Kriminologiya fanidagi tadqiqot metodlari - Юриспруденция - Рефераты

Kriminologiya fanidagi tadqiqot metodlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

72.5 KB

Kriminologiya fanidagi tadqiqot metodlari Reja: 1. Kriminologik tadqiqotlarni tashkil etish 2. Kriminologik tadqiqotlarni o‘tkazishga tayyorgarlik ishlari.

Kriminologiya fanidagi tadqiqot metodlari Kriminologiya fani olib boradigan ilmiy tadqiqotlarning maqsadlariga erishish uchun amalga oshiriladigan va ichki ishlar organlarida hisobot yuritish uchun olib boriladigan statistik axborot ishlarini yuritish bilan birga , kriminologiyada axborot to ‘ plashning bir qator metodlari ham mavjud . Har bir to‘plangan axborot oxir-oqibat majburiy statistik ishlovdan o‘tishi lozim va, tabiiyki, bunda ma’lum bir dasturiy yondashuv talab etiladi (kuzatuv, hujjatlarni tadqiq etish, mas’ul shaxslar o‘rtasida so‘rov ishlarini o‘tkazish kabilar). Kriminologik tadqiqotlarni o‘tkazishda sotsiametriya va eksperiment metodlarini joriy etish bugungi kundagi dolzarb masalalardan biridir. Tadqiqot ishlari orqali u yoki bu jarayonning qanday yuz berishi, unga ta’sir etuvchi omillar hamda natijasi qanday bo‘lishi to‘g‘risida aniq ma’lumotlar olish mumkin. Eng asosiysi, kuzatuv ishlari orqali ma’lum bir hodisa yoki voqelik yuzasidan zarur xulosalar chiqarishga imkoniyat tug‘iladi. Ya’ni har qanday ilmiy gipoteza (faraz) albatta laboratoriya tekshiruvlari asosida isbotlanishini e’tibordan chetda qoldirmaslik lozim. Shuning uchun tadqiqot ishlarini olib borishda dastavval uning dasturi ishlab chiqilishi zarur. Dasturda qayd qilinishi kerak bo‘lgan fakt va raqamlar, ularning yuzaga kelishi asoslarini tatbiq etish ko‘zda tutilishi lozim. Tadqiqotlar jarayonidagi kuzatuv hodisalar va ularning yuzaga kelish qonuniyatlarini bevosita ko‘rishga hamda avval noma’lum bo‘lgan holatlarni aniqlashga imkon beradi. Bu esa kriminologik tadqiqotlarni olib borishda katta ahamiyatga ega. Chunki u yoki bu ijtimoiy holatni, ushbu o‘rinda esa jinoyat - chilikning ba’zi xususiyatlarini, faqat kuzatish orqali aniqlash mumkin. To‘g‘ri, kuzatuv asosida bir yo‘la barcha zarur va ahamiyatga molik holatlarni aniqlash mumkin emas. Chunki kuzatuv jarayoni o‘ziga xos ra vishda ko‘p vaqt ajratilishini talab etadi. Shuningdek, hodisalar jarayonida kuzatuvchi shaxsning ishtiroki nazorat qilishni tashkil etishda bir muncha noqulayliklar tug‘dirishi mumkin. Ayniqsa, bu holat bevosita jinoyatga taalluqli vaziyatlarni tahlil etish bilan bog‘liq bo‘lsa, kuzatuv samarasi, tabiiyki, kamayadi hamda

