Huquqni muhofaza qiluvchi davlat organlarining ekologik funksiyasi - Юриспруденция - Рефераты

Huquqni muhofaza qiluvchi davlat organlarining ekologik funksiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

92.5 KB

Huquqni muhofaza qiluvchi davlat organlarining ekologik funksiyasi Ekologiya sohasidagi davlat funksiyasini amalga oshirishda huquqni muhofaza qiluvchi va sud hokimiyati organlari alohida o`rin tutadilar. Sud hokimiyati tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan davlat funksiyasini bajarishda alohida mavqega ega. Bu funksiyani sudlar O`zbekiston Respublikasining «Sudlar to`g`risida»gi qonuni va Jinoyat-protsessual, Fuqarolik protsessual, Jinoyat, Ma`muriy javobgarlik to`g`risidagi kodekslari va boshqa qonunlariga asoslanib amalga oshiradilar. Atrof tabiiy muhitni sud hokimiyati orqali himoya qilish quyidagi yo`llar bilan mustahkamlanadi: a) huquqni tan olish; b) huquq buzilguniga qadar mavjud bo`lgan holatni tiklash; v) huquqning buzilishiga xavf tug`diradigan yoki huquqni buzadigan harakatlarning oldini olish va bunday harakatlarga chek qo`yish; g) majburiyatini natura shaklida bajarishga majbur etish; d) yetkazilgan zararni, neustoyka (jarima va penya)larni undirish; ye) huquqning buzilishini to`xtatish yoki tugatish) fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari hamda davlat boshqaruvi organlari tomonidan qabul qilingan va amaldagi qonunchilikka zid bo`lgan normativ hujjatlarni haqiqiy emas deb topish va boshqalar. Atrof tabiiy muhitni muhofaza qilishga qaratilgan davlatning ekologik funksiyasi asosan umumiy sudlar orqali amalga oshiriladi. Ular ekologik hamda ma`muriy qonunlar, fuqarolik va jinoyat qonunchiligining talablari buzilgan holatlarda o`z vazifalarini bajaradilar. Umumiy sudlar tomonidan ko`rib hal qilinadigan ishlarning asosiy qismini atrof tabiiy muhit muhofazasiga salbiy ta`sir etadigan ma`muriy va jinoyat ishlari tashkil etadi. Chunonchi, O`zbekiston Respublikasining 1994 yil 22 sentabrda qabul qilingan Ma`muriy javobgarlik to`g`risidagi kodeksining VIII bobida yerlardan xo`jasizlarcha foydalanish yoki ularni yaroqsiz holga keltirish; vaqtincha egallab turilgan yerlarni o`z vaqtida qaytarib bermaslik yoki ularni o`z o`rnida foydalanish

uchun yaroqli holga keltirmaslik; yer osti boyliklarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish talablarini buzish; suv zaxiralarini muhofaza qilish qoidalarini buzish; o`rmon fondi yerlaridan foydalanish qoidalarini buzish; daraxtlar, butalar, boshqa o`rmon o`simliklari va nihollarni g`ayriqonuniy ravishda kesish, shikastlantirish yoki yo`q qilish; Qizil kitobga kiritilgan o`simliklarni yig`ish; alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar tartibini buzish; o`rmon uchun foydali faunani yo`q qilib yuborish; o`rmonlarda yong`in xavfsizligi talablarini buzish; ifloslantiruvchi moddalarni atmosferaga normativdan ortiq darajada yoki ruxsatsiz chiqarib tashlash hamda atmosfera havosiga zararli fizik ta`sir ko`rsatish; atmosferaga chiqariladigan zararli moddalarni tozalash inshootidan foydalanish qoidalarini buzish, shuningdek undan foydalanmaslik; atmosfera havosini muhofaza qilish talablariga rioya qilmaslik; o`simliklarni himoya qilish vositalari va boshqa dorilarni tashish, saqlash va qo`llash qoidalarini buzish; ov qilish, hayvonot dunyosidan foydalanish qoidalarini buzish; sanoat, ro`zg`or chiqindilarini tashish, joylashtirish, utillashtirish, ko`mib tashlash chog`ida tabiatni muhofaza qilish talablarini buzish; noyob hayvonlarni yo`q qilib yuborish kabi ma`muriy huquqbuzarlik harakatlari sodir etilganida qo`llanishi mumkin. Shuningdek, O`zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining XIV bobidagi ekologiya xavfsizligiga oid normalar va talablarni buzish; atrof tabiiy muhitning ifloslanganligi to`g`risidagi ma`lumotlarni qasddan yashirish yoki buzib ko`rsatish; atrof tabiiy muhitning ifloslanishi oqibatlarini bartaraf qilish choralarini ko`rmaslik; atrof tabiiy muhitni ifloslantirish; yer, yer osti boyliklaridan foydalanish shartlarini yoki ularni muhofaza qilish talablarini buzish; ekinzor, o`rmon yoki boshqa dov-daraxtlarga shikast yetkazish yoki ularni nobud qilish; o`simliklar kasalliklari yoki zararkunandalariga qarshi kurash talablarini buzish; veterinariya yoki zootexnika qoidalarini buzish; zararli kimyoviy moddalar bilan muomalada bo`lish qoidalarini buzish; alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning tartibini buzish kabi jinoyatlar sodir etilganida sudlar o`z vakolatlari doirasida o`z zimmalariga yuklatilgan davlat funksiyasini amalga oshirishga ham kirishadilar.

Sudlar o`z funksiyalarini protsessual harakatlarni bajarish orqali amalga oshiradilar. Sudlar amalga oshiradigan protsessual harakatlarga misol sifatida ma`muriy yoki jinoiy ishni tergov qilish (sud tergovi), dalillarni to`plash, tekshirish va dastlabki tartibda baholash, ayb qo`yish, aybni fosh etish, huquqni buzuvchi xatti-harakat sabablarini aniqlash va unga chek qo`yish chora-tadbirlarini belgilash, himoyalash, ishni sudda ko`rish, hukm chiqarish kabilarni keltirish mumkin. Davlatning ekologik funksiyasini bajarishda ichki ishlar organlari ham muhim o`rin tutadi. Ichki ishlar organlarining tabiatni muhofaza qilish borasidagi funksiyasi deganda, tabiatni muhofaza qilishga doir qonunchilikni qo`llash, ekologik huquqbuzarliklar sababini aniqlash, ularning oldini olish yoki ularni bartaraf etish qaratilgan tadbirlarni ishlab chiqish faoliyati tushuniladi. Ichki ishlar organlarining ushbu sohada amalga oshiradigan ishlari va majburiyatlariga quyidagilar kiradi: – mulkchilik shaklidan qat`i nazar, barcha mulk shakllarini muhofaza qilish; – yo`llarda harakatlanish xavfsizligini ta`minlashga taalluqli normativlar va harakatlanish xavfsizligi qoidalariga rioya qilinishini nazorat qilish; – jamoat tartibini, shu jumladan ekologik tartibni muhofaza qilish; – karantin, sanitariya va ekologiya tadbirlarida ishtirok etish. Ichki ishlar organlariga texnik holati atrof muhitga xavf tug`diradigan transport vositalaridan foydalanishni taqiqlab qo`yish huquqi berilgan. Shuningdek, ichki ishlar organlariga narkotik moddalar olinadigan o`simliklar yovvoyi holda o`sib yotadigan dalalarga, baliqlarning qimmatbaho turlari yashaydigan va uvuldiriq tashlaydigan suv havzalarining bo`ylariga, milliy bog`lar va davlat qo`riqxonalarining hududlariga, tegishli ijroiya organlari va mansabdor shaxslarning qarorlari bo`yicha, nazorat punktlari o`rnatish huquqi ham berilgan. Ichki ishlar organlari tizimida Yo`llarda harakatlanish xavfsizligi davlat xizmati (YHXDX) ham muhim ekologik funksiyalarni ado etadi. Atmosfera havosining holatini nazorat qilib borish, atmosfera havosining transport vositalari chiqaradigan gazlardan ifloslanishining oldini olish, shovqinga qarshi kurash,

harakatlanish vositalari, avtotransport korxonalari chiqaradigan har xil moylar, benzin, neft qoldiqlari bilan suv havzalarining ifloslanishiga yo`l qo`ymaslik ularning funksiyalari qatoriga kiradi. Ichki ishlar organlari shartnoma asosida davlat ahamiyatiga ega bo`lgan obyektlar, korxona, tashkilot va muassasalar, shuningdek, yuridik va jismoniy shaxslarning mulklarini qo`riqlashi mumkin. Muhofaza qilinishi lozim bo`lgan obyektlar ro`yxatida suv omborlari, baliq zaxiralari, o`simliklar, bog`lar, qo`riqxonalar, tabiat yodgorliklari va boshqalar ham mavjud bo`lishi mumkin. Ichki ishlar organlarining tabiatni muhofaza qilish borasidagi faoliyati ma`lum tashkiliy-huquqiy shakllarda amalga oshiriladi. Faoliyatning tashkiliy- huquqiy shakllari davlat organlari yuridik vakolatlarining maxsus shakllarda amalga oshirilishidan iborat. U turli huquqiy harakatlarni amalga oshirishda namoyon bo`ladi. Ichki ishlar organlarining tabiatni muhofaza qilish borasidagi faoliyatining tashkiliy-huquqiy shakllarini aniqlashga harakat qilayotganda huquqni muhofaza qilish faoliyati qanday mustaqil turlarga ega bo`lishi mumkinligi haqidagi fikrdan chetlashish lozim. Quyidagilarni shunday mustaqil turlar deb atash mumkin: a) nazorat-tekshiruv faoliyati; b) huquq normalarining ijro etilishini ta`minlash borasidagi faoliyat (huquqni ta`minlash); v) huquqbuzarliklarga doir ishlar va huquqiy nizolarni ko`rib chiqish borasidagi faoliyat; g) ijro bo`yicha faoliyat (davlat majburlovini amalga oshirish). Nazorat-tekshiruv faoliyatini nazorat hamda tekshiruv sifatidagi alohida-alohida tashkiliy huquqiy shakllar ko`rinishida va huquq normalarining ijrosini ta`minlash borasidagi faoliyatini esa tegishli organlar bilan hamkorlik faoliyati sifatida bergan ma`qulroq, chunki ularning mohiyati aynan bir xildir. Ichki ishlar organlarining tabiatni muhofaza qilish borasidagi faoliyatining asosiy tashkiliy-huquqiy shakllari quyidagilar deb ko`rsatish mumkin: ekologik nazorat; ekologik huquqbuzariklar to`g`risidagi ishlarni ko`rib chiqish (tezkor qidiruv faoliyati ham shunga kiradi);

tabiatni muhofaza qilish organlari bilan hamkorlik; muhofazaning shartnomaviy shaklidan iborat bo`lgan faoliyat. Ichki ishlar organlari amalga oshiradigan ekologik nazorat (kontrol) tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasi organlari amalga oshiradigan nazoratdan (kontroldan) tubdan farq qiladi. Tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasi uchun ekologik nazorat asosiy funksiyadir, ichki ishlar organlari uchun esa boshqa funksiyalar ustunlik qiladi. Bundan tashqari, ichki ishlar organlarining ekologik nazorat sohasidagi imkoniyatlari ancha cheklangan. Birinchidan, ichki ishlar organlari atrof tabiiy muhit muhofazasi sohasidagi nazoratni faqat ta`minlab beradilar, ya`ni uni amalda bajarsa bo`ladigan, imkoni bor faoliyatga aylantiradilar, uni bajarish yo`lidagi to`siqlarni olib tashlaydilar. Bu esa nazoratni ichki ishlar organlarining o`zlari o`tkazishini anglatadi. Ular tabiatni muhofaza qilish organlari nazorat funksiyalarining normal bajarilishini kafolatlaydigan choralarni ko`radilar. Ikkinchidan, shunday hamkorlik ham ahyon-ahyonda amalga oshiriladi. Uchinchidan, ichki ishlar organlari ekologik nazoratni amalga oshiradigan tabiat obyektlarining doirasi tor bo`ladi. Ichki ishlar organlari atmosfera havosini muhofaza qilish borasida, shuningdek sanitariya va veterinariya qoidalariga rioya qilinishi ustidan ham nazorat olib boradilar. Ichki ishlar organlarining ushbu sohadagi nazorati huquqiy hamda tashkiliy shakllarda namoyon bo`ladi. Qandaydir huquqiy oqibatlar keltirib chiqaradigan nazorat harakatlari ekologik huquqbuzarlikni topish va uni qayd qilishdan iborat. Shu asnoda ma`lumotnoma (bayonnoma) tuziladi, huquqbuzarlikning oqibatlari, huquqbuzarning shaxsi aniqlanadi, noqonuniy tarzda qo`lga kiritilgan mahsulot, huquqbuzar ishlatgan noqonuniy qurol-aslahalar hamda vositalar olib qo`yiladi. Yuridik ahamiyatga ega bo`lmagan amaliy xatti-harakatlarga turli reydlar, qo`riqlash xizmati, turli postlar tashkil etish va boshqalar kiradi. Ichki ishlar organlari atrof tabiiy muhit muhofazasi sohasidagi nazoratni, qoida bo`yicha, tabiatni muhofaza qiluvchi organlarini jalb etgan holda amalga oshiradilar. Shu yo`l bilan o`tkazilayotgan tadbirlarning samarali bo`lishiga

erishiladi, chunki ichki ishlar organlari ov qilish, baliq ovlash hamda o`rmondan foydalanish qoidalarini buzgan shaxslarga jarima solish huquqiga ega emaslar. Atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish sohasidagi ichki ishlar organlari tomonidan amalga oshiriladigan nazorat prokuror nazoratidan farq qilishini ta`kidlab o`tish lozim. Birinchidan, prokuratura nazoratiga olinadigan subyektlarga, qoida bo`yicha, korxona, muassasa va tashkilotlar, shuningdek, mansabdor shaxslar kiradi, ichki ichki ishlar organlari esa o`z nazoratlarini jismoniy shaxslarga, masalan, brakonyerlik bilan shug`ullanadigan oddiy fuqarolarga nisbatan amalga oshiradilar. Ikkinchidan, prokuratura organlari IIV organlarining nazoratiga xos bo`lgan postlar qo`yish, patrullik qilish, reydlar o`tkazish kabi tashkiliy shakllarni kamdan-kam ishlatadilar. O`zlari esa, albatta, ekologik huquqbuzarliklar sodir etiladigan joylarda tekshirish organlari bilan birgalikka qo`shma tekshiruvlarda ishtirok etadilar. Uchinchidan, prokuratura hamda ichki ishlar organlari tomonidan ekologik nazorat paytida huquqbuzarlarga nisbatan qo`llaniladigan tashkiliy-huquqiy vositalar ham turlichadir. Prokuratura organlari qurollarni, noqonuniy ravishda qo`lga kiritilgan o`ljalarni, ov qilish va baliq ovlash qurollarini olib qo`yishga haqli emasdirlar. Bu ishlarni ichki ishlar organlarining xodimlari amalga oshiradilar. Ichki ishlar organlarining atrof tabiiy muhit muhofazasi sohasidagi nazorati bir qancha yo`nalishlarda amalga oshiriladi: 1) yovvoyi hayvonlari muhofaza qilish sohasidagi nazorat; 2) suv hayvonlarini muhofaza qilish sohasidagi nazorat; 3) nabotot olamini muhofaza qilish sohasidagi nazorat; 4) suv havzalarini muhofaza qilish sohasidagi nazorat; 5) aholi punktlaridagi atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish sohasidagi nazorat. Atrof tabiiy muhitni muhofaza qilishdagi ichki ishlar organlari ishtirokining yana bir shakli tabiatni muhofaza qilish organlari bilan hamkorlik qilishdir. Bunday hamkorlik deganda, ichki ishlar organlari tomonidan tabiatni muhofaza qilish organlarining tegishli mansabdor shaxslari o`z xizmat vazifalarini bajarishlari uchun imkon yaratadigan shart-sharoitlarni yaratish borasida

ko`riladigan choralar anglashiladi. Tabiatni muhofaza qilish organlari, shu jumladan atrof tabiiy muhit muhofazasi sohasidagi ixtisoslashtirilgan inspeksiyalar ijtimoiy munosabatlarning ma`lum sohasida qoidalarga rioya qilinishini ta`minlashga yo`naltirilgan (masalan, hayvonot dunyosini muhofaza qilish sohasidagi davlat inspeksiyasi – hayvonot dunyosidan foydalanish va uni muhofaza qilish borasidagi munosabatlar sohasida ularning imkoniyatlari xodimlarga berilgan vakolatlar bilan cheklanadi). Ichki ishlar organlari favqulodda ekologik vaziyatlarda, masalan, ba`zi hududlar radioaktiv moddalar bilan zararlanganida katta yordam ko`rsatishlari mumkin. Jumladan, kemiruvchi hayvonlar haddan tashqari ko`payib ketganida, egasiz itlar, mushuklar, uy parrandalari va boshqa hayvonlar paydo bo`lganida, axlatxonalar va ularning atroflariga uyib tashlangan oziq-ovqat mahsulotlari uzoq vaqt olib ketilmaganligi sababli, achib-bijg`ib, turli kasalliklar keltirib chiqarish xavfini tug`dirganida turli epidimiyalarga qarshi tadbirlar o`tkazadi; radiatsiya, ya`ni nurlanish xavfi yuqori bo`lgan hududlarda odamlarning va transport vositalarining cheklangan harakatini ta`minlash uchun himoya va nazorat- ruxsatnoma rejimini o`rnatadi; nurlangan predmetlar va buzilgan oziq-ovqat mahsulotlarining ifloslangan hududlardan olib chiqib ketilishiga yo`l qo`ymaydi. Yuqoridagilardan kelib chiqib shuni aytish mumkinki, ichki ishlar organlarining tabiatni muhofaza qilish borasidagi faoliyatida bir qancha xususiyatlar ko`zga tashlanadi. Bular quyidagilardir: birinchidan, ichki ishlar organlari mustaqil ravishda tabiat komplekslarini, alohida tabiat obyektlarini qo`riqlash funksiyalarini bajaradilar. Masalan, qo`riqxonalar, zakazniklar va suv omborlari idoraviy militsiya bo`linmalari tomonidan qo`riqlanadi; ikkinchidan, ichki ishlar organlari maxsus vakolatli organlarga yordam ko`rsatadilar. Masalan, ichki ishlar organlari hayvonot dunyosidan foydalanish va uni muhofaza qilish to`g`risidagi qonunchilikni buzgan shaxslarni jarimaga tortishga haqli bo`lmasalar-da, huquqbuzarni qo`lga olish, noqonuniy otilgan hayvonlarni va ov qurollarini olib qo`yish, materiallarni esa hayvonot dunyosini

himoya qilish bo`yicha davlat inspeksiyasiga oshirish huquqiga egadirlar. Shu yo`l bilan ichki ishlar organlari hamda Tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasi o`rtasida hamkorlik amalga oshiriladi. Bu esa qo`shma tadbirlar rejalarini tuzish imkonini beradi; uchinchidan, tabiatni muhofaza qilish ishlari bilan shug`ullanadigan boshqa organlardan farqli o`laroq, ichki ishlar organlari tabiatni bevosita (amalda) qo`riqlashda faol ishtirok etadilar, chunki ular jinoyatchilarni qo`lga oladilar; to`rtinchidan, ichki ishlar organlari faqat tekshirish va nazorat qilish funksiyalarini emas, balki xo`jalik-tashkiliy ishlarini ham bajaradilar. Ichki ishlar organlari o`zlarining muhofaza qilish faoliyatlarida quyidagi usullardan foydalanadilar: bajarilishi majburiy bo`lgan ko`rsatmalar berish, ruxsatnoma berish (masalan, qurol olib yurishga ruxsatnoma berish), noto`g`ri (yolg`on) ko`rsatuv berganlik uchun yuklatiladigan javobgarlik xususida ogohlantirish, ushlab turish (qamoqqa olish), ma`muriy javobgarlik choralarini qo`llash va boshqalar. Davlatning ekologik funksiyasini amalga oshirishda prokuratura organlari ham muhim o`ringa ega. Prokuraturaning ekologik funksiyasi deganda, jamiyatning ekologik xavfsizligi va tabiatdan foydalanish, atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish sohalaridagi qonunlar va qonunosti hujjatlariga rioya qilinishini nazorat qilish tushuniladi. Ushbu holat, albatta, prokuraturaning tabiatni muhofaza qilish borasidagi butun faoliyatini to`liq aks ettira olmaydi, chunki prokuratura faqat nazorat qilish bilan cheklanib qolmay, o`z faoliyatini turli yo`nalishlarda olib boradi. Prokuraturaning tabiatni muhofaza qilish borasidagi faoliyati deganda, prokuraturaning ekologik nazoratni amalga oshirishini, ekologik huquqbuzarliklarning sabablarini aniqlashini, ularning oldini olish va bartaraf etish bo`yicha olib boradigan faoliyatini tushunmoq lozim. Ekologik qonunchilikni qo`llash mexanizmida prokuratura organlarining o`rni fuqarolar, mansabdor shaxslar, jamoat tashkilotlari, mahalliy ma`muriyat, barcha nazorat organlari, vazirliklar, idoralar, korxonalar, muassasalar va

tashkilotlarning tabiatni muhofaza qilish borasidagi qonunlarning talablariga aniq va bir xilda rioya etishlarini oliy darajada nazorat qilishda namoyon bo`ladi. Tabiatni muhofaza qiluvchi prokuraturalar zimmasiga ularga biriktirib qo`yilgan hududlarda tabiat resurslaridan oqilona foydalanish va tabiatni muhofaza qilish to`g`risidagi qonunlarning aniq va bir xilda ijro etilishi ustidan oliy nazoratni amalga oshirish vazifasi yuklatilgan. Shuningdek, bunday nazorat muayyan tabiiy obyektlarda, xalq xo`jaligining ma`lum sohalarida, sanoat va boshqa xo`jalik xududlarida ham amalga oshiriladi. Bundan tashqari, prokuratura organlari ko`rsatib o`tilgan qonunlar buzilishini o`z vaqtida bartaraf etish, ularni aniqlash va oldini olish, buzilgan huquqlarni tiklash, zararni qoplatish va aybdorlarni qonunda belgilangan javobgarlikka tortish bo`yicha o`z vakolatlari doirasida choralar ko`rishlari lozim. O`z xizmat burchlarini bajarayotganlarida tabiatni muhofaza qiluvchi prokuraturalar har qanday mahalliy organlardan mustaqildirlar va bosh prokurorning buyruqlari, ko`rsatmalari, yo`l-yo`riqlari, qonun osti hujjatlari hamda o`z nizomlariga amal qiladilar. Zimmalariga yuklatilgan vazifalarga mos ravishda tabiatni muhofaza qiluvchi prokuraturalar quyidagi yo`nalishlarda faoliyat ko`rsatadilar: 1) yuridik va jismoniy shaxslarning tabiatni muhofaza qilishga doir qonunlarni bajarishlarini nazorat qilish; 2) tabiatni muhofaza qiluvchi prokuraturalar ko`zg`atgan yoki tabiatni muhofaza etuvchi prokurorlar ichki ishlar organlariga tekshirish uchun oshirilgan ishlar bo`yicha ichki ishlar organlari amalga oshiradigan surishtiruvni hamda dastlabki tergov jarayonida qonunchilikka rioya etilishini nazorat qilish; 3) tabiatni muhofaza etuvchi prokurorlar ko`rib chiqish uchun sudga oshirgan jinoyat, fuqarolik va xo`jalik ishlari yuzasidan sudlar chiqaradigan hukmlar, qarorlar, ajrimlarning qonuniyligi va asosliligini nazorat qilish. Tabiatni muhofaza qiluvchi prokurorlar tabiatni muhofaza qilishga doir qonunchilik ijrosini hududiy va transport prokurorlari, huquqni muhofaza qiluvchi

boshqa organlar, mahalliy vakillik va ijroiya organlari, tabiatni muhofaza qilish organlari va jamoatchilik bilan muvofiqlashtirgan holda nazorat qiladilar. Respublika Bosh prokurori 1993 yil 11 oktabr kuni tasdiqlagan «Orol tabiatini muhofaza qilish prokuraturasi to`g`risida»gi Nizomga muvofiq Orol tabiatni muhofaza qilish prokuraturasining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 1) sanoat, qishloq xo`jaligi va boshqa obyektlarni rejalashtirish, qurish va ishga tushirishda tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan qonun buzilishlarini o`z vaqtida aniqlash, ularning oldini olish, aholi sog`lig`iga ziyon yetkazuvchi, ekologiya talablariga javob bermaydigan texnologiya materiallarini hamda moddalarini ishlatish va ishlab chiqarishga tatbiq etishni bartaraf etish, Orol dengizini tiklash bilan shug`ullanuvchi tashkilot va korxonalar faoliyatida qonunchilikka itoat etilishini muntazam nazorat qilib borish; 2) tabiatni muhofaza qilishga oid qonun hujjatlarining bir xilda bajarilishini, bu qonunlarni buzganlik uchun jazoning muqarrarligini ta`minlash maqsadida nazorat olib borish va tabiatni muhofaza qilish idoralari bilan hamkorlik qilish; 3) mintaqada tabiatni muhofaza qilish qonunchiligini buzishga qarshi kurashda Qoraqalpog`iston Respublikasi, Xorazm viloyati, hududiy va boshqa prokuraturalar bilan hamkorlikda ish olib borish; 4) Orolbo`yi mintaqasida ijtimoiy iqtisodiy, sanitariya-epidemiologik va ekologik ahvolni yaxshilashga qaratilgan muammolarni hal etishga jalb etilgan barcha korxona, tashkilot, jamoa va xo`jaliklar faoliyatida qonunlarga amal qilinishini nazorat qilib borish, bunda asosiy diqqat e`tibor tabiatni muhofaza qilishga mo`ljallangan obyektlar qurish va shu bilan bog`liq tadbirlarni amalga oshirish uchun ajratilgan mablag`larning maqsadga muvofiq sarflanishiga qaratilmog`i lozim; 5) atmosfera havosi, yer va yer osti, hayvonot dunyosi, zakazniklar, qo`riqxonalar, o`rmon va o`simliklar dunyosi, tabiiy yodgorliklar to`g`risidagi, korxona, tashkilotlarning sanoat va xo`jalik chiqindilarini zararsizlantirish yoki yo`q qilish tartibini belgilovchi qonunlar bajarilishining nazorat qilinishini ta`minlash va boshqalar.

Atrof tabiiy muhit muhofazasi sohasidagi prokurorlik nazoratini quyidagi turlarga ajratish mumkin: – barcha jismoniy va yuridik shaxslar tomonidan, ya`ni atrof tabiiy muhit muhofazasi va tabiatdan foydalanish sohasidagi davlat boshqaruvi va kontroli organlari – kimga bo`ysunishi, qaysi idoraga mansubligi va mulkchilik shaklidan qat`i nazar – barcha yuridik shaxslar, mahalliy vakillik va ijroiya organlari, mansabdor shaxslar va fuqarolar tomonidan ekologik qonunchilikka rioya qilinishi ustidan nazorat; – prokuratura tomonidan qo`zg`atilgan yoki tekshirish uchun ichki ishlar organlariga berilgan materiallar bo`yicha ichki ishlar organlarining surishtiruv hamda dastlabki tergovni amalga oshirishlarida ekologik qonunchilikka rioya qilinishi ustidan amalga oshiriladigan nazorat; – prokuratura organlari tomonidan ko`rib chiqish uchun jinoyat, fuqarolik va xo`jalik ishlari bo`yicha sudlar chiqargan hukmlar, qarorlar, ajrimlar va qarorlarning qonuniyligi va asosligigi ustidan amalga oshiriladigan nazorat. Atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish sohasidagi prokuror nazorati ikkita elementdan tashkil topadi: a) ekologik qonun va boshqa huquqiy ko`rsatmani qo`llashni hamda organ (mansabdor shaxs)ning harakatini qonunga muvofiqlik nuqtai nazaridan tekshirish; b) nazorat jarayonida yoki uning natijalari bo`yicha miqdori qonunda juda cheklab qo`yilgan maxsus choralarni qo`llash. Qonunning qo`llanishi ekologik huquqbuzarlik faktlari xususida prokuraturaga kelib tushgan xabarlar asosida tekshiriladi. Huquqbuzarliklarga oid ma`lumotlar juda xilma-xil axborot manbalaridan, ya`ni arizalar, shikoyatlar, xatlar, tabiatni muhofaza qiluvchi organlarning turli hujjatlari, shuningdek atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish hamda tabiiy resurslar qo`mitalari boshliqlarining ma`ruzalaridan olinishi mumkin. Bundan tashqari, ma`lumotlar ommaviy axborot vositalari, ya`ni gazeta va jurnallardagi maqolalarda, televideniye va radioeshittirishlarda ham e`lon qilinishi mumkin. Prokurorning shaxsiy kuzatuvlari ham ekologik qonunchilikning buzilishiga doir ma`lumotlarning manbai bo`la

oladi. To`plangan ma`lumotlar asosida prokuratura organlari istiqbolga mo`ljallangan hamda chorak yillik faoliyat rejalarini tuzadilar. Ularda qanday masalalar bo`yicha qaysi obyektlarda tekshiruv o`tkazilishi ko`rsatiladi. Tekshiruv samarali amalga oshirilishi hamda barchani qamrab olishi uchun prokuratura organlarida o`z xodimlariga yordam sifatida ekologik qonunchilikning qo`llanishini kompleks hamda maxsus tekshirishlar bo`yicha metodik tavsiyalar ham ishlab chiqiladi. Tekshiruv natijalari bo`yicha prokuror: protest kiritadi; qonun buzilishini bartaraf etish to`g`risida ko`rsatma beradi; jinoyat ishi qo`zg`atish, intizomiy jazo qo`llash yoki ma`muriy jazo berish to`g`risida qaror chiqaradi, moddiy zararni qoplash uchun choralar ko`radi; inson va fuqaroning huquqlari va qonuniy manfaatlari buzilgan, yuridik shaxslar va davlat manfaatlariga zarar yetgan hollarda noqonuniy hujjatning amal qilishini to`xtatib qo`yadi (qonun talablari bundan mustasno); man etish yoki cheklab qo`yish xususiyatiga ega bo`lgan choralarni bekor qiladi yoki olib tashlaydi; qonun buzilishini bartaraf etish to`g`risida o`sha davlat organiga yoki uning mansabdor shaxsiga taqdimnoma kiritadi. Davlatning ekologik funksiyasini amalga oshirish va mustahkamlashda huquqni muhofaza qiluvchi organlar, ya`ni adliya, ichki ishlar, prokuratura va sud hokimiyati organlarining ahamiyati katta bo`lib, ularning mazkur sohada olib boradigan ishlari atrof tabiiy muhit hamda ekologik muammolarni hal etishga yordam beradi. Bu esa, o`z navbatida, davlatning huquqni muhofaza qiluvchi organlar orqali amalga oshiradigan ekologik funksiyasini mustahkamlashga ijobiy ta`sir ko`rsatadi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati 1. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – T.: O`zbekiston, 2003.- 40 2. Karimov I. A. O`zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T. 1. – T.: O`zbekiston, 1996. – 364 b. 3. Karimov I. A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. T. 2. – T.: O`zbekiston, 1996. – 380 b. 4. Karimov I. A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. T. 3. – T.: O`zbekiston, 1996. – 366 b. 5. Karimov I. A. Bunyodkorlik yo`lidan. T. 4. – T.: O`zbekiston, 1996. – 394 b. 6. Karimov I. A. Yangicha fikrlash va ishlash – davr talabi. T. 5. – T.: O`zbekiston, 1997. – 384 b. 7. Karimov I. A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo`lida. T. 6. – T.: O`zbekiston, 1998. – 429 b.

Похожие

Huquqni muhofaza qiluvchi organlarda statistik kuzatuvning tanlama usuli

Huquqni muhofaza qiluvchi organlar fani tushunchasi, predmeti, tizimi

Davlatning ekologik funksiyasi

Huquqni muhofaza qiluvchi organlar sudlar va boshqa muassasalarning hisob va hisobdorligi

Davlat hokimiyati vakillik organlarining funksiyalari