Номусга тегиш жиноятини тергов қилиш - Юриспруденция - Рефераты

Номусга тегиш жиноятини тергов қилиш

Загружено в:

16.09.2022

Скачано:

0

Размер:

125.5 KB

Н омусга тегиш жиноятини тергов қилиш Режа: 1. Номусга тегиш жиноятини криминалистик тавсифи 2. Дастлабки тергов ҳаракатлари 3. Вояга етмаганлар номусига тегиш жиноятини тергов қилиш

Номусга тегиш жинояти - шахсга қарши қаратилган оғир жиноятлардан биридир. Криминалистик тавсиф шу билан белгиланадики, бунда терговчи номусга тегиш ким томонидан содир этилганлигини аниқлаш билан бир қаторда, жабрланувчи ушбу жиноятни содир этган деб кўрсатаётган шахсга туҳмат қилмаётганлигини аниқлаши лозим бўлади. Ушбу жиноят асосан гувоҳларсиз содир этилади, шунингдек ҳар бир шахснинг шахсий ва жинсий ҳиссиётларига дахлдордир. Бу ҳолатлар жабрланувчи томонидан кўрсатма берилганда ўз ифодасини топади. Бу каби жиноятларни тергов қилиш амалиёти жабрланувчига ўтказиладиган таъсир кучлилигидан далолат беради. Манфаатдор шахслар жабрланувчини алдаб ўзига оғдириб олиши, уйланишни ваъда қилиши ёки турли хил таҳдидлар, қўрқитишларни амалга ошириши ва бошқа йўллар билан руҳий таъсир ўтказиши мумкин. Кўп ҳолларда жабрланувчи ўз кўрсатмаларини ўзгартиради, яъни ҳодиса содир бўлмаган ёки умуман бошқа номаълум шахс томонидан содир бўлган ёҳуд жинсий алоқа ихтиёрий бўлган, деб ўз аризаларини қайтариб оладилар. Бу тоифадаги жиноятларда жабрланувчининг кўрсатмалари далилларни баҳолашда муҳим аҳамиятга эга. Шунинг учун жабрланувчининг кўрсатмаларини ҳар томонлама ва синчковлик билан холисона текшириш лозим. Чунки айрим ҳолатларда жабрланувчи турли мотив-мақсадларда айбланувчига туҳмат қилиши ҳам мумкин. Номусга тегиш жиноятларининг содир этилиш усулини иккига бўлиш мумкин. Биринчи усулда жабрланувчига тўсатдан ҳужум қилиш орқали содир этилади, тажовуз очиқ жойда ёки биноларда бўлиши мумкин. Бу ҳолатда ҳақорат сўзлар ва жисмоний куч ишлатиб ёки бирон-бир восита орқали таҳдид қилиниши мумкин. Ёрдамга чақириш, қаршилик кўрсатишни бартараф қилиш мақсадида жабрланувчини оғзи ёпилади, қўллари боғланади, наркоз ҳам ишлатилиши мумкин. Кўп ҳолларда жабрланувчининг кийимлари

йиртиб ташланади. Иккинчи усулда жиноятчи жабрланувчи билан таниш бўлган ёки биринчи танишиш пайтида қўлланилади. Бундай ҳолатда ҳам ҳужум тўсатдан бўлиши мумкин. Лекин, бундан ташқари бошқа усуллар ҳам қўлланилади. Жабрланувчи дастлаб маст ҳолатга келтирилади, унинг диққатини турли суҳбатлар, турли предметлар, пейзажлар, парнографик суратлар томоша қилиш билан чалғитадилар. Жабрланувчининг иссиқ хонада ўзининг устки кийимини ечишдан фойдаланадилар. Баъзан жинсий мулоқотга оид гаплар ва ҳатти-ҳаракатлар қўлланилади. Бу охирги усуллар одатда вояга етмаганлар ва ақли заифларга нисбатан қўлланилади. Юқоридаги усуллар шуни кўрсатадики, бундай жиноят ишларида жабрланувчи ва айбланувчининг ҳулқини далиллар йиғиндиси асосида номусга тажовуз қилинганми ёки йўқлигини баҳолаш муҳим аҳамиятга эгадир. Бундай тоифадаги ишларда излар ва ашёвий далиллар, жабрланувчи, айбланувчининг танасидан, кийимларидан ва ҳодиса содир бўлган жойдан олинади (тан жароҳатлари, биологик излар, микрозаррачалар, ҳодиса содир бўлган жойнинг ҳолатини ўзгариши). Номусга тегиш жиноятидан қолган айрим излар тезда йўқолиш характерига эга (қон, сперма, жинсий аъзоларидаги айрим излар). Шунинг учун терговчи бу изларни тезда топиши ва қайд қилиши, уларни синчиклаб текшириши лозим. Бу далиллар кейинчалик жабрланувчи ва айбланувчи, гувоҳларни кўрсатмаларини текшириш имкониятини беради. Номусга тегиш жинояти бўйича қуйидаги версиялар юритилади. Айблов версияси: айбланувчи, жабрланувчининг эркига қарши унинг номусига теккан; айбланувчи ҳодиса жой и да бўлган деган версия илгари сурилади. Ҳимоя версияси: айбланувчи ҳодиса содир бўлган жойда бўлмаган, жинсий алоқага киришмаган ёки аризачининг х оҳиши билан жинсий алоқага киришган, жабрланувчи айбдор шахсни таърифлашда янглишган ёки атайлаб

қасддан ушбу шахсни кўрсатмоқда, аризачига ҳеч ким тажовуз қилмаган деган фикр илгари сурилади. Номусга тегиш жиноятларини тергов қилишда қуйидаги ҳолатлар исботланиши лозим: - зўрлаш аломатлари мавжуд ёки мавжуд эмаслиги; - агар зўрлаш аломати мавжуд бўлса, қачон, қаерда ва қандай ҳолатда содир этилган; - зўрлаш жисмонан ёки руҳий кўринишга эга эканлиги; - жабрланувчи о ғир аҳволга тушганми, у нимада ифодаланади; - жабрланувчининг аҳволи қандай, унинг ёши, соғлиғи, эркак (аёл) кишиларга бўлган умумий муносабати қандай; - айбланувчининг тавсифи, ёши, жабрланувчига бўлган муносабати, руҳий ҳолати, судланганлик ҳолати; - номусга тегиш гуруҳ томонидан содир этилганда ҳар бирининг роли; - номусга тегиш қандай оқибатларни келтириб чиқарган; - тан жароҳатларининг сабаби; - ҳ омиладорлик ҳолати; - таносил касаллиги билан зарарланмаганми; - моддий ва маънавий зарар; - жиноятнинг сабаби ва шароити. Дастлабки тергов ҳаракатлари Бундай жиноят ишларига икки ҳолат хосдир: айбланувчи, жабрланувчи билан таниш ёки нотаниш. Бу ҳолатларни бир-биридан фарқи шундаки, айрим ҳолатларда нотаниш киши жабрланувчига бирдан тажовуз қилмайди, балки танишиш учун ҳаракат қилади. Таниш шахслар кутилмаганда қарши томондан тажовуз қиладилар, жабрланувчи бундай ҳолатни кутмайди, чунки эркак кишини танийди ёки уни тажовуз пайтида кўрмай қолиши ҳам мумкин. Юқоридаги икки ҳолатни текширишда қуйидаги масалалар ҳал қилинади; жинсий алоқада бўлганлик факти мавжудми, жисмоний ёки руҳий

зўрлик излари мавжудми ва қандай даражада. Жинсий алоқада бўлганлик изларини, зўрлик аломатларини ва жиноятини аниқлашда жабрланувчи сўроқ қилинади, тезкор-қидирув ҳаракатлари ўтказилади, ҳодиса содир бўлган жой текширилади, жабрланувчи, гумон қилинувчига нисбатан суд тиббиёт экспертизаси тайинланади, тинтув ва бошқа тергов ҳаракатлари ўтказилади. Жабрланувчини сўроқ қилиш. Жабрланувчини сўроқ қилиш муҳим аҳамиятга эга. Терговнинг йўналиши унинг натижасига боғлиқ. Шуни эътибордан четда қолдирмаслик керакки, жабрланувчи руҳий тушкунлик ҳолатида янглишиши мумкин. Шунинг учун сўроқ қилиш режа асосида, натижаси эса ҳар томонлама текширилиб кўрилиши лозим. Сўроқда жиноят содир қилинган вақт, тажовуз жойи, тажовуз тўсатдан қилинганми ёки жабрланувчи қандай усулда қаршилик кўрсатган, бақирганми, ёрдамга чақирганми, қандай овозда, тажовузчини тишлаганми ёки тирнаганми, жинсий алоқа охирига етказилганми, агар охирига етказилмаган бўлса нима сабабдан, тажовуз натижасида жабрланувчининг танасида қандай жароҳатлар мавжуд. Жабрланувчи тажовузга қадар жинсий алоқада бўлганми, бўлган бўлса қачон (аниқ вақти) ҳомила ёки ҳайз (ой кўриш) ҳолати мавжуд ёки мавжуд эмаслиги аниқланади. Шунингдек, тажовуз пайтида жабрланувчининг устида бўлган кийимлари сақланиб қолганми ёки қолмаганлиги ҳақида батафсил маълумот олинади. Сўроқ жараёнида руҳий зўрлик ишлатилганлигини аниқлаш мақсадида қуйидагилар аниқланади: тажовузчи қандай таҳдид ишлатган, қандай зарар етказишни кўзлаган, қандай ҳуқуқлар бузилган, тажовузчи қачон таҳдидни амалга оширишни кўзлаган, таҳдид қандай кўринишга эга бўлган (сўз билан, ҳаракати орқали, ишора орқали) айбланувчида таҳдидни амалга ошириш учун имкониятлар мавжудмиди ёки шу усулда таъсир ўтказмоқчи бўлганми, жабрланувчи таҳдидни қандай қабул қилган ҳолатни реал ҳолат ёки оддий қўрқитиш сифатида.

Жабрланувчи ожизлик аҳволда бўлганми ёки йўқлигини аниқлаш учун ундан содир бўлган ҳодисани фаҳмлаганми, қаршилик кўрсатиш имконияти бўлганми, спиртлик ичимликни истеъмол қилганми (ҳодиса содир бўлишидан олдин) агарда истеъмол қилган бўлса, қанча ва қандай ичимлик эканлиги аниқланади. Жиноятчи номаълум бўлган ҳолатда батафсил унинг ташқи кўриниши белгилари, идрок этиш шароити аниқланади. Жиноятчини ташқи белгиларини аниқлашда, унинг алоҳида белгиларини назардан четда қолдирмаслик керак. Юриши, гапириш усули, товуши, ўзига хос ҳаракатлари, кийимидаги ва юзидаги алоҳида белгилари аниқланиши лозим. Булардан ташқари, жиноятчи қайси томондан келгани ва қайси томонга кетгани, иш жойи ёки ўртоқларидан бирортасини исмини тилга олган ёки олмаганлиги муҳим аҳамиятга эга. Терговчи жабрланувчининг кўриш, эшитиш, идрок этиш қобилиятига ҳам эътибор бериши лозим. Жабрланувчидан жиноятчини кўрса таниб олиши мумкинлиги сўралади. Жабрланувчидан жиноятчи уни кузатганми, қачон ва у буни қаерда сезиб қолган, жиноятчи билан руҳий алоқага киришганми, қайси йўл билан ҳодиса содир бўлган жойга келганлиги, тажовуздан кейин жиноятчи уни кузатиб қўйганми, деган саволлар бўлиши лозим. Агар жиноятчи жабрланувчи билан таниш бўлса қуйидаги ҳолатлар аниқланиши лозим; содир этилган ҳодисага қадар у айбланувчи билан қандай муносабатда бўлганлиги, учрашганми, қачон, қаерда неча марта; учрашув қандай кечган, айбланувчи жабрланувчини жинсий алоқа қилишга иштиёқ уйғотишга ҳаракат қилганми, уларни муносабатларини бузилишига олиб келган далиллар мавжуд бўлганми (хиёнат, ҳақорат, никоҳдан ўтишни рад қилиш), жабрланувчи айбланувчидан хизмат юзасидан ёки моддий жиҳатдан қарам бўлганми, тажовуздан кейин айбланувчи томонидан жабрланувчига нисбатан ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга хабар бермаслик тўғрисида бирор таҳдид қилинмаганми? Жабрланувчини сўроқ қилиш тактикасига алоҳида эътибор қаратиш

лозим. Агар номусга тегиш содир этилган пайтдан бошлаб тергов ҳаракатлари олиб борилса, аёлга биринчи навбатда имконият яратиши, кийимларини тартибга солишга вақт ажратиши лозим. Ҳар қандай ҳолатда ҳам жабрланувчини аҳволини тўғри баҳолай олиш керак. Бундай ҳолатда терговчидан хушмуомалалик, зийраклик, ғамхўрликни талаб қилади. Агар жабрланувчи тажовуз тўғрисида гапиришга уялса, унга бу ҳақда ҳеч ким билмаслигини ва айбланувчини жавобгарликка тортиш учун асос бўлишини тушунтириш лозим. Жабрланувчи ўз кўрсатмаларида тиббий атамалардан қўллаши ва ёзма тариқасида тақдим этиши мумкинлигини таклиф этиш керак. Сўроқ натижалари ижобий бўлиши учун жабрланувчини катта ёшдаги терговчилар сўроқ қилгани мақсадга мувофиқдир. Жабрланувчини ҳодиса ҳақида сўроқ қилишнинг охирида жабрланувчидан ушбу шахсни жавобгарликка тортиш тўғрисидаги аризани ихтиёрий равишда бераётганлиги сўралади. Агар жабрланувчи ҳодиса содир бўлгандан кейин ўша заҳоти ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга хабар берса (жиноятчи номаълум бўлса), тезда уни қидирув ҳаракатлари ташкил этилади. Терговчи жабрланувчини қидирув ходимлар (билан ўргатилган итларни) олган ҳолда ҳодиса жойига етиб борадилар ва гумон қилинувчи қайси томонга кетган бўлса шу томон йўналиши текширилади. Жабрланувчи ва гувоҳлар кўрсатмалари асосида қидирув ҳаракатлари ташкил этилади. Топшириққа нафақат гумон қилинувчининг анатомик белгилари, балки функционал белгилари ҳам баён этилади. Айрим ҳолатларда жиноятчи бўлиши мумкин жойларда қўриқчи, патруллар ташкил этилади. Агар терговчи гумон қилинувчи шахс тўғрисида бирон-бир маълумот бўлса, суриштирувчига бу маълумотларни етказиб гумон қилинувчининг терговдан яшириниши мумкинлиги ва уни олдини олиш чораларини кўриш тўғрисида топшириқ бериш лозим. Бундай ҳолатларда гумон қилинувчини прокуратура ёки ички ишлар органларига олиб келиш буюрилади. Ҳодиса жойини кўздан кечириш. Ҳодиса жойини кўздан кечириш

жабрланувчини сўроқ қилгандан кейин, иложи бўлса, унинг ҳамкорлигида амалга оширилади. Кўздан кечириш натижасида қуйидагилар қайд этилиши мумкин: биологик ҳарактердаги излар (сперма, қон, сўлак, ҳид, тер) олишувдан қолган қўл, бармоқ излари, жабрланувчи ва жиноятчини ҳодиса жойига қайси томондан келганлиги ва ундан қолган оёқ пойабзал излари, қолдирган ёки тушиб қолган бошқа предметлар. Жабрланувчининг кўрсатмаларини ҳодиса жойида кўздан кечириш, топилган изларни, предметларни аниқлашда муҳим аҳамият касб этади. Бундан ташқари, ҳодиса жойини кўрсатиш вақтида жабрланувчи сўроқ пайтида ёдидан чиқарган ҳолатларни қайта эслаши ва бу ҳақда терговчига тушунча бериши мумкин. Жабрланувчининг ҳодиса жойини кўздан кечиришда иштирокини кўп ҳолларда айбсиз шахсларга туҳмат қилмаётганлигини аниқлаш мақсадида ҳам ташкил этилади. Бундай ҳолларда уни кўрсатмалари батафсил текширилади. Акс ҳолда у тажовуз тўғрисида ёлғон (ўйдирма) кўрсатма бериши ҳам мумкин. Ҳар қандай ҳолатда ҳам жабрланувчини ҳодиса жойини кўздан кечириш жараёнига жалб қилиш ижобий натижалар бериши мумкин. Жабрланувчини иштироки ва ҳар бир берган кўрсатмаси баённомага қайд этилиб борилади. Жиноятчи ҳодиса жойидан ўзи билан тупроқ, чанг ва бошқа моддаларни олиб кетганлигини кўздан кечириш чоғида эътиборга олиш керак. Шунинг учун бу нарсалардан нусхалар олиш лозим. Суд - тибби ёт экспертизаси . Жабрланувчини суд тибби ёт экспертизасидан ўтказиш , олинган кўрсатмаларини текшириш ва ушбу м а са л ани ҳал қилиш йўл ларини белгилаб беради. Экспертиза и мкон қадар зудлик билан ўтказилиши лозим, акс ҳолда тажовуз ва жинсий алоқа излар йўқолиши мумкин. Суд тиббиёт экспертизаси қуйидаги масалаларни ҳал этади: жабрланувчининг жинсий аъзолари ва танасида жароҳатлар мавжудми, унинг ҳарактери, муддати, пайдо бўлиш сабаби, даражаси, нима орқали зарар етказилганлиги, номусга тегиш орқали етказилган бўлиши мумкинми,

жабрланувчи маст ёки потологик ҳолатда бўлган ёки бўлмаганлиги аниқланади. Бундан ташқари, жабрланувчи ҳодисадан олдин ҳам жинсий алоқада бўлганми, таносил касаллигига чалинмаганми, ҳомиладорлиги, жинсий йўлакларида ва танасининг бошқа қисмларида сперма, қон, изларини мавжудлиги, уларнинг гуруҳи аниқланади. Суд-тиббиёт экспертизасига далилий ашёларни жўнатиш муҳим аҳамият касб этади. Яъни жабрланувчининг кийимлари, унда кўпгина биологик ҳарактердаги излар қолиши мумкин. Булардан ташқари, экспертизага ҳодиса жойидан топилган предметлар ҳам юборилади. Айрим ҳолларда жабрланувчининг кийимлари экспертизадан ўтказишда, унинг ўзи ҳам иштирок этиши мумкин. Чунки бу тажовуз изларни тезда топишга ёрдам беради. Суд тиббий хулосасини баҳолашда жабрланувчининг жинсий аъзоларга етказилган зарарни мавжуд эмаслиги, аъзоларни эластик ҳолатини ҳам назарга олиш лозим. Суд-тиббиёт экспертизаси ашёвий далилларни текшираётганда қуйидаги ўзига хос саволларга жавоб беради: текширилаётган объектда қон, сперма, сўлак, соч излари мавжудми, улар инсонга тегишлими, қон гуруҳи қанақа, бу биологик излар аниқ шахсга хослиги аниқланади. Бундан ташқари, суд-тиббиёт экспертизаси доғ, қон, соч, изларни айнан тана қисмини қайси жойидан ажралиб чиққанлигини аниқлаб беради. Сочга нисбатан қуйидаги ҳолатлар аниқланади: узилганми, қирқилганми, агар қирқилган бўлса, қачон, унда ифлосланиш, зарарланиш ёки аниқ предмет излари мавжудлиги аниқланади. Гумон қилинувчини суд-тиббиёт экспертизасидан ўтказиш қуйидаги ҳолатларни аниқлашга ёрдам беради: жабрланувчи билан жинсий алоқада бўлганми, гумон қилинувчининг танасида жабрланган шахс томонидан қаршилик кўрсатиш пайтида етказилган жароҳат мавжуд ёки мавжуд эмаслиги аниқланади. Гумон қилинувчининг кийимидан топилган биологик излар кечиктирилмай олиниши ва суд-тиббиёт экспертизасига юборилиши

лозим. Бундан ташқари, суд-тиббиёт экспертиза ходими томонидан гумон қилинувчининг танасида жабрланувчи кўриши мумкин бўлган татуировка ва ўзига хос бошқа алоҳида белгилари қайд этилиши лозим. Айрим ҳолатлар эксперт олдига гумон қилинувчи таносил касаллиги билан касалланганми ёки йўқми, агар касалланган бўлса унинг муддатини аниқлаш тўғрисида саволлар ҳам қўйилиши мумкин. Криминалистик экспертиза . Жабрланувчи ва гумон қилинувчининг кийимларидан йиртилган парчаларни, пойабзалда ёки кийимларда ҳодиса жойидан олиб кетилган моддаларни ва бошқа изларни аниқлаш мақсадида криминалистик экспертизаси тайинланади. Бу экспертиза ёрдамида жабрланувчи ва гумон қилинувчининг ҳодиса жойида бўлганлигини, қолдирилган микроизларни аниқлаш мумкин. Тинтув. Гумон қилинувчидан нарсаларни олиш ва текшириш зарурияти тинтув ўтказишни тақозо этади. Тинтувда ҳодиса жойидан олиб кетилган жабрланувчига ёки яқин қариндошларга тегишли нарсалар, шунингдек жабрланувчига таҳдид солинган вақтида гумон қилинувчининг устида бўлган кийимлар изланиши мумкин. Ушбу нарсаларни излашда уйнинг омборхоналарида мавжуд ҳар бир нарса синчковлик билан текширилиши лозим. Топилган ва олинган нарсалар ўша жойда баённомада қайд этилади (қаердан, қай ҳолатда олинганлиги) ва далилий ашё сифатида махсус идишларга солиниб муҳрлаб қўйилади. Номаълум жиноятчини топиш. Номаълум жиноятчини аниқлашда жабрланувчининг кўрсатмаларидан ташқари терговчи аниқ мослама асосида жиноятчини топишни режалаштиради. Гумон қилинувчининг шахсини аниқлашда унинг ташқи кўриниши, белгилари асосида версия тузилади. Жиноятчини ташқи кўриниш белгилари ўзига хос анатомик ва функционал белгилари, алоҳида белгилари, жиноят содир этилиш жараёнида шикастланганлиги, кийими, папкаси ва жиноятчи фойдаланган бошқа

нарсалар ҳам аниқланади. Юқорида санаб ўтилган маълумотларни жабрланувчи-гувоҳдан, шунингдек ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш натижасида ҳамда тезкор- қидирув ҳаракатлари орқали олиши мумкин. Номусга тегиш жинояти бўйича жиноятчининг субъектив хусусиятлари ўзига хос аҳамиятга эгадир. Масалан, жабрланувчи билан дастлабки танишишдаги одати қандай бўлганлиги, унинг машғулоти тўғрисидаги маълумотлар жиноятчини аниқлашга ёрдам беради. Субъектив хусусиятлар шахслар билан муносабатда намоён бўлади. Буларга жабрланувчини танлаш (бу ерда ёши, руҳий ҳолати, таниш ёки нотаниш шахслиги) назарда тутилади. Тажовуз қилиш вақтини ва жойини танлаши (яшаш жойидан узоқ ва яқин жойда), жиноятни содир этиш усули (шафқатсизларча, маълум воситаларни қўллаб). Жабрланувчи билан бўлган жойда қолган излардан фақат жиноятчининг бўйи, вазни эмас, балки ўзига хос ҳаракатланиши, одати, индивидуал белгилари ҳам аниқланиши мумкин. Ўғирлаб олиб кетилган (олиб кетилган) предметлар унинг эҳтиёжи, қизиқиши ҳақида гувоҳлик бериши мумкин. Шубҳаланган шахсни номусга тегиш жиноятини содир этгандан кейинги ҳулқи (яқин кишиларига бу ҳақида баён қилиши ёки сукут сақлаши) ҳам жиноятчи шахси тўғрисида версия юритишга асос бўлади. Жиноятчи шахси тўғрисида тўла маълумот олиш манбаи - гувоҳнинг кўрсатувидир. Шунинг учун терговчи терговни боришини режалаштириш жараёнида гувоҳларни топиш масаласига эътибор бериши лозим. Бу масалани ҳал қилиш учун жиноятчи жиноят содир этгунга қадар ва ундан кейин қаерларда бўлганлигини аниқлашдан бошланади. Қайси ҳудуддан излаш кераклиги жабрланувчининг кўрсатмалари орқали билиш мумкин. Терговчи бундай ҳудудни аниқлаб, қайси гуруҳдаги шахслар ичидан гувоҳлар бўлиши мумкинлиги юзасидан иш олиб боради. Бу мақсадда терговчи ички ишлар ходимларига ҳодиса содир бўлган жойда ҳодисани кўрган шахсларни сўроқ қилиш вазифасини топширади. Ундан ташқари ,

