Xalqaro huquq tushunchasi, predmeti va tizimi - Юриспруденция - Рефераты

Xalqaro huquq tushunchasi, predmeti va tizimi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

51 KB

Xalqaro huquq tushunchasi, predmeti va tizimi Reja: 1. Xalqaro huquq tushunchasi. 2. Xalqaro huquq funktsiyalari. 3. Xalqaro huquq predmeti, tizimi. 4. Xalqaro huquqning tarixiy turlari. Xalqaro huquq soxalari

Xalqaro huquq tushunchasi. XALQARO HUQUQ – bu davlatlar o`rtasidagi munosabatlarni tartibga soladi. Xalqaro huquq milliy huquqdan farq qilib, bir qator o`ziga hos xususiyatlariga ega. Xalqaro huquqda milliy huquqiy tizimdan farqli ularoq oliy organ mavjud emas va tegishli masalalar xalqaro munosabatlar ishtirokchilarining roziligi bilan tartibga solinadi. Xalqaro huquq – davlatlararo tinchlik va xavfsizlikni ta'minlashga qaratilgan, xalqaro munosabatlarni rivojlantirishga xizmat qiladi hamda xalqaro huquq sub'yektlari tomonidan yaratilgan yuridik normalar va printsiplar tizimidan iboratdir. Mazkur ta'rifdan xalqaro huquqning quyidagi o`ziga xos jihatlari kelib chiqadi: – xalqaro huquq – yagona maqsad va printsiplar asosida yaratilgan normalarga ega tizim ; – xalqaro huquq normalari davlatlararo munosabatlarni tartibga soladi; – hozirgi zamon halqaro huquqining asosiy maqsadi – xalqaro tinchlik va xavfsizlikni ta'minlash hamda davlatlar o`rtasidagi hamkorlikni rivojlantirish inson huquqlarini himoya qilish va ularga rioya etishni ta'minlashdan iboratdir. Xalqaro huquq normasida sub'yektlarning, avvalo, davlatning umumiy irodasi ifodalangan. Ya'ni davlatlar muayyan xalqaro huquq normasini yaratish jarayonida o`z xohish-istaklari bilan harakat qilishadi. Xalqaro huquq ob'yektiga muayyan xalqaro munosabatlar, eng avvalo, suveren davlatlar o`rtasidagi munosabatlar kiradi. Xalqaro munosabatlar – bu xalqaro huquq sub'yektlari o`rtasidagi siyosiy, iqtisodiy, madaniy, huquqiy, diplomatik, harbiy va boshqa turdagi aloqalar va munosabatlar majmuidir. Xalqaro huquq huquq tarmog`i sifatida quyidagi munosabatlarni tartibga soladi: birinchidan, davlatlar o`rtasidagi – ikki tomonlama va ko`p tomonlama munosabatlarni;

ikkinchidan, davlatlarning xalqaro tashkilotlarga a'zo bo`lishi bilan bog`liq davlatlar hamda hukumatlararo tashkilotlar o`rtasidagi munosabatlar; uchinchidan, hukumatlararo tashkilotlar o`rtasidagi munosabatlar; to`rtinchidan, davlatlar hamda davlatga o`xshash to`zilmalar o`rtasidagi munosabatlarni tartibga soladi. Xalqaro huquqning sub'yektlari: mustaqil davlatlar; o`z mustaqilligi va ozodligi uchun ko`rash olib borayotgan millatlar va elatlar, davlatga o`xshash to`zilmalar to`zilmalar (Vatikan, Malta ordeni); xalqaro va xalqaro hukumatlararo tashkilotlardir. Xalqaro huquq sub'yektlari o`zaro kelishib, mustaqil ravishda xalqaro huquq normalarini yaratadilar. Xalqaro huquqda xalqaro huquqiy normalarning bajarilmaganligi uchun javobgarlik mavjud bo`lib, turli siyosiy va moddiy choralar qo`llaniladi. Huquqiy tuzilmalar va huquq tarmoqlariga huquqiy normalar huquq tizimining real mazmunini tashkil etadi. Huquq normasi, huquqiy to`zilma va huquq tarmog`i – huquq tizimining asosiy qismlari hisoblanadi. Xalqaro huquq funktsiyalari. Xalqaro huquqning funksiyalarini ko‘rib chiqmay, uning mohiyatini ochib berish mumkin emas. Xalqaro munosabatlarni tartibga soluvchi xalqaro huquq. quyidagi funksiyalarni bajaradi: Muvofiqlashtiruvchi funksiY. Davlatlar xalqaro huquq. meyorlari yordamida xalqaro hamkorlikning turli sohalarida umumiy qabul qilingan xulq-atvor standartlarini belgilaydi. Tartibga soluvchi funksiY. Bu davlatlar tomonidan qatyiy qoidalarni belgilashda namoyon bo‘ladi. Bularsiz davlatlarning jahon hamjamiyati bilan munosabatlari va birgalikda mavjudligini tasavvur qilishning imkoni yo‘q. Ta’minlash funksiyasi Bunda xalqaro huquq. shunday meyorlarni o‘zida mustahkamlaydiki, bu davlatlarning ko‘p yillik aloqalari jarayonida belgilangan ma’lum xulq-atvor qoidalariga rioya qilishga undaydi. Muhofaza funksiyasi. Bu davlatlar milliy manfaatlari va qonuniy huquqlarini

