Прокуратура органлари фаолияти - Юриспруденция - Рефераты

Прокуратура органлари фаолияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79.5 KB

Прокуратура органлари фаолияти Режа: 1. Прокуратура органлари фаолияти 2. Прокуратура органлари фаолиятининг асосий йўналишлари

Прокуратура органлари функциялари Прокуратура фаолиятининг мазмунини, таркиби ва ҳажмини ифодаловчи ва очиб берувчи тушунча, унинг функциялари ҳисобланади. Қонун прокуратура тушунчасини берар экан, авваламбор, унинг асосий вазифаси қонунларини ижро этиш устидан назорат ҳисобланади. Бошқа нормада прокуратуранинг қонунда белгиланмаган функ цияларни бажаришига йўл қўйилмайди. Шундай қилиб, прокуратура органларининг функциялари деганда, улар ўз вазифаларини амалга ошириш жараёнида қўл лайдиган усул ва воситалар мазмуни тушунилади. Прокуратура фаолиятининг максимал даражада белгиланган аниқ шароити бўлиб функцияларнинг ички ўзаро боғлиқлиги ва белгиланиши ҳисобланади. Прокуратура органларини ташкил этишга сабаб бўлган муҳим функция - бу қонунларнинг бажарилиши устидан назорат ҳисобланади. Прокуратура ўз фаолиятини амалга оширишда назорат функ циясидан ва функция ости вазифасидан фойдаланади. Функция ости вазифаларига қуйидагилар киради:  Вазирликлар, қўмиталар, идоралар, давлат бошқарув ва ҳокимият органлари, ўзини -ўзи бошқариш органлари, ҳарбий бош қарув органлари, назорат органлари, уларнинг мансабдор шахс ларининг қонунларни ижро этиши ва қонун асосида қарорлар қа бул қилинишини назорат қилади.  Вазирликлар, қўмиталар, идоралар, давлат ҳокимият ва бошқарув органлари, ўзини -ўзи бошқариш органлари, ҳарбий бошқарув органлари, назорат органлари ва уларнинг мансабдор шахслари, тижорат ва нотижорат ташкилотларининг бошқарув ва бошлиғи томонидан фуқароларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятини таъминлашлари устидан назорат.  Тезкор-қидирув, суриштирув ва тергов органлари томо нидан қонунларнинг ижро этилиши устидан назорат.

 Жазоларни ва бошқа ҳуқуқий таъсир чораларини ижро этувчи органлар ва муассасалар, қамоқда сақлаш ва ушлаб туриш жойларининг маъмурияти томонидан қонунларнинг ижро этилиши устидан назорат қилиш.  Барча судларнинг иш юритув босқичлари ва инстанцияларида қатнашиш ҳуқуқи. Бунда у судлар устидан назоратни амалга оширмайди, балки суд томонидан чиқарилган қарорларнинг қонунга мувофиқлигини текшириб, зарур ҳолларда протест киритади. Судларнинг қонуний ва асослантирилган қарор қабул қилишига кўмаклашади. Бу функциялар ўзаро боғлиқ ва ўзаро бир-бирини тўлдириб туради. Уларнинг мажмуи-прокурорлик назоратини ташкил этади. Прокуратура фаолиятининг асосий йўналишлари деб номланган ушбу функциялар Ўзбекистон Республикасининг «Прокуратура тўғрисида»ги Қонунининг 4-моддасида белгилаб қўйил ган. Прокуратура органлари фаолиятининг асосий йўналишлари қуйидагичадир:  вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар, фуқаролар нинг ўзини ўзи бошқариш органлари, жамоат бирлашмалари, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, ҳокимлар ва бошқа ман сабдор шахслар томонидан қонунларнинг ижро этилиши устидан назорат қилиш;  фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлашга қаратилган қонунлар ижроси устидан назорат қилиш;  Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучларида, вазирлик лар, давлат қўмиталари ва идораларининг ҳарбий тузилмаларида қонунларга риоя қилиниши устидан назорат қилиш;  тезкор-қидирув фаолиятни, суриштирувни, дастлабки терговни амалга оширадиган органлар томонидан қонунларнинг ижро этилиши устидан назорат қилиш ҳамда уларнинг жиноятчиликка қарши кураш борасидаги фаолиятини мувофиқлаштириш;  жиноятлар юзасидан дастлабки тергов олиб бориш;