тергов органи иш юзасидан қидирув ҳаракатлари бўйича р а дио, те ле видени е да, газета журналларда ҳалққа мурожаат қилади. Гувоҳ сифатида сўроқ қилинаётган шахсдан терговчи жиноятчининг анатомик ва функционал белгилари, унинг ва жабрланувчини ҳулқи тўғрисида, жиноятни тавсифловчи бошқа ҳолатлар тўғрисида маълумот олинади. Терговчи гумон қили нувчини нг жиноят содир этган жойда бўлган лигини , жабрланувчининг қаршилигига қарамай зўрлик ишлатиб жинсий алоқа қил ганлиги ни аниқла й ди. Гумон қили нувчини ҳодиса содир бўлган жойда бўлганлигини гувоҳнинг кўрсатмалари дан, (кўрган ва таниган) , ҳодиса содир бўлган жойда қолган излар дан : қўл, оёқ ва пойабзал , тиш, қон, сперма, сўлак, кийим парчалари ва бошқа (майда зарралар, парчалар) предметлар аниқланади . Қ олдирилган нарсалар айнан гумон қилинаётган шахсга тегишли эканлигини у билан бирга ишловчи ходимлар га , қўшнилар га кўрсати б аниқлаш мумкин. Бундай предметларга футляр, кийим, пойабзал, тақинчоқ ва б ошқалар киради . Ҳодиса жойидан топилган нарсаларда н, қолган излардан экспертиза ёрдамида гумон қили нувчига ёки бошқа шахсга тегишли эканлиги аниқланади. Агарда жабрланувчи тажовуз қилган шахсни тавсифини сўзлай туриб , қандай предметлардан фойдаланганини аниқ айтиб берса , терговчи гумон қили нувчидан ушбу предметларни топишга ҳаракат қилмоғи лозим. Гумон қили нувчини ёнидан ёки уйидан ушбу предметлар топилмаса қидирувни тўхтатмасдан бошқа жойлардан , яъни гумон қили нувчининг сақлаш камера сига қўйганлигини ёки сотиб юборганлигини аниқлаш керак. Бундан ташқари , гумон қили нувчи бу нарсаларни ўртоғидан вақтинчага олган бўлиши мумкин. Буни ҳам назардан четда қолдирмаслик керак. Синчковлик ва м ахсус сўроқ қилиш бундай ҳолатларда ижобий натижалар беради. Гумон қили нувчи жабрлану в чининг номусига текканлигини аниқлаш учун суд-т и бби ёт экспертизаси (гумон қили нувчи ва унинг кийимлари) ўтказилади ҳамда гувоҳлар сўроқ қилинади. Гумон қили нувчи ўзини ҳимоя қилиш мақсадида ҳар хил версияларни келтириши табиий ҳол , албатта . Яъни

танасида топилган тирналган жойлар бошқа аёл билан бўлган жинсий алоқа натижасида пайдо бўлган деб важлар келтириш и мумкин. Бу версияни аниқлаш учун гумон қили нувчи сўроқ қилиниб , унинг олдига қуйидаги саволлар қўйилади: бошқа аёл билан жинсий алоқада бўлганми, бўлган бўлса охирги пайтда қачон , бундай ҳолатларда суд-тибби ёт экспертизаси тайинланиб , гумон қили нувчи таърифлаган аёл ҳамда жабрланувчи аёлнинг жинсий аъзолари текширилади. Бу ҳолат сочларга ва топилган кийим парчаларига ҳам тааллуқлидир. Жинсий алоқани аёлнинг эркига қарши амалга оширилганлигини исботлаш мақсадида терговчи суд-тибби ёт ходим и иштирокида олишув излар и ни , тирналган, гумон қили нувчи танасидаги тишланган жойларни, кийимлардаги шикастланган қисмини аниқлайди. Икк и томон ҳам сўроқ қилинади жиноятчи мен фақат унинг табиий уялишини енгиб ҳаракат қилдим, аёл бунга қаршилик кўрсатмади ва мен инг томон им да н тажовуз бўлгани йўқ , деган фикрни билдириши мумкин. Бу ҳолатни аниқлаш мақсадида гумон қили нувчига қуйидаги саволлар берилиши мумкин: айнан аёл томонидан жинсий алоқа қилиш х оҳиши борлиги маълумот ларини тасдиқловчи қандай асос бор, у танасидаги тирналган, тишланган ҳолатни жабрланувчига етказилган тан жароҳатларни қандай изоҳлайди. Юқоридаги ҳолатларни аниқлашда нафақат ҳодиса содир бўлган жойдан изларни анализ қилиш орқали , балки қаршилик кўрсатишнинг давомийлиги, чақириқ, ёрдамга чорлаш каби ҳолатлар ҳам эътиборга олинади. Агар қаршилик аҳамиятсиз ёки умуман бўлмаган бўлса , бу гумон қили нувчининг жисмоний устунлиги билан боғлиқ эмасми (ҳодиса содир бўлган жой шароити қаршилик кўрсатиш бефойдалигидан далолат бермаганмикин). Бундан ташқари , жабрланувчи қўрқиш ёки жисмоний , руҳий ҳолати , касаллиги туфайли қаршилик кўрсата олмаганлиги ҳам текширилиб кўрилади. Суд психиологик ва суд-психиатрия экспертизалари терговчига бундай масалани ҳал қилишда ёрдам беради. Терговчи тажовуз жараёнида жабрланувчи ночор аҳволда

бўлганлигини аниқласа , бу ҳолатга гумон қили нувчи олиб келдими ёки у бундан фойдаланганлик факти (гумон қили нувчи бу ҳолатни билган ёки ақли етмаган) аниқланади. Жабрланувчи руҳий касалликка чалинган ёки руҳий ҳолатига таъсир қилувчи бошқа воситалар (спиртли ичимлик, руҳиятга таъсир қилувчи моддалар)дан истеъмол қилган бўлса , тажовузчини нг ҳаракатларини англай олмайди ва қаршилик кўрсатишга ожизлик қилади. Юқоридаги ҳолатлар бўйича жабрланувчидан гумон қили нувчи ва кўрган (бевосита ва билвосита) гувоҳлардан сўроқ орқали аниқлаштирилади. Гувоҳлар сўроқ қилинганда жабрланувчининг ҳолатини таърифловчи саволлар: юриши, гапириши сабабсиз бақириши, кулиши ёки йиғлаши каби далил лар аниқланади. Терговни объектив олиб бориш мақсадида қуйидаги ҳолат аниқланади: айб ланувчини нг ҳаракатини жабрланувчи иғво йўли билан тажовуз деб кўрсатмоқчи эмасми , у билан бирга спиртли ичимлик истеъмол қилмаганми. Шахсга туҳмат қилаётган б ў лиши мумкин , деган версияни алоҳида текшириб кўриш лозим. Бундай версия юритишга асос қилиб аризани кечиктириб берилиши, бундай қилишга яқин қариндошларининг таъсири бўлганлиги, тажовуз вақтини ва жойини тахминий тасвирлаши, жабрланувчининг кўрсатмаси ва иш юзасидан йиғилган маълумотлар ўртаси, жиддий зиддиятлар мавжудлиги, айрим кўрсатмаларнинг нотўғри эканлиги , бўлиб ўтган воқеа тўғрисида эркин, бепарволик билан сўзлаш ҳолат лари олинади. Бундан ташқари ушбу версияни текшириб кўриш учун қуйидаги масалалар : жабрланувчининг номус и га тегилганлиги унинг яқин қариндошларга қандай маълум бўлди, аризани ўзининг х оҳиши билан ёки бошқа шахслар таъсирида берганлиги, тажовуз излари мавжудми, унинг кўрсатмалари ўртасида қарама-қаршилик мавжудми, жабрланувчи ва гумон қили нувчилар ҳодисага қадар ўзаро муносабати, улар қандай танишишган, туҳмат (иғво) мотиви мавжудлиги ёки мавжуд эмаслиги аниқланади. Бу саволларга жавоб топиш учун нафақат гумон қилинувчи ва жабрланувчи сўроқ қилинади, балки гумон қилинувчи ва жабрланувчини танувчи

гувоҳлар, улар аҳволидан хабардор (ҳодисага қадар ёки ҳодисадан сўнг ўз кечирмалари билан ҳам суҳбат бўлган) шахсларни топиб сўроқ қилиш лозим. Гумон қилинувчи (айбланувчи)ларни сўроқ қилиш тактикаси. Терговчи гумон қилинувчи (айбланувчи)ни сўроқ қилиш режасини тузганда гумон қилинувчи ўзини ҳимоя қилиш учун келтириши мумкин бўлган важларни (алибиси, яъни айбланувчининг жиноят содир этилган вақтда бошқа жойда бўлиши, айбсизликни билдирувчи ҳолат, ихтиёрий жинсий алоқада бўлганлиги ёки жинсий алоқада бўлган ҳолатини инкор этиши) таҳмин қилиб версиялар тузади. Гумон қилинувчининг алибисини текшириш учун номусга тегиш жинояти содир этилган вақтда қаерда ва қандай машғулот билан шуғулланганлиги тўғрисида гумон қилинувчининг важини тасдиқловчи шахслар сўроқ қилинади. Гумон қилинувчи жинсий алоқани ихтиёрий бўлган деб жабрланувчи билан жинсий муносабати мавжудлигини асос қилиб кўрсатиши мумкин. Бу версияни текшириш учун у сўроқ қилинади. (Бу алоқалари қачондан бери давом этмоқда, бу муносабатлардан ўзининг ва жабрланувчини яқин қариндошлари хабардорми ва бунга уларнинг муносабати, улар ўртасида жанжал бўлганми). Гумон қилинувчи, жабрланувчи билан учрашганлигини инкор этмаслиги мумкин. Лекин улар ўртасида ҳеч қандай жинсий алоқа бўлмаганлиги тўғрисидаги кўрсатмаси танасида тажовуздан қолиши мумкин бўлган излар бор ёки йўқлиги орқали аниқланади. Гумон қилинувчини сўроқ қилишда қуйидаги саволлар берилиши мумкин: охирги пайтда ким билан жинсий алоқага киришган ва қачон, учрашув қандай характерда бўлган, яъни ушбу учрашувдан унинг танасида; кийимида ҳеч қандай излар қолмаганлиги тўғрисида сўралиши мумкин. Гумон қилинувчи билан жабрланувчининг учрашув характерини аниқлаш мақсадида қуйидаги саволлар аниқланади: қаерда ва нима сабаб билан учрашганлар, улар қанча вақт бирга бўлишган, нима қилишган, нима ҳақида гаплашишган, уларни бирон киши кўрганми ёки кўрмаганми, қандай ажрашишганлиги, учрашувдан қайтишда кимларни

учратган ва бу учрашув ҳақида кимлар хабардор эканлиги масалаларига аниқлик киритилади. Жабрланувчининг кўрсатмасидан фойдаланиб саволлар ҳажмини кенгайтириш ҳамда иккала томон кўрсатмаларини текшириш лозим. Айбланувчи тергов давомида ўз кўрсатмаси ва жабрланувчи билан учрашганлик ҳолатини инкор этиши мумкинлигини назарда тутиб, ҳодиса содир бўлган жойни унинг иштирокида олиб борилиши ва ҳар бир ҳаракат баённомада, фотосуратга, видеоёзув орқали қайд этилиши лозим. Айбланувчининг ёлғон кўрсатмаларини фош қилиш ҳамда ҳақиқий маълумотларни олиш мақсадида унга қуйидаги далилларни кўрсатиш лозим, яъни сўроқ баённомаси, эксперт хулосаси, тинтув ва ҳодиса содир бўлган жойдан топилган ашёвий далиллар, гувоҳларнинг кўрсатмалари баён қилинади. Кўп ҳолларда сўроқ қилишдан ташқари, юзлаштириш тергов ҳаракати ҳам режалаштирилади. Номусга тегиш жинояти бўйича юзлаштириш ўтказиш олдиндан режалаштирилган ва асослантирилган ҳолда ўтказилиши лозим. Чунки бу тергов ҳаракати жабрланувчининг айниқса вояга етмаган ёш болаларни руҳий ҳолатига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Юзлаштириш зарурият туғилганда, яъни қарама-қаршиликни бошқа тергов ҳаракатлари билан аниқлаш иложи бўлмаганда ҳамда бу тергов ҳаракати орқали кутилган натижага эришиш мумкинлигига етарли асос бўлгандагина ўтказилади. Юқоридаги ҳолати таниб олиш учун кўрсатиш тергов ҳаракатига ҳам тегишлидир. Жабрланувчи сўроқда айбдорнинг анатомик ва функциявий белгилари ҳақидаги кўрсатмасини текшириш гумон қилинувчини гувоҳлантириш, суд-тиббиёт экспертизасидан ўтказиш орқали аниқлаш мумкин.

