Криминалистик идентификация - Юриспруденция - Рефераты

Криминалистик идентификация

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

161.5 KB

www.arxiv.uz К риминалистик идентификация Режа: 1 Криминалистик идентификация тушунчаси, вазифалари, принциплари ва шакллари 2 Криминалистик идентификация объектлари 3 Идентификация объектларининг таснифи 4 Идентификациявий тадқиқот жараёни 5 Криминалистик диагностика

www.arxiv.uz Идентификация атамаси лотинча ldem (айнан ўша) сўзидан олинган бўлиб, айнанликни аниқлашни билдиради. Бу атамани биринчи марта франциялик олим Альфонс Бертильон одамларни рўйхатга олишга бағишланган ўз ихтиросида қўллаган. Криминалистик идентификация жиноят иши бўйича қидирилаётган, аниқланиши лозим бўлган муайян (одам, буюм) объектнинг айнан ўзи эканини билдиради. Табиатда ва жамиятда барча объектлар бир-биридан фарқ қилади ва фақат ўзига хослиги билан ажралиб туради. Бир объект бошқа объект билан айнан тенг бўлолмайди. Объектлар ўзаро жуда ўхшаш, бир хилдаги белгиларга эга бўлиши мумкин. Айнанлик фалсафий асосларга эга: 1) ҳар бир моддий объект фақат ўзига тенг; 2) объектлар доимо ўзгаришда, лекин бу ўзгаришлар нисбий бўлиб, уларни аниқлаш ва ҳисобга олиш имконияти мавжуд; 3) объектлар ўзаро муносабатда, бошланишда бўлгани сабабли, уларнинг белгилари бошқа объектларда ўз аксини топади. Ҳар бир объект бошқа объект каби ўхшаш хусусиятларга эга. Шу асосда у муайян гуруҳ, турга оид ҳисобланади. Демак, айнанликдан ташқари баъзи ҳолларда ўхшашлик, яъни объектларнинг бирор гуруҳга оидлигини аниқлаш билан кифояланади. Айнанлик ва ўхшашликни аниқлаш воситасида жиноят ишига оид бир қанча ҳолатлар аниқланади. Чунончи: нарсанинг белгилари – уни қайси корхона, қачон ясаб чиқарганини; ҳодиса содир бўлган жойдаги моддий излар – у ерда ким, қандай ҳаракат қилганини; ўқ ва гилзани текшириб, отиш қуролининг тури ва айнан ўзини; дастхат бўйича уни ёзган шахсни; одам оёғининг изи бўйича – шу одамнинг бўйини;

www.arxiv.uz қоғоз ва сиёҳнинг белгилари бўйича ҳужжатнинг неча йил муқаддам ёзилганини аниқлаш имкониятлари бор. Жиноят ишларини тергов қилиш жараёнида турли объектларни қидириш ва аниқлаш зарурияти доимий ҳодиса содир бўлган жойда қолган қўл изи бўйича – шахс, ғилдирак излари бўйича – автотранспорт воситалари, кийим ёки пойабзалдаги тупроқ ва ўсимлик қолдиқлари бўйича жой кабилар аниқланади. Идентификация жараёнида из қолдирган объект қолган из билан таққослаб кўрилади. Агар изни шу объект қолдирган бўлса, айнанлик қайд этилади. Из деганда фақат моддий излар (қўл, оёқ, бузиш қуроллари ва ҳ.к.) тушунилмай, балки тасвири бор барча буюмлар: қўлёзма, фотосурат, нарсанинг қолдиқлари, қисмлари кабиларни, шунингдек, хотирани тасаввур этиш лозим. Бошқача айтганда, криминалистик идентификацияда «излар» атамаси кенг маънода қўлланилади. Жиноятни тергов қилиш жараёнида ўхшашлик тушунчаси, уни аниқлаш принциплари ва методикасига оид қоидалар ва амалий тавсиялар мажмуи криминалистик идентификация тўғрисидаги назарияни ташкил этади. Мазкур таълимотнинг келиб чиқиши С.М.Потапов номи билан боғлиқ. У 1940-йилда «Криминалистик идентификация принциплари» асарини эълон қилди. Н.В.Терзиев ва В.Я.Колдиннинг тадқиқотларида криминалистик идентификация назариясига оид умумий масалалар тадқиқ этилди. Шу билан бирга криминалистик, кимёвий, биологик ва тиббий экспертизалар методикасининг такомиллашиб бориши идентификация назариясини ривожлантиришга имкон берди. Криминалистик идентификация деганда, объектларнинг қиёсий тадқиқоти тушунилади, бунда айнанлик ва ўхшашликдан далил сифатида фойдаланилади. Идентификация услуби мантиқ ва бошқа фанларда ҳам қўлланилади.

www.arxiv.uz Криминалистик идентификациянинг асосий хусусиятлари қуйидагилардан иборат: Криминалистик идентификация суд далиллари ҳисобланган фактик маълумотларни аниқлашга йўналтирилган, у жиноят-процессуал қонун талабларига бўйсунади. Криминалистик идентификация илгари содир этилган ҳодиса изидан бориб, жиноятни тергов қилиш процессида нотаниш объектни тадқиқ қилади. Криминалистик идентификация методи аниқ бир моддий объект ёхуд унинг энг кичик бир қисмини аниқлашга йўналтирилган. Бу, бир томондан, криминалистик тадқиқотнинг энг замонавий, мукаммал ва ишончли техник асбобларига эга бўлиши зарурлигини, иккинчи томондан, тергов қилинаётган ҳодиса асл ҳолатини ва иш юзасидан ҳақиқатни аниқлаш учун криминалистик идентификация амалиёти ва назариясининг катта аҳамиятини кўрсатади. Криминалистик идентификация – билиш воситаси, усули ва методик мажмуи сифатида объектнинг турли ҳолати, кўриниши, турли вақтларда ва ҳар қандай мураккаб шароитда криминалистик аҳамиятга эга бўлган айнанлик ва ўхшашликни аниқлашга имкон берадиган мукаммал методикага эга бўлиши керак. Криминалистик идентификация ишончли, универсал ва юқори даражадаги назарий таълимотдир. Моддий дунёнинг объективлиги, хилма- хиллиги ундаги ўхшашлик умумий бўлиб, айнанлик ҳар бир воқеа ва нарсаларнинг ўзигагина хослиги, иккита айнан воқеа ёки нарса табиатда ва жамиятда бўлиши мумкин эмаслиги, уларнинг ҳар бири фақат ўзига тенг эканлиги идентификациянинг туб моҳиятини англатади. Криминалистик идентификация назарияси учун шу объектларнинг ўзаро таъсири натижасида бир-бирида қоладиган моддий асоратлар, излар, уларни тадқиқ қилиш имконияти мавжудлиги асос бўлиб ҳисобланади. Зўравонлик содир этилганда, унинг излари фақат жабрланганлар баданида

