Ислом ҳуқуқида оила, никоҳ ва мерос масалалари - Юриспруденция - Рефераты

Ислом ҳуқуқида оила, никоҳ ва мерос масалалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

69 KB

Ислом ҳуқуқида оила, никоҳ ва мерос масалалари Режа: 1. Ислом ҳуқуқида никоҳ тушунчаси 2. Шариатда никоҳ тушунчасига монеълик қиладиган ҳолатлар 3. Никоҳни бекор бўлиши омиллари. Талоқ турлари 4. Мерос турлари ва уни тақсимлаш тартиби

«Никоҳ» тушунчаси шариатда шундай шартнома-битим сифатида таърифланадики, унга мувофиқ никоҳга кирган хотин эркак учун бегона, «тақиқланган» бўлмайди. Никоҳ тузиш учун аёл ёки эркакнинг хоҳиши кифоя қилмайди. Доимий никоҳ учун ҳам, вақтинчалик никоҳ учун ҳам никоҳ дуосини ўқиш ва никоҳ битимини тузиш талаб этилади. «Унинг аломатларидан (яна бири) - сизлар таскин топишларингиз учун ўзларингиздан жуфтлар яратиши ва ўрталарингизда иноқлик ва меҳрибонлик пайдо қилишидир. Албатта, бунда тафаккур қиладиган қавм учун аломатлар бордир». (Қуръони карим, «Рум» сураси, 21-оят). Исломда оиланинг барқарорлиги ҳамма нарсадан устун қўйилади, шу боис мустаҳкам оила қуришга барча мусулонлар томонидан катта аҳамият берилади. Исломда никоҳ Аллоҳга хуш келадиган амаллардан саналади, унга ҳар бир киши, ҳатто жамиятда тенг ҳуқуқли бўлмаганлар, ақли норасолар ҳам ҳақлидирлар, агарда буни улар учун хожалари, васийлари ва воситачилар ҳал этсалар. Ислом ҳуқуқига кўра никоҳнинг ҳақиқийлиги қуйидаги тўрт шартнинг уйғунлиги, чунончи: 1) бевосита монелик қилувчи ҳолатларнинг йўқлиги; 2) муайян шахсларнинг розилиги; 3) маҳрнинг белгиланиши; 4) расмий қоидаларга риоя этилиши билан белгиланади. Никоҳнинг биринчи босқичи - келишиш, унаштириш (хитба) бўлиб, унда куёв ўзи ёки вакили орқали келиннинг отаси, васийси ёхуд ишончли кишисига таклифини айтади. Эрнинг аёлга ажратадиган мулки (маҳр) ва никоҳ шартномаси (сиға)га кирувчи бошқа шартлар хусусида ҳам шу вақтда келишиб олинади.

Иккинчи ва учинчи босқичлар - келинни куёв хонадонига узатиш (зифоф) ва тўй тантаналари (урс, валима). Булар олдинма-кетин бўлиши ҳам мумкин, чунки, агарда келин ҳали балоғат ёшига етмаган гўдак бўлса, уни узатиш то 13-15 ёшга тўлмагунча кечиктирилади. Валима вақтида сиға айтилади ва маҳр ёки унинг бир қисми (садоқ) тўланади. Мана шу барча босқичларда, фақат келинга қилинган сарф- харажатларни (мутъа) ҳисобга олмаганда, никоҳ ҳеч қандай оқибатсиз тўхтатилиши мумкин. Сўнгги босқич - амалда эр-хотин бўлиш (никоҳ). Никоҳ аҳди қоидасини бўлғуси эр ёки хотин ёхуд уларнинг ишончли вакиллари ўқишлари лозим. Одатда никоҳ аҳдини араб тилида аввало бўлғуси хотин, сўнг эр ўқийди. «Завважтука нафси ала–сиддак ал-маълум!» («Муайян маҳрга кўра ўзимни сизнинг жуфти ҳалолингиз деб ҳисоблайман»), дейди қаллиқ. Куёв: «Кабилту ат-тазвиж» («Никоҳ аҳдини қабул қилдим»), деб жавоб қайтаради. Никоҳ аҳдини ишончли вакиллар томонидан айтиш ҳам шу шаклда амалга оширилади: уни аввал келиннинг, сўнгра - куёвнинг вакили айтади. Шиаларда амал қиладиган муваққат никоҳ ҳам шу шаклда, фақат никоҳ шартномаси муддати кўрсатилган ҳолда амалга оширилади. Шундан кейин никоҳ амалга ошган ҳисобланади. Никоҳнинг зарурий шартларига маҳр тўлаш, аёлни боқиш ва унга унинг оиласининг мавқеига қараб муомала қилиш, эрлик вазифаларини адо этиш ва фарзандларини боқиш киради. Никоҳ аҳдномасини тузишда шариат қуйидаги тўрт шартга риоя қилишни тақозо этади: 1. Никоҳ аҳди рисоладаги араб тилида талаффуз этилиши лозим. Фақат истисно тариқасида (башарти араб тилини эр ҳам, хотин ҳам ёхуд уларнинг ишончли вакиллари ҳам билмасалар) никоҳ аҳдини бошқа тилда айтишга йўл қўйилади. 2. Аҳдни ўқийдиганлар (эр, қаллиқ ёхуд уларнинг ишончли вакиллари) балоғат ёшига етган ва ақли расо бўлишлари керак.