kuzatuv olib borayotgan tadqiqotchining o‘ziga xos shaxsiy xususiyatlari dastur talablaridan kelib chiqqan holda kuzatilishi lozim bo‘lgan holatlarni ro‘y berishi va o‘zaro bog‘liqligini yoki kutilmagan natijalarning kelib chiqishini to‘g‘ri anglamasligi ham ishda aniq axborotlar olishga imkon bermasligi mumkin. Shu bois kriminologik tadqiqotlarning jinoyatchilikni ilmiy bashorati jarayonida kuzatuv ishlarini tashkil etilishiga kam ahamiyat qaratilayotganligi tadqiqot samarasining kamayishini ko‘rsat- moqda. Bunday yo‘l tutish esa o‘z-o‘zidan jinoyatchilik to‘g‘risida aniq axborot to‘plashga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Kriminologik tadqiqotlarni o‘tkazish borasida olib boriladigan huj- jatlarni tahlil va tadqiq etish o‘ziga xos metod sifatida shakllanganini ko‘rish mumkin. Binobarin, jinoyatchilik bilan bog‘liq har bir rasmiy hujjat, o‘z xusu - siyatlariga ko‘ra, ma’lum bir jihatdan tadqiqot ishlarida manba bo‘lib xizmat qiladi. Kriminologiya talablari uchun zarur axborot manbai hisoblanuvchi jinoyatchilik bilan bog‘liq holda yuritiladigan protsessual hujjatlarni rasmiy idoralar qonun talablari asosida to‘ldirishlari va unda zurur ma’lumotlarni qayd etishlari bizga yaxshi ma’lum. Bunday hujjatlar sirasiga jinoyatchilar va mahkumlarning shaxsiy jildlari, shuningdek, jinoyatchilikka qarshi kurashni tashkil etish bo‘yicha olib borilgan tadbirlar qayd etilgan hujjatlar kiradi. Hujjatlarni tahlil etish va o‘rganish jarayoni, yuqorida ta’kidlanganidek, ma’lum bir tartibda olib boriladigan dastur orqali amalga oshiriladi. Aniq- lanishi zarur bo‘lgan holatlar bo‘yicha va hujjat mazmunidan kelib chiqqan holda to‘planadigan ma’lumotlar yuzasidan bajarilishi lozim bo‘lgan vazi falar ro‘yxati belgilanadi. Vazifalar ro‘yxati aniq bo‘lmog‘i, shu bilan birga, kriminologiyada hujjatlarni tadqiq etilishida qo‘yiladigan talab asosida to‘planishi lozim. Chunki hujjatlardan olinadigan axborotlar jinoyatchilik xususidagi jami axborotlarning cheklangan bir qismi ekanligini esdan chiqar- maslik kerak. Kriminologik tadqiqotlarda keng joriy etiladigan yana bir metod - anketa- so‘rov ishlarining tashkil etilishi. So‘rov ishlarini tashkil etish, asosan yuzma-yuz turib amalga oshiriladigan so‘rov-intervyu va sirtqi, ya’ni so‘rovnomalarni tarqatish (bunda aholining qaysi ijtimoiy qatlami orasida so‘rov olib borilishi bilan

bog‘liq holda so‘rovnomalar mazmuni turlicha bo‘lishi mumkin, ayni vaqtda mohiyati jihatidan asosan zarur axborotni to‘plashga qaratilganligi bilan ajralib turadi), orqali bajariladi. Har ikki holatda ham tegishli varaqalar to‘ldirilishi lozim. Zotan, shu yo‘l bilan umumiy tahlil ishlarini olib borish, varaqalarning to‘ldirilishi esa axborotni kompyuterlar tizimiga kiritishga imkon beradi. Birinchi holatda, ya’ni so‘rov ishlarini (intervyu) o‘tkazishda savol- javoblar ma’lum bir tarzda qo‘yiladi. Shuning uchun ham so‘rovni o‘tkazishda tadqiqot o‘tkazuvchi shaxs mohirlik bilan ish ko‘rmog‘i lozim. Shundan kelib chiqqan holda so‘rov ishlarini o‘tkazishda quyidagi tavsiyalarga e’tibor qaratiladi. Dastavval so‘rov o‘tkaziladigan shaxs bilan o‘zaro ruhiy muvofiqlikka erishish zarur, ya’ni shaxs qo‘yilgan maqsadning mohiyatini anglamog‘i kerak. Shu bilan birga, so‘rov o‘tkazilayotgan shaxslarda o‘rinsiz xavotirlar kelib chiqishiga yo‘l qo‘ymaslik va bego- nasirash kabi ruhiy kechinmalarni yuzaga keltirmaslik uchun zarur muloqotlarni olib borish maqsadga muvofiqdir. Bunday muloqotlarda so‘rov o‘tkazilayotgan shaxsga yashirishga hojat qoldirmaydigan va ochiq javob bera olishi mumkin bo‘lgan savollar qo‘yilishi lozim. So‘ngra maqsad sari yo‘naltirilgan savollar qo‘yilishi va bunda savollar o‘ziga xos ravishda bir-birini to‘ldirishi lozim. Zarur hollarda, savolga olingan javobning haqiqatga yaqinligini ta’minlash maqsadida, ushbu savolga hamohang va mazmunan yaqin savollar qo‘yilishi ish sifatini oshiradi. So‘rov jarayonida, so‘rov o‘tkazilayotgan shaxsning ruhiy holatidan kelib chiqqan holda, savol-javoblarni muvofiqlashtirish va shu orqali ochiq suhbatga yo‘l ochib berish kerak. Zotan, so‘rov ishlarini o‘tkazishning asosiy maqsadi ham shundadir. Shaxs o‘z fikrini aniq ifodalashi va xavotirga tushmasligiga erishish ko‘zlangan natijani beradi. So‘rov ishlarini olib borish biz yuqorida ko‘rib chiqqan kuzatuv ishlariga ma’lum jihatlari bilan o‘xshab ketadi. Biroq, ta’kidlash joizki, kuzatuv jarayonida tadqiqot olib boruvchi shaxs passiv harakatda bo‘ladi, so‘rov olib borish