www.arxiv.uz қолмай, жиноятчининг баданида ёхуд кийим-кечагида ҳам бўлади. Биринчи ва иккинчи турдаги из ҳам криминалистикада аҳамиятли ҳисобланади. Шунинг учун ҳам тўғри, тескари ва қарши идентификация алоқаларини узвийликда тадқиқ қилиш ва улардан фойдаланиш криминалистик идентификация назарияси ва амалиётининг долзарб вазифасидир. Криминалистик идентификация принциплари қуйидагиларни ўз ичига олади: 1. Идентификация процессида қатнашадиган объектлар идентификацияланувчи ва идентификациялайдиган турларга бўлинади. Идентификацияланувчи – бу айнанлиги тўғрисидаги масалани ҳал қилиш керак бўлган ёки қидирилаётган объект ҳисобланади, идентификациялайдиган объект эса айнанликни аниқлаш учун восита бўлиб хизмат қилади. Бунда ҳар қандай моддий ва идеал излардан фойдаланилади. 2. Идентификация жараёнида ҳамма объектлар - идентификацияланувчи ҳам идентификациялайдиган ҳам ўзгаришсиз қолади, деб бўлмайди, чунки улар доим ҳаракатда, ривожланишда. Шу билан бирга объектларнинг ўзгариш даражаси ва тезлиги ҳар хил бўлади. Шуни ҳисобга олиб криминалистик идентификация объектлари ўзгарадиган ва нисбатан ўзгарадиган хилларга бўлинади. Нисбатан ўзгарадиган объект маълум вақт давомида барқарорлик белгиларини сақлаб туради, унда ўхшашлик белгилари мавжудлиги ёки мавжуд эмаслиги аниқланади. 3. Идентификация жараёнида билишнинг анализ ва синтез методлари қўлланилади. Криминалистик идентификация тадқиқот объектларининг ўзига хос томонлари қанчалик чуқур ва мукаммал анализ қилинганлигига боғлиқ. Аммо қиёсланаётган объект белгиларини анализ қилиш билан жараён якунланади, деб бўлмайди. Қиёсий анализ натижасида мос келган белгилар ва фарқлар таққосланиши ва уларнинг ҳар бирини тушунтириш зарур. 4. Ҳар бир таққосланаётган белги умуман идентификация объекти сифатида ҳаракатда, ўсишда экани эътиборга олиниши керак. Бунда ҳар бир белгининг келиб чиқиши ва ўзгариш сабабларига аниқлик киритиш лозим.

www.arxiv.uz Идентификация объектининг айрим белгилари маълум даражада барқарорликда қолиши мумкин. Ҳатто, идентификация объектининг муҳим белгилари қасддан ўзгартирилган бўлиши эҳтимол. Криминалистик идентификация процессуал бўлмаган ва процессуал шаклларда амалга оширилади. Унинг нопроцессуал шакли ўз навбатида бир неча кўринишларда бўлади: 1) суриштирув органлари томонидан тезкор- қидирув тадбирларини ўтказиш чоғида амалга оширилган идентификация; 2) фуқаролик ва арбитраж судлари, шунингдек, нотариат органи фаолиятида фойдаланиладиган маъмурий-ҳуқуқий идентификация. Жиноят-процессуал қонун нормалари ва талабларига мувофиқ айнанлик дастлабки тергов, суриштирув ва суд муҳокамаси даврида ўтказилади. Криминалистик идентификация тергов ҳаракати масалан, таниб олиш учун кўрсатиш орқали амалга оширилади ёки суд томонидан иш кўриш жараёнида намоён бўлади. Юқоридаги таснифларга мувофиқ криминалистик идентификация субъекти суриштирувчи, терговчи, судья, эксперт бўлиши мумкин. Бу субъектлар жиноят-процессуал қонунда белгиланган тегишли криминалистик усуллар, воситалар, методлардан фойдаланиб, идентификацияни процессуал шаклларда амалга оширади. 2 . Криминалистик идентификация объектлари Криминалистик идентификация моддий объектларнинг ўхшашлик сифатини ифодалар экан, объектив воқеликнинг қайси элементлари таққослаш объекти сифатида хизмат қилишини аниқлаб олиш керак. Тергов қилинаётган ҳодисанинг вақти ва жойини, предмет ва шахснинг алоҳида хоссаларини, заҳарнинг таъсирчанлик даражаси, сиёҳнинг кимёвий таркибини аниқлаш учун идентификация қоидаларидан фойдаланилади. Айнан объект тушунчасини белгилашда, биринчидан, буюмлар ва уларнинг хусусиятлари тўғрисидаги фалсафий таълимотдан, иккинчидан,

www.arxiv.uz криминалистик идентификациянинг ўзига хос услубларидан келиб чиқиш лозим. Буюм фалсафий нуқтаи назардан хоссалар, белгилар тизими сифатида қаралади. Хоссалари бир хил бўлган буюмлар ўхшаш ҳисобланадилар. Криминалистик идентификациянинг роли жиноятнинг аниқ моҳиятини белгилаш, жиноий хатти-ҳаракатлар содир этишда иштирок этганлар, жабрланганлар, жиноий тажовузлар содир этишда фойдаланилган қурол ва воситаларни аниқлашни тақозо қилади. Бу вазифаларни ҳал қилиш учун тергов қилинаётган ҳодисанинг объектив алоқаларини очиш ва кузатиш зарур. Айбдорнинг хатти-ҳаракатлари билан жиноят натижалари ўртасидаги боғланиш бунга мисол бўла олади. Аммо объектнинг тергов қилинаётган воқеа билан мавжуд индивидуал алоқасини, улар ўртасидаги барқарор ва бетакрор хусусиятлар йиғиндисига эътибор берилган тақдирдагина тадқиқ қилиб аниқлаш мумкин. Демак, буюмларнинг фақат алоҳида хоссалари эмас, балки бетакрор хусусият ва сифатлар йиғиндисига эга бўлган яхлит ҳолдагиси идентификация объектлари бўла олади. Идентификациялаш – муайян моддий буюм ва предметларни бошқаларидан ажратиш, фарқлаш демакдир. Масалан, жиноятчининг изда акс этган бўйи, қўл, оёқ излари, жисмоний кучи, бошқа ҳар қандай хусусиятлари идентификация объекти бўла олмайди. Алоҳида индивидни характерловчи бундай хусусиятларнинг йиғиндиси, ташқи қиёфасининг ўзига хос белгилари идентификациянинг оддий объекти ҳисобланади. Юрганда қўлни силкиш ёки қадам ташлаши шахснинг функционал хусусиятини ифодалайди. Аммо бундай хусусиятлар кўпгина шахсларга хос бўлиши мумкин ва шу сабабли идентификациялаш учун етарли эмас. Фақат индивидуал хусусиятларнинг маълум йиғиндиси бир шахсга тегишли бўлиши мумкин. Объектнинг бетакрор йиғиндисини ташкил этмайдиган алоҳида хусусиятлари ифодаланган излар ҳам идентификациялаш учун етарли эмас.

www.arxiv.uz Криминалистик идентификация моддий объектни тергов қилиш воқеаси билан алоқасини аниқлаш учун ўтказилади. Дастхат идентификацияланмайди, балки унинг воситасида уни ёзган шахс идентификацияланади ёхуд технологик жараён идентификацияланмайди, аслида технологик жараённинг ўзига хос томонлари бўйича машина, цех, фабрика идентификация қилинади. Иш учун жиноятнинг ёзув, овоз, жиноят содир этиш усули, технологик жараён белгилари билан алоқаси эмас, балки кўрсатилган белгиларга эга бўлган моддий объект, шахс, жойнинг алоқаси муҳим. Баъзи объектлар, жумладан, ўз макон чегараларига эга бўлмаган, сочилувчи, суюқ ва газ ҳолатидаги жисмлар ҳам криминалистик идентификация объектлари бўла олмайди. Масалан, гумон қилинувчидан топилган патронлар, жиноят содир этилган жойдан олинган патрон типига тегишли, ўлган одам ички органидан олинган озуқа қолдиқлари ва гумон қилинувчидан тинтув қилинганда чиққан буюмнинг кимёвий таркиби бир хил бўлиши мумкин, гумон қилинувчининг кийимидан топилган қон ўз гуруҳи ва типига кўра жабрланганнинг қонига ўхшайди. Буюм турларидаги умумийлик идентификациялаш учун етарли эмас. Криминалистик идентификация тадқиқ этаётган объект турини белгилаш билан якун топмайди. Ўз натижаларига кўра бу хилдаги белгилаш фақат оралиқ аҳамиятга эга. Бундай ҳолда криминалистик идентификациянинг ягона объекти тўғрисида эмас, балки қиёсланаётган объектнинг қайси гуруҳга мансублигини белгилаш, уларнинг тур ўхшашликлари билан чекланади. 3. Идентификация объектларининг таснифи Юқорида таъкидланганидек, идентификациявий тадқиқот жараёнида битта объектдан ҳосил бўлган бир неча излар, масалан, баҳсли қўлёзма ва гумон остидаги шахс дастхатининг намунаси солиштириб кўрилади.

www.arxiv.uz Қиёсланаётган бу объектларнинг биринчиси идентификацияланадиган, иккинчиси идентификациялайдиган объектлар ҳисобланади. Масалан, эшикни бузиб ўғирлик содир этилган жойда турли излар топилади, гумон қилинган шахснинг уйида бузиш қуроли топилиб, ундан эксперимент тарзида излар олинади. Жиноят излари ва экспериментал излар қиёсий тадқиқ қилинади. Яшириниб юрган шахсни идентификациялаш учун унинг фотосурати ва қўлга олинган шахснинг фотосурати қиёсланиб текширилади. Ана шу объектлардаги барча белгилар ва хусусиятлар эмас, бир-бирига солиштириш мумкин бўлганлари таққосланади. Масалан, жиноят содир этилган жойдан топилган ҳажмли излар бўйича ломнинг иссиққа бардошлилиги, электр ўтказувчанлиги, зичлиги ва бошқа хоссалари ўрганилмай, унинг из қолдириш хусусиятлари тадқиқ қилинади. Идентификацияга оид хоссалар объектларнинг ўзаро таъсиридан ва изнинг вужудга келиш механизмларидан келиб чиқиб аниқланади. Масалан, автомашина юрган йўлда ғилдиракнинг изи қолади, автомашина бирор тўсиқликка урилганда радиатор, буфер, кузов ва машинанинг бошқа қисмларида из қолади. Идентификациялайдиган объектда унинг хоссаларини ифодалайдиган белгиларгина фойдали ахборот беради. Фақат ўша белгилар ўрганилади, қолганлари эътиборга олинмайди. Масалан, оёқ кийимнинг ердаги излари ўрганилаётганда из қолдирган тагчармнинг ташқи тузилиши, зичлиги, юмшоқлиги ва бошқа хоссалари ўрганилади. Тупроқнинг биологик ва кимёвий таркиби изнинг шаклланишига таъсир этмаса, улар тадқиқ қилинмайди. Идентификациялайдиган ва идентификацияланувчи объектлардан фойдали ахборотни ажратиб олиш тадқиқотнинг дастлабки муҳим вазифаси ҳисобланади. Заруриятга қараб, идентификациялайдиган ва идентификацияланувчи объектлар бевосита ва билвосита тадқиқот қилинади. Идентификацияланадиган объектдаги хоссалар ўзгармаган бўлса, у бевосита

www.arxiv.uz тадқиқ этилади. Объект ўзгарган бўлса, унинг идентификациялайдиган белгилари илгариги излари орқали, яъни билвосита текширилади. Бевосита тадқиқот ҳамма ҳолларда ҳам мумкин бўлавермайди. Баъзи ҳолатлар ва функционал-динамик белгилар идентификация мақсадида фақат уларнинг излари, тасвирлари бўйича ўрганилади. Масалан, ёзув машинкасини идентификациялашда унинг ўзи эмас, унда ёзилган матн текширилади. Хотиравий қиёфалар бўйича идентификация қилишда кўрсатувлар, ёзма ёки чизма шаклида ифодаланган қиёфаси воситасида шахсни айнан ўша қидирилаётган одам эканлиги ҳал этилади. Айнанликнинг процессуал шаклида ҳам фарқ бор: тасвирловчи материаллар бўйича идентификация кўздан кечириш ва экспертиза ўтказишни талаб этса, хотиравий қиёфа бўйича айнанликни аниқлаш сўроқ қилиш ва таниб олиш учун кўрсатиш шаклида амалга оширилади. Баъзан қидирилаётган объект бир вақтнинг ўзида идентификацияланадиган ва идентификациялайдиган объект бўлиши мумкин. Масалан, жабрланган шахснинг баданида из қолдирган автомашинада айни вақтда қон изи қолиши мумкин, бармоқ изларини қолдирган жиноятчининг қўлида бўёқ заррачалари топилиши мумкин. Идентификациядан фойдаланиб исбот қилишнинг мақсади тергов қилинаётган ҳодиса билан боғлиқ объектни топишдан иборат. Бу объект қидирилаётган ҳисобланади. Амалда исботлашнинг вазифаси текширилаётган объектлар доирасини мумкин қадар чеклаш ва уларнинг орасидан қидирилаётган объектни ажратиб олишдан иборат. 4. Идентификациявий тадқиқот жараёни Криминалистик идентификациявий тадқиқот жараёни тўрт босқич: дастлабки текширув, алоҳида-алоҳида ҳолда ва қиёсий тадқиқот, шунингдек, уларнинг натижаларини баҳолашдан иборат. Дастлабки тадқиқот босқичи

www.arxiv.uz бир қатор тайёргарлик ишларини кўришни талаб этади: тадқиқот учун зарур бўлган материалларни излаш, уларни текшириш методикасини танлаш, тегишли илмий техника воситалари ва асбобларини тайёрлаш, идентификациянинг процессуал шаклларини аниқлаш, тақдим этилган тадқиқот материаллари миқдори ва сифатига баҳо бериш, уларни тадқиқот ўтказиш учун қанчалик яроқлилигини белгилаш. Қидирилаётган ва қидиришга ёрдам берувчи объектларнинг хоссаларини алоҳида-алоҳида тадқиқ этганда, масалан, ҳодиса содир бўлган жойдан олинган из, уни қолдирган предмет ёки махсус тайёрланган из, сохта қўлёзма, дастхат намунаси ва бошқалар топилиши мумкин. Алоҳида-алоҳида анализ қилинганда уларнинг барча белгилари ўрганилади. Масалан, хатнинг матни дастлаб шошилмай ёзилганлиги, аммо кейин шошиб ёзилган қисми аниқланади, бунда дастхат сунъий равишда ўзгартирилган, деган хулоса чиқариш ҳам мумкин. Объектларнинг қиёсий тадқиқи босқичида уларга хос белгиларнинг ўзаро фарқи ва мос тушиши аниқлаб олинади. Қиёсий объектлар моҳиятидан келиб чиқиб, қиёслашнинг у ёки бу техник усуллари танлаб олинади, ўлчов, оптик воситалар ёрдамида объективлик, аниқлик ва тўла-тўкисликка эришилади. Идентификациявий тадқиқот жараёнининг охирги босқичи унинг натижаларини баҳолаш ҳисобланади. Ўхшашлик бор ёки йўқлиги ҳақида охирги хулосани чиқариш учун қўлга киритилган барча тадқиқот материалларини таққослаб кўриш, алоҳида-алоҳида анализ қилинганда объектлар ҳолатига ва алоҳида белгиларига умумий баҳо бериш, баъзи белгиларнинг мос келиш даражаси, уларнинг аҳамияти, мос келадиган ва келмайдиган белгиларнинг ўзаро алоқалари ва ҳ.к. Амалиётда таққосланаётган объектларнинг қиёсий белгилари камдан кам мос келади. Кўпгина муҳим белгилари мос келган ҳолда ҳам, айрим деталлари тасодифий вазиятлар туфайли мос келмай қолади.

www.arxiv.uz Идентификациявий тадқиқот жараёнида эксперт изларда аниқ ва тўла- тўкис тасвирланган белгиларни етарли миқдорда аниқлаб, ўхшашлик бор- йўқлиги тўғрисида ишонч ҳосил қилган бўлса, бу ҳақда қатъий хулоса чиқаради. Ўз-ўзидан маълумки, қатъий ва тахминий хулосалар ўртасида катта фарқ бор. Биринчиси, қатъий тасдиқни англатади, масалан, жасаддан олинган ўқ мазкур қуролдан отилган. Иккинчи ҳолда излар аниқ ва тўла ифодаланмагани сабабли уларни тадқиқ этишда катта қийинчиликлар туғилса, белгилар мослиги ёки фарқи ҳақида эксперт тахминий хулоса чиқаради: мазкур матн фуқаро Иванов томонидан ёзилган бўлиши эҳтимол. Тахминий хулоса, унинг номидан ҳам кўриниб турибдики, фактни аниқ эмас, балки тахминий баҳолайди. Шу боис экспертнинг бундай хулосасини терговчи ва суд айблов учун асос қилиб олмаслиги лозим. Тахминий хулосани бошқа далиллар ёрдамида синчковлик билан текшириш керак. Одатда, экспертнинг тахминий хулосаси терговчи учун у ёки бу версияни олға суриш имкониятини беради, қўшимча далиллар излашда янги қулайликлар яратади. Баъзи бир ҳолатларда экспертлар қўйилган саволларга аниқ жавоб бера олмай, уни ҳал қилиш имконияти бўлмади, деб хабар қилади. Экспертнинг бундай жавобини экспертиза ўтказишга етарлича тайёргарлик кўрилмаганлиги, саволлар нотўғри қўйилганлиги, топилган изда индивидуал белгилар етарли ифода топмаганлиги, у ёки бу масалани ҳал қилиш учун илмий асослар етишмаслиги билан изоҳлаш мумкин. Бундай ҳолларда терговчи юқоридаги тўсиқларни бартараф этиши ёхуд иш юзасидан чиққан муаммоларни бошқа тергов ҳаракатлари ёрдамида ҳал қилиши лозим. Юқорида таъкидланганидек, терговчи идентификациянинг энг фаол субъекти бўлиб, ўзи ҳам мазкур вазифани мустақил ҳал қилиш имкониятига эга. Терговчининг идентификациявий ҳаракатлари деганда, шундай тергов ҳаракатлари тушуниладики, у ўз мазмунига кўра, объектнинг қиёсий

www.arxiv.uz тадқиқоти асосида ўхшашлик ёки айнанлик мавжудлиги ёки мавжуд эмаслиги тўғрисида якун чиқаришга қаратилган фаолиятни амалга ошира олади. Таниб олиш билан тергов идентификацияси ўтказиш терговчидан идентификация назарияси талабларига риоя қилишни талаб этади. Терговчи ўзи мустақил идентификация ҳаракатлари ўтказишдан ташқари кўп ҳолларда идентификация вазифаларини турли ихтисосдаги эксперт-криминалистларга топширади. Бу идентификация тадқиқоти ўтказиш учун фан, техника, санъат ва ҳунармандчилик соҳасида махсус билимлар талаб қилинган ҳолатларда амалга оширилади. Криминалистик экспертиза тайинлашга терговчи бошқа процессуал ҳаракатлар каби жиддий тайёрланиши керак. ЖПКнинг 125-моддаси иш бўйича сўроқ қилинганларга таниб олиш учун шахсни ва предметни кўрсатишни назарда тутади. Уни амалга ошириш учун терговчи қуйидаги вазифаларни бажариши лозим: таниб олиш учун кўрсатиладиган объект тўғрисида идентификациявий ахборотни йиғиш, идентификация қилинадиган объектни излаш; бир қанча объектлар орасида таниб олиш учун кўрсатилиши лозим бўлганларни аниқлаб олиш; таниб олиш учун ҳужжатларни ва фотосуратларни тайёрлаш ; таниб олишга имкон берувчи усул ва воситаларни аниқлаш, жумладан, овоз ва функционал белгилари асосида таниш учун имкониятлар яратиш; таниш натижаларини баҳолаш, тўғрилигини ва ўзига хос томонларини текшириш ; 5) ўхшашликнинг мавжудлиги ва мавжуд эмаслиги тўғрисида хулосага асос бўладиган идентификациявий белгилар тасвири билан таниб олиши учун шароитларни ҳозирлаш. Экспертизанинг муваффақияти эксперт хулосасининг далиллик аҳамияти унга тақдим қилинган материаллар қанчалик яхши танланганлигига ва экспертнинг малакасига боғлиқ.

www.arxiv.uz Идентификациявий экспертиза учун материаллар тайёрлашга бир қанча талаблар қўйилади; экспертиза тайинлашнинг процессуал асосланганлиги; экспертиза ўтказиш қанчалик зарурлиги ва экспертга топшириладиган ҳақиқий вазият нақадар аниқлиги; тадқиқ қилинадиган объектларнинг келиб чиқишига оид маълумотлар тўғрилиги. Криминалистик идентификациявий экспертизани тайинлашнинг процессуал асосланганлиги жиноий-процессуал қонун талабларидан келиб чиқади. У фақат жиноят ишлари юзасидан суриштирувчи терговчи, прокурор ёки суд томонидан тайинланиши мумкин. Жиноят иши қўзғатилган бўлмаса- да экспертиза тайинлаш қонунга кўра мумкин (ЖПК 329-м.). Экспертиза тайинлаш тўғрисидаги қарорда терговчи қандай экспертиза ўтказиш кераклигини кўрсатади: дастхатшунослик, дактилоскопик, баллистик, портретга оид ва қисмларнинг илгари бир бутун эканини аниқлаш бўйича экспертизалар шулар жумласига киради. Агар бунга зарурат туғилган бўлса ва барча керакли материаллар йиғилган бўлса, ўз вақтида экспертиза тайинланиши, бу ҳақда тегишли қарор қабул қилиниши лозим. Экспертга берилган саволлар аниқ, экспертиза предметига тегишли бўлиши, ишдаги маълумотлар ва экспертиза тайинлаш билан боғлиқ шарт- шароитлар тўғрисида экспертга етарли ахборот бериш керак. Нотўғри ахборот эксперт хулосасининг шаклланишига салбий таъсир қилади. Терговчи тақдим қилинган намуналар сифати учун жавоб беради, шу сабабли у материалларни синчиклаб ўрганган ҳолда тайёрлаши зарур. Ашёвий далиллар бўйича эксперт тадқиқоти-ўхшашлик мавжудлиги ёки мавжуд эмаслиги тўғрисида далилларга эришиш мақсадида моддий қайд қилинган излар-тасвирлар, одамлар ва буюмларни қиёслаш, ўхшашлик ёки айнанликни аниқлашнинг асосий ва энг ишончли усулдир.

www.arxiv.uz Умумий қоидага кўра эксперт идентификацияни тўрт асосий босқичда амалга оширади: дастлабки тадқиқот – объектларни кўздан кечириш; идентификация объектларини алоҳида-алоҳида тадқиқ этиш; уларни қиёсий тадқиқ этиш; қиёсий натижаларни баҳолаш. Текширилаётган объектларни индивидуаллаштириш жараёнида аввал қидирилаётган ва текширилаётган объектнинг гуруҳга хос белгилари аниқланади, сўнгра уларнинг индивидуал белгилари ўрганилади. Идентификация жараёнида эксперт объектларни синчиклаб тадқиқ қилади, судлов-тадқиқот фотографиясининг турли усулларини, физик ва кимёвий методларини қўллайди. Бундан ташқари, объектларни алоҳида-алоҳида тадқиқ қилганда белгиланган идентификация алоқаларини тўла ва ҳар томонлама ўрганиш мақсадида изларни кўпинча экспериментал тайёрлаш зарур бўлади. Масалан, қиёсий микроскоп ёрдамида ўқотар қуролнинг ўқи ва гильзаси бўйича идентификация қилишда эксперт қуролдан экспериментал отиб кўриш воситасида идентификация белгиларини ўрганишга киришилади. Қиёсий тадқиқот-эксперт идентификациянинг ҳал қилувчи босқичидир. Бу босқичда эксперт объектларни қиёслашнинг учта асосий усулидан фойдаланади: таққослаш, устма-уст қўйиш ва белгиларни бирга қўшиш. Тасвирларни таққослаш усули ўзининг соддалиги ва қулайлиги билан кенг тарқалган бўлиб, криминалистик идентификациянинг барча турларида қўлланилади. У таққосланаётган тасвирни бир-бирига яқин қўйиб ягона кўриниш майдонини пайдо қилади. Бунда таққосланаётган тасвир имкон борича ойдинлаштирилади ва катталаштирилади. Таққослашга энг яхши шароитлар яратиш мақсадида қиёсий микроскоп қўллаш мумкин. Таққосланаётган объектни фотосуратга олиш ва қиёслашни енгиллаштирадиган қўшимча ишлов бериш мумкин (қиёсий тўр, геометрик шакл, чизиқ ва ҳ.к.). Бундай ишловларнинг аҳамияти шундаки, улар баъзи

www.arxiv.uz белгилар ўртасидаги нисбатни билиш, гуруҳга хос томонларини таққослаб кўриш ва шундай қилиб янги белгиларни кашф қилиш имконини беради. Устма-уст қўйиш усули таққосланаётган тиниқ тасвирни бошқасини устига қўйиб, белгилари тўғри келса, ягона тасвир ҳосил қилишга ёрдам беради. Агар таққосланадиган тасвир тиниқ бўлмаса, масалан, картон қоғозга туширилган бўлса, улардан диопозитив тайёрланади ёки махсус оптик асбоблардан ҳам фойдаланиш мумкин. Белгиларни қўшиш усулида таққосланганда тасвир шундай жойлаштириладики, бунда тасвирдаги бирор белги мос келиб қолганда табиий равишда бошқасининг давоми кўзга ташланади. Бир-бирига ёндош қўйилган тасвирлар таққосланаётган тасвирнинг таркиб топиш механизмидан анча фарқли бўлса-да, катталаштириб фойдаланиш имкониятини беради. Кесилиш, ишқаланиш ва бошқа усулда ҳосил бўлган мураккаб изларни таққослашда бу усул муҳим аҳамият касб этади. Тасвирни қиёслаш мақсадида ҳар хил оптик асбобларни, асосан турли микроскопларни қўллаш мумкин. Фотосуратлар бўйича тасвирларни бир-бирига қўшиб аниқлаш кенг ёйилган. Шу мақсадда суратлар шундай қирқилсинки, кесишган чизиқ тасвирнинг характерли томонларини кўпроқ қамраб олсин. Номлари келтирилган қиёсий тадқиқотнинг ҳар бир тури қиёслашнинг хусусий усулидир. Алоҳида-алоҳида ва қиёсий тадқиқот натижасида олинган маълумотлар мажмуига баҳо бериш, яъни қидирилаётган объектлар ўхшашлиги ёки фарқли экани тўғрисида эксперт хулосаси - эксперт идентификация жараёнининг охирги босқичини ташкил этади. Қиёсий тадқиқот натижаларини баҳолаш аввалги босқичларда ўтказилган тадқиқот жараёнининг мантиқий давоми деса бўлади. Объектларни кўздан кечиришдаёқ шаклланган версиялардан бири сифатида ўхшашлик ёхуд фарқ тўғрисида фикр юритиш, идентификация белгиларини қиёслаш босқичида мустаҳкамланади, идентификация тугаши

www.arxiv.uz билан эса узил-кесил ҳал этилади. Масалан, эксперт бармоқ изи бўйича шахсни топишда бармоқ излари белгиларини кўздан кечириб, таққослашни бошлайди, издаги мавжуд барча аниқ ифодаланган ва ўзаро боғлиқ томонларни белгилаб олади. Гуруҳга ажратилган бармоқ излари ёки уларнинг келиб туташган жойи ўхшаш экани тўғрисида хулоса чиқариш учун эксперт қиёсий тадқиқот ўтказади. Белгилар комплексининг кўпчилиги тўғри келган бир вазиятда баъзи фарқлар чиқиб қолганда иш анча мураккаблашади. Бундай ҳолда эксперт тадқиқотнинг аввалги босқичларига мурожаат қилиб қиёсланаётган объектнинг ҳар бирига хос идентификациявий белгиларни тўла таҳлил этади. Бунинг натижасида илгари кузатилмаган белгилар келиб чиқиши мумкин. Баъзи ҳолларда қиёсланган натижаларга баҳо бериш босқичида идентификацияланадиган ва идентификациялайдиган объектлар белгиларини яна таққослаб ва қиёслаб қўшимча экспериментлар ўтказишга тўғри келади. Дастлаб қиёсий тадқиқотдаги фарқлар аниқланиб, унга баҳо берилади. Бундай баҳолашнинг асосий вазифаси бўлиб ўтган ҳодисага аниқлик киритиш, яъни айнан ўша объектнинг ўзидаги ўзгаришлар сабабли икки объектдаги фарқлар юз бермадими, деган саволга жавоб олишдан иборат. Хоссаларнинг тасвири бир хил бўлмаганлиги билан боғлиқ белгилардаги фарқ билан қиёсланаётган объект хоссаларида мавжуд бўлган фарқни аралаштирмаслик керак. Қиёсланаётган дастхат белгиларидаги фарқ имзолашнинг бир хил шароитда бажарилмаганлиги; қурол изларидаги фарқ уларнинг вужудга келиш механизми бир хил бўлмаганлиги, фотосуратдаги фарқ суратга олиш шароитлари бир хил бўлмаганлиги сабабли юз берган бўлиши мумкин. Бундай фарқларни қиёсланаётган объектларнинг ўз хоссаларидаги фарқ билан аралаштирмаслик керак. Агар айнан қиёсланаётган объект хоссаларида фарқ сезилса, қидирилаётган объект ўтган анча узоқ давр ичида ўзгарганидан дарак бериши мумкин. Масалан, ёзув машинкаси фойдаланиш жараёнида шикастланган, оёқ кийим тагчарми кийиб юриш жараёнида ёки

www.arxiv.uz таъмирлашдан кейин ўзгарган бўлиши эҳтимол. Одам қариганда, жароҳат олганда, касалланганда ёки операция натижасида ташқи кўриниши ўзгаради. Объектнинг ўзгариши идентификациядан қочиш мақсадида манфаатдор шахс томонидан атайлаб қилинган бўлиши мумкин. Топилган фарқни тўғри баҳолай олиш учун ўрганилаётган предметдан фойдаланиш, таъмирлаш, сақлаш, тозалаш режимини, текширилаётган шахснинг ёши, патологик ва бошқа ўзгаришларини ўрганиш талаб этилади. Агар топилган фарқ объект ўзгаргани оқибатида юз бермаган бўлса, бинобарин, қидирилаётган ва текширилаётган объект хоссалари бир-бирига тўғри келмаса, ўхшашлик тўғрисидаги масала инкор этилади. Тўғри келмаслик қиёсланаётган объект хоссаларининг гуруҳли фарқларига ҳам тааллуқли. Қидирилаётган оёқ кийими ва қўлга олинган шахснинг оёқ кийими размеридаги катта фарқ; шикаст етказишда фойдаланган ва тинтув вақтида топилган турли кўринишдаги тиғли буюм (масалан, болта, ҳанжар) ҳам шулар жумласига киради. Эксперт белгиланган ҳодисаларнинг жамини баҳолар экан, улар индивидуалми ёки ўхшашми деган саволга жавоб беради. Агар мос келиш йиғиндиси унинг турли объектлардаги такрорланиш имкониятини инкор этмаса, бунда объектлар ўхшаш ёки бир турдаги ҳодиса сифатида талқин этилади. Агар мос келиш йиғиндиси индивидуал бўлса, турли объектларда такрорланмаса, қидирилаётган ва текширилаётган объект айнан ўша, деб қабул қилинади. Мос келиш индивидуал мажмуини баҳолашда индентификация тадқиқоти ва идентификация хоссалари ва уларни қўшиб такрорлаш сони устидан эксперт кузатуви катта аҳамиятга эга. Фарқлар ва мос келишларнинг натижаларини таққослаш асосида объектлар ўхшашлиги тўғрисида хулоса чиқарилади. 5.Криминалистик диагностика

www.arxiv.uz Бирор объект қидирилаётган нарса, ҳужжат ёхуд шахснинг айнан ўзи эканлиги аниқланмаса, текширилаётган объектлар жиноятга алоқадор бўлиши мумкинлиги, қидирилаётган объектга ўхшашлиги тўғрисида хулосага келинади. Бу ҳолда гуруҳ ўхшашлиги аниқланади ва шу гуруҳга кирадиган объектлар орасидан жиноятга алоқадорини аниқлаш вазифаси келиб чиқади. Гуруҳга мансуб объектлар ўз хусусиятлари билан бири жиноятга жуда алоқадор, иккинчисининг бундай алоқаси асло йўқ эканлиги объектни қидиришга катта ёрдам беради. Масалан, иш бўйича барча “Тико” машиналари эмас, балки фақат оқ рангли, бамферининг чап томони шикастланган, чироғи сингани қидирилиши кераклиги вазифани анча енгиллаштиради. Ана шу шикастланган автомашинани бошқа шу гуруҳдагиларидан фарқлаш криминалистик диагностика таълимотига оиддир. «Диагностика» сўзи грекча бўлиб, «фарқлаш», «аниқлаш» деган маънони англатади. Медицинада касалланишнинг одатий, унга ўхшаш симптомларга эга бўлган бошқа формаларидан ажратилганда диагностика тушунчаси ишлатилади. Криминалистикада бу текширилаётган ҳолатни одатий ҳолат билан ўхшашлигини аниқлашдан ташқари фарқлаш, яъни шу ҳолатни унга ўхшаш ҳолатлардан ажратиш, дифференциялаштириш тушунилади. Криминалистик диагностиканинг умумий вазифаси объектив ҳақиқатни объектнинг хусусиятлари ва ҳолатларини ўрганиш орқали аниқлашдир. Бинобарин, диагностика замирида умумий воқеалар ва уларнинг натижалари бўйича таниб олиш жараёни ётади. Диагностика мураккаб суд–исботлов тизимининг усулларидан бири сифатида ҳақиқатни аниқлаш умумий қонун-қоидаларига тўлалигича мос келади. Криминалистик диагностиканинг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат:

www.arxiv.uz 1) жиноят содир этилган вазиятни ўрганиш (жиноят қаерда, қандай вазиятда содир этилган, мавжуд изларнинг қайси бири жиноятга алоқадор); 2) ҳодисанинг турли босқичига оид механизмни ўрганиш (тўсиқни бузиб ўтишнинг хусусияти ва йўналиши, транспорт воситаларининг тўқнашувдан олдин ва ҳодиса пайтида ўзаро жойлашуви, қалбаки пул белгилари тайёрлашнинг усуллари ва ҳоказо); 3) ҳодиса юз берган жойдаги буюмларнинг алоҳида белгиларини аниқлаш (уларнинг ҳолати ва хусусиятлари, жиноят қуролини танлашга, жиноятчи ва унинг кийимида из қолдиришга, жиноятни яширишга алоқадорлик); 4) жиноий ҳодисанинг вақтга оид хусусиятларини ўрганиш (қачон юз берган, уни амалга ошириш учун қанча вақт кетган бўлиши мумкин, қайси излар аввал, қайсилари кейинроқ пайдо бўлган ва ҳоказо); ҳаракатда бўлган объектларнинг миқдори ва хусусиятларини аниқлаш (жиноят иштирокчилари нечта бўлган; қулфни очган шахс профессионал маҳоратга эга бўлганми, ўқ отиш қуроли ёки портловчи моддаларни тайёрлашда қандай мосламалар ишлатилган ва ҳоказо). сабабли боғланишни ўрганиш (маълум бир хатти-ҳаракатлар ва келиб чиққан натижа ўртасида сабабли алоқалар борми, ёнғиннинг сабаби, тепкини босмай юз берган ўқ отилишининг сабаби нима ва ҳоказо). Баён этилганларни инобатга олган ҳолда криминалистик диагностикани объектнинг (вазиятнинг) хусусиятлари ва ҳолатларини унда юз берган ўзгаришларни аниқлаш мақсадида текшириш, ушбу ўзгаришларнинг сабабини ва уни содир этилган жиноят билан алоқасини аниқлаш деб таърифлаш мумкин. Диагноз тушунчаси дастлаб тиббиёт билан, касалликни аниқлаш билан боғлиқ бўлган. Фан ва техниканинг ривожланиши, билим ва усулларнинг бирлашуви, уларнинг бир соҳадан иккинчисига ўтиши сайин диагностиканинг техник, ботаник, зоологик, психологик ва бошқа тушунчалари пайдо бўлди ва татбиқ этила бошлади.

www.arxiv.uz Масалан, психологик диагностика суд-психологик экспертизасида кенг қўлланилиб, инсоннинг руҳий хусусиятлари ва ҳолатини аниқлаш усулларини ўз ичига олади: индивидуал фарқланиш, болалар ва ўсмирларнинг шахс сифатида ривожланиши, интеллект, ақлий заифлик ва ҳоказо. Техник диагностика суд-автотехника экспертизасида кенг қўлланилади. Криминалистик диагностиканинг илмий асосларини яратиш учун алоҳида объектларнинг ва бутун бир жиноий вазиятларнинг хусусиятлари ва ўзига хос жиҳатларини ифодаловчи катта ҳажмдаги кўп учрайдиган белгиларни таҳлил қилиш ва уларни бир тизимга солишга тўғри келади. Булардан келиб чиққан қонунийликлардан фойдаланилади. Криминалист-трасолог излар классификациясига асосланиб, ҳодиса рўй берган жойда изларнинг пайдо бўлиш шароитларини аниқлаш бўйича диагностик вазифани ечади: аввал ҳар бир изни алоҳида, сўнгра бир турдаги излар гуруҳини, ундан сўнг ҳар хил излар гуруҳини ва уларнинг бирикмаси таҳлилига асосланиб бутун бир вазиятни диагностика қилишга ўтади. Идентификацияда объектнинг белгилари бир-бирига мос келганда қидирилаётган объект деб эътироф этиш учун изда акс эттирилган белгилар билан солиштирилади. Диагностиканинг мақсади маълум, лекин ягона бўлмаган белгиларни аниқлашдир. Бу ерда қиёсий усул акс эттирилган тасвирлар орқали ўрганилаётган объектни такрорланувчи белгилари билан солиштириш учун ишлатилади. Ҳар қандай диагностиканинг (тиббий, техник ёки криминалистик) асоси ўхшашлик билан таққослашдир. Ўхшашликлари орқали таққослаш усули ёрдамида эҳтимоллик даражаси, ўхшашлик аломатлари сони ва уларнинг муҳимлигига боғлиқ бўлган хулосага келиш мумкин. Криминалистик идентификация назариясида объектлар идентификациялаштирилувчи ва идентификациялаштирувчи, изланаётган ва текширилаётган турларга ажратилади. Бундай классификация диагностикада ҳам мавжуд. Бунда объектлар диагностикалаштирилувчи ва

www.arxiv.uz диагностикалаштирувчи, изланаётган ва ўрганилаётганга ажратилади. Диагностикалаштирилувчи - бу объектнинг ҳолати, хусусиятлари, ҳодиса механизмидир. Диагностикалаштирувчи эса, ҳолат, хусусият, механизмни моддий акс эттирувчи излар, аломатлардир. Кўпинча, диагностикалаштирилувчи объект сифатида қандайдир конкрет нарса, диагностикалаштирувчи сифатида эса турли хил маълумот: қолип, нусха, тергов ҳаракатлари баённомаларидаги тавсиф, схемалар, режалар, кўрсатув фото-кино-видеотасвирлар учрайди. Конкрет объектни диагностикалаш, юқорида келтирилган маълумот билан чекланмай, алоҳида тергов ҳаракатлари; тергов эксперименти, ҳодиса юз берган жойни қайта кўздан кечириш, экспертиза ўтказишни талаб қилади. Маълумотнинг ишончлилиги ва етарлилигига баҳо бериш жуда муҳимдир. У етарли ёки ишончли бўлмаса, яна қандай манбалардан ва қандай воситалар ёрдамида текшириш, тўлдириш мумкинлигини аниқлаш лозим. Ҳозирги пайтда диагностикани криминалистик экспертиза жараёнида ишлатиш ривожланган. Бунда қуйидаги вазифалар ҳал этилади. Объектнинг бевосита хусусиятлари ва ҳолатини ўрганиш, шу жумладан, маълум бир андозага мос келувчи хусусиятларни ўрганиш муҳим аҳамият касб этади. Масалан, объект ўқ отиш қуролими, мазкур кукун гиёҳвандлик воситасими? Объектнинг асл ҳолати қандай бўлган, ҳужжатнинг бошланғич матнига қандай ўзгаришлар киритилган; одам қўлёзма ёзаётганда қандай ҳолатда бўлган; матнга химиявий таъсир кўрсатилганми, ювилганми, кийимдаги қон изларининг шакли ва жойлашишига қараб уларнинг пайдо бўлиш механизмини аниқлаш мумкинми; мазкур ҳужжат бланкини тайёрлашда махсус қоидалардан четга чиқишларга йўл қўйилганми, деган саволларга жавоб олиш имконияти бор. Ҳаракат вақтини, кетма-кетлигини аниқлаш, ҳодиса жойидаги изларга кўра, жиноятчи қандай ҳаракат қилгани ҳақида хулоса чиқариш мумкин.

www.arxiv.uz Терговчи алоҳида изларни аниқлаш ва уларни пайдо бўлиш сабабларини тушунтиришдан (сабаблари ва ўзаро алоқалари) бир хил излар гуруҳини ўрганишга ўтади ва сўнгра уларнинг аломатлари асосида жиноят ҳодисаси ҳақида муайян бир тахминни олға суради. Бу тахминни асослашда криминалистик диагностика пайтида аниқланган сабаб-натижа алоқалари муҳим аҳамиятга эга. Криминалистик диагностиканинг элементлари бошқа тергов ҳаракатларини ўтказганда ҳам яққол кўзга ташланади. Терговчининг тинтув қилинаётган, сўроқ қилинаётган шахснинг хулқ-атвори, сўроқ пайтидаги реакциялари устидан кузатуви диагноз схемаси бўйича амалга оширилиши керак: белгилар таҳлили, тахмин қилиш, уни текшириш ижобий роль ўйнайди .

Идентификациялашга имконият берувчи шарт- Идентификация объектлари Моддий дунёдаги предметлар ва ѕодисаларнинг ўзига хослиги, уларнинг такрорланмаслиг Моддий дунё объектларининг ўзаро алоєадорлиги, ўзаро бо¦лиєлиги, акс этишга Акс этиш шаклига кўра Моддий дунё объектларинин г нисбий ўзгармаслиги (барєарорлиги) Улардаги ўзгаришларнин г ишончли таѕлил єилиш имконияти Моддий єайд єилинган Психофизиологик (тасаввурдаги образ бўйича) Єўлланиш соѕаси бўйича Процессуал фаолиятда тергов ѕаракати шаклида, суд экспертизаси шаклида, процессуал Субъектлар терговчи, суриштирувчи, суд, эксперт, Идентифика ция єилинув- чи (ўхшати- лаётган) Идентифика ция єилинув-чи (ўхшатди- Якуний натижа бўйича Идентификация Гуруѕ мансублигини Идентификация єилувчи бўйича одамлар ѕужжатлар предметлар жараён ва ѕодислар ѕайвонлар ашёларнинг мажмуи бинолар бирламчи ашёлар жойнинг моддалар Идентификация єилинаётган объект бўйича бутуннинг єисмлари моддий єайд єилинган акс этиш тавсифи тасаввурдаги образлар кимёвий тузилма физик хусусиятлар тизимиИдентификаци я турлариwww.arxiv.uz Криминалистик идентификация ва диагностика

Идентификация белгилари Одам идентификация Объектни єамраб олиш даражасига кўра * Умумий * Хусусий Аѕамиятига кўра * Гуруѕга оид * Индивидиуаллаштирилишга Характерига кўра * Миєдорига кўра * Сифатига кўра Объект билан алоєасига кўра * Зарурият туфайли * Тасодифий алоєаларга бо¦лиє Излар бўйича-єўл, бармоє, оёє, тиш ва тананинг бошєа аъзолари излари бўйича Таниб олишда тасаввурдаги образ Биологик ажратмалар Єўёзма ` матни бўйича Ташєи єиёфани тасфирлаб бериш (о¦заки портрет) бўйича Суяк єолдиєлари бўйича Овознинг магнит ёзувлари бўйича Фото, рентген ва бошєа тасвирлар бўйичаwww.arxiv.uz

Похожие

Криминалистик баллистика

Криминалистик тактиканинг умумий қоидалари

Ўғрилик жиноятининг криминалистик тавсифи

Криминалистик тергов методикасининг умумий ҳолатлари

Хужжатларни криминалистик техника усулида текшириш