳайъат мажлисилари ва тезкор йиғилишларда кўриб чиқила ди. Ўзбекистон республикаси Бош прокурорининг “Фуқаролар ва юридик шахсларнинг мурожаатлари кўриб чиқилишида қонунийликни таъминлаш тўғрисида”ги 2004 йил 10 декабрь 37-сон буйруғи қабул қилинган бўлиб, унга кўра, "Ўзбекистон Республикаси прокуратураси органларида фуқаролар ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш тартиби тўғрисидаги Йўриқнома тасдиқланган ва 2005 йилнинг 1 январ кунидан амал га киритилиши қайд этилган. Б уйруқда қуйидагилар эътироф этилган:  Фуқаролар ва юридик шахсларнинг мурожаат лари кўриб чиқилишида қонунийликни таъминлаш прокуратура органларининг энг муҳим вазифаларидан бири эканлиги;  Мурожаатларни ўз вақтида, ҳар томонлама ва холисона кўриб чиқиб, фуқаролар ва юридик шахсларнинг бузилган ҳуқуқ ларини тиклаш ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш таъмин ланиши;  Ариза ва шикоятларнинг кўриб чиқилишига виждонан муносабатда бўлиш прокуратура ходимларининг хизмат ҳамда инсоний бурчи деб саналиши шартлиги ва ҳар бир ходимнинг бу борадаги масъулияти оширилиши лозимлиги;  Фуқароларнинг мурожаатлари билан ишлашда асосий эътибор уларнинг ижтимоий, иқтисодий, сиёсий ва шахсий ҳуқуқлари ҳамда

эркинликлари бузилаётганлиги тўғрисидаги ҳо латларга қаратилиши кераклиги;  Прокуратура аралашуви талаб қилинадиган ҳолларда фуқароларнинг бузилган ҳуқуқларини тиклаш ва уларнинг ман фаатларини ҳимоя қилиш учун қонуний чоралар кўрилиши за рурлиги;  Тадбиркорлар, деҳқон ва фермерларнинг мурожаатларига алоҳида эътибор қаратилган. Прокурор назорати ҳужжатлари орқали уларнинг бузилган ҳуқуқларини тиклаш ва қонуний ман фаатларини ҳимоя қилишга эришилиши лозимлиги;  Ушлаб турилган, қамоққа олинган, озодликдан маҳрум этилган ҳамда жиноят-ҳуқуқий таъсирнинг бошқа чораларига тортилган шахсларнинг мурожаатлари жазони ижро этувчи орган ёки муассаса маъмурияти томонидан кўриб чиқилиши қонуний лиги устидан доимий назорат олиб борилиши кераклиги;  Зарур ҳолларда келиб тушган ариза ва шикоятларни тек шириш вазифасини тегишли давлат бошқаруви, назорат ва тек шириш органларига, корхона, муассаса ва ташкилотларнинг ман сабдор шахсларига топшириш ҳамда улардан текширишга таал луқли барча материаллар билан бирга текшириш натижаларига доир ёзма ахборот беришларини талаб қилиш борасидаги вако латлардан фойдаланилиши лозимлиги;  Прокуратура органларига мурожаат қилаётган фуқаролар ва юридик шахслар вакилларини қабул қилишга жиддий эътибор қаратилиши шартлиги;  Қ абулга келган фуқароларга қонун талаблари, мурожаат ни ҳал қилиш тартиби ва муддатлари тўғрисида тушунтирилиши лозимлиги;  Ўзбекистон Республикаси «Фуқароларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги қонуни талабларининг вазирликлар, давлат қўмита лари, ҳокимият ва бошқарув идоралари ҳамда мансабдор шахслар томонидан бажарилиши аҳволи мунтазам равишда текшириб борилиши лозимлиги;

 Аниқланган қонунбузилишларни бартараф этиш, мансаб дор шахсларнинг жавобгарлиги ва масъулиятини ошириш чора лари кўрилиши кераклиги;  Прокуратура органларида ҳар ярим йилда фуқароларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш амалиёти таҳлил этилиб, умум лаштирилиши, унинг натижалари тезкор йиғилишлар ёки ҳайъат мажлисларида кўриб чиқилиши шартлиги . Бош прокуратуранинг фуқаролар мурожаатлари ва хатлар бўлими доимий равишда прокуратура органларида фуқаролар нинг мурожаатлари билан ишлаш аҳволини текшириб борсин, бу борадаги хато ва камчиликларни аниқлаш, прокуратура ходимла рининг масъулиятини ошириш чораларининг кўрилиши лозимли ги қайд этилган. Шунингдек, муҳокама этилаётган масала юзасидан ҳам Бош прокурорнинг махсус йўриқномаси ва низоми қабул қилинган Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг 2004 йил 23 ап релдаги 16–сонли буйруғи билан тасдиқланган Низом қуйидаги кўринишга эга:

Адабиётлар рўйхати: 1.Басков В.И. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида) М.,”Бек” нашриёти, 1998. 2.Давлетов А. Дж. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида). Нукус. Билим.1999. 3.Россия Федерациясида прокурор назорати. (дарслик, рус тилида/ А.А. Чувилёвнинг умумий таҳрири остида/ М., 2000. 4. Иноғомжонова З.Ф. умумий таҳрири остида Жиноят про цесси (умумий қисм, дарслик, ўзбек тилида) Т.: 2002 й., «Янги аср авлоди». 5. Иноғомжонова З.Ф. умумий таҳрири остида Жиноят про цесси (махсус қисм, дарслик, ўзбек тилида) –Т.: ТДЮИ.2003 й. 6. Уголовный процесс. Учебник. Под редакцией Никифоро вой Е.Н. (Учебник, на русском языке.) Т.: 2002 й.

Похожие

Прокуратура - вазифалари, тузилиши ва фаолиятининг асосий йўналишлари

Давлат ва хужалик бошкарув органлари юридик хизмати фаолиятининг асосий йўналишлари

Прокуратура органлари функциялари

Прокуратура органлари фаолияти

Прокуратура органлари ходимлари