 судларда жиноят ишлари кўриб чиқилаётганда давлат айбловини қувватлаш, судларда фуқаролик ишларини, маъмурий ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги ишларни ҳамда хўжалик низо ларини кўришда иштирок этиш, қонунларга зид бўлган суд ҳужжатларига протест келтириш;  солиқ интизомини мустаҳкамлашга, солиқ соҳасидаги жиноятлар ва ҳуқуқбузарликларга қарши курашга, шунингдек давлатга етказилган иқтисодий зарарни қоплашга қаратилган қо нунларнинг ижро этилиши устидан назорат қилиш;  ушлаб турилганларни, қамоққа олинганларни сақлаш жойларида, жиноий жазоларни ва жиноят-ҳуқуқий таъсирнинг бошқа чораларини ижро этиш чоғида қонунларга риоя этилиши устидан назорат қилиш;  қонун ижодкорлиги фаолиятида ҳамда жамиятда ҳуқуқий маданиятни юксалтириш ишида иштирок этиш. Булардан ташқари, прокуратура ўз функцияларини амалга ошириш жараёнида содир этилган жиноятларни жиноий таъқиб қилиш функцияси ҳам мавжуд. Бунинг асосий мазмуни прокурорнинг қуйидаги вако латларида ифодаланади :  ҳар қандай жиноят юзасидан иш қўзғатиш;  тегишли терговчига уни иш юритувига қабул қилишни топшириш;  терговга тегишлиликдан қатъи назар уни ўз иш юриту вига олиш;  терговга тегишлиликдан қатъи назар ишни тергов қи лишни прокуратура терговчисига топшириш.  бундан ташқари прокуратура томонидан ҳуқуқни муҳо фаза қилувчи органларнинг фаолиятини мувофиқлаштириш мустақил функция ҳисобланади. Бунда у ҳуқуқни муҳофаза қи лувчи органларнинг ўзаро ҳамжиҳатликда ҳамда уларнинг вазифаси, мақсадлари, ваколатлари ва уларни амалга ошириш усулларига мувофиқ фаолиятини таъминлаш киради;  яна бир мустақил функцияси бу қонун ижодкорлик функциясидир. Бунда прокурор ўз ваколатларини амалга ошириш жараёнида қонунлардаги

камчиликлар ёки уларга ўзгартириш ки ритиш ёки янгисини қабул қилиш масаласи юзасидан қонунчилик ташаббусига эга бўлган субъектлар ёки шундай ҳуқуқларни амал га оширадиган қуйи ҳокимият ва бошқарув органига шундай так лиф ва лойиҳалар тақдим этади. Функциядан ташқари, прокуратура органлари фаолиятининг асосий йўналишлари тушунчаси мавжуд. Булар ўзаро боғлиқ бўлсада, бир-биридан аниқ фарқланади. Бунда прокуратура жамиятдаги барча ижтимоий муносабат ларни ҳамда давлат-ҳуқуқий тузилмаларнинг ваколатларидан фойдаланган ҳолда назоратни амалга ошира олмайди. Шунинг учун қонун давр талабидан келиб чиқиб, қонунийлик ва ҳуқуқбу зарликни мамлакатда максимал даражада таъминлаш йўналиши ни белгилайди. Қонунларнинг ижро этилиши устидан назорат – ўзининг моҳияти ва мазмуни жиҳатидан ўта мураккаб фаолият ҳисобла нади. Қонун бўйича назорат фаолиятининг турли доираларда тарқалганлиги, ҳар бир доирада у ўзига хос хусусиятларни касб этади. Бундан ташқари турли хил ҳуқуқий воситалар қўллани лади. Бир хил вақтларда прокурорнинг таъсир этувчи чораси информацион характерга эга. Мисол: Давлат бошқарув органининг ноқонуний актига протест киритганда шу орган ёки юқори турувчи органга моҳият жиҳатдан тўғри қарор қабул қилишни тавсия этади. Лекин протест юзасидан ёки тақдимнома юзасидан қарор қабул қилиш, фақат бошқарув органи ёки суд томонидан амалга оширилади. Бир хил вазиятда прокурорлик ваколатлари ҳокимият-ижро характерига эга. Мисол: Суриштирув ва дастлабки тергов даврида, суднинг жазони ёки суд - тиббий йўналишдаги мажбурлов чорасини қўл лаш борасидаги қарорлари ижроси юзасидан. Прокурор назо рати давлат ҳокимият ва бошқарув органлари, хўжалик ва бош қарув органлари, хўжалик юритувчи субъектлар, ташкилотлар, уларнинг мансабдор шахслари томонидан фуқароларнинг,