jarayonida esa ma’lumot olish to‘g‘ridan-to‘g‘ri amalga oshirilayotgani bois tadqiqotchidan chuqur bilim va kasb mahorati talab etiladi. Axborot to‘plash va uni tahlil etishning yana bir metodi - sirtqi so‘rov o‘tkazish (anketa savollari). Bunda so‘rov o‘tkazayotgan tadqiqotchi bir vaqtning o‘zida uning ishtirokisiz qo‘yilgan savollarga javob olishi mumkin. Ushbu tadqi- kotni o‘tkazishda vaqtdan yutish mumkin va shuning uchun ham anketa so‘rovlarini o‘tkazish o‘ziga xos samara beruvchi metod hisoblanadi. Anketa so‘rovlari orqali zarur axborotlarni to‘plash bir qator o‘ziga xos yondashuvlarni talab etadi. Birinchidan, anketa savollari va, umuman, anketa hajmi ixcham bo‘l- mog‘i lozim. Savollar aniq va hamma tushunadigan mazmunda bo‘lishi, atamalarning ham har xillikni keltirib chiqarmasligiga amal qilish kerak. Oddiy so‘rov o‘tkazilishida bo‘lganidek, savollarni ma’lum ketma-ketlik asosida va bir-birini to‘ldirib boruvchi hamda «nazorat» etish tariqasida qo‘yish orqali so‘rovni amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. Shu bilan birga, anketa savollari turli shaklda qo‘yilishi mumkin. Tabiiyki, qo‘yilgan savollar ko‘zda tutilgan maqsadga erishish uchun tahlil ishlarini amalga oshirish, umumlashtirish imkoniyatini yuzaga keltirishga oson bo‘lishi kerakligini ham e’tiborga olish lozim. Savollarga aniq javob olish uchun alternativ javoblarni berish, ballar asosida javobni baholash yoki javoblar ro‘yxatini ilova qilish usullaridan foydalanish mumkin. Birinchi holat, ya’ni alternativ javoblarning qo‘yilishi so‘rov o‘tkazi- layotgan shaxsga «qoniqarli» yoki «qoniqarsiz» (ha yoki yo‘q) fikr bildirishi- ga imkon yaratadi. Shu bilan bog‘liq murakkab holatlarda esa javoblarni bir necha variantlar bilan topishga imkon beradi (masalan, muqaddam bezoriligi, o‘g‘rilik, talonchilik yoki boshqa jinoyatlar bo‘yicha sudlanganligi). Ballar asosida javoblarni baholash esa u yoki bu holatda shaxs ha- rakatlarini baholashga qaratiladi (masalan, mahkum to‘g‘ri yo‘lga kir- ganligining isbotlaganligi - 5 ball, to‘g‘ri yo‘lga kirish istagi tug‘ilganligi - 4 ball, kerakli xulosa chiqarmaganligi - 3 ball yoki umuman to‘g‘ri yo‘lga kirmaganligi - 2 ball).

