Kriminologiya fani uning predmeti va metodlari - Юриспруденция - Рефераты

Kriminologiya fani uning predmeti va metodlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

77.5 KB

Kriminologiya fani uning predmeti va metodlari Reja: 1. Kriminologiya fanining tizimi, predmeti va metodlari 2. Huquqbuzarliklar (yoki jinoyatlar)ning profilaktikasi xususida 3. Kriminologiya fani predmetining tizimi. 4. Kriminologiya fanining metodi.

Kriminologiya fanining tizimi, predmeti va metodlari Jamiyat ijtimoiy hayotida eng dolzarb muammolardan biri jinoyatchilik va unga qarshi kurashni tashkil etish muammosidir. Shuning uchun ham insoniyat o‘z taraqqiyoti davomida ushbu muammoni hal etish uchun jinoyatchilik, uning sabablari hamda sodir etilishiga shart-sharoit yaratuvchi muhitni o‘rganish va ilmiy jihatdan bilishga harakat qilgan. Bunga esa o‘z davrining fan-texnika taraqqiyoti darajasida ilmiy-nazariy jihatdan yondash- ganligini ko‘rish mumkin. Jinoyatchilikni ilmiy bilishda falsafa, jamiyatshunoslik, psixologiya va huquqshunoslik yo‘nalishlarida har bir soha o‘z tadqiqot nuqtai nazaridan yondashganligi hamda bu tadqiqotlarning mohiyati jinoyatchilikning oldini olish va unga umuman yo‘l qo‘ymaslikka qaratilganligi bilan e’tiborga loyiqdir. Jinoyatchilikdek ijtimoiy illatni ilmiy bilishga qiziqish tarixan qadimiy bo‘lsa ham XIX asrning ikkinchi yarmiga kelib uning o‘ziga xos xususiyatlari hamda sodir etilishi mexanizmining ichki qonuniyatlarini o‘rganish borasida yuzaga kelgan ehtiyoj mustaqil kriminologiya 1 fani shakllanishiga asos bo‘ldi. XX asrda esa bu fanning tadqiqot obyektiga taalluqli tizim yaratildi. Shu bilan birga, kriminologiya fanining predmeti xususida ham fanda bir qator ilmiy-nazariy qarashlar mavjud . Bu kabi ilmiy- nazariy qarashlar fan taraqqiyotida muhim omil bo‘lishi tabiiydir. Kriminologiya fanining predmeti. U yoki bu fanning eng asosiy muammosi uning predmetini to‘g‘ri belgilashdan iborat. Bunday yondashuv ilmiy tadqiqot jarayonida fanning predmetini tadqiq etish va aniq ifodalashga imkon yaratadi. Shu bilan birga, fan predmetining to‘g‘ri belgilanishi ushbu fanda tadqiqot ishlarini olib borishda nazariy va metodologik jihatdan zarur yo‘nalishda borishning boshlang‘ich nuqtasini aniqlashga ham yordam beradi. Fan predmetining to‘g‘ri belgilanishi uning maqsadi va vazifalarini aniq ifodalashda muhim omil ekanligini yodda tutish zarur. Har bir fanning predmeti va metodini aniq belgilash bilan uning tadqiqot 1 «Kriminologiya» lotincha so‘z bo‘lib, «srimen» - jinoyat, «logos» - ta’limot degan ma’noni bildiradi.

obyektiga qanday muammolar kiradi va ilmiy bilishning qaysi metodlaridan tadqiqot jarayonida foydalaniladi, degan savolga javob topish mumkin. Tabiiyki, ilmiy bilishning falsafiy asoslari kriminologiya fanining predmetini to‘g‘ri belgilashga bevosita taalluqlidir. Chunki hozirgi kunga qadar krimi nologiya fanining predmetini belgilash olimlar o‘rtasida munozaraligicha qolmoqda. Kriminologiya fani tadqiqot doirasining o‘ziga xosligini oydinlashtirish uchun uning boshqa bir qator fanlar tizimiga kiruvchi muammolar bilan o‘zaro bog‘liqligini e’tiborga olish lozim. Xo‘sh, bu bog‘liqlik nimalardan iborat va kriminologiya fanining predmetini belgilash hamda tadqiq etish xususida qanday qarashlar mavjud? Avvalo, ta’kidlash joizki, kriminologiya huquqiy fandir, shu bilan birga, kriminologiyani ijtimoiy fan sifatida yoqlovchi qarashlar ham mavjud. Bir qator mualliflar kriminologiyani huquq tarmog‘i sifatida ta’rif- laydilar. Shu o‘rinda kriminologiyani ijtimoiy fan sifatida sotsiologiya bilan o‘zaro aloqadorligini e’tibordan chetda qoldirib bo‘lmaydi. Chunki huquq- shunoslikning barcha sohalari, jumladan kriminologiyani ham boshqa barcha ijtimoiy-huquqiy fanlar kabi «sof ijtimoiy» yoki «sof huquqiy» fan sifatida e’tirof etish maqsadga muvofiq emas. Bu holat fanning ilmiy asoslarini yaratishga salbiy ta’sir etadi. Kriminologiyaning boshqa ijtimoiy va huquqiy fanlar bilan uzviy bog‘liq ekanligini yodda tutish lozim. To‘g‘ri, keng ma’noda kriminologiya fanining predmeti birinchi galda jamiyatda o‘z o‘rni va mohiyatini, maqsadi va vazifalarini to‘g‘ri belgilash hisoblansa, ikkinchidan, jamiyatning ijtimoiy hayotida to‘g‘ri siyosatni joriy etish va zarur ijtimoiy munosabatlarning shakllanishiga o‘zining ilmiy- nazariy tavsiyalarini yaratish bilan ishtirok etishidir. Shu bilan birga, o‘ziga xos bo‘lgan ijtimoiy munosabatlarni boshqa ijtimoiy munosabatlardan farqlash bilan bog‘liq masalalar ham kriminologiya fanining predmeti hisoblanadi. Aynan shu o‘ziga xos ijtimoiy munosabatlar zaminida jinoyat chilik, uning oldini olish muammolarini yechish, jinoyatchilikning sabab va sharoitlari, jinoiy faoliyatga moyil shaxslar hamda ular tomonidan jinoyatga yo‘l qo‘ymaslik kabi muammolar mavjudligiga

e’tibor qaratilmog‘i lozim. Tabiiyki, kriminologiya fani predmetining o‘zagini yuqorida sanab o‘tilgan muammolar tashkil etadi hamda bu fanning o‘ziga xos jihatlarini ifodalaydi. Shu bilan birga, kriminologiya predmetiga jinoyatchilik bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan, ammo jinoyat hisoblanmaydigan, biroq jinoyatchilikni yuzaga kelishiga yo‘l ochuvchi g‘ayriinsoniy, nojo‘ya xatti-harakatlarni o‘rganish ham kiradi. Ta’kidlangan har ikki ijtimoiy munosabat mazmunan mustaqil tushunchalardir. O‘z tabiatiga ko‘ra nojo‘ya harakat yoki jinoyat bir-biriga yaqin, ya’ni zamirida qonunbuzarlik bo‘lgani holda aynan bir xil xususiyatlarga ega emas. Shuning uchun ham ularni kriminologiyaning predmeti sifatida qiyosan o‘rganish mumkin. Aslida har ikki qonunbuzarlik huquqiy asoslari bilan farqlanadi. Aytilganlarga asoslanadigan bo‘lsak, faqat jinoyatchilik va u bilan bog‘liq muammolargina kriminologiyaning predmeti sifatida ko‘rib chiqilishi maqsadga muvofiqdir. Zotan, fanning predmeti hisoblanadigan jinoyat chilikni ilmiy bilishdagi tadqiqotlar (shu jumladan, jinoyatlarning bashorati ham), o‘z navbatida: jinoyatchilikni mavjud voqelik sifatida; alohida olingan jinoyatning sabab va sharoitlari; jinoyatchilarning shaxsi; jinoyatchilikning oldini olish va jinoyatlarning aniq bir turining oldini olish kabi muammolarni ham o‘z ichiga oladi. Sanab o‘tilganlar, ya’ni jinoyatchilik, jinoyatchilarning shaxsi, jinoyat - chilikning sabab va sharoitlari kriminologiya fanining predmeti va tadqiqot obyekti bo‘lgani holda, fanning tizimini ham tashkil etadi. Demak, kriminologiya fani jinoyatchilik, jinoyatchilarning shaxsi, jinoyatchilikning sabab va sharoitlari va ularning oldini olish choralari tizimi haqidagi fandir. Kriminologiya faniga berilgan ushbu ta’rif an’anaviy tarzda, hozirgi ayrim ilmiy qarashlarni umumlashtirish asosida ifoda etilgan. Kriminologiya fani taraqqiyotining davomiyligi uning predmetiga bo‘lgan yangicha qarashlar shakllanishiga imkon yaratadi. Shundan kelib chiqqan holda kriminologiya fani kelgusida qanday va qaysi yo‘nalishda shakllanadi degan muammo ham o‘zining ilmiy yechimini topmog‘i zarur.

Ma’lumki, kriminologiya fanining zaminida bajarilayotgan ilmiy tadqiqotlar jinoyatchilikning oldini olish (profilaktika), bashorat qilish (prognostika), jinoyatchilik va uning sabablarini hamda jinoyatchining shaxsini o‘rganish maqsadida amalga oshirilmoqda. Shu bilan birga, viktimologiya yo‘nalishini ham alohida shakllanayotganligini e’tiborga olish darkor. Bu yo‘nalishlarning har biri mustaqil tadqiqotni talab etib, alohida o‘quv mashg‘ulotlarining predmeti sifatida namoyon bo‘ladi. Ko‘rsatilgan har bir yo‘nalish aynan kriminologiyaning tadqiqot obyekti hisoblanadi. Shu o‘rinda nafaqat kriminologiyaning umumiy nazariyasi xususida, balki bu fanga oid bo‘lgan xususiy nazariyalarni ham inobatga olgan holda mulohaza yuritish maqsadga muvofiqdir. Kriminologiyada mavjud bo‘lgan har ikki nazariya mohiyat jihatidan bir maqsadga, ya’ni kriminologik tadqiqotlarni aniq belgilashga yo‘naltirilgandir. Jinoyatchilikka yo‘l qo‘ymaslik, ya’ni profilaktika ishlarini tashkil etish muammolarini o‘rganish kriminologiya fani predmetiga xosligini rad etuvchi ayrim olimlar o‘z qarashlarini kriminologiya va jinoyatlar profilaktikasi predmetlarini bir-biriga mos kelmasligini ko‘rsatish bilan izohlaydilar. Shu o‘rinda ta’kidlash kerakki, jinoyatlarning profilaktikasi kriminologiya fani ning nazariy konsepsiyasiga tayanadi, undan o‘z tadqiqoti va jinoyatchilikka qarshi kurash amaliyoti jarayonida foydalanadi. Ammo ushbu nazariy konsepsiya o‘zaro mushtarak emas. Huquqbuzarliklar (yoki jinoyatlar)ning profilaktikasi xususida fikr yuritilganda ushbu muammoni qay tarzda ko‘rib chiqishni ham e’tiborga olish zarur. Jinoyatlarning oldini olish choralarini ilmiy tomondan bilish kriminologiya predmetiga kirishini yoqlashdan maqsad kriminologiyada jinoyatlarning profilaktikasi muammolariga alohida e’tibor qaratish zaru- ratini ta’kidlashdir. Jinoyatlarning oldini olish, ya’ni profilaktika faoliyati kriminologiya fani kabi boshqa bir qator ijtimoiy-huquqiy fanlarning tadqiqot obyekti ekanligiga ham alohida e’tibor qaratish lozim.

Kriminologiyada profilaktika masalalarini tadqiq etish yo‘nalishi jinoyatchilikka qarshi kurash amaliyoti ehtiyojlari bilan bog‘liq holda yuzaga keldi va shakllandi. Shuning uchun ham bu faoliyat zaruriy yondashuv sifatida tushuniladi. To‘g‘ri, profilaktika masalalari nafaqat kriminologiya nuqtai nazaridan tadqiq etiladi, balki, yuqorida aytilganidek, jinoiy-huquqiy fanlar: sotsiologiya, psixologiya, boshqaruv psixologiyasi kabilarda ham atroflicha o‘rganiladi. Shu bois, tadqiqot obyekti bir-biri bilan o‘zaro aloqador fanlar asosida shakllangan huquqbuzarliklarning ijtimoiy profilaktikasi o‘quv mashg‘uloti sifatida yuzaga kelganligini va mustaqil tarzda rivojlanayotganligini ham ko‘rish mumkin. Ushbu o‘quv kursi kriminologiyaning nazariy asoslariga tayangani holda o‘zining mustaqil tadqiqot obyektiga ega. Chunki ijtimoiy psixologiya, kriminologiyadan farqli o‘laroq, ijtimoiy hayotning turli yo‘na- lishlaridagi muammolarni kengroq ko‘rib chiqadi. Shuning uchun ham ushbu tadqiqot yo‘nalishi kriminologiya predmetining zarur muammolarini o‘ziga jamlaganligini yaqqol ko‘rish mumkin. O‘z navbatida, kriminologiyada tadqiq etiladigan profilaktika masalalari esa ijtimoiy psixologiyaning tadqiqot doirasidan kelib chiqqan holda o‘rganiladi. Kriminologiya fani predmetining tizimi. Kriminologiya fani predme tining tizimini ko‘rib chiqishda, avvalo, uning o‘ziga xos belgilarini e’tiborga olish lozim. Ilmiy nuqtai nazaridan qaralganda kriminologiya predmetining o‘ziga xos xususiyatlari, shu bilan birga, ularning o‘zaro bog‘liqligini bilmay turib, ushbu fanning predmeti tushunchasini to‘g‘ri ifodalash aslo mumkin emas. Shuning uchun ham ushbu soha olimlari fanning predmetini belgilashda aynan shu qoidaga rioya qiladilar. Bunda aniq bir fanning tadqiqot obyektiga kiruvchi muammolar va ular bilan bog‘liq ijtimoiy munosabatlar tizimiga alohida e’tibor qaratiladi. Aynan shuning uchun ham kriminologiya predmetining tizimini belgilashga ilmiy-nazariy jihatdan chuqur yondashish maqsadga muvofiqdir. Bunday yondashuv fan predmetining tizimini tadqiq etishda asosiy omil hisoblanadi.

Ushbu sohada tadqiqot olib borayotgan mutaxassislar va olimlar ishlarida kriminologiyaning predmetiga jinoyatchilik, uning sabablari va jinoyat sodir bo‘lishiga sharoit yaratuvchi muhit, jinoyatchining shaxsi kabi ijtimoiy muammolar kiritilganligini ko‘rish mumkin. Biroq faqatgina sanab o‘tilganlar bilan bog‘lash nuqtai nazaridan kelib chiqib fan predmetini belgilash zarur natija bermasligini e’tiborga olish lozim. Chunki kriminologiya predmetining tizimiga aynan shu jihatdan yondashish kriminologiya predmetini jinoyatchilikning barcha ijtimoiy munosabatlar bilan bog‘liq deb belgilasa-da, tadqiqotlar doirasini jinoyat chilik va uning sabablariga mos ravishda kengaytirish imkonini bermaydi. Natijada ushbu holatlar kriminologiya predmetini to‘g‘ri va ma’lum bir tartibda shakllanishiga salbiy ta’sir etadi. Demak, jinoyatchilik, uning sabablari va sodir etilishiga shart-sharoit yaratuvchi muhitning shakllanishini va jinoyatchining shaxsini, avvalo, ijtimoiy munosabatlarning ichki qonuniyatlarini o‘rganish bilan bog‘lash katta ahamiyatga ega. Bu, tabiiyki, kriminologiyaning predmetini to‘g‘ri belgilashga imkon yaratadi. Jinoyatchilik va u bilan bog‘liq sabab hamda sharoit (keng ma’noda)ni o‘rganish jinoiy-huquqiy fanlarning ham tadqiqot obyektiga kiradi (jinoyat - kriminal bilan bog‘liq yo‘nalish). Bular: jinoyat huquqi, jinoyat-protsessual huquqi, kriminalistika va jinoiy jazolarni ijro etish huquqi kabilardir (shular jumlasidan kriminologiya ham). Sanab o‘tilgan huquqiy fanlarning tadqiqot yo‘nalishi jinoyat va u bilan bog‘liq muammolarni o‘rganishga qaratilganligi bilan birga, har bir fan o‘z usul va vositalari orqali jinoyatlarni tadqiq etishga zarur yo‘nalishda yondashadi. O‘z xususiyatlariga ko‘ra huquqiy bo‘lmagan fanlar esa (u yoki bu muammolarni tadqiq etishda kriminologiya fani bilan bog‘liq bo‘lgan fanlar) jinoyatlar, ularning sabab va sharoitlarini qiyosan o‘rganadi. Ushbu fanlarning tadqiqot doirasida jinoyatchilik faqat o‘z predmetlari nuqtai nazaridan hamda jinoyatchilikni o‘z predmetlari doirasidagi muammolar bilan aloqadorligi mavjudligini e’tiborga olgan holda o‘rganadilar. Yuqorida aytib o‘tilganidek, sotsiologiya, psixologiya, psixiatriya shular jumlasidandir.

Jinoyatchilik, uning sabab va sharoitlari bilan bog‘liq ijtimoiy munosabatlar jinoiy-huquqiy jihatdan to‘g‘ridan-to‘g‘ri, jinoiy-huquqiy bo‘lmagan ijtimoiy munosabatlarda esa qiyosan o‘rganiladi, deyish mumkin. Birinchi guruhdagi ijtimoiy munosabatlar kriminologiya fani predmetiga taalluqlidir va ular o‘z xususiyatlariga ega. Shu o‘rinda alohida ta’kidlash joizki, jinoiy-huquqiy fanlar nuqtai nazaridan kriminologiya jinoyatlar, umuman olganda jinoyatchilik muammolarni o‘rganishda o‘zaro kesishish nuqtasiga ega. Aynan shu kesishish nuqtasida u yoki bu fan manfaatlari birlashadi. Jinoyatchilikning sifat va miqdor ko‘rsatkichlarini, uning sabab va sharoitlarini o‘rganuvchi huquqiy fanlar, ehtiyojlari nuqtai nazaridan kelib chiqqan holda, o‘z predmetlarini aniqlashlari lozim. Chunki jinoyatchilik va jinoiy-huquqiy muammolarni o‘rganishda ushbu muammolarni o‘rganuvchi fanlarning ehtiyoji bir nuqtada, ya’ni jinoyat va u bilan bog‘liq muammolarni o‘rganishda kesishadi. Shuning uchun ushbu fanlar o‘rtasida o‘ziga xos «Xitoy devori»ni o‘rnatish ilm-fan taraqqiyotiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Jinoiy-huquqiy fanlar tadqiqoti doirasiga kiruvchi muammolarni bir-biridan ajratgan holda hal qilishga urinish esa, o‘z navbatida, har bir fanning umumiy maqsadi bo‘lgan jinoyatchilik va u bilan bog‘liq muammolarni o‘rganish doirasining qisqa- rishiga olib kelishini e’tibordan chetda qoldirmaslik darkor. Shuningdek, jinoiy-huquqiy muammolarni o‘rganuvchi har bir fan predmeti va ularning o‘zaro bog‘liqligi hamda ushbu fanlar predmeti tizi- mining shakllanganligi zarur ilmiy yo‘nalishda olib boriladigan tadqiqotlar orqali qo‘yilgan maqsadga erishishga kafolat beradi va jinoyatchilikka qarshi kurashda fan yutuqlarini joriy etishga imkon yaratadi. Kriminologiya fanining predmeti tizimini belgilashda uning tadqiqoti doirasiga kiruvchi quyidagi ijtimoiy muammolarni ko‘rsatish mumkin: a) jinoyatchilikning ijtimoiy voqelik sifatida paydo bo‘lish sabablari va uning sodir bo‘lishiga shart-sharoit yaratuvchi muhitning mavjudligi; b) jinoyatchi shaxsi va jinoiy faoliyatning mavjudligi; v) jinoyatchilikning oldini olish va jinoyatlarga yo‘l qo‘ymaslikni ta’minlash;

g) jinoyatchilikning kriminologik tadqiqotlarida ilmiy bashorat (prognostika)ni yo‘lga qo‘yish; d) jinoyatchilikka qarshi kurash faoliyatini tashkil etish va ilmiy boshqaruvni yo‘lga qo‘yish. Ushbu muammolar kriminologiya fanining tadqiqot obyektiga kiradi va predmetini belgilaydi. Lekin yuqoridagi muammolarning atroflicha tahlili shuni ko‘rsatadiki, bu predmetning mavjudligi uning boshqa fanlar bilan o‘zaro bog‘liqligi asosida kechadi. Kriminologiya fanining metodi. Kriminologiya fanini o‘rganish zarur ilmiy metodlar mavjud bo‘lishini talab etadi. Shunga ko‘ra kriminolo giyaning predmeti bilan metodining aniq chegarasi belgilanganidan keyingina ularning o‘zaro bog‘lanishi yuzaga keladi. To‘g‘ri, ilmiy bilishda har bir fan uchun umumiy bo‘lgan metodlar mavjud. Shu bilan birga, falsafa fanida hech qachon aniq bir fan uchun ilmiy bilishni amalga oshirishda zarur bo‘lgan alohida toifadagi metod mavjudligi belgilanmagan. Balki har bir fan o‘z muammolarini ilmiy yechimini topishi uchun zarur bo‘lgan fikrlashning nazariy jihatdan asoslangan yo‘llari ko‘rsatib o‘tilgan. Kriminologiya sohasida ham falsafiy qarashlar, jinoyatchilikning asl mohiyatini idrok etish va jinoyatchilikning mavjud voqelik bo‘lgani bois, uning ichki qonuniyatlarini ilmiy bilishda katta ahamiyatga ega. Shuning uchun ham kriminologiya fanida jinoyatchilikka atroflicha baho berish maqsadida, falsafiy nuqtai nazardan kelib chiqqan holda tadqiqot olib borilishi maqsadga muvofiqdir. Ayniqsa, kriminologiyada jinoyatchilik bilan bog‘liq tadqiqotlar natijalarini umumlashtirish va shu orqali zarur ilmiy xulosalarga kelishda falsafiy yondashuv muhim ahamiyatga ega bo‘lib borayotganligini ko‘rish mumkin. Kriminologiya tadqiqoti doirasiga kiruvchi muammolarni o‘rganishdagi fan metodologiyasini shakllantirish ham katta ahamiyat kasb etmoqda. Bu esa kriminologiya sohasida ilmiy bilishning turli metodlarini joriy etishni taqozo etadi. Shunga ko‘ra, kriminologiya fanining ilmiy tadqiqot ishlarini olib borishda, birinchidan, o‘z tadqiqotlari doirasidan kelib chiqqan holda fan predmetini

yaratish, ikkinchidan, ilmiy bilishda o‘ziga xos ilmiy metodlarni ishlab chiqish lozim. Har ikki holat ham kriminologiyaga falsafiy jihatdan to‘g‘ri yondashishga imkoniyat yaratilganligini ko‘rsatadi, chunki: a) fan metodida predmetning ifodalanishi bo‘lgani holda, o‘ziga xos xususiyatlari orqali uning ayrim jihatlarini ochib berish nafaqat falsafadagi metodlarni o‘z tadqiqoti uchun qo‘llashni, balki o‘z predmetini tadqiq etish uchun maxsus metodlarni ham yaratishga imkon beradi; b) falsafa o‘z tadqiqoti doirasida nazariy muammolarni yoritadi va bu fan nazariyasi asosida ishlab chiqilgan tushuncha hamda metodlar kriminologiya fani tomonidan o‘z muammolarini bilishga imkon yaratadi. Tabiiyki, har bir fanning nazariy jihatlari va metodologiyasi, yuqorida ta’kidlanganidek, ilmiy metodlar asosida shakllanadi. Bayon etilganlarga ko‘ra, kriminologiyada ilmiy bilishning barcha usul va vositalaridan o‘rinli va aniq maqsadlarga yo‘naltirilgan holda foydalanish jinoyatchilikdek ijtimoiy qusurga qarshi kurashni tashkil etishda yaxshi natijalarga olib keladi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – Toshkent: O‘zbekiston, 1992. 2..Mejdunarodniy pakt o grajdanskix i politicheskix pravax. Mejdunarodnaya zashita prav i svobod cheloveka. Sbornik dokumentov. M.: Yurid.lit., 1990 g. 3. .Osnovniye prinsipi nezavisimosti sudebnix organov. Mejdunarodniye prava i svoboda cheloveka: Sbornik dokumentov. M: Yurid.lit., 1990 g. 4. Vseobshaya deklaratsiya prav cheloveka. – Prava cheloveka. Osnovniye mejdunarodniye dokumenti: Sbornik dokumentov. M.: Mejdunarodniye otnosheniya. 1989 g. – S. 134-142. 5. Konvensiya o pravovoy pomoshi i pravovix otnosheniyax po grajdanskim, semeynim i ugolovnim delam. (Xo‘jalik va huquq Xozyaystvo i pravo. – Tashkent. 1997, №1-2. S. 58-76).

Похожие

Kriminologiya fanining metodlari

Kriminologiya fanidagi tadqiqot metodlari

O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy huquq fani tushunchasi va uning predmeti

Yuridik konfliktologiya fanining predmeti, shakllanishi va metodlari

Kriminologiya fan sifatida