давлат ва жамият манфаатларини бузувчи қарорига таъсир этиш, қо нунда белгиланган тартиб ва усулда ҳуқуқбузарликнинг олдини олиш, уни олиб келган шароит ва сабабларни бартараф этиш , ҳуқуқларни тиклаш, айбдорларни жавобгарликка тортиш ҳар бир йўналишда унинг ўзига хос предмети бўлиб, у қонунчиликда кўрсатилган. Суд иш юритувида унинг предмети ва ваколатлари Ўзбе кистон Республикаси ЖПК билан белгиланади. Прокурорлар Конституция, қонунларнинг ҳамда қонуности ҳужжатларининг ижроси устидан назорат қилади. Назоратнинг умумий предметига қуйидаги умуммажбурий норматив актлар кирмайди (уларнинг қонунийлиги устидан прокурор назорат қилмайди, аксинча, уларнинг жойлардаги ижроси прокурор назоратининг предмети бўлиши мумкин) : - Президент Фармонлари; - Вазирлар Маҳкамасининг қарор ва фармонлари . Буларнинг ижросини , биринчи ўринда, Президент аппарати нинг назорат органлари амалга оширади. Қолаверса, уларнинг жойлардаги ижроси прокурор назоратининг предмети бўлиши мумкин. Лекин, шундай қонунлар борки, уларда бевосита Президент Фармонлари ёки Вазирлар Маҳкамаси қарорига ҳавола қилинади, яъни ҳавола ва бланкет нормалар, булар бевосита прокурор назо ратига киради. Прокурор Ўзбекистон Республикаси Президенти, Олий мажлиси, Вазирлар Маҳкамасининг қонунларни қандай ижро этаётганлиги устидан назорат қилиш эмас, балки улар то монидан қабул қилинган Қонун, Фармон, Фармойиш ва Қарор ларни ижросини таъминлаш вазифасини амалга оширади. Бундан ташқари Ўзбекистон Республикасида ратификация қилинган, Ўзбекистон қонунчилиги нормаларидан устун бўлган халқаро нормаларнинг ҳам ижросини таъминлайди.

Мисол қилиб: 1993 йилдан “ талабларни бажариш юзасидан ҳуқуқий ёрдам тўғрисида ” ги Конвенция (Минск)да талаб қилувчи томонлар ўртасида текширув мавжуд бўлса, унинг давлатчилиги нинг моддий ва процессуал нормалари қўлланилади. Буларнинг ижроси бевосита прокуратурага тегишли бўлади. Содир этилган жиноятлар учун жиноий таъқиб қилиш – функциясини бошқа ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар тергов ни тегишли шакл ва тартибида амалга оширадилар. Ҳар қайси давлат-ҳуқуқий тизим дастлабки тергов олиб бо риш борасида ўзининг махсус аппаратига (Ўзбекистон Республи касида Прокуратура, МХХ, ИИВ) эга бўлиб, бу борадаги ўз фао лиятини жиноят процессуал қонунчилик асосида олиб боради. Тергов олиб бориш идоралари турли давлатларда турлича номла ниши мумкин. (Масалан, АҚШда Прокуратура органи Атторней хизмати деб номланади, Милиция – Полиция деб аталади, Феде рал Тергов Бюроси “ФБР” терговларни олиб борувчи асосий идо ра ҳисобланади). Ўзбекистон Республикаси Жиноят - процессуал қонунчилиги да терговга тегишлилик тушунчаси мавжуд бўлиб, прокуратура ҳам шундай тегишлилик асосида терговни амалга оширади. Унинг таркибига назорат фаолияти билан бирга, таркиби ва ха рактерига боғлиқ жиноятлар белгиланган. Бу борадаги прокурорнинг бошқа давлат органларидан фарқ қилувчи томони шундан иборатки, у ҳар қандай жиноятни, терговга тегишлилигидан қатъи назар бўйсунувчи терговчи ёки прокурорга бериши мумкин. Прокурор фаолиятининг асосий мезони қонунийлик ҳолати ҳисобланади; тегишли ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган ходим ларининг квалификацияси ва бошқа ҳолатлар. Бу функцияларнинг асосий хусусиятлари: - Субъектларнинг чегараланганлиги. - Фаолиятининг фақат қонунда белгиланган тартибда амалга оширилиши. - ЖПКга асосан тегишли восита ва усулларни қўллаш.

Бу функцияни амалга оширишда прокурорнинг ваколатлари универсал характерга эга бўлиб, у мустақил ҳисобланади. Жино ят ишини ўз иш юритувчига олганда терговчи ваколатлари билан бирга ўзининг прокурорлик ваколатларини ҳам сақлаб қолади. Ҳуқуқ ижодкорлиги фаолиятида иштирок этиш – бу проку ратура органларига юклатилган вазифа жамиятнинг жуда кенг доирасини қамраб олади. Бу фақат қонунда белгиланган доирада амалга оширилиши сабабли, прокурорлар нафақат қонунларнинг ижроси ҳақида , балки ҳуқуқий тартибга солиш ҳақида ҳам хабардор бўла дилар. Бу ўз навбатида жамият ва давлат эҳтиёжларига мувофиқ ҳуқуқни қўллашни назарда тутади. Прокуратура органларининг маркази ривожланишининг турли босқичларида ҳуқуқ ижодкорлигининг фаолиятида турли шаклларда қатнашган. 1992 йил 8 декабр даги Ўзбекистон Республика си Конституциясига мувофиқ Бош прокурор ва қонунчилик та шаббусига эга бўлган қуйи турувчи прокурорлар ҳуқуқий актлар ни ўзгартириш, тўлдириш, бекор қилиш ёки бошқа қонун ва ҳуқуқий актларни қабул қилиш ташаббуси билан чиқишлар мум кин. Барча прокурорлар систематик тарзда у ёки бу доирада иж тимоий муносабатларни тартибга солувчи амалдаги қонунлар нинг амал қилиш ҳақида, бу қонунларнинг камчиликлари ёки му аммолари тўғрисида, қонунларга ёки уларнинг алоҳида нормала рига шарҳ бериш масаласини ҳамда бу тўғрисидаги ахборотларни тегишли орган ҳамда Бош прокурорга беради. Бу ишлар билан Ўзбекистон Республикаси прокуратурасида ги «Қонунларни мужассамлаштириш ва ҳуқуқ тарғибот» бўлими шуғулланади. Лойиҳани киритишда – бу лойиҳанинг киритилишига сабаб ва шароитлар , ундан кутиладиган ижтимоий-иқтисодий натижа лар, уни амалга оширишда моддий ва бошқа ҳаракатлар ва асос лар кўрсатилади.

«Прокуратура тўғрисида»ги Қонун прокуратура фаолияти нинг бутун йўналишларини тўртта прокурорлик назорати тар моғига ажратади: 1 . Қонунлар ижроси устидан назорат ; 2 . Фуқаронинг ҳуқуқ ва эркинликларига риоя қилиниши ус тидан назорат; 3 . Жиноятчиликка қарши курашни амалга оширувчи идора лар томонидан қонунларга риоя қилиниши устидан назорат. 4. Ушлаб турилганларни, қамоққа олинганларни сақлаш жойларида, жиноий жазоларни ва жиноят–ҳуқуқий таъсирнинг бошқа чораларини ижро этиш чоғида қонунларга риоя этилиши устидан назорат қилиш. Прокурор назорати тармоқларидан ташқари, прокуратура фаолиятининг бошқа йўналишлари ҳам ажратиб берилади : -жиноятлар юзасидан дастлабки терговни олиб бориш; -жиноятчиликка қарши курашувчи ҳуқуқни муҳофаза қи лувчи идораларнинг фаолиятини мувофиқлаштириш; -қонун ижодкорлиги фаолиятида ҳамда жамиятда ҳуқуқий маданиятни юксалтириш ишида иштирок этиш. Бундан ташқари қонуншунос, прокуратура фаолиятининг :  судларда жиноят ишлари кўриб чиқилаётганда давлат айбло вини қувватлаш;  судларда фуқаролик ишларини кўришда иштирок этиш;  судларда маъмурий ҳу қуқбузарлик тўғрисидаги ишларни кўришда иштирок этиш;  судларда хўжалик низоларини кўришда иштирок этиш;  қонунларга зид бўлган суд ҳужжатлари га нисбатан протест келтириш каби муҳим йўналишини ҳам белгилаб бер ган.  Прокуратура фаолиятининг янги йўналиши қилиб, солиқ ин - тизомини мустаҳкамлашга, солиқ соҳасидаги жиноятлар ва ҳуқуқбузарликларга қарши курашга, шунингдек давлатга етка зилган

иқтисодий зарарни қоплашга қаратилган қонунларнинг ижро этилиши устидан назорат қилишни белгилаб берди.  Вазир ликлар, давлат қўмиталари, идоралар, фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари, жамоат бирлашмалари, корхоналар, муас - сасалар, ташкилотлар, ҳокимлар ва бошқа мансабдор шахслар томонидан қонунларнинг ижро этилиши устидан назорат қилиш прокуратура фаолиятининг энг биринчи ҳамда жуда ҳам кенг бўлган тармоғи ҳисобланади. Қонун бўйича прокуратура фаолиятининг асосий йўналиши сифатида белгиланмаган бўлсада, вояга етмаганлар ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш, улар томонидан содир этилган жи ноятлар юзасидан тергов олиб бориш ва уларга тааллуқли ишлар бўйича судларда иштирок этиш, вояга етмаган маҳкумларни сақ лаш жойларида қонунларга риоя этилиши устидан назорат про куратура фаолиятининг асосий йўналишларидан бири бўлиб ул - гурган. Чунки, айни йўналиш бўйича алоҳида прокурор ёрдамчи ларининг ажратилиши, ажратиш имконияти бўлмаган, яъни, штат бирлиги етишмайдиган жойларда ҳам алоҳида ички буйруқ бўйи ча бу масалаларда масъулият маълум бир ходимга юклатилиши ва алоҳида ҳар ойда юқори турувчи прокурорга бир қанча ҳисо ботлар топшириб борилиши бу йўналишни мустақил бир йўналиш деб ҳисоблаш учун асос бўлади. Ҳудди шундай, Ўзбекистон Республикасининг «Прокурату ра тўғрисида”ги Қонунида кўрсатилмаган бўлсада, қишлоқ хўжа лигига оид қонунлар ижроси устидан назорат фаолияти ҳам про куратура фаолиятининг асосий йўналиши деб эътироф этилиши мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Абдумаджидов Г.А., Саркисянц Г.П. Правосудие и уголовный процесс Франции., -Т., 1992. 2. Апарова Т.В. Суды и судебный процесс Великобритании. Англия, Уэлься, Шотландия. М.: 1996. 3. Апарова Т.В. Статус судей в Великобритании. /Журнал Российского права. 1999. №7-8. 4. Басков В.И. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида) М., ”Бек” нашриёти, 1998. 5. Безнасюк А.С., Рустамов Х.У. Судебная власть: Учебник для вузов. -М.: ЮНИТИ-ДАНА, Закон и право, 2002.

Похожие

Прокуратура органлари функциялари

Прокуратура органлари ходимлари

Прокуратура органлари кадрлари

Хорижий мамлакатларда прокуратура органлари

Прокуратура органлари фаолиятининг асосий йўналишлари