Ballar asosida baholashni yo‘lga qo‘yishda javob larning maqsadga muvofiqligi, shaxsning ijobiy yo‘ldan ketayotganligi yoki salbiy ta’sirlar o‘rtasidagi farqlarni aniq ifodalanishini e’tiborga olish lozim. Javoblar asosida so‘rov o‘tkazish esa bir necha javoblar ichidan to‘g‘ri javob topishga imkon yaratishdir (masalan, siz tomondan jinoyat sodir etilishining sababini nimada deb bilasiz?). Ana shu maqsadda javoblar ro‘yxati beriladi. So‘rov o‘tkazilayotgan shaxs javob tagiga chiziq tortadi va shu orqali o‘z munosabatini ifodalaydi. Ba’zan javob so‘rov o‘tkazilayotgan shaxs tomonidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri yozilishiga imkon yaratiladi (masalan, ozodlikka chiqqaningizdan so‘ng qayerda yashamoqchisiz?). Ayrim hollarda anketa savollari oldindan berilmasdan bevosita so‘rov paytida berilishi so‘rov o‘tkazilayotgan shaxs fikrini ifodalashga imkon yaratishi mumkin. Masalan, mahkumning roziligi bilan tarjimai holini yozdirish orqali muqaddam sodir etgan jinoyatlari va ularning sabablarini yoritishga imkon yaratiladi yoki jazoni ijro etish muassasalaridagi mah- kumlarga bayon, insho yozdirish orqali o‘z fikrlarini ifodalash topshirilishi ham mumkin. Buning natijasida shaxsning dunyoqarashi, huquqiy ongi va boshqa fazilatlarini bilishda katta ahamiyatga ega holatlarni aniqlash mumkin bo‘ladi. Kriminologik tadqiqotlarni olib borishda eksperiment (tajriba) o‘tkazish ham yaxshi natija beradi. Eksperiment o‘tkazish jinoyatlarni oldindan bashorat qilish yoki shaxsning jinoiy xatti-harakatlarida yuzaga keladigan holatlarni ilmiy tomondan oldindan bilishga imkon yaratadi. Jinoyatchilikning sabab va sharoitlarini tahlil etish ilmiy ahamiyatga egaligini e’tiborga olgan holda, aynan jinoyatchilik bilan bog‘liq holatlarni tadqiq etilishida yuqorida bayon etilgan kriminologiya metodlariga tayanish tadqiqotlar samarasini oshirishini unutmaslik zarur.

Kriminologik tadqiqotlarni tashkil etish Har bir sohada bo‘lganidek, kriminologik tadqiqotlarni o‘tkazish ham o‘ziga xos metodik yondashuvni talab etadi. Tadqiqotlarni o‘tkazish, birinchi navbatda, maqsadning aniq belgilanishini va shu maqsad yo‘lida zarur reja yoki ish dasturi ishlab chiqilishini taqozo etadi. Ushbu reja yoki dastur tadqiqotning maqsad va vazifalari, hajmi, o‘tkazishning ilmiy metodlarini, shuningdek, axborotlarni tahlil etish va tadqiqot natijalarini hayotga joriy etish jarayonlarini o‘z ichiga oladi. Reja yoki dastur bajarilish muddatlari, ijrochi shaxslarni belgilash kabi an’anaviy hujjat emas, balki to‘g‘ri ma’noda jinoyatchilikni o‘rganishdagi muhim yo‘nalishlarda amalga oshirilishi zarur bo‘lgan ishlarni belgilovchi «tahliliy hujjat» hisoblanishi hamda maqsadga erishish yo‘lida iqtisodiy va metodik jihatdan zamon talablariga javob berishi lozim. Kriminologik tadqiqotlarning quyidagi to‘rt bosqichda amalga oshirilishi reja va dasturda qamrab olinishi kerak. Ya’ni tayyorgarlik, kuzatuv-sinov ishlari, qiyosiy-empirik ma’lumotlarni to‘plash va tahliliy ishlov berish, natijalarni umumlashtirish hamda yakuniy xulosa hujjatlarini tayyorlash. Agar biz ushbu bosqichlarni atroflicha tahlil etsak, quyidagilarni ko‘rish mumkin. 1. Kriminologik tadqiqotlarni o‘tkazishga tayyorgarlik ishlari. Ushbu bosqich, o‘z mazmuniga ko‘ra, zarur maqsad va vazifalarni belgilashni o‘z ichiga oladi. Buning uchun avval tadqiqotchi oldiga qanday maqsad qo‘yilishi, so‘ngra qo‘yilayotgan muammolar nazariy yoki amaliy jihatdan qay darajada yoritilgan va tadqiq etilgan hamda qanday natijalar olinganligini o‘rganish aniq vazifa qilib qo‘yiladi. Tadqiqotlar boshlanishida maqsad umumiy tarzda qo‘yilishi lozim. Ish davomida avvalgi tadqiqotlarga oid adabiyotlar va tajriba yoki kuzatuv natijalari o‘rganib chiqilishi maqsadga muvofiqdir. Shu bilan birga, ularni tadqiq etish jarayonida qaysi muammo bo‘yicha qanday xulosalar chi- qarilgani va bu xulosalar natijasida qanday masalalar javobsiz qolganligiga ham e’tibor qaratilishi muhimdir.

