Хорижий мамлакатларда прокуратура органлари - Юриспруденция - Рефераты

Хорижий мамлакатларда прокуратура органлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

123 KB

Хорижий мамлакатларда прокуратура органлари Режа: 1. Австрия прокуратураси. 2. Прокуратура хизмати ва полиция функциялари 3. Округ прокурорининг асосий функциялари 4. Италия прокуратураси.

Хорижий мамлакатларда прокуратура органлари “Прокуратура органларининг давлат ва жамият ҳаёти даги ролини мухокама қилганда биринчи навбатда мил лий ҳуқуқий тизимдан келиб чиқиш зарур. Шундан ке либ чи қ иб айтадиган б ў лсак, жах о нда прокуратура органларининг хал қа ро стандарти й ўқ . Чунки ҳ ар бир давлат бу ў ринда ўз ига хос й ў налишга эга. Мисол учун, АҚШ, Эстония, Қ оз оғи стон каби давлатларда про куратура давлатнинг ижроия х о кимияти таркибига кир са, Испания, Болгария, Латвия, Грузия каби давлат ларда суд х о кимияти таркибига киради. Франция, Ита лия, Руминия каби давлатларда эса прокуратура суд ва ижроия х о кимияти ў ртасидаги ў ринни эгаллайди 1 . Бугунги кунга келиб давлат органлари тизими ичида прокуратуранинг ў рнидан келиб чик қ ан ҳолд а давлат ларни т ў ртта гуру ҳ га б ў лиш мумкин. 1. Прокуратура адлия вазирлиги таркибига киради ган давлатлар ( А Қ Ш, Польша, Франция, Бельгия, Ни дерландия, Дания, Руминия, Исроил, Япония, Эсто ния, Сурия ). Уларда адлия вазири бир ва қ тнинг ў зида бош прокурор ҳам б ў лиши мумкин. 2. Прокуратура суд тизимига кирадиган давлатлар ( Испания, Колумбия, Болгария, Латвия ). 3. Прокуратура ало ҳ ида давлат х о кимияти ҳ исобланадиган, яъни ижроия ва суд х о кимияти таркибига кир майдиган давлатлар ( Вьетнам, Хитой, Корея халқ Д е мократик Р еспубликаси, Куба ва Лаос ). 4. Прокуратура ёки унга ў хшаш институтлар й ўқ дав латлар ( Буюкбританияда прокуратура инс титути уму ман й ўқ . Давлат айблови Давлат айблови хизмати деган орган томонидан қў ллаб- қ увватланади ). 2 Таъкидлаш жоизки, ҳ амма давлатларда ҳам проку ратура конституциявий институт ҳ исобланмайди. Маса лан, АҚШ конституциясида фак а тгина Бош прокурор лавозими мавжудлиги ва уни лавозимга та й инлаш тар тиби ҳ а қи да с ў з юритилади. Бу турдаги давлатларга про куратура ижро этувчи ёки суд х о кимияти таркибига кирувчи давлатлар киради. Бу ерда прокуратуранинг фаолияти қо нунлар билан тартибга солинади (А Қ Ш нинг 1870 йи л даги «А дл ия

вазирлигини ташкил этиш т ўғ рисида»ги Қ онуни, Италиянинг 1930 йилдаги ЖПК, Франциянинг 1958 йилдаги ЖПК). Японияда прокуратуранинг фаолияти ва ваколатла ри 1944 йилги «Прокуратура т ўғ рисида»ги декрет билан белгиланади. Германияда эса 1877 йилги «Суд тузилма лари т ўғ рисида»ги қ онун билан тартибга солинади 3 . МДҲ ҳ амда Лотин Америкаси давлатларида проку ратура институтининг ҳ уқу қ ий асослари ва асосий ва зифалари конституцияда белгиланган. Уларда прокура тура институтига ало ҳ ида боблар ба ғ ишланган. Лекин баъзи давлатларда прокуратура тоталитар тузумнинг ма ҳ сули деб қаралиб, унга конституцияда ў рин берил маган (Польша) ёки жуда кам ў рин берилган (Литва, Словения, Словакия). Ҳ атто , Россия К онституциясида прокуратура институтига биттагина модда (129-модда) ба ғ ишланиб, унда прокуратуранинг функцияси ҳ а қ ида с ў з юритилмай, фа қ ат ма қ оми ва ташкилий асослари ҳ а қ ида гапирилади. К о зо ғ истонда прокуратура фаолияти П резидентнинг қ онун кучига эга б ў лган «Прокуратура т ўғ рисида»ги Ф ар мони асосида тартибга солинади 4 . Тожикистонда эса «Про куратура т ўғ рисида»ги К онституциявий Қ онун мавжуд. Деярли барча давлатларда прокуратура органлари мустақил ҳисобланиб, прокурорлар фақатгина қонун га буйсунган ҳолда иш юритадилар. Шу билан бирга улар ў з фаолияти даврида сиёсий партия ва ҳаракатларга аъзо ликни тўхтатиб қўядилар ҳамда асосий ишидан ташқа ри бирон-бир фаолият тури билан шуғулланиши мум кин эмас. Улар илмий, ўқитувчилик ва ижодий фаолият билан фақат асосий ишдан бўш вақтда шуғулланишлари мумкин. Прокурорларнинг сиёсатга аралашиши тақиқлана ди. Лекин АҚШда бошқача ҳолат мавжуд. У ерда проку рорлик кўп ҳолларда шахснинг давлат хокимиятидаги юқори лавозимларга эришиши учун асос бўлади. АҚШ нинг баъзи штатларида эса прокурорларга асосий иш дан ташқари хусусий юридик амалиёт билан шуғулла нишга ҳам руҳсат этилган 5 .

Назарий ж иҳ атдан прокуратуранинг вазифасини ик кига б ў лиш мумкин: 1) қ онунлар ижроси устидан назорат; 2) жиноий таъ қ ибни амалга ошириш. Жиноий таъкибни амалга ошириш ў з навбатида учга б ў линади: жиноятларни тергов килиш, дастлабки тер гов устидан назорат қ илиш, судда давлат айбловини қ ў ллаб-қувватлаш. Европа иттифо қ ига кирувчи барча дав латлар ва А Қ Шда прокуратура айнан шу вазифани ба жаради. Жиноий таъкибни амалга оширишда барча проку рорларга жиноят ишини қў з ғ атиш ва унинг қў з ғ атили ши устидан назоратни амалга ошириш юклатилган. Аммо Франция, Германия ва Японияда бу нарса бош қ ача кечади. У ерда жиноят ишини қў з ғ атиш прокура туранинг мутла қ ваколати ҳ исобланади. Аксарият ҳо л ларда жиноят иши қў з ғ атилишининг к о нунийлиги про куратура билан бирга суд томонидан ҳ ам назорат қ или нади. Дастлабки терговни амалга ошириш ҳам хорижий дав лат прокуратура органларининг вазифаси ҳисобланади. Озарбайжон, Арманистон 6 , Грузия, Латвия, Лит ва ва Эстония да прокуратурадан дастлабки тергов ус тидан назорат вазифаси олиб ташланиб, фа қ атгина су риштирув ва тезкор қид ирув фаолияти устидан назорат са қ ланиб қ олган. Бу давлатларда бир ва қ тнинг ў зида ҳ ам дастлабки тергов устидан назоратни, ҳ ам судда давлат айбловини қ увватлаб б ў лмасликдан келиб чиқ қ ан. Прокуратура тизими марказлаштирилган ёки мар казлаштирилмаганлиги к ў п ҳо лларда давлатнинг маъ м урий-худудий тузилишига бо ғ ли қ дир. Агар давлат маъ мурий тузилишига к ў ра федератив б ў лса унда прокура тура тизими тўли қ марказлаштирилмаган б ў лади. Ми сол учун А ҚШ. Хорижий давлатларда прокурорларни лавозимга тай инлаш (сайлаш) жараёни турличадир. Ўзбекистон Конституциясига к ў ра Президент мам лакат Бош прокурори ва унинг ў ринбосарларини лаво зимга тайинлайди ва кейинчалик Олий Мажлис тасди ғ ига киритади 7 . Беларус, Германия, Қо зо ғ истон, Озар байжон 8 , Албания каби давлатларда ҳам Бош проку рор шу тартибда сайланади. Словакияда эса Бош проку рор парламентнинг таклифига биноан Президент то монидан тайинланади.

Россия ва Грузияда Бош прокурор давлат раҳбари нинг таклифига биноан парламент ёки унинг юкрри палатаси томонидан тайинланади. Болгарияда эса пре зидент томонидан Олий суд кенгашининг таклифи билан лавозимга тайинланади. Агар П резидент бир марта Олий суд кенгаши таклиф қ илган номзодни маъ қ улла маса ва ушбу номзод такроран таклиф қ илинса, П ре зидент бу сафар уни Бош прокурор лавозимига тайин лашга мажбурдир. Туркия да Бош прокурор кассация суди томонидан таклиф қ илинган бешта номзод ичидан президент то монидан тайинланади. Польша, Эстония ва А ҚШ да Бош прокурор бир ва қ тнинг ў зида Адлия вазири ҳ исобланади ва уларни тай инлаш тартиби ҳукумат аъзоларини лавозимга тайин лаш тартиби билан бир хилдир. М о лдовада Бош прокурор парламент раисининг так лифига биноан парламент томонидан тайинланади. Прокурор ваколатлари муддати ҳ ар бир давлатда ў зи га хосдир 9 . Баъзи давлатларда у муддатсиз, айримларида маълум муддатга тайинланади. Баъзиларида эса то на фа қ ага чи ққ унча мазкур лавозимни эгаллайди. Хулоса қ илиб айтадиган б ў лсак, жа ҳо нда прокура тура органларининг хал қ аро стандарт и мавжуд эмас. Про куратура органларини шакллантириш ҳар бир давлат да унинг ў зига хос миллий, ҳ у қ у қ ий асосларидан келиб чи ққ ан ҳо лда амалга оширилади 1 ” . Австрия прокуратураси. Австрияда расман прокуратура ижроия ҳокимияти органларига киради. Шу билан бирга унинг фаолияти кўпроқ суд ҳокимияти билан боғлиқ. Австриянинг « Прокуратура тўғрисида»ги Қонунида (§ 3, аб.2) прокуратура ҳуқуқни қўриқловчи орган сифатида қаралади. Прокурор лавозимига тайинлаш адлия вазири томонидан амалга оширилади. Номзод учун мажбурий шарт судья бўлиб 2 йил ишлаган бўлиш, Австрияда прокурор суд тизимининг ташкилий структурасининг қисми бўлиб ҳисобланмайди. 1

Прокурор ўз фаолиятида унга бериладиган кўрсатмалар билан чекланган, лекин ижроия ҳокимияти органларининг чиновникларига нисбатан чекловлар камроқ даражададир. Бошқача қилиб айтганда, прокурор энг юқори чиновникларнинг бири ҳисобланади. Федерал адлия вазирининг обер-прокурорга, обер прокурорнинг эса ўзининг бўйсунивидаги прокурорга муайян (аниқ) иш билан боғлиқ (айблов эълон қилиш, иш қўзғатишни бекор қилиш) берилган ҳар қандай кўрсатмаси тегишли тарзда изоҳланган, ёзма шаклга эга бўлган ва асослантирилган бўлиши лозим. Прокурор ҳар қандай чиновник каби, нафақат жиноят қонунчилигига зид бўлган кўрсатмани, балки унинг фикрича судга тақдим этилиши мумкин бўлмаган кўрсатмаларни бекор қилишга ҳақли. Прокурор адлия вазири кўрсатмаларига амал қилиши шарт. Австрия прокурори нинг вазифаси жиноят ишини кўриш давомида жазо тайинлаш билан боғлиқ масалаларда давлат манфаатини ҳимоя қилиш. Австрияда прокуратура органлари назорат функциясини амалга оширмайди. Австрия ЖПКнинг 1-моддаси 2 §га мувофиқ жиноят ишларининг судда кўрилиши фақат айбловчи (прокурор) аризасига кўра бошланади. Прокурор жиноят ишини қўзғатиш, айблов эълон қилиш, ишни тугатиш масалаларини ҳал қилиш ваколатига эга. У хатто жиноят ишининг суд муҳокамаси босқичидан ҳам айбловни чақириб олиши мумкин. Фақат прокурор жиноят ишини қўзғатиш ёки тугатишни ҳал қилади. Суд жиноят ишини қўзғатиш ва кўриш ваколатига қачонки, прокурорнинг эътирози бўлмасагина ҳақли. Бундай ҳолларда фақат суд айблов эълон қилишнинг қонунийлигини текширади. Қўшимча айблов (субсидар айблов)нинг эълон қилиниши яъни жабрланувчи томонидан прокуратура ишни тугатгандан сўнг давом эттирилиши ҳам мумкин. Дастлабки тергов босқичида айбловни тайёрлаш приципи кетма-кетлик билан амалга оширилади, лекин бундай кетма-кетлик Германиядагидан фарқ қилади, чунки Германияда тергов ҳаракатлари тергов судьяси томонидан суд

жараёнида олиб борилади. Бироқ тергов судьяси очиқ суд жараёнида қарор чиқарувчи судья сифатида қатнашмайди. Жиноят процессида прокурор процесс тарафларидан бири ҳисобланади ва объективликка риоя қилиши лозим. У айбдор жазоланиши ва айбсиз оқланиши мақсадида айбланувчини ҳам оқлайдиган ҳам айблайдиган ҳолатларни аниқлаши ва текшириши шарт. Прокурор ўз меҳнати учун давлат бюджетидан тўланадиган ҳақ унинг объектив бўлишига тўсқинлик қилмайди, чунки маош миқдори қонун билан тайинланади. Объективлик тамойили прокурорга нафақат айбловчи бўлишга, балки қонунийликни таъминланишининг кафили бўлишга ёрдам беради. Бу процесснинг ҳар қандай босқичига, шу билан бирга суд қарорига протест келтириш босқичига ҳам тегишли. Объективлик тўғрисида гапирганда Австриянинг Олий Судида Бош прокуратуранинг мавжуд бўлишига эътибор бериш лозим. Бош прокуратура айблов органи ҳисобланмай, фақат Олий судда суд қарорига протест келтириш воситаларига нисбатан ўз фикрини билдиради. Бош прокуроратура прокуратура органлари тизимига кирмайди. Бош прокурор назорат олиб боришга, прокурорга кўрсатмалар беришга ҳақли эмас. У прокурор фаолияти учун ҳеч қандай жавобгар эмас. Бош прокурор вазифаси - умумий ҳолда жиноят қонунчилигининг бузилишининг олдини олиш, хусусан эса - айбланувчи манфаатлари бузилишига йўл қўймасликдир. Бу вазифасини бажариш учун Бош прокурор ўз ташаббуси билан ёки суднинг қонуний кучга кирган қарорига таянган ҳолда Олий Судга суд қарорини ҳақиқий эмас деб топиш ҳақида даъво киритади. Федерал Олий Суд ушбу шикоятни ўз иш юритувига олар экан, ҳукм чиқариш йўли орқали қонун бузилиши маҳкум учун салбий оқибатлар келтирган бўлса, олдинги ҳукмини бекор қилади. Прокурорнинг объектив бўлиш талаби прокуратура ходимлари шаъни тўғрисидаги Кодексда, Прокуратура тўғрисидаги Қонунда мустаҳкамланган ва уларга биноан прокурор ўз вазифаларини тез, виждонан, беғараз ва ҳолисона бажариши лозим. Прокурор фаолияти устидан назоратни нафақат

адлия вазири орқали парламент, балки инситутлаштирилган халқ адвокати (омбудсман) ҳам амалга оширади. Австрия да прокуратура жиноий таъқибни амалга оширар экан, қонунийлик (қабул қилинаётган қарорнинг ҳуқуқийлиги) тамойилига, алоҳида ҳолларда эса, истисно тарзида мақсадлилик тамойилига амал қилади. Содир қилинган жиноят ҳақидаги маълумот (далолат, аризалар) прокуратурага бир неча манба орқали келади :полиция, жандармерия, жисмоний шахслар, бошқармалар, оммавий аҳборот воситалари. Келиб тушган далолатномалар журналда рўйхатга олинади ва прокурорга берилади. Прокуратура раҳбари ва обер-прокурорлар қуйи прокурорларнинг юритувидаги жиноий ишларни ўз юритувига олиш ҳамда ишларни бир прокурордан бошқа прокурорга олиб бериш ваколатига эга. Прокурорни ишда қатнашаётган шахс билан қариндошлик алоқаси бўлса бу ишни қабул қилиб олишни рад этиши шарт. Прокурорни рад этиш қонунда кўрсатилмаган, яъни жиноят иши қўзғатилган шахс ҳам, жиноят ҳақида маълумот етказган инстанция ҳам бундай ҳуқуққа эга эмас. Қуйи прокурор раҳбарга ўз юритувида бўлган барча муҳим жиноий ишлар ҳақида хабар бериши шарт. Қуйи прокурор ўз ташаббуси билан юқори турувчи прокурор ( оберь-прокурор)ни жамият манфаатини кўзлаб ёки кўрилаётган иш учун аҳамиятли бўлган фактнинг юридик характери аниқ белгиланмаган бўлса ҳабардор қилиши шарт. Ўз навбатида, обер-прокурор ҳудудлараро характерга эга бўлган жиноий ишлар ҳақида федерал вазирни ҳабардор қилиши шарт. Федерал адлия вазири ва алоҳида жиноий ишлар ёки ишлар гуруҳи (одам ўлдириш ёки сиёсий жиноятлар) бўйича обер-прокуратура раҳбари қуйи прокуратуранинг ҳисобот бериши тўғрисидаги кўрсатмалар беришга ҳақли. Суриштирувни полиция ёки суд олиб боради, дастлабки терговни эса, фақат суд амалга оширади. Тергов ҳаракатларини прокуратура олиб бормайди (Германиядан фарқли равишда), у фақат шунга тегишли

кўрсатмалар беришга ҳақли. Прокурор аризаси бўйича оператив- қидирув ҳаракатлар (Қамоққа олиш, тинтув ўтказиш, телефон ва бошқа кўрилмалар орқали сўзлашувларни эшитиш ва ҳ.к) амалга оширилади. Бунинг учун эса мустақил судьянинг кўрсатмаси талаб қилинади. Прокуратура функциясига жиноий иш қўзғатиш ёки тугатиш киради. Ишни тугатиш тўғрисидаги қарорни прокурор ёзма равишда асослантиради ва маълумотни прокурор журналига киритади. Бу материаллар билан танишишга гумон қилинувчи ҳам арз қилувчи ҳам ҳақли эмас. Бундай ҳуқуқ раҳбарга, адлия вазирига ва халқ адвокати (омбудсман)га берилган. Прокурор томонидан ишни судга оширишда 2 процедура мавжуд : Агар 5 йилгача озодликдан маҳрум қилиш таҳлил қилинаётган бўлса, прокурор жазо тайинлаш тўғрисидаги илтимоснома билан чиқади. 5 йилдан кўп муддатга озодликдан маҳрум этишда эса прокурор айблов ҳулосасини тақдим этади. Прокурор суд чиқарган ҳукм устидан апелляция шикояти келтиришга ҳақли (айбланувчи фойдасига ҳам, унга қарши ҳам). Фуқаролик процессида прокурор ролига тўҳталса, бунда охирги пайтларда прокурор ваколати доираси чегараланаяпти. У оталикни тан олиш, никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш, бедарак йўқолган шахсни ўлган деб эълон қилиш тўғрисидаги ишларда қатнашади. Прокурорнинг фуқаролик процессида қатнашиши унинг фаолият ҳажмининг 1 % ини ташкил қилади. Асосан эса, фуқаролик процессида давлат манфаатларини прокурор эмас, молиявий прокуратура, ҳукумат ёки бошқа муассаса адвокат сифатида ҳимоя қилади. Дания прокуратураси. Данияда прокуратура хизматининг асосий вазифаси жиноий ишлар бўйича айбловни қувватлаш ҳисобланади. Прокуратура Адлия вазирлигига бўйсунади. Прокуратура ходимлари давлат хизматчилари бўлиб, маоши аниқ белгиланган. Прокуратура жойлардаги ҳокимиятлардан мустақилдир.

Дания прокуратура хизматининг асосий хусусиятлари қуйидагилардир : суд, полиция ва прокуратура хизмати ваколатларининг аниқ ажратилганлиги; адлия вазири прокуратура хизматининг қарорларини ўзгартириши мумкин (шикоятлар тизими орқали), лекин у прокуратуранинг тезкор ва бошқа ишларига аралашмайди; адлия вазири унга бўйсунувчи прокуратура структураларини молиялаштиради, маблағларни улар ўртасида тақсимлайди; прокуратура хизмати функциялари «Одил судловни амалга ошириш тўғрисида»ги Қонун билан тартибга солинади; Прокуратура хизмати ва полиция функциялари ўзаро боғлиқ . Масалан, бош констебль энг қуйи поғонадаги прокурор вазифасини бажаради. Бундай боғлиқликнинг сабаблари: а) полиция ва жойлардаги аҳоли ўртасидаги кенг алоқа; б) айблов департаменти нафақат ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган, балки ўзига хос «хизмат»дир; в) полицияга ишга қабул қилишнинг кенг имкониятлари (ҳунармандлар, фермерлар, ўқитувчилар ва ҳ.к) унга «яхши ва дўстона полиция» мақомига эга бўлишга ёрдам беради. Прокуратура хизмати ходимлари бўлиб, Олий юридик маълумотли, полицияда 3-4 йил ва округ прокуратура офисида 2 йил ишлаган шахслар қабул қилиниши мумкин. Давлат айбловчиси сифатида қуйидаги шахслар қатнашиши мумкин :  округ прокурори;  давлат айблов департаменти директори;  бош констебль.

