Huquqni muhofaza qiluvchi organlar fani tushunchasi, predmeti, tizimi - Юриспруденция - Рефераты

Huquqni muhofaza qiluvchi organlar fani tushunchasi, predmeti, tizimi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63 KB

H u q u q ni mu h ofaza qiluvchi organlar» fani tushunchasi, predmeti, tizimi REJA: 1.« H uquqni mu h ofaza qiluvchi or ganlar» fanining predmeti, tushunchasi va uni boshqa h uquqiy fanlar bilan o’ zaro aloqadorligi. 2. H uquqni mu h ofaza qiluvchi organlarning O’ zbekiston Respublikasi davlat organlari tizimidagi o’ rni. 3.H uquqiy davlat nazariyasi – o’ rganilayotgan fanning metodologik asosi.

1. Oliy Majlis va O ’ zbekiston Respublikasi Prezidenti I . A . Karimov qonuniy lik va h uquq - tartibot h imoyasida turgan h uquqni mu h ofaza qilish organlarining faoliyatiga h ar doim e ’ tibor berib kelmoqda . Oliy Majlisning h ar sessiyasida qabul qilinayotgan qonunlar va Prezident I.A.Karimovning k o’ plab ma’ruzalari bundan dalolat beradi. Ay nan h uquqni mu h ofaza qilish organlari mustaqil O’ zbekistonning oyoqqa turishi h amda demokratik h uquqiy davlat qurishda tartib va barqarorlikni ta’minladilar. H uquqni mu h ofaza qilish organlari - sud, prokuratura, adliya, milliy xavfsizlik, soliq, bojxona, s huningdek, advokatura, Interpolning Milliy markaziy byurosi (MMB), korxonalardagi yuridik xizmatning paydo b o’ lish va rivojlanishi tarixi h amda zamonaviy tuzilishi ushbu kursning o’ rganish predmetidir. Ushbu fanda davlatning o’ tish davridagi h uquqni mu h ofaza qilish faoliyati, h uquqni mu h ofaza qilish organlari va muassasalarining paydo b o’ lishi, rivojlanishi, ularni tashkil etish prinsiplari k o’ rib chiqiladi. Ularning vazifalari, tashkil b o’ lish tartibi, tarkibi, tizimi h amda tuzilishi batafsil o’ rganiladi. O’ rgan ish predmetiga h uquqni mu h ofaza qilish organlarining tuzilishi, konstitutsiyaviy, ma’muriy, moliya, jinoyat-protsessual va boshqa bir qator h uquq so h alari h am kiradi. Masalan, konstitutsiyaviy h uquq normalarida O’ zbekiston Respublikasining ijtimoiy va davla t tuzilishi, butun davlatning h uquqni mu h ofaza qilish mexanizmini, jumladan, uning mu h im organlari b o’ lgan sud va prokuratura organlarini tuzish belgilab berilgan. Ichki ishlar vazirligi Akademiyasida alo h ida o’q uv fani sifatida o’ rganilayotgan davlat xizmati tizimida sud va prokuratura mu h im o’ rin egallaydi. Shu munosabat bilan, ularning o’ rni, o’ ziga xosligi, sud va prokuratura h aqidagi konstitutsiyaviy h uquq normalarining maqsadlari va vazifalaridan kelib chiqib, konstitutsiyaviy h uquqning sud tuzilishi va pro kuror nazorati degan kichik tarmoqlari vujudga keldi. Ularning predmeti sud va prokuraturani tashkil qilishni tartibga soluvchi konstitutsiyaviy h uquq so h asidir. Biroq sud tuzilishi h aqidagi normalar faqat sudlarning tuzilishini tartibga soladi. Ularning o dil sudlovni amalga

oshirish b o’ yicha faoliyati esa h uquqning mustaqil so h alari b o’ lgan jinoyat- protsessual va fuqarolik-protsessual h uquq tomonidan batafsil tartibga solingan. Ushbu kursda esa odil sudlov h aqidagi umumiy qoidalar keltirilgan. Prokuror nazorati h aqidagi normalar faqat prokuraturaning tuzilishinigina emas, balki faoliyatini h am tartibga soladi. Ichki ishlar vazirlgi o’q uv yurtlarida alo h ida «Prokuror nazorati» degan fan o’ rganilmasligini h isobga olib, ushbu kursda prokuraturaning tuzilishi va f aoliyat tartibi kengroq yoritilgan. Konstitutsiyaviy h uquq normalarida, ayniqsa, O’ zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida ho’ jalik sudi, h arbiy sudlar, adliya, advokatura va korxonalardagi yuridik xizmatlarning vazifasi mustaxkamlab q o’ yilgan, shuningde k, davlat mexanizmida Milliy xavfsizlik xizmati, Davlat bojxna q o’ mitasi kabi h uquqni mu h ofaza qilish organlarining b o’ lishi k o’ zda tutilgan. Shundan kelib chiqib, ushbu organlar va tashkilotlarga tegishli konstitutsiyaviy h uquq normalari mazkur kursning o’ rga nish predmeti h isoblanadi. Ho’ jalik sudlari, h arbiy sudlar, adliya organlari, soliq inspeksiyalari va boshqa organlarning faoliyati h uquqning boshqa so h alari b o’ lmish ma’muriy, moliyaviy, fuqarolik-proyessual, jinoyat-protsessual h uquqda kengroq o’ rganiladi. Ma’muriy, moliyaviy, fuqarolik-protsessual, jinoyat –protsessual h uquqning ko’rsatilgan organlar va tashkilotlarga tegishli b o’ lgan qismi ushbu fanning o’ rganish predmetidir. Interpol vakolatiga kiradigan xalqaro jinoyatchilikka qarshi kurash masalalari xalqaro h uquq normalari tomonidan tartibga solinadi. Uning Interpol ishini tashkil etish bilan, ayniqsa, O’ zbekiston Milliy markaziy byurosi bilan bog’liq b o’ lgan normalari « O’ zbekiston Respublikasi h uquqni mu h ofaza qilish organlari» kursinng o’ rganish predmetidir. Bu kursning boshqa yuridik fanlar uchun a h amiyati shundaki, u, avvalambor, ijtimoiy fan. Shu bilan birga, h uquqni o’ rganuvchi yuridik fan h amdir. Ushbu kurs tufayli tinglovchilar, kursantlar va talabalar mustaqil mamlakatimizning h uquqni mu h ofaza qilish ti zimini bilib oladilar. Bu fanning birinchi kursda o’ qitilishi bejiz emas. U tufayli talabalar h uquqining turli

so h alariga «yaqinroq keladilar». Bunda h uquqni mu h ofaza qilish organlari yagona davlat- h uquqiy ustqurmasining tarkibiy qismi h isoblanadi. U barcha h uquqiy g’oyalar va tashkilotlarni o’ zaro h amkorlik, doimiy h arakatdagi va rivojlanishdagi dialektik bog’liqlikda k o’ rib chiqadi. Bundan tashqarii, h uquqni mu h afaza qilish organlari bilan muayyan tarixiy yondashuv asosidagina tanishib chiqish mumkin. Bu h uquq ni mu h ofaza qilish organlarining faoliyatini belgilab beruvchi va sud- h uquqIy islo h otlarning zarurligini shart qilib q o’ ygan ijtimoiy-iqtisody prinsiplarni aniqlab olishni taqozo qiladi. « O’ zbekiston Respublikasi h uquqni mu h ofaza qilish organlari» kursi h uqu qiy fandir. Chunki unda respublikamizning yuridik muassasalari h uquq normalari asosida o’ rganiladi. H uquqni mu h ofaza qilish organlarining tuzilishini belgilab beruvchi h uquq so h alari va normalari h uquqning boshqa so h alari bilan o’ zaro aloqada. Ular shu bilan yuridik ta’limdagi h uquqiy fanlarning, o’ zaro aloqada b o’ lishlariga asos yaratadi. 2. H uquqni mu h ofaza qilish organlarining davlat organlari tizimidagi o’ rni shu bilan belgilanadiki, ular davlatning h uquqni mu h ofaza qilish funksiya sini bajarish uchun maxsus yaratilgan. Bu ularning asosiy va bosh vazifasidir. Shu bilan h uquqni mu h ofaza qilish organlarining faoliyati boshqa davlat va boshqaruv organlarining funksiyasidan ajralib turadi. Bu ularning davlat organlari bilan aloqasini ist isno qilmaydi, lekin h uquqni mu h ofaza qilish organlarining mustaqilligini talab qiladi. Sud – h okimiyatning butun tarmog’ini tashkil etuvchi maxsus organ. Fuqarolarning h uquqlarini qonunga zid ravishda buzuvchi mansabdor shaxslarning xatti- h arakatlari ustid an belgilangan tartibda sudga murojaat qilish mumkin. Ma’muriyatning not o’ g’ri xatti- h arakati bilan bog’liq h ar qanday nizolarni k o’ rib chiqishda sud ma’muriyati faoliyatining qonuniyligini tekshiradi. Noqonuniy b o’ shatilgan xodimni ishga tiklash, yashash joyig a order not o’ g’ri berilganligini tekshirish, fuqarolik h olatlari not o’ g’ri qayd etilganligi ustidan shikoyatni tekshirish jarayonida sud boshqaruv organlarining faoliyatidagi

qonuniylikni tiklaydi. Bunday ishlar b o’ yicha sud chiqargan qaror bu qaror y o’ llangan b oshqaruv organlari tomonidan bajarilishi shart. Sudlar tashkilotlar o’ rtasida x o’ jalik shartnomalarini tuzish jarayonida kelib chiqqan nizolarni h al etadi, davlat organlarining aktlarini noqonuniy deb topadi, zararni undirish masalasini h al qiladi va h .k. Ma’muriy va jinoiy ishlar b o’ yicha odil sudlovni amalga oshirish h am qat’iyan sudlarning vakolatidir. Shuning uchun ular ma’lum ma’noda jamiyatdagi axloqiy-ru h iy mu h itni shakllantiradilar. O’ zbekiston Respublikasi davlat organlari tizimida prokuratura alo h ida o’ rin tutadi. U mamlakatimizning butun h ududida qonunlarning fuqarolar, mansabdor va yuridik shaxslar tomonidan bir xilda tushunilishi va q o’ llanilishini nazorat qiladi. Prokuratura organlari qonuniylik, markazlashganlik, birlik, oshkoralik va mustaqillik pr insiplari asosida faoliyat k o’ rsatadilar. Ular davlat boshqaruvi organlari va mansabdor shaxslarning noqonuniy h ujjatlari va h arakatlariga protest bildiradilar, noqonuniy h arakatlarning oldini oladilar, qonun Aniq buzilgan h ollarda kamchiliklarni tugatishga k o’ rsatma beradilar, fuqarolarning h uquq va qonuniy manfaatlarini h imoya qiladilar, shu bilan birga, ularnng xatti- h arakatlaridagi qonuniylikni nazorat qiladilar. Prokurorlar qonunlar va Oliy Majlis qabul qilgan qarorlarning h amda quyi turuvchi h okimiyat v a boshqaruv organlari qonun osti h ujjatlarining bajarilishini qat’iy nazorat qiladilar, qonuniylik va h uquq tartibotning ta’minlanishi b o’ yicha faoliyatni mvofiqlashtiradilar. Prokuraturaning buzilgan qonuniylikni tiklashga doir talablari davlat boshqaruvin ing barcha organlari tomonidan bajarilishi shart. Prokuratrua boshqa h uquqni mu h ofaza qilish organlari bilan kundalik aloqada b o’ lgan h olda faoliyat yuritadi. Shu bilan birga, ularning h ujjatlari va h arakatlari qonuniyligini nazorat qiladi. U qonuniylikni t a’minlash, qoidabuzarliklar va jinoyatchilikka qarshi kurash b o’ yicha birgalikdagi h arakatlarning yanada samaraliroq b o’ lishi uchun barcha h uquqni mu h ofaza qilish organlari ishini muvofiqlashtiradi. Milliy xavfsizlik xizmati (MXX) organlari va xodimlarining kuch-g’ayrati

xorijiy maxsus xizmatlar – razvedka-q o’ poruvchilik faoliyatining oldini olishga, shningdek, mavjud h uquq-tartibotni buzish mAqsadida dushmanlik kayfiyatida b o’ lgan kuchlarning h arakatlariga chek q o’ yishga qaratilgan. Amaldagi qonunlar va Jinoyat-protsessual kodeksiga k o’ ra, MXX organlariga tinchlik va insoniyatning xavfsizligiga qarshi ishlar b o’ yicha jinoyatlar (urushni targ’ib qilish, agressiya, davlatga xiyonat, josuslik, terrorchilik, q o’ poruvchilik, kontrabanda)ni ochi shva trgov qilish vazifasi yuklatilgan. MXX, shuningdek, maxsus aloqa vositalarini xorijiy maxsus xizmatlardan, radioelektron va boshqa razvedkalardan h imoya qilishni, ularning xavfsizligi va nazorati b o’ yicha tashkiliy- h uquqiy prinsiplarni ishlab chiqishni ta’minlaydi. Milliy xavfsizlik xizmatining faoliyati turli h okimiyat va boshqruv organlari, jumladan h quqni mu h ofaza qilish organlarining h amkorligida amalga oshirilad. Bu MXX mamlakat ichida turli h uquqni mu h ofaza qilish vazifalarini bajarishdan kelib chiqadi. MXX organlari faoliyatining qonuniyligini (xudi boshqa h uquqni mu h ofaza qilish organlarining faoliyati kabi) O’ zbekiston Respublikasi Prokuraturasi nazorat qiladi. Prokuratura MXX tergovchilari tomonidan jinoiy ishlar q o’ zg’atish va tergov qilishning qonuniyligiga kata e’tibor beradi. Bunday ishlar sudlar va h arbiy sudlarga kelib tshadi. Ular esa MXX organlari dastlabki tergovining sifatini tekshiradi. 3. « H uquqiy davlat» atamasi yuridik adabiyotda XVIII-XIX asrlarda /arbiy Yevropada vujudga keld i. (J.Russo, G.Grotsiy, B.Spenoza, J.Lokk, I.Kant, Sh.Monteskyo va b.). Gegelning fikriga k o’ ra davlat ijtimoiy xayotning eng takomillashgan tashkiloti b o’ lib, unda h amma narsa r o’ yobga chiqqan erkinlik saltanatidan iborat h uquqIy asosga quriladi. Rossiyada h uquqiy davlat termini M.Reysner tomonidan birinchi marta q o’ llanilgan edi. U XX asr boshlarida h uquqiy davlatning nazariy muammolarini ishlab chiqish bilan shug’ullangan edi. U bilan birgalikda V.Gessen, B.Kitsyakovskiy kabi olimlar h am ushbu masalalar bilan shug’ullangan edilar. Biz uchun Kitsyakovskiy yaratgan h uquqiy davlat nazariyasi qiziqish

uyg’otadi. U « h aqiqiy rivojlangan h uquqiy davlatda kuchli h okimiyat va sof h uquqiy h okimiyat mavjud. U mulk egalari tomonidan va b o’ ysunuvchilar tomonidan h am h uquq nor malariga s o’ zsiz amal qilishini kafolatlaydi», degan edi. Kuchli h okimiyatsiz islo h otlarni amalga oshirish, jamiyat h ayotini demokratlashtirish mumkin emas. Shuning uchun davlatning majburlov kuchi bilan musta h kamlangan qonun davlatni h uquqiy davlatga aylan tiradi. Lekin davlat shaxsning daxlsizligiga nisbatan tajovuz qilsa, unday davlatni h uquqiy deb atash mumkin emas. Davlat h okimiyati organlari «sub’yektiv ommaviy h uquqqa ega b o’ lgan fuqarolar unga qarshi tura olganda va h okimiyat shaxs h uquqini poymol qilm aslikka asoslangandagina» h uquq normalari bilan bog’liq b o’ ladi. Shu bilan birga, ba’zi mualliflar h aqli ravishda ta’kidlaydilarki, totalitar davlatchilikni ba h olashda sovet sotsialistik davlatchiligi qaysi qoidalar asosida h uquqiy davlat qurishning asoslari ga yondashganliklarini obektiv ta h lil qilish va unga j o’ yali javob berish zarur. Bunday yondashuv totalitarizm tug’dirgan k o’ plab k o’ ngilsizliklarning oqibatini bartaraf qilishga yordam beradi.. Bunda shuni unutmaslik kerakki, aynan h uquqni mu h ofaza qilish org anlari totalitarizmning kuchli dastaklari edilar. Ularning o’ zi xudi shundayin h uquqiy davlat qurish qurollari h am, ushbu davlatning ajralmas qismi h am b o’ lishlari mumkin. « H uquqiy davlat» tushunchasini ishlab chiqishda asosiy e’tibor quyidagi belgilarga qar atilishi kerak: h kimiyatni qonun chiqaruvchi, ijroiya va sud h okimiyatiga ajratish; h uquqning h ukmronlik, davlatning h uquqiy normalar bilan bog’liqligi, qonunning ustuvorligi; davlat va jamiyatning o’ zaro mas’uliyati; shaxsiy va ijtimoiiy manfaatlarning mosl igi; insonning sha’ni, qadr-qimmati, fuqaroning h uquq va erkinliklarini h urmat qilish, gumanizm, adolat va barchaning qonun oldida tengligi; umuminsoniy qadriyatlarni h imoya qili shva mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar tomonidan qonunlarga aniq amal qilish. Shub h asiz, h uquqiy davlatning barcha ji h atlarini chuqurroq ta h lil qilish jarayonida uning ilgari h yech kimga ma’lum b o’ lmagan xususiyatlari ochilib boraveradi. Bu xususiyatlar «qonuniylik», «qonunga itoatg o’ ylik» kabi tushunchalar va ular ni kundalik xayotga joriy qilish bilan chambarchas bog’liq.

H uquqiy davlat xukm, farmonlar fuqarolar fuqaroga nisbatan munosabatlarda qonunni aniq bajarishga ularni qanday majbur etsalar, fuqarolar xudi shunday tartibda ularni bajarishlari lozim b o’ ladi. Ya’ ni qonuniylik va h uquq- tartibot h uquqiy davlatning asosi b o’ lmog’i kerak. Qonuniylik va h uquq-tartibot biror jamiyatga ilgaridan xos b o’ lgan aynan bir narsa emas. Ularni yaratish va h uquqni mu h ofaza qilish organlari tomonidan o’ rnatish zarur. O’ tish davrida O’ zbe kiston Respublikasida qonuniylikni musta h kamlash uchun kata ishlar qilinmoqda. Tarixiy faktlar va mustaqillikka erishgan mamlakatimizda qonuniylikni tiklash va musta h kamlashga qaratilgan h ujjatlar anna shundan dalolat beradi. O’ zbekiston Respublikasida h uqu qiy davlat qurish g’oyasi u h uquqiy kafolatlar bilan ta’minlangandagina amalga oshirish mumkin b o’ ladi. Bular qonunchilikni doimiy takomillashtirish, h uquqni mu h faza qilish organlarining brcha b o’ g’inlarini musta h kamlash, odamlar h uquqiy ongini doimiy o’ stirish , jamiyatning h uquqiy madaniyatini oshirish va qulay ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar yaratishdir.

Foydalanilgan adabiyotlar 1.Karimov I.A. O’zbеkiston XXI asrga intilmoqda. T.O’zbеkiston, 1999 yil, 29- bеt. 2.Karimov I.A. Bizning bosh maqsadimiz – jamiyatni dеmokratlashtirish va yangilash mamlakatni modеrnizatsiya va isloh etishdir. T., «O’zbеkiston», 2005 yil, 47-80 bеtlar. 3.O’zbеkiston Rеspublkasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2001 yil, 1-2 son, 10- modda. 4.O’zbеkiston Rеspublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1995 yil, 9-son, 178- modda. 5.O’zbеkiston Rеspublikasi qonun xujjatlari tO’plami. 2006 yil, 12-13 sonlar, 101- modda. 6. Rustamboеv M. Q . , Nikiforova Е.N. Xu quq ni muxofaza q ilish organlari. T.2005 yil

Похожие

«O`zbekiston respublikasi huquqni muhofaza qilish organlari» tushunchasi, tizimi, predmeti

Huquqni muhofaza qiluvchi organlar sudlar va boshqa muassasalarning hisob va hisobdorligi

Huquqni muhofaza qiluvchi davlat organlarining ekologik funksiyasi

Huquqni muhofaza qiluvchi organlarda statistik kuzatuvning tanlama usuli

Xalqaro huquq tushunchasi, predmeti va tizimi