Конфликтларни олдини олишнинг юридик усуллари - Юриспруденция - Рефераты

Конфликтларни олдини олишнинг юридик усуллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

68.5 KB

www.arxiv.uz К онфликтларни олдини олишнинг юридик усуллари Режа: 1 . Умумий қоидалар 2. Конфликтни институтлаштириш 3 . Норматив механизмлар 1

www.arxiv.uz Конфликтни олдини олишнинг аҳамияти. Конфликтнинг олдини олиш, албатта, содир бўлган конфликтни тўхтатиш ёки ҳал қилишдан кўра фойдали ва мақсадга мувофиқдир. Шу сабабли жамият ва давлатнинг асосий ку ч -ғайрати конфликтларни олдини олишга қаратилган бўлади. Бу асосан ижтимоий манфаатлар ва қадриятларга, фуқароларнинг мулки, соғлиғи, ҳаётига хавф туғдирувчи давлатлараро ва криминал конфликтлар билан боғлиқ. Давлатлараро конфликтларнинг олдини олишга БМТ нинг Хавфсизлик Кенгаши ва Бош Ассамблеяси каби органлари, шунингдек , ҳудудий ҳарбий-сиёсий ташкилотлар доимо эътиборни қаратиб келадилар. Шу билан бирга конфликтларни олдини олишнинг самарадорлиги ҳозир ги кунда юқори эмас. Бу ҳол шу билан изоҳлана дики, конфликтга унинг илк босқичида, айниқса, латент босқичида четдан аралашиш каб и тўсиқларга учрайди. Бир томондан бундай аралашув ижтимоий фойдали, кўпинча зарур ва ҳар қандай ҳолда ҳам натижали бўлади. Бошқа томондан эса, конфликт кўпинча томонларнинг хусусий иши деб ҳисобланади. Б ошқа шахс ларнинг хусусий ишларига аралашмаслик нуқтаи назаридан ўз таъсирини ўтказиш, томонларни ярашишга ёки муайян ҳатти- ҳаракатларни бажаришга мажбурлаш нотўғри, ноахлоқийдир. Шу сабабли конфликт шахсий (гуруҳий) муносабатлар доирасидан чиқиб кетиб, ўз фаоллиги кўлами, объектига кўра бошқа томонларнинг ҳаётий манфаатларига дахлдор ижтимоий аҳамиятга эга ҳодисага айланиш вақтида гина конфликтга аралашиш мумкин. Конфликтнинг олдини олиш қарама-қаршилик вужудга келгунга қадар конфликт элементларига: иштирокчиларига, уларнинг ҳаракатлари мотивларига, объектларига, фойдаланадиган кучлари ва воситаларига таъсир кўрсатишдир. Шу боис конфликт характерига қараб уни олдини олиш фаолияти турлича бўлиши мумкин. Сабабларни бартараф этиш. Конфликтларни олдини олишнинг энг самарали шаклларидан бири унинг сабабларини бартараф этиш ҳисобланади. Бу фаолият турли даражаларда намоён бўлади. Умумижтимоий даражада гап жамият ва давлат ҳаёти га хавф туғдирувчи йирик иқтисодий, ижтимоий ва сиёсий омилларни аниқлаш ва йўқотиш ҳақида 2

www.arxiv.uz боради. Иқтисоддаги беқарор ликлар, аҳоли кенг қатламлари нинг турмуш даражаси ва сифати ўртасидаги кескин фарқ, сиёсий тарқоқлик, бошқарув тизимининг самарасизлиги ва уюшмаганлиги - буларнинг барчаси катта ва кичик, ички ва ташқи конфликтларнинг доимий манбаи бўлиб хизмат қилади. Уларнинг олдини олиш бутун жамият манфаатларида ижтимоий, иқтисодий, маданий сиёсатни изчиллик билан олиб боришни, ҳуқуқий тартибот ва қонунийликни мустаҳкамлашни, одамларнинг маънавий маданиятини оширишни тақозо қилади. Конфликтларни умумижтимоий кўламда олдини олиш мақсадларида ижтимоий ҳаётда вужудга келувчи кўп сонли конфликтларни аниқлаш ва ўрганиш, конфликтологик тадқиқотларни ривожлантириш зарур. Ишлаб чиқаришда, турмушда, дам олиш соҳасида ҳар бир конфликт аниқ сабабларга кўра ва муайян шароитларда юзага келади. Алоҳида олинган конфликтлардаги муайян сабаблар турмушнинг у ёки бу соҳасидаги умумий муаммолар ва зиддиятларни ифодалайди. Шу сабабли энг к ўп тарқалган конфликтли ҳолатларнинг вужудга келиш и объектив сабабларини тушунтириш ва таҳлил этиш кечиктириб бўлмайдиган қарорлар чиқарилишини талаб этувчи ижтимоий муаммолар доирасини аниқлашда муҳим рол ўйнаши мумкин. 2. Конфликтни институтлаштириш Институтлаштиришнинг вазифаси. Конфликтларни олдини олишнинг аниқ усулларидан бири бўлган институтлаштириш энг кўп тарқалган усулдир. Унинг моҳияти шундаки, конфликт ўсиб борган сари конфликтда иштирок этувчи тарафларнинг манфаатларини ифода этувчи ва қўллаб-қувватловчи турли комитетлар, партиялар, ташкилотларни тузиш юзасидан ҳаракатлар амалга оширилади. Бу жараён конфликт иштирокчиларининг тарқоқ ва изчил бўлмаган талаблари, эътирозлари, мақсадларини тартибга солинишига олиб келади. Воситачилик ташкилотларини тузишга қаратилган ишлар олиб борилади, бу ташкилотлар носиёсий институтларнинг компетентли, холис, демократик кайфиятга эга вакилларидан шакллантирилади. Институтлаштириш жараёни конфликтларнинг боришини тартибга солиш имкониятини беради, шу билан бирга , у конфликтни бартараф қилишнинг муайян потенциал қийинчиликларидан холи эмас. Институтлаштириш жараёнининг зиддиятлилиги шундаки, конфликтли воқеалар тўлқинида вужудга келган ташкилотлар оддий иштирокчилар доирас ининг манфаатларидан фарқ қилувчи ўзининг жуда тор манфаатига эга бўлиши 3

www.arxiv.uz мумкин. Умуман бу конфликтли вазиятни мураккаблаштиради, баъзида унинг ҳал этилиши бундай ташкилот ўз обрўси ва таъсирини сақлаб тургунича йўққа чиқариши мумкин. Агар конфликтларни жиддий бартараф этишнинг имкони бўлмаса ва иштирокчи тарафларнинг фақат биттаси устунликка эга бўлган ҳолларда институтлаштириш жараёни конфликтларни тартибга солиш ва бартараф этишнинг замонавий, маърифий тартиби ҳисобланади. Ижтимоий конфликтларни ҳал қилишнинг бундай маърифий усули ҳозирги замон ғарб демократияси учун типик ҳисобланади. Р.Далнинг фикрича, демократик шароитларда зўрлик ишлатишнинг имкониятлари чекланади. У фақат бутун бир жамиятда ўз тарафдорларига эга бўлмаган камчиликка нисбатан истисно ҳолларда қўлланилиши мумкин. Ижтимоий муаммоларни ҳал этишнинг асосий усули бу уларни тинч йўл билан ҳал этишдир. У конфликтларни тинч йўл билан боришини таъминловчи энг қулай еттита шартни санаб кўрсатган: - маслаҳатлар ва музокаралар олиб бориш, манфаатларни ўрганиш, ўзаро фойдали ечимларни қидириш тарафдорлари бўлган институционал тузилмаларнинг мавжудлиги; -муаммоларни самарали ҳал қилишни назарда тутган битимларнинг кенг доираси ; - конфликтларни кумулятивлилигининг мавжуд эмаслиги; - к енг иқтисодий имкониятлар (тўкин-сочинлик); -аввалги конфликтларни тинч йўл билан ҳал қилиниши натижалари ҳақида фуқароларнинг ижобий хабардорлиги; -фойдаланилиши мумкин бўлган куч ишлатиш воситаларининг тарафлар ўртасида тенг бўлиши; - тинч йўл билан ҳал қилишга имкон берувчи етарли шароитларнинг кўп бўлиши 1 . 3 . Норматив механизмлар Конфликтларни норматив тартибга солиш. Конфликтни инсти - тутлаштириш ҳақида гапирганда уни тартибга солишдаги норматив ёнд а шувнинг аҳамиятини алоҳида таъкидлаш зарур. Хулқ-атвор нормаларини маълум даражада 1 Қаранг : Dahl R.A. Modern Political Analysis. New-London, 1963. - P.77-78. 4

www.arxiv.uz институционал тузилма деб ҳисоблаш мумкин, институтлар тегишли нормаларсиз амал қилмайди. Конфликт инсонлар ўртасидаги ҳар қандай муносабат каби у ёки бу даражада ижтимоий хулқ-атвор нормалари билан тартибга солинади. Бунда турли кўринишда ва мазмундаги нормалар амал қилади: ҳуқуқий, ахлоқий, диний, сиёсий ва ҳ. Конфликтли вазиятни ахлоқий, диний нормалар билан ҳам тартибга солиш мумкин. Конфликт билан боғлиқ ахлоқ нормалари одатда оғзаки ва умуман аниқ шаклланмаган бўлади. Бироқ , амалиётда ахлоқ нормаларига мурожаат қилиш жуда кам учрайди. Конфликтларнинг норматив таснифи учун ҳуқуқ нормалари муҳим аҳамият касб этади. Ахлоқ ва диний қоидалардан фарқ қилиб, ҳуқуқ нормалари қонунлар ва бошқа ҳужжатларда мустаҳкамланади ва давлат томонидан санкцияланади. Бундан конфликтнинг ўзини ва сабабини ҳуқуқий баҳолаш расмий характерга эга эканлиги ва ҳеч кимнинг тазйиқи билан ўзгартирилиши мумкин эмаслиги тушунилади. Қ уйида конфликт иштирокчиларининг хулқ-атворига норманинг таъсир этувчи механизми хусусида тўхталиш лозим. Ҳуқуқ нормаси, ҳар қандай бошқа ижтимоий норма каби, одамлар хулқ- атворига таъсир этишнинг бир неча усу лларига эга. Бу биринчи дан, ахборот орқали таъсир этиш: норма индивид (ижтимоий гуруҳ)га давлат томонидан маъқулланадиган ҳатти-ҳаракатнинг вариантларини таклиф этади, у ёки бу ҳаракатнинг оқибатлари ҳақида огоҳлантиради. иккинчи дан, у аҳамиятли таъсир кўрсатади, чунки у жамият ва давлат тан олган қадриятларни эълон қилади, учинчи дан, ҳуқуқ нормаси ундаги талабларни эътиборга олмайдиганларга нисбатан таъсир чорасини қўлловчи мажбурлов кучига эга. Норма бузилган тақдирда ҳуқуқни қўллаш механизми ҳаракатга келади, ҳуқуқни қўллаш фаолиятини амалга оширувчи муассасалар ва мансабдор шахслар ишга киришадилар. Юқорида санаб ўтилган барча усуллар бўйича ҳуқуқ: а) конфликт сабабларига; б) унинг негизи(конфликтли вазият)га; в) унинг ривожланиши ва ҳал қилинишига; г) конфликт якунланиши оқибатларига ва иштирокчилар тақдирига таъсир этади. 5

www.arxiv.uz Тавсия этилган адабиётлар рўйхати: Каримов И. А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. Т. 1. – Т.: Ўзбекистон, 1996. – 364 б. Каримов И. А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин. Т. 2. – Т.: Ўзбекистон, 1996. – 380 б. Каримов И. А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. Т. 3. – Т.: Ўзбекистон, 1996. – 366 б. Каримов И. А. Бунёдкорлик йўлидан. Т. 4. – Т.: Ўзбекистон, 1996. – 394 б. Каримов И. А. Янгича фикрлаш ва ишлаш – давр талаби. Т. 5. – Т.: Ўзбекистон, 1997. – 384 б. Каримов И. А. Хавфсизлик ва барқарор тараққиёт йўлида. Т. 6. – Т.: Ўзбекистон, 1998. – 429 б. Каримов И. А. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Т. 7. – Т.: Ўзбекистон, 1999. – 413 б. Каримов И. А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт пировард мақсадимиз. Т. 8. – Т.: Ўзбекистон, 2000. – 525 б. Каримов И. А. Ватан равнақи учун ҳар биримиз масъулмиз. Т. 9. – Т.: 6

Похожие

Ўзбекистонда юридик конфликтларни ҳал қилишнинг ўзига хос жиҳатлари

Kонфликтларни ҳал қилишнинг юридик усуллари

Юридик конфликтология фанининг предмети, шаклланиши ва методлари

Юридик конфликтология

Юридик шахслар