Dastlabki harakatlar har qanday bilim faqat avvalgi tadqiqotlar zaminida yuzaga kelishini nazarda tutmaydi, balki tadqiqotning aniq maqsadi belgi- lanishiga imkon yaratadi. Tadqiqotning kelgusida bajariladigan tadbirlari aniq maqsad bo‘yicha gipoteza (faraz) ishlab chiqish bilan uzviy bog‘liqdir. Biz avvalgi bobda ta’kidlaganimizdek, har qanday gipoteza laboratoriya tadqiqotlari orqali tekshirilishi va isbotlanishi lozim. Kriminologiyada esa har bir faraz jinoyatchilik muammolari bilan uzviy bog‘liq bo‘ladi. Demak, jinoyatchilikni tadqiq etishda qo‘yiladigan har bir faraz (jinoyatchilikning kelib chiqishi, jinoyatchining shaxsidagi o‘ziga xos o‘zgarishlar, huquq-tartibot idoralarining faoliyatlari bilan bog‘liq holatlar) jinoyatchilik bilan bog‘liq mavhum holatlarni hal etishga qaratilgandir. Tadqiqotning maqsadi va vazifasi aniqlangandan so‘ng zarur ma’lumot olish uchun uni qayerda, qachon va qanday miqyosda o‘tkazilishini belgilash lozim. Bunday vaziyatda tadqiqotchi kriminologiya nuqtai nazaridan o‘tkazilgan tadqiqotlarni qaysi muallif tomonidan va qay darajada o‘tkazilganligini tahlil etishi maqsadga muvofiqdir. Shu tariqa u o ‘ z ish hajmini va qanday metodlardan foydalanish kerakligini belgilaydi hamda zaruratga qarab (kuzatish, so‘rov anketasi va hokazolar) samarali usul va vositalardan foydalanadi. 2. Kuzatuv-sinov tadqiqotlari - tadqiqotga taalluqli ma’lum bir vaziyat lar yuzasidan kuzatuv-sinov ishlarini olib borish. Tadqiqot o‘tkazishda qo‘llaniladigan turli metodlar, ya’ni anketa va so‘rov varaqalari, dastur- lashtirilgan holda axborotlar to‘plash kabilar albatta katta ahamiyatga ega. Biroq har qanday holatda ham ularni darhol joriy etish mumkin emas. Tekshiruv-sinov maqsadida qisman tadqiq etish ham tadqiqotlar samarasini oshirishini unutmaslik zarur. Shu orqali kelib chiqishi mumkin bo‘lgan kamchiliklarning oldini olishga ham imkoniyat yaratiladi. Binobarin, jinoyatchilik bilan bog‘liq ma’lumotlarni to‘plash bilan qo‘yilgan maqsadga erishib bo‘lmaydi. Shunday ekan ma’lumot va xabarlarni ma’lum bir ijtimoiy vaziyatlarda sinab ko‘rish va keyin to‘g‘ri xulosaga kelish eng to‘g‘ri yo‘ldir.

3. Qiyosiy axborotlar to‘plash. Kriminologik tadqiqotlarni o‘tkazishda qiyosiy yoki empirik axborotlar to‘plash o‘ziga xos muhim o‘rin tutadi. Bu tadbir oldindan tayyorlangan va dasturlashtirilgan hujjatlar asosida tashkil etiladi. Bunda tadqiqot o‘tkazayotgan xodim o‘tkazilishi lozim bo‘lgan vazifalarni bajarishni boshqa bir shaxs zimmasiga yuklash ham mumkin. Bunday vaziyatda u yoki bu tadbirni o‘tkazish zarur yo‘riqnoma asosida tashkil etiladi. Bu kabi yo‘riqnomalar aynan anketa va so‘rov varaqalarida ham qayd etilishi mumkin. Dasturlashtirilgan axborot to‘plash hujjatlarining to‘liqligi, ya’ni qo‘yilgan vazifa asosida maqsadga erishish uchun hal etilishi lozim bo‘lgan holatlar to‘liq ifodalangan bo‘lishi va sifati doimiy nazoratda bo‘lmog‘i kerak. Agar talabga javob bermaydigan hujjatlar aniqlansa, ular hisobidan chiqariladi va qolganlari hisoblash-statistika ishlovidan o‘tkaziladi. Bu kabi ishlov jarayoni hisobot, mansubligi asosida guruhlarga ajratish, yuqori va past ko‘rsatkichlarni ifodalovchi jadvallar tuzish kabi bir qator ko‘r- satkichlarni ifodalashni o‘z ichiga oladi. 4. Tahliliy ishlov berish hamda yakuniy xulosa hujjatlarini tayyorlash. Kriminologik tadqiqotlarni yakunlash va zarur xulosalarga kelish so‘nggi bosqich bo‘lib, juda katta mas’uliyatni talab etadi. Bu bosqich o‘z ichiga ijodiy yondashuv asosida qiyoslash ma’lumotlarining nazariy jihatdan uyg‘unligi ta’minlanishini to‘g‘ri tashkil etish bilan uzviy bog‘langanligini esdan chiqarmaslik lozim. Kriminologik tadqiqotlar jinoyatchilik bilan bog‘liq muammolarning faqatgina sifatini ko‘rsatish bilan yakunlanmasligi lozim. Barcha holatlarda ham tadqiqotlar natijasidan olingan xulosalar asosida jinoyatchilikning oldini olish, davlat organlari hamda jamoatchilik faoliyatlarini takomillashtirishga zarur tavsiyalarni ishlab chiqish yotadi. Tadqiqotlar asosida olingan xulosalar huquqiy tizimni takomil- lashtirishda ham muhim asos bo‘lishi mumkin, shu bilan birga, o‘quv-tarbiya hamda huquqiy targ‘ibot ishlarida muhim manba bo‘lib xizmat qiladi. Kriminologik tadqiqotlarni olib borish faqat maxsus ilmiy muassa- salarning faoliyat yo‘nalishi hisoblanmaydi. Jinoyatchilikning oldini olish va, umuman, ijtimoiy-huquqiy hodisalarning yuzaga kelmasligi uchun huquq- tartibot

idoralarining har bir xodimi yuqorida bayon etilgan tartib asosida mustaqil ravishda ushbu tadqiqotlarni tashkil etishi, jinoyatchilikka qarshi kurashda yaqindan yordam berishi mumkinligi inobatga olinmog‘i lozim. Biz yuqorida ko‘rib chiqqan metodlar kriminologiyada, shuningdek jinoyatchilikka qarshi kurash faoliyatida qo‘llanilishi jinoyatchilikka qarshi kurash amaliyotini takomillashtirish imkoniyatini yuzaga keltiradi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – Toshkent: O‘zbekiston, 1992. 2.Mejdunarodniy pakt o grajdanskix i politicheskix pravax. Mejdunarodnaya zashita prav i svobod cheloveka. Sbornik dokumentov. M.: Yurid.lit., 1990 g. 3.Osnovniye prinsipi nezavisimosti sudebnix organov. Mejdunarodniye prava i svoboda cheloveka: Sbornik dokumentov. M: Yurid.lit., 1990 g. 4.Vseobshaya deklaratsiya prav cheloveka. – Prava cheloveka. Osnovniye mejdunarodniye dokumenti: Sbornik dokumentov. M.: Mejdunarodniye otnosheniya. 1989 g. – S. 134-142. 5. Konvensiya o pravovoy pomoshi i pravovix otnosheniyax po grajdanskim, semeynim i ugolovnim delam. (Xo‘jalik va huquq Xozyaystvo i pravo. – Tashkent. 1997, №1-2. S. 58-76).

Похожие

Kriminologiya fanining metodlari

Kriminologiya fani uning predmeti va metodlari

Kriminologiya fan sifatida

Kriminologiya fanining maqsadi va vazifalari

Kriminalistika metodlari