Вояга етмаганлар номусига тегиш жиноятини тергов қилиш Ушбу ишларни тергов қилишнинг мураккаблиги жабрланувчининг ёши билан боғлиқ хусусиятидир. Бу ҳолат кўпинча ёш болалар (6-10 ёш)га тааллуқлидир. Улар содир бўлган ҳодиса ҳақида маълумот бера олишмайди ёки гапирганда ҳам ҳаёлий (фантазия) ва бола тилида сўзлайди. Жабрланувчининг бундай маълумотлари жабрланувчининг тавсифи ва хусусиятлари инобатга олинган ҳолда қайта текширилади. Жиноятчини ташқи кўриниш белгилари тўғрисидаги маълумотга ҳам ижтимоий кўз билан қараб гувоҳларни топишга ҳаракат қилиши лозим. Бундай ҳолатда жиноятчини вояга етмаган шахслар номусига тегиб судланганлар орасидан қидирмоқ лозим. Ушбу ишлар бўйича таниб олиш ва юзлаштириш тергов ҳаракати ўтказиш (жабрланувчи ва гумон қилинувчи ўртасида) тавсия этилмасада жабрланувчининг руҳий ҳолати бунга жавоб берса, жиддий зарурият туғилса, бундай тергов ҳаракатлари ўтказилиши мумкин. Бундай тергов ҳаракатларини ўтказишдан олдин жабрланувчи ота- онаси билан суҳбатлашиши лозим. Бундан мақсад тергов жараёнида жабрланувчини тасодифий руҳий ҳолати бузилишининг олдини олишдир. Вояга етмаган жабрланувчини сўроқ қилишда педагог ёки ота-онаси, психолог иштирокида олиб бориш мақсадга мувофиқдир. Жабрланувчи ёки унинг қариндошлари томонидан номусга тажовуз қилинганлик тўғрисидаги маълумотлари ҳар томонлама текшириб кўрилади. Чунки ўзаро жанжаллашиш натижасида қасд олишни мақсад қилиб, иғво уюштириш ҳолатлари мавжуд бўлиши мумкин. Айрим ҳолатларда ушбу жиноят содир этилганлигини яширишади. Яқин қариндошларининг гап-сўзларидан қўрқиши жиноятни яширишга сабаб бўлади. Вояга етмаган 14-16 ёшдаги шахсларга нисбатан содир этилган номусга тегиш жиноятини тергов қилишда уларга нисбатан суд психиологик экспертизаси тайинланади. Агар тажовуз 16-17 ёшли бўлган жисмонан яхши ривожланган қизга

нисбатан содир этилган бўлса, айбланувчи уни вояга етмаганлигини билган ёки билиши мумкин бўлган ҳолатни исботлаш лозим. Вояга етмаган шахсларнинг руҳий (психологияси) ҳолатини ўзига хослиги барча ҳолатларни синчиклаб кўриб чиқишни талаб қилади. Гуруҳ томонидан содир этилган номусга тегиш жиноятини тергов қилиш. Бундай туркумдаги жиноятлар кўпинча вояга етмаган шахслар томонидан гуруҳ бўлиб содир этилади. Тажовуз ҳам вояга етмаган шахсларга қаратилади. Айбланувчиларнинг кўрсатмалари бир-бирига қарама-қарши бўлади, яъни ўз айб и ни енгиллаштиришга ҳаракат қилиш, воқеа қоронғуда, маст ҳолатда содир этилганлиги туфайли ўзини бошқара олмаганлик важлари асос қилиб кўрсатилиши мумкин. Бундай ҳолат да терговчи нафақат а й бланувчилар ва ж абрланувчини (гувоҳни) батафсил сўроқ қилади , балки айбланувчиларнинг ҳар бирини жиноят содир этишдаги иштирокини аниқлаш мақсадида кўрсатувларни ҳодиса содир бўлган жойда текшири б, тергов ҳаракатини ўтказади. Бундан ташқари , суд-тибби ёт экспертизаси тайинланиб , экспертга аниқланиши лозим бўлган ҳолат юзасидан саволлар ва ашёвий далиллар жўнатилади.

Похожие

Вояга етмаганлар жиноятини тергов қилиш

Вояга етмаганлар жиноятини тергов қилиш

Порахўрликни тергов қилиш услублари

Экология жиноятларини тергов қилиш

Уюшган жиноятчиликни тергов қилиш