Ислом ҳуқуқида жиноят ва жазо - Юриспруденция - Рефераты

Ислом ҳуқуқида жиноят ва жазо

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

51.5 KB

Ислом ҳуқуқида жиноят ва ж а зо Режа: 1. Ислом ҳуқуқи манбаларининг жиноят ва жазо билан боғлиқ бўлган асосий қоидалари. 2. Қуръонннинг жиноят ва жазо тўғрисидаги қоидалари. 3. Суннанинг мусулмон жиноят ҳуқуқи манбаи сифатидаги ўрни. 4. Жазо тушунчаси ва унинг турлари.

Турли мазҳаблар учун умумий бўлган таълимотларга кўра, жиддий ҳисобланган ҳар қандай гуноҳ – жиноят ислом тақиқларини бузганлик учун жазога лойиқ хатти – ҳаракатлар сифатида қаралиши керак бўлган. Бу тақиқлар ислом асосларини, хусусан унинг ҳуқуқий тамойиллари ва меъёрларини, беш асосий қадрият - дин, ҳаёт, ақл, наслни давом эттириш ва мулкни ҳимоя қилишга қаратилган. Бурхонуддин Марғинонийнинг «Ҳидоя» асарида жиноят деб, қонун тилида – шахсга ва мулкка қарши қаратилган қонун билан тақиқланган қилмиш тушунилади, деб кўрсатилган. «Мухтасар» номли асарда «жиноят» сўзи луғатда жиноят ва гуноҳ маъносини, шариат истилоҳида одамнинг жонига жазоларига зарар келтириш маъносини билдиради. Ислом жиноят ҳуқуқида кенг тарқалган таснифга кўра барча ҳуқуқбузарликлар уч гуруҳга бўлинади: 1) «Аллоҳ ҳуқуқи»га (яъни бутун мусулмон жамоаси манфаатларига) тажовуз қиладиган ва аниқ белгиланган санкция - «ҳадд» билан жазоланадиган жиноятлар; 2) қайд этилган жазога («қисас, «қавад» ёки «дийа») тортишга сабаб бўладиган, лекин айрим шахсларнинг ҳуқуқларини бузадиган жиноятлар; 3) аниқ жазо чораси белгилаб қўйилмаган, «Аллоҳ ҳуқуқлари»га ҳам (диний мажбуриятларни ҳар қандай тарзда бузиш), шахсий манфаатларга ҳам дахл этиши мумкин бўлган бошқа ҳамма ҳуқуқбузарликлар ( «а -ҳ лоқ тузатиш жазолари»- «таъзир»га тортиладиган енгил ҳуқуқбузарликлар ). Ҳадд (араб., кўпликда - «ҳудуд», яъни «чегара») билан жазоланадиган жиноятлар - бу Қуръонда тегишли жазо назарда тутилган қилмишлардир. «Ҳудуд» ёки «чегара» атамаси мусулмонларнинг Муқаддас китобидан олинган: «Бу Аллоҳнинг қонун- чегараларидир. Бас, улардан тажовуз қилиб ўтмангиз! Ким Аллоҳ чегараларидан тажовуз қилиб ўтса, ана ўшалар золимлардир». Ислом ҳуқуқшунослари тафсирига кўра, бундай қилмишлар Аллоҳга қарши жиноят бўлиб, улар учун жазо бериш «Аллоҳнинг ҳаққи» ҳисобланади. Ушбу тоифага киритилган жиноятлар орасида қ ў йидагилар бор:

- зино; - туҳмат (казф); - майхўрлик (хамр); - ўғрилик (сиркат); - диндан қайтиш (ридда); - исён (муфсид). Фиқҳда айрим шахс эмас, балки оила жиноят ҳуқуқининг субъекти ҳисобланади. Одам ўлдиришга жамиятга қарши эмас, балки ўлдирилган шахснинг оиласига қарши содир этилган жиноят сифатида қаралади. Шу билан бир қаторда, ўрганилг а н назарий манбаларда одам ўлдириш жиноят и нинг бешта тури: 1) қасддан ўлдириш; 2) қасдга ўхшаш ўлдириш; 3) беқасд ўлдириш; 4) хато-янглиш ўлдириш; 5) бирон сабаб билан ўлдириш турлари ва тушунчалари ҳам аниқ кўрсатилган. Қиёс янги пайдо бўлган масаланинг сабабини Қуръони Каримда, Суннада ва Ижмоъда ўз ечимини топган масалаларининг сабабларига солиштириш йўли билан унга ҳукм чиқаришга имкон беради. Ислом ҳуқуқида жиноят ва жазо бўйича қабул қилинган қоидалар қўйидагилардир: 1. Жазо қонунларини ўтмишга қаратиш (“атф” ва “мосабоқ”) 2. “Қасос” ёки қилинган ишга ўхшатиб “муқобала” қилиш қоидаси. 3. Ислом ҳуқуқи жазо тизимида риоя қилинадиган қоидалардан бири “масъулиятнинг шахсий эркинлиги” ҳисобланади. Ислом қонуни орқали икки хил жазо мавжуд: 1. Энг муҳим ва хатарли жиноятлар учун ислом шариатида назарда тутилган жазолар. Бундай жазолар “ҳудуд” деб аталади. 2. Енгил ва аҳамияти унча катта бўлмаган жиноятлар учун муайян жазолар белгиланмаган. Улар учун жазо тайинлаш ваколати қози зиммасига юклатилган . Бундай жазолар ислом ҳуқуқида “таъзерат”(тазирлар) дейилади. Таъзир - жамоат тартибини бузганлик (ҳокимият вакилларига бўйсунмаслик, безорилик, киссавурлик, майда фирибгарлик ва ш.к.) учун тайинланадиган жазо. У ё суд ҳукмига биноан, ё

ҳукмдор ёки миршаблар бошлиғи (муҳтасиб) қарорига кўра тайинланади. Таъзир - қамчи ёки калтак билан 5 тадан 39 тагача дарра уриш ёки олти ойгача озодликдан маҳрум қилиш ёки жарима солиш. Таъзирда дарра уриш ҳадд жазосидаги каби амалга оширилади. Қилмишнинг оғирлиги ва айбдорнинг шахсига қараб, таъзир чораси сифатида жамоатчилик иззаси, қози ёки ҳукмдорнинг огоҳлантириши, тартибга чақирувчи суҳбат ва бошқа таъсир чоралари қўлланилиши мумкин. Таъзир муқаррар тарзда айбдорнинг тавба қилиши, узр сўрашини назарда тутади, оғирроқ ҳолларда эса, у қилган гуноҳи учун эваз тўлаши (каффорат) лозим. Жиноий қилмишлар ҳам, бошқа тақиқланган, қораланадиган ва номақбул амаллар ҳам ислом ҳуқуқида «Аллоҳ чегаралари»ни бузиш деб баҳоланади. «Эй, Пайғамбар, қачонки, сизлар (мўминлар) хотинларингизни талоқ қилсангизлар, уларнинг иддаларида (поклик пайтларида) талоқ қилинглар ва иддани сананглар! Раббингиз - Аллоҳдан қўрқинглар! (Идда тугагунча) уларни (яшаб турган) уйларидан (ҳайдаб) чиқармангизлар ва улар ҳам ўзларича чиқиб кетмасинлар. Фақат улар очиқ фаҳш (бузуқлик ёки идда ўтмай чиқиб кетиш каби) ишни қилсаларгина (уйларидан чиқарилурлар). Бу Аллоҳнинг чегараларидир. Кимки, Аллоҳ чегараларидан тажовуз қилиб ўтса, демак, у ўзига зулм қилибди. Сиз билмассиз, эҳтимол, Аллоҳ бу (талоқ)дан кейин бирор ишни пайдо қилар». (Қуръони К арим, «Талоқ» сураси, 1-оят). Мусулмонларнинг муқаддас китобида Аллоҳнинг бузиб бўлмайдиган қонун- чегаралари мавжудлиги таъкидланган. Бу қонун-чегаралар деганда ижтимоий-ҳуқуқий ва оила-рўзғор муносабатларини бузишнинг турли-туман шакллари тақиқланиши назарда тутилади. Ислом жиноят ҳуқуқи тадқиқотчилари якдиллик билан ўғриликни Қ уръонда оғир жазо белгиланган жиноятлар қаторига киритадилар: «38. Ўғри эркакни ва ўғри аёлнинг - қилмишларига яраша жазо ва Аллоҳдан азоб сифатида - қўлларини кесинглар! Аллоҳ қудрат ва ҳикмат эгасидир. 39. Кимки (бу) зулмидан кейин тавба қилса ва (ўзини) тузатса, албатта, Аллоҳ унинг тавбасини қабул этади. Албатта, Аллоҳ мағфиратли ва марҳаматлидир». ( Қ уръони карим, «Моида» сураси).

Ислом ҳуқуқида белгиланган жиноятлар ва бошқа ҳуқуқбузарликлар учун жазоларни тўрт асосий гуруҳга ажратиш мумкин: 1) ўхшаш амал билан ўч (қасос) олиш: одам ўлдирганлик учун ўлдириш, ҳақорат қилганлик учун - ҳақорат қилиш, баданга шикаст етказганлик учун - баданга шикаст етказиш; 2) тўкилган қон эвазига ҳақ ёки жарима (дийа) тўлаш, у одам ўлдириш учун ҳам, баданга шикаст етказиш учун ҳам белгиланиши мумкин; 3) қиёс асосида қонунга биноан белгиланадиган жазо; 4) шариат судьяси (қози) ишни кўриб чиқиб тайинлайдиган жазо. Дийа - хун ҳақи, одам ўлдирганлик, баданга шикаст етказганлик ёки жароҳатлаганлик учун тўланадиган товон пули. Дийа масалалари фиқҳнинг барча бўлимларида кўриб чиқилади, лекин асосан уқубот бўлимида шарҳланади. Ислом ҳуқуқшунослиги қоидаларидан бири икки норма тўқнашган ҳолда, қўлланилиши камроқ куч-ғайрат талаб қиладиган норма устун қўйилишини назарда тутиши бежиз эмас. Инсонга танлаш эркинлигини берувчи мазкур ёндашув, агар Қ уръон ва Суннада бошқа қоида назарда тутилган бўлмаса, амаллар, сўзлар ва нарсаларни баҳолаш мезони ижозат ҳисобланади, деган машҳур ислом ҳуқуқий аксиомаси билан ҳам мустаҳкамланган. Шуни таъкидлаш зарурки, айрим диний мажбуриятларни бажармаганлик ва ахлоқ қоидаларига риоя қилмаганлик учун уқубот (жиноят ҳуқуқи)да соф юридик жазолар назарда тутилган. Бошқача қилиб айтганда, ўз мазмунига кўра диний урф ёки ахлоқий қоида хусусиятига эга бўлган, юридик санкция билан қувватланган ва давлат томонидан ҳимоя қилинадиган нормалар баъзан ҳуқуқий нормалар сифатида амал қилади. Масалан, ислом ҳуқуқига кўра, мазмунан ахлоқий нормаларни бузиш билан боғлиқ ҳар қандай «гуноҳ» ислом суди томонидан жазоланиши мумкин.

Мавзуга доир ҳуқуқий адабиётлар ва норматив - ҳуқуқий ҳужжатлар : 1. Б.Ал-Марғиноний. Ҳидоя 1-жилд. «Адолат» 2001 2. А.Р.Рахманов , А. Р.Рахманов. Исламское право. Т.2003. “ Янги аср авлоди ” 3. Бернард Дж. Вайсс. Дух мусульманского права. Усул ал-фикх./ Пер.с англ. – СПб.: «Издательство» «Диля», 2008. – 320. 4. Л.Р. Сюкияйнен. «Мусульманское право». М., «Наука» 1986 5. М. Раджабова. Шариатда жиноят ва жазо. Т. “Адолат”, 1996 6 . У. ибн Масъуд. Мухтасар . Т .: 1994 7 . An Introduction to Islamic Law by Joseph Schacht. - Oxford, 1964. - 187- б . 8. Указ Президента РУз И.А.Каримова “ О б отмене смер тной казни “. Народное слово 0 2 .08.05 . 9. Указ Президента РУз И.А.Каримова “ О передаче судам права давать санкцию на заключение под стражу”. Нар о дное слово.09.08.05. 10. Ўз.Р.Жиноят Кодекси 01.04.1995. (Янги таҳрири)

Похожие

Ислом ҳуқуқида тақиқлар

Ислом ҳуқуқида оила, никоҳ ва мерос масалалари

Жиноят учун жазо тайинлаш қоидаларини либераллаштириш

Жиноят ва жазо тайинлаш тўғрисидаги қоидаларни либераллаштириш масалалари

Бир неча жиноят содир этганлик учун жазо тайинлашнинг айрим муаммолари