3. Қоидани талаффуз этишда қаллиқ ва эрнинг номи айтилиши даркор. 4. Эр ва қаллиқ никоҳ тузишга рози бўлишлари ва уларни бирор киши бунга мажбур этмаслиги керак. Исломда никоҳ учун чеклашлар жуда оз, лекин ўзаро никоҳдан ўтаётганларга бир-бирларига ёш ва жамиятдаги мавқеи бўйича мос келишлари тавсия этилади. Ислом динида никоҳсизлик салбий ҳолат, никоҳ эса ҳар бир мусулмоннинг бурчи сифатида қаралган. Лекин амалда никоҳ шартномаси ўзига ҳос савдо битимига айланиб қолган ҳоллар оз эмас. Роман никоҳга киришиш учун томонлар, шунингдек, келиннинг розилиги керак бўлган (фақатгина шофийлар келиннинг розилигини шарт эмас деб ҳисоблаганлар). Лекин келиннинг эркини ота-она билдиришга ҳақли деб ҳисоблаганлиги сабабли, никоҳ шартномаси кўп ҳолларда қиз болани сотишнинг беркитилган шаклига айланиб қолган. Аслида ота катта пул олиш мақсадида қизларининг тақдирларини ҳал қилган. Мухаммад (с.а.в.) Ойшани 9 ёшида ўз никоҳларига олганликлари сабабли, бу ёш никоҳга киришда аёллар учун етарли деб тан олинган. Шиаларда маълум муддатда тузилган вақтинчалик никоҳга йўл қўйилган. Шариатга биноан мусулмон киши (аёл) ғайридин ёки исломдан қайтган киши билан никоҳга киришиш мумкин бўлмаган. Ушбу қоидаларни бузган ҳолда тузилган никоҳлар бекор қилинган. Лекин мусулмон эркак кишига ғайри дин аёл билан никоҳга киришишга йўл қўйилгани сабабли, эркак киши аёлни мусулмон динига киритади деб уйланган. Мусулмон аёли ғайри дин билан никоҳга кириши тақиқланган. Ислом эркакларга муайян тоифадаги аёллар билан никоҳ тузишни ман этади. Ўз онаси, синглиси, қайнонасига уйланиш тақиқланган. Мусулмон эркак маҳрам (қариндош) аёлларга уйланиши мумкин эмас. Эрли хотин билан никоҳ шартномаси тузиш тақиқланади. Агар бундай никоҳ тузилган бўлса, шариат уни бекор қилишни талаб этади. Қуръонда шундай дейилган:

«22. Оталарингиз уйланган хотинларни никоҳингизга олманг! Магар илгари ўтган бўлса (улар кечирилади). Албатта, бу қабих, жирканч ва ёмон йўлдир. 23. Сизларга (никоҳи) ҳаром қилинган (аёллар) – бу оналарингиз, қизларингиз, опа-сингилларингиз, аммаларингиз, холаларингиз, ака- укаларингизнинг қизлари, опа-сингилларингизнинг қизлари, эмизган «она»ларингиз, эмишган «опа-сингил»ларингиз, қайноналарингиз, жинсий яқинликда бўлган хотинларингизнинг қарамоғингизда бўлган қизлари - жинсий яқинликда бўлмаган бўлсангиз, сизларга гуноҳ бўлмас – яна, ўз пушти камарингиздан бўлган ўғилларингизнинг хотинларидир. Икки опа- сингилни қўшиб (никоҳлаб) олишингиз (ҳам ҳаром қилинди). Магар илгари ўтган бўлса (Аллоҳ афв этар). Албатта, Аллоҳ мағфиратли ва марҳаматли зотдир». (Қуръони карим, «Нисо» сураси). Агар аёл ёки эркак эҳром кийган бўлса, никоҳ тузиши ман этилади. Исломда никоҳ қуйидаги сабабларга кўра бекор қилиниши мумкин: 1) эр ёки хотиннинг ўлими ёки исломдан чиқиши; 2) эрнинг бедарак кетиши; 3) никоҳнинг ҳақиқий эмаслиги ёки нотўғри тузилганлиги; 4) эрнинг хотинни талоқ қилиши Эри уч марта талоқ қилган хотин унга ҳаром бўлади. Талоқ (араб. - қўйиб юбормоқ, ажралмоқ) - шариатга кўра, никоҳнинг бекор қилинишидир. Эр томонидан шу сўзнинг айтилиши хотинни барча хотинлик мажбуриятидан тўла озод этади. Бу ҳолатда эр томонидан хотинга берилган мол-мулк (маҳр) хотинда қолади, эр хотинни идда муддати ўтгунча моддий таъминлаб туриши керак. Шариатда иккинчи талоқдан кейин ҳам эр-хотинни қайтадан яраштиришга рухсат этилади. Учинчи талоқдан кейин эса, шариат бунга йўл қўймайди. Талоқдан ташқари, исломда никоҳни бекор қилишнинг бошқа турлари ҳам мавжуд:

- фасҳ - эр никоҳ шартномасининг бирон-бир шартини бажармаган тақдирда, хотиннинг ташаббусига кўра ажрашиш; бироқ эр-хотин муросага келиб ярашса, бу ажрашиш ҳақиқий эмас деб топилади; - ҳулъа - хотиннинг ташаббусига кўра узил-кесил ажрашиш, бунда хотин эр томонидан ўзига ажратилган мол-мулк (маҳр)дан маҳрум бўлади, боз устига унга товон пули - ивод тўлаши шарт; ивод миқдори ўзаро келишувга кўра ёки қози томонидан белгиланади; - лиан - бир-бирини лаънатлаш, бунда эр хотинини хиёнатда айблайди, лекин исботлаб бера олмайди, хотин эса, эрини ёлғончилик ва туҳматчиликда айблайди; ажрашиш узил-кесил бўлади, хотин ўз маҳрини йўқотади, эр эса, бундай ажрашишдан кейин туғилган болани ўзиники деб тан олмаслиги мумкин. Аёл эрига хиёнат қилган бўлса, у эрига ҳаром бўлмайди, бироқ у тавба қилгандан кейин ҳам бундай алоқани давом эттирса, эр уни талоқ қилиб, маҳрни қайтариб олиши лозим. Талабаларга эслатма! Маҳр (араб.) - тенг ҳуқуқли никоҳ (завож) тузилган пайтда эр хотинига ажратиб берадиган мулк. Маҳр тўлаш - шундай никоҳнинг асосий шарти бўлиб, никоҳ муносабатлари учун хотинга тўланадиган ҳақ сифатида қаралади. Маҳр фақат хотинга тегишли бўлиб, хотиннинг эри вафот этса ёхуд эри талоқ этиб бева қолгудек бўлса, уни моддий таъминлаган. Озми-кўпми қийматга эга бўлган ва мулк ҳуқуқи жорий этилган барча нарса маҳр бўлиши мумкин. Қалин (турк.) - куёв, унинг ота-онаси ёки бошқа қариндошлари томонидан келин учун тўланадиган ҳақ. Ислом динини қабул қилган халқларда қадим замонларда юзага келган қалин тўлаш одати ислом- ҳуқуқий институти - маҳр таъсирида муайян даражада ўзгарган ва у билан қисман мос келади.

Ислом мерос ҳ у қ у қ и асослари Қ уръонда кенг тар қ алган. Ислом қонунчилигида меросхўрларнинг иккита катта гуруҳи мавжуд бўлиб, улар: 1) асиб – эркаклар, ёки эркак кишининг қ ариндошлари. 2) фарз – аёллар ёки аёл кишининг қариндошлари. «Фарз» меросхўрлар қаторига барча ислом мазҳабларида, бошқа меросхўрлар сонидан қатъий назар, меросдан қонунда белгиланган улушларни олиш ҳуқуқига эга шахслар киради. Биринчи даражадаги «фарз» меросхўрлар қаторига вафот этган одамнинг ота-онаси, хотини (эри) киради. Марҳумдан фарзанд қолган бўлса, унинг ота- онаси ҳар бири мероснинг олтидан бир қисмини олади; агар марҳум фарзандсиз бўлиб, ворисликка унинг бутун шажараси чақирилган бўлса, онаси мероснинг учдан бир қисмини олади. Марҳумнинг ака-укалари бўлса, онаси мероснинг олтидан бир қисмини олади. Ўзидан насл қолдирмай вафот этган хотинга қарашли мол-мулкнинг ярми унинг бева қолган эрига тегади; марҳумадан фарзанд қолган бўлса, эр мероснинг тўртдан бир қисминигина олишга ҳақли. Агар фарзандлар бўлмаса, хотин вафот этган эри қолдирган мероснинг тўртдан бир қисмини олиши мумкин; агар эридан фарзандлар қолган бўлса, хотинга мероснинг саккиздан бир қисмигина тегади. Иккинчи даражадаги «фарз» меросхўрлар қаторига боболар ва бувилар, ака-ука ва опа-сингиллар, набиралар киради. Бошқа меросхўрлар бўлмаса, марҳумнинг бобоси ва бувиси биргаликда мероснинг олтидан бир қисмини олишга ҳақли. Марҳумнинг қизи ва ота томондан қиз набираси эркак жинсига мансуб меросхўрлар бўлмаган тақдирда меросхўр бўлади, бунда ягона қиз мероснинг ярмини олади, агар бошқа қизлар ҳам бўлса, уларнинг ҳаммаси мероснинг учдан икки қисмидан тенг улушлар олади. Марҳумнинг ўғиллари ва қизлари бўлмаса, ягона қиз набираси мероснинг ярмини олади, агар қиз набира бошқа қиз набиралар (сингиллари ёки жиянлари) билан бирга ворисликка чақирилган бўлса, у мероснинг учдан

икки қисмини олади. Агар қиз набира мерос қолдирувчининг қизи билан бирга ворисликка чақирилган бўлса, унинг улуши мероснинг олтидан бир қисмига камаяди. Агар қиз набиралар бир нечта бўлса, мероснинг олтидан бир қисми уларнинг ўртасида тенг бўлинади.

Мавзуга доир ҳуқуқий адабиётлар ва норматив - ҳуқуқий ҳужжатлар : 1. А.Мансур. Қ уръони карим маъноларининг таржимаси. Т., «Тошкент ислом универститети» 2001 2. А.Р.Рахманов , А. Р.Рахманов. Исламское право. Т.2003. “ Янги аср авлоди ” 3.Б.Ал-Марғиноний. Ҳидоя 1-жилд. «Адолат» 2001 4. «Ал-Хидоя» . Комментарий мусульманского права 1-том. Т., «Ўзбекистон» 1994 5.Ш.А.Жузжо ний. «Ислом ҳуқуқшунослиги» Т., 200 2 6. А.Х.Саидов. Основы мусульманского права. Т., 1994. 150.б 7. Зоҳидий А. Туркистонда ўрта аср араб мусулмон маданияти. Т.: «Фан», 1993 У. ибн Масъуд. Мухтасар. Т.: 1994

Похожие

Ислом ҳуқуқида тақиқлар

Ислом ҳуқуқида жиноят ва жазо

Диний ва анъанавий ҳуқуқий оилалар

Ислом ҳуқуқининг асосий хусусиятлари, аҳамияти, манбалари, институтлари

Ислом ҳукуки - мусулмонларнинг ҳаёт конуни