Округ прокурорининг асосий функциялари :  жиноий ишларни тергов қиладиган полиция ходимлари устидан назорат қилиш;  полиция ходимлари томонидан жазонинг ижро этилиши устидан текширувни амалга ошириш;  психиатрия бўлимларига жойлаштириш тарзидаги жазо чораларининг ноаниқ муддатларини текшириш кабилардан иборат. Айблов департаменти қуйидагиларни амалга оширади :  округ прокурори устидан назорат;  йўриқномалар чиқариш;  жиноий ишлар бўйича Олий судда иштирок этиш. Қонунга биноан суднинг қамоққа олиш, тинтув, олиб қўйиш тўғрисидаги қарори фақатгина ушбу қарорнинг қабул қилинишидан олдин судда полиция ходими келганидан кейин ёки ундан 24 соат ўтгандан сунг қабул қилиниши мумкин. Ушбу полиция ходими жиноий таъқиб қўзғатиш қўзғатмаслик ҳақида қарор қабул қилади. Унинг иштироки суд музокарасида ҳам шарт ҳисобланади. Вояга етмаганлар ва муомалага лаёқатсиз вояга етган шахсларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишда прокуратура хизматининг роли катта. Бунда прокурор хизмати судга энг адолатли жазо чораларини таъминлашда ва бу жазо муддатини аниқлашда ёрдам беради. Суд жазо муддатининг тўхтатилиши ёки унинг ўзгаришини ҳал қилади. Лекин, прокурор хизмати қонун бўйича эмас, одат бўйича соғлиқни сақлаш хизматидан судланганларнинг соғлиғи ҳақида маълумот олади. Агар бу хизмат ёки шахснинг ўзи ёҳуд қўриқлаш хизмати жазонинг тўхтатилиши зарурати ҳақида арз қилса, иш судга берилади. Дания прокуратурасининг фаолият соҳасига бошқа бошқарув ва ҳокимият тизимларининг фаолият олиб бориши устидан назорат қилиш кирмайди. Дания прокуратураси бундай ваколатга эга эмас. Бошқа хизматлар билан алоқалар тенг ҳамкорлик билан чегараланиб қолади.

Жиноятлар ҳаётнинг турли соҳаларида содир қилиниши мумкин, шу жумладан, атроф табиий муҳит Департаменти, Солиқ бошқармаси тергов олиб бориш бўйича маълум ваколатларга эга. Лекин айблов эълон қилиш прокуратура хизматининг аралашувини тақазо этади, чунки фақат у ишни судга ошириши мумкин. Прокуратура хизматининг бу фаолиятида 2 та хусусият мавжуд:  жиноий иш қўзғатиш ёки қўзғатмаслик масаласини ҳал қилиш учун далилларни тўплаш ва баҳолаш;  ишларни судда кўрилишида иштирок этиш. Италия прокуратураси. Италия – прокуратура органлари ва ижро ҳокимияти органларининг аниқ ажратилганлигининг мисоли дир . Италиядаги прокуратура органларининг мақоми хусусида олимлар ўртасида якдил фикр мавжуд эмас. Айрим олимлар фикрича, Италиядаги прокуратура органлари конституциявий институт ҳисобланади. Айрим олимлар эса, бу фикрни инкор қилиб, ҳатони, Италия Конституциясида прокуратура фаолиятига бағишланган махсус нормалар мавжуд эмас деган фикр билдирганлар. Италия Республикасининг амалдаги Конституцияси 112-моддасига биноан прокуратура органлари жиноий таъқиб фаолиятини амалга оширишлари лозим. Италия прокуратурасининг ваколатлари 1941 йилда қабул қилинган “Суд тузилиши тўғрисида”ги қонун ва процессуал қонунчиликда кенгроқ кўрсатилган. Италияда прокуратура суд тизимига кирса-да, бу тизимда у судлардан фарқли бўлган функцияларга эга. Ҳар бир прокурор суд корпусининг аъзосидир. Прокурорлар судьяларнинг Олий Кенгаши томонидан тайинланади. Улар бир умрга тайинланиб, судья ҳам бўлиши мумкин ва аксинча, судьялар прокурор лавозимида ишлаши мумкин.

Италияда прокуратура органлари Франциядаги прокуратура органларига ўхшаб, икки томонлама мақомга эга. Бир тамондан, улар суд ҳокимияти таркибига киради ва судлар қошида фаолият олиб боради, иккинчитомондан, улар суд ҳокимияти таркибига киради ва судлар қошида фаолият олиб боради, иккинчи томондан у ташкилий жиҳатдан адлия вазирлилига бўйсунади. Прокуратура органлари ходимлари Италияда суд корпусининг магистрлари ҳисобланади, яъни уларнинг мақоми судьялар мақоми билан бир хил ҳисобланади. Шу билан бир вақтда адлия вазирлиги назароти остида фаолият олиб борадилар. Бу назорат чекланган хусусиятга эга бўлиб, адлия вазирлиги таркибидаги махсус инспекция томондан амалга оширилади. Ҳар бир прокурор функционал мустақилликка эга бўлиб, суд магистрати сифатида уни ишдан четлаштириш бевосита Конституциянинг 104-107 моддалари билан тақиқланган. Прокуратура давлат органи сифатида Кассацион суд,аппеляция суди вояга етманганлар ишлари бўйича трибуналлар ва умумий юрисдикция трибуналлари қошида фаолият олиб боради. Бош прокурорлар Кассация ва апелляция судлари қошида, республика прокурорлари қуйи турувчи трибуналлар ҳузурида фаолият олиб боради. Кассация суди ҳузурида 300 дан ортиқ магистратлар фаолият олиб бормоқда. Италия прокуратурасида маркакзлашган раҳбарлик мавжуд эмас. Ушбу ҳолат магистратуранинг мустақилиги билан асосланади. Прокуратуранинг турли бўлимлари ўртисида, бўйсуниш муносабатлари эмас, суд ишининг қайси инстанцияга мансублиги бўйича, функционал субординация (мувофиқлаштириш) мавжуд. 1992 йилда уюшган жиноятчилик соҳасида терговни самарали мувофиқлаштириш учун округларнинг асосий шаҳарларида жойлашган трибуналлар қошида прокуратураларда мафияга қарши курашиш бошқармалари тузилди.

Бу бошқарма шу хилдаги ишлар бўйича ихтисослашган магистрантлардан ташкил этилди. Кассацион суд ҳузуридаги Генерал прокурор қошида тузилаган мафияга қарши курашиш миллий бошқармасига қуйи бошқармалар фаолиятини мувофиқлаштириш вазифаси юклатилади. Конституциясининг 105-моддасига мувофиқ магистратура олиб кенгаши (судларининг ўз-ўзини бошқариш органи) магистратларни тайинлаш, алмаштириш, хизмат бўйича кўтариш уларга нисбатан интизомий жавобгарлик чораларини кўллаш масалаларини ҳал қилади.Бу ваколатлар ижроии ҳокимиятидан мустақил равишда амалга оширилади. Адлия вазири магистратлар учун мажбурий бўлган ички тартиб интизом қоидаларини қабул қилиши орқали улар билан муносабатда бўлади. Прокуратура органлари берилган воколатларга кўра қонунларга риоя этилишини текширади, одил судловнинги тез ва самарали амалга оширилишига ёрдам беради, давлат, юридик шахслар, муомалага лаёқатсиз фуқароларнинг ҳуқуқва манфаатларини ҳимоя қилади, жиноят содир қилинганлиги учун жазо тайинланишини таъминлайди, хавфсизликни сақлаш учун тегишли чоралар кўради. (Суд тузилиши тўғрисидаги қонунинг 73- моддаси). Прокуратура органлари бундай ташқари жиноий ишларни қўзғатади дастлабки терговни ўтказади, суд полицияси органларига раҳбарлик қилади, терговни назорат қилувчи судьялардан шахснинг эркинлигини чеклаш билан боғлиқ бўлган чоралар қўллашни талаб қилади, судларда айбловни қувватлайди ва суд қарорларига протестлар келтириди. Жиноят ишлари бўйича охирги айбловни бошқа давлат органларидан тайинланган шахслар, преторлар (мисол учун, полиция офицерлари) ҳам қўллаб қувватлаши мумкин. Прокурорлар шунингдек, қонунда кўрсатилганфуқаролик ишларини кўриб чиқишда, кассация суди томонидан кўрилаётган барча ишларда иштирок этадилар.

Жиноятларни тергов қилиш суд полицияси органлари, преторлар(кейинги даврда преторлар тергов судьяси сифатида ишларни ўзлари кўриб чиқмоқдалар) республика прокурорлари, тергов судьялари томонидан олиб борилмоқда. Тергов судьялари трибунал аъзолари орасидан тайинланиб, ўзларига берилган ишлар ва присяжнийлар (маслаҳатчилар)судига таалуқли бўлган ишларни кўриб чиқадилар. Прокуратуранинг Италияча моделида иерархик юксалиш йўқ . Турли даражадаги прокурорлар ўртасида ҳеч қандай иерархик тобелик йўқ. Ҳар бир прокурор ўз ваколатида мутлақо мустақил ва тўла автономиядан фойдаланади. Прокурор дискрацион ҳуқуққа эга экан. Қонунийлик тамойили суд тартибига риоя қилишни талаб қилади. Мажбурлов чоралари тўғрисидаги қарорни тергов судьяси қабул қилади, агар иш жуда тезкорликни талаб қилмаса. Тергов тугаганда прокурор ишни дастлабки муҳокама ўтказадиган судьяга беради ва бу судья айблов эълон қилиш учун далилларнинг етарлилиги ёки айбловдан воз кечиш кераклигини ҳал қилади. Аслида прокурорлар ўзининг суддан олдинги функцияларини суд назорати остида амалга оширадилар. Ит а лия прокуратурасининг суддаги ваколатлари бошқа давлатлар прокуратураларининг шундай ваколатларидан торроқ. Италия прокуратураси айбловдан воз кечишга ҳақли эмас. Прокурор суддан судланувчига оқлов ҳукми чиқаришни сўраши мумкин, лекин судья далилларни баҳолаб бунга норозилик билдириши ҳам мумкин. Италия прокуратурасини жиноят процессининг бирор-бир тарафи эмас, балки «одил судлов органи» деб аташ тўғрироқ бўлади, чунки прокурор дастлабки тергов даврида барча айблайдиган ва оқлайдиган далилларни олиши шарт. Конституциянинг 104-моддасига кўра прокуратура ҳар қандай ташқи таъсирлардан мустақилдир. Жиноят ишлари бўйича тергов ҳаракатларини олиб бориш жараёнида прокурор фақат қонун ва ўз виждонига бўйсунади, бунинг учун эса у ташқи кўрсатмалар ва шартлардан ҳоли бўлиши шарт.

Жиноят иши кўрилар экан (дастлабки тергов муддати – 6 ой) прокуратура суд полицияси офицерлари ва агентларидан ташкил топган аппаратига таянади. Зарурат бўлганда прокуратура тергов ишлари бўйича ўз ваколатларини ўзининг бўйсунувидаги давлат полициясининг карабинерлар армияси ва молиявий гвардиянинг агентлари ва офицерларидан иборат бўлган махсус бўлимга топшириши мумкин. ЖПКнинг 330-моддасига биноан прокуратура ўз ташаббуси билан у ёки бу шахс томонидан содир этилиши мумкин бўлган жиноят ҳақида гумон қилинганда ҳар қандай факт, ҳар қандай ҳолатни текширишга ҳақли. Бу текширишлар натижасида прокурор дастлабки суриштирув бошлаш ҳақида қарор қабул қилиши мумкин. Прокурор суриштируви барча процессуал нормаларга риоя қилиш билан ўтказилади.

Адабиётлар рўйхати: 1.Басков В.И. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида) М.,”Бек” нашриёти, 1998. 2.Давлетов А. Дж. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида). Нукус. Билим.1999. 3.Россия Федерациясида прокурор назорати. (дарслик, рус тилида/ А.А. Чувилёвнинг умумий таҳрири остида/ М., 2000. 4. Иноғомжонова З.Ф. умумий таҳрири остида Жиноят про цесси (умумий қисм, дарслик, ўзбек тилида) Т.: 2002 й., «Янги аср авлоди». 5. Иноғомжонова З.Ф. умумий таҳрири остида Жиноят про цесси (махсус қисм, дарслик, ўзбек тилида) –Т.: ТДЮИ.2003 й.

Похожие

МДҲ ва хорижий мамлакатларда прокуратура органларининг фаолияти

Прокуратура органлари функциялари

Прокуратура органлари фаолияти

Прокуратура органлари ходимлари

Прокуратура органлари кадрлари