himoya qiladi. Xalqaro huquqning o‘ziga hos xususiyati shundaki, xalqaro munosabatlarda davlatlardan yuqori turuvchi majburlash mexanizmi mavjud emas. Zarur hollarda davlatlarning o‘zlari jamoa tarzida xalqaro-huquqiy meyorlarning bajarilishini va xalqaro huquqiy-tartibotni ta’minlaydilar Xalqaro huquq predmeti, tizimi. Xalqaro munosabatlarda davlatlararo munosabatlar asosiy rol o‘ynaydi. Shu bilan birga nodavlat xarakteridagi xalqaro munosabatlar, ya’ni turli davlatlarning yuridik va jismoniy shaxslari o‘rtasidagi shuningdek, xalqaro nohukumat tashkilotlar va xalqaro xo‘jalik birlashmalari ishtirokidagi xalqaro munosabatlar ham mavjud. Xalqaro huquq obektiga, eng avvalo, suveren davlatlar o‘rtasidagi munosabatlar kiradi. Davlatlararo munosabatlar — bu avvalambor hukumatlararo munosabatlardir. Davlatlar o‘rtasidagi mavjud munosabatlar tegishli xalqaro bitimlar bilan tartibga solingandagina xalqaro-huquqiy shaklga ega bo‘ladi. Davlatlar o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rnatish BMT Ustavida mustahkamlab qo‘yilgan umum e’tirof etilgan xalqaro huquq. tamoyillari asosida amalga oshiriladi. Xalqaro huquq tarmog‘i sifatida quyidagi munosabatlarni, ya’ni:  birinchidan, davlatlar o‘rtasidagi — ikki tomonlama va ko‘p tomonlama munosabatlarni (ularning ichida butun xalqaro hamjamiyatni qamrab oladigan munosabatlar alohida ahamiyat kasb etadi);  ikkinchidan, davlatlarning xalqaro tashkilotlarga a’zo bo‘lishi bilan bog‘liq. davlatlar va hukumatlararo tashkilotlar o‘rtasidagi;  uchinchidan, hukumatlararo tashkilotlar o‘rtasidagi;  to‘rtinchidan, davlatlar va nisbiy mustaqil xalqaro maqomga ega bo‘lgan davlat ko‘rinishidagi tuzilmalar o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga soladi (masalan, Vatikan rim-xatolik cherkovining markazi sifatida alohida o‘ziga hos xalqaro-huquqiy maqomga ega).

Demak, xalqaro- huquqiy munosabatlar obekti — bu shunday voqelikdirki, unga ko‘ra subektlar xalqaro huquqning umum e’tirof etilgan tamoyillari va meyorlari asosida o‘zaro huquqiy munosabatlarga kirishadilar. Quyidagilar xalqaro-huquqiy munosabatlar obekti sifatida namoyon bo‘ladi:  birinchidan, hudud (territoriya) va xalqaro yer kengligi;  ikkinchidan, hatti-harakatlar;  uchinchidan, hatti-harakatlardan tiyilish. hudud xalqaro-huquqiy munosabatlar obekti sifatida juda ko‘p namoyon bo‘ladi (masalan, tinchlik shartnomalarida). Xatti-harakatlar davlatlar o‘rtasidagi turli huquqiy munosabatlar obekti bo‘lishi mumkin (masalan, o‘zaro yordam ko‘rsatish to‘g‘risidagi hujjatlarda, ittifoq shartnomalarida). Muayyan xatti-harakatlardan tiyilish ham xalqaro-huquqiy munosabatlar obekti hisoblanadi (masalan, neytralitet to‘g‘risidagi, urush odatlari va qonunlari to‘g‘risidagi xalqaro-huquqiy hujjatlarda). Xalqaro munosabatlarda davlatlararo munosabatlar asosiy rol o‘ynaydi. Shu bilan birga nodavlat xarakteridagi xalqaro munosabatlar, ya’ni turli davlatlarning yuridik va jismoniy shaxslari o‘rtasidagi shuningdek, xalqaro nohukumat tashkilotlar va xalqaro xo‘jalik birlashmalari ishtirokidagi xalqaro munosabatlar ham mavjud. Xalqaro huquq obektiga, eng avvalo, suveren davlatlar o‘rtasidagi munosabatlar kiradi. Davlatlararo munosabatlar — bu avvalambor hukumatlararo munosabatlardir. Davlatlar o‘rtasidagi mavjud munosabatlar tegishli xalqaro bitimlar bilan tartibga solingandagina xalqaro-huquqiy shaklga ega bo‘ladi. Davlatlar o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rnatish BMT Ustavida mustahkamlab qo‘yilgan umum e’tirof etilgan xalqaro huquq. tamoyillari asosida amalga oshiriladi. Xalqaro huquq tarmog‘i sifatida quyidagi munosabatlarni, ya’ni:  birinchidan, davlatlar o‘rtasidagi — ikki tomonlama va ko‘p tomonlama munosabatlarni (ularning ichida butun xalqaro hamjamiyatni qamrab oladigan

munosabatlar alohida ahamiyat kasb etadi);  ikkinchidan, davlatlarning xalqaro tashkilotlarga a’zo bo‘lishi bilan bog‘liq. davlatlar va hukumatlararo tashkilotlar o‘rtasidagi;  uchinchidan, hukumatlararo tashkilotlar o‘rtasidagi;  to‘rtinchidan, davlatlar va nisbiy mustaqil xalqaro maqomga ega bo‘lgan davlat ko‘rinishidagi tuzilmalar o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga soladi (masalan, Vatikan rim-xatolik cherkovining markazi sifatida alohida o‘ziga hos xalqaro-huquqiy maqomga ega). Demak, xalqaro- huquqiy munosabatlar obekti — bu shunday voqelikdirki, unga ko‘ra subektlar xalqaro huquqning umum e’tirof etilgan tamoyillari va meyorlari asosida o‘zaro huquqiy munosabatlarga kirishadilar. Quyidagilar xalqaro-huquqiy munosabatlar obekti sifatida namoyon bo‘ladi:  birinchidan, hudud (territoriya) va xalqaro yer kengligi;  ikkinchidan, hatti-harakatlar;  uchinchidan, hatti-harakatlardan tiyilish. hudud xalqaro-huquqiy munosabatlar obekti sifatida juda ko‘p namoyon bo‘ladi (masalan, tinchlik shartnomalarida). Xatti-harakatlar davlatlar o‘rtasidagi turli huquqiy munosabatlar obekti bo‘lishi mumkin (masalan, o‘zaro yordam ko‘rsatish to‘g‘risidagi hujjatlarda, ittifoq shartnomalarida). Muayyan xatti-harakatlardan tiyilish ham xalqaro-huquqiy munosabatlar obekti hisoblanadi (masalan, neytralitet to‘g‘risidagi, urush odatlari va qonunlari to‘g‘risidagi xalqaro-huquqiy hujjatlarda). Xalqaro huquq predmeti deganda, odatda xalqaro huquq sub'yektlari o`z huquq va majburiyatlarini ro`yobga chiqarishlari jarayonida yuzaga keladigan xalqaro munosabatlar tushuniladi. Bunday munosabatlar xalqaro huquqning umum e'tirof etilgan tamoyillari va normalari bilan tartibga solinadi. Xalqaro huquqning predmeti asosida xalqaro huquqning ob'yekti bilan birga xalqaro huquqni sohalarga ajratish ham muhim sanaladi. Masalan, xalqaro shartnomalar (xalqaro shartnomalar huquqi) tuzish, ularning amal qilishi va

to`xtatilishi borasidagi (xalqaro dengiz huquqi), fazoviy hudud va samoviy jismlardan foydalanish hamda ularni tadqiq etishdagi (xalqaro kosmik huquqi) va boshqa o`rinlardagi huquqiy munosabatlar farqlanadi. Xalqaro huquq tizimi asosan yagonaligi, shu bilan birga, nisbatan mustaqil tarkibiy qismlar (institutlar va tarmoqlar) tarzida tartibga keltirilgan bo`lim ekani bilan ajralib turuvchi yuridik normalar majmuasidir. Barcha davlatlar uchun majburiy hisoblangan umumiy xalqaro huquq ushbu tizimning uzagini tashkil etadi. Sh sub'yektlar, yaxlit xalqaro hamjamiyat, ya'ni yetarli miqdordagi va nafaqat son jihatdan nufuzli bo`lgan davlatlarning yalpi sa'y- harakatlari bilan yaratiladi va o`zgartirib boriladi. U eng asosiy siyosiy va huquqiy tizimlarni, shuningdek barcha qit'alarni namoyon etishi shart.Umumiy xalqaro huquq odat normalaridan tashkil topadi va butun xalqaro hamjamiyatning huquqi hisoblanadi. Shu bois, har qanday davlat, jumladan yangi tashkil topgan davlatlar ham bu huquqni hurmat qilishga majbur. Bundan tashqari, bir guruh davlatlar o`rtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi mintaqaviy xalqaro huquqiy majmualar ham mavjud. Amaldagi normalarning aksariyat qismi ikki tomonlama munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan. Mintaqaviy va ikki tomonlama normalar umumiy xalqaro huquqqa mos kelishi kerak, ular birgalikda global xalqaro huquqiy tizimni tashkil etadi. Xalqaro huquq tizimi — bu quyidagi o‘zaro ichki elementlarning obektiv mavjud bo‘lgan bir butunligidir. Birinchidan, xalqaro huquqning umum e’tirof etilgan tamoyillari, meyorlari(shartnomaviy va oddiy-huquqiy). Ikkinchidan, xalqaro tashkilotlarning qarorlari, tavsiyaviy rezolyutsiyalari, xalqaro sud organlarining qarorlari. Uchinchidan, xalqaro huquq institutlari (xalqaro tan olish instituti shartnomalarga nisbatan huquqiy vorislik instituti, xalqaro javobgarlik instituti va boshqalar). Tizimning qayd etib o‘tilgan barcha elementlari turli birikmalarda xalqaro huquq tarmoqlari (diplomatik huquq xalqaro shartnomalar huquqi, xalqaro dengiz

huquqi va boshqalar) tashkil qiladi, ushbu har bir tarmoq o‘zi mustaqil tizim sifatida namoyon bo‘ladi, bunday tizimlar xalqaro huquqning yaxlit yagona tizimi doirasida shu tizimning bir qismi hisoblanishi mumkin. Xalqaro huquqning tarixiy turlari.Xalqaro huquq soxalari Xalqaro huquq; huquqning boshqa sohalari kabi o‘z-o‘zidan paydo bo‘lgan emas. U muayyan ijtimoiy jarayonlarning rivojlanishi natijasida vujudga kelgan. Insoniyat taraqqiyotining dastlabki bosqichlarida qadimiy ilk jamoalar va qabilalar bir-biridan alohida ajralgan holda emas, balki qabilalarning yozilmagan qonunlari bilan birlashgan edi. Birinchi odat meyorlari davlatchilikning vujudga kelishidan oldin ibtidoiy jamoa to‘zumi davridayoq paydo bo‘lgan. Agar, «xalqaro huquq» tushunchasini davlatlararo huquq, sifatida tushunilsa, u holda, davlatchilik paydo bo‘lib, rivojlanishi bilan vujudga kelganini e’tirof etish lozim. Xalqaro huquq — tarixiy ijtimoiy-huquqiy amaliyot rivojlanishi natijasidir. Insonlarning (guruhlar, tabaqalarning) o‘z milliy manfaatlarini anglash vositasi sifatida paydo bo‘lishi, ayniqsa xalqaro munosabatlarning doimiy o‘zgarib turishiga aloqadorligi bilan xalqaro huquq milliy davlatlar va xalqlarning taraqqiyotiga muhim ta’sir ko‘rsatgan va ko‘rsatib kelmokda. Kishilik tarixi davomida xalqaro huquq nafaqat xalqaro munosabatlarning taraqqiyoti bilan birga rivojlanib kelgan, balki ularga ma’lum darajada ta’sir ham ko‘rsatgan. Xalqaro huquqning kelib chiqishi tabiiy-obektiv jarayondir. Xalqaro huquq paydo bo‘lishining umumiy shart-sharoiti — davlatlarning hohish-irodasi emas, balki insoniyat hayotining sharoiti, uning tarixiy taraqqiyoti, insonning atrofdagi dunyo bilan o‘zaro munosabati, ijtimoiy mehnat taqsimoti, davlatlarning paydo bo‘lishi va rivojlanishidir. Xalqaro huquq, — bizni o‘rab turgan dunyoning muhim bir ajralmas qismidir. U doimiy ravishda insonga, xalqlarga, davlatlarga ta’sir ko‘rsatib keladi. Xalqaro huquq muhim huquqiy kategoriya bo‘lib, xalqaro munosabatlardan, ularning iqtisodiy, siyosiy, harbiy, madaniy va boshqa xususiyatlaridan o‘sib

chiqqan. Shunday qilib, xalqaro huquqning paydo bo‘lishi bevosita davlatlarning vujudga kelishi va rivojlanishi bilan bog‘liq. Davlatlar taraqqiyotining obektiv shart-sharoiti ular o‘rtasidagi siyosiy, iqtisodiy, madaniy va huquqiy munosabatlarni o‘rnatish zaruratini keltirib chiqaradi. Buning natijasi o‘laroq huquqning mustaqil tizimi sifatida xalqaro huquqning paydo bo‘lishi va rivojlanishidir. Xalqaro huquq davlatlar, xalqlar va xalqaro tashkilotlar o‘rtasidagi turli xil munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan. «Xalqaro huquq» tushunchasini aniqlash va unga ta’rif berish xalqaro huquq, fanining eng muhim vazifalaridan biridir. Agar davlat va huquq, nazariyasi fani davlatlarning milliy huquqiy tizimiga hos bo‘lgan hodisalarni o‘rgansa, xalqaro huquq fani esa davlatlararo yoki kengrok. ma’noda xalqaro munosabatlarga hos bo‘lgan hodisa va jarayonlarning huquqiy xususiyatlarini ko‘rib chiqadi. Xalqaro-huquqiy meyorlarda milliy davlatlarning o‘zaro munosabatlaridagi murakkab jarayonlar o‘z aksini topadi. Ularning asosida shakllanayotgan, xalqlarning subektiv hohish-irodasiga emas, balki ijtimoiy taraqqiyotning obektiv omillariga mos keladigan huquqiy ong xalqaro huquqda o‘z ifodasini topadi. Xalqaro huquq tarixi insoniyat tarixiy taraqqiyotining uzviy qismidir. Yuridik adabiyotlarda barqarorlashgan fikrga ko`ra, xalqaro huquq xuddi ichki huquq singari davlatning o`zi bilan bir paytda paydo bo`ladi. Xalqaro huquq qadimiy bo`lib, u o`zoq tarixga ega. Yuridik adabiyotlarda xalqaro huquq paydo bo`lishi va taraqqiyotini davriylashtirish, ya'ni rivojlanish bosqichlariga bo`lish bo`yicha yagona fikr yo`q. Shunga qaramasdan, xalqaro huquqqa oid o`quv va maxsus adabiyotlarda xalqaro huquq taraqqiyoti quyidagi bosqichlarga bo`linadi: Kadimgi dunyoning xalqaro huquqi. Bu bosqich davlatlar bilan xalqaro huquq paydo bo`lgan paytdan to V asrgacha bo`lgan uzoq davom etgan davrni qamrab oladi. Urta asrlar xalqaro huquqi. Bu bosqich V-XVI asrlarni o`z ichiga oladi.

Klassik xalqaro huquqi davri. Bu bosqich XVII-XX asrning birinchi yarmiga xosdir. Zamonaviy xalqaro huquq davri.Bu bosqich ikkinchi jahon urushidan keyin boshlanib, to hozirgi kunga qadar davom etmoqda. Minglab yil avval birinchi davlatlar paydo bulishi bilan muntazam tus ola boshlagan, vakillik aloqalari asos solgan. Avvalo ular Osiyoda barpo buldi. Vakt utishi bilan bu soxa – «Elchilik huquqi » nomini olgan bulsa, XX asr urtalaridan esa – «Diplomatiya (va konsullik) huquqi» deb nomlanadi. Shu vaktning uzida tuxtovsiz urushlar tufayli paydo bulayotgan: tinch axoli, kushinlar xamda asirlarning axvoli, uljani, shu jumladan, xududlarni uzlashtirib olish va uzgacha vaziyatlarni kanday kilib bulsa xam muvofiklashtirishga karatilgan soxa yuzaga keladi. «Urush huquqi» paydo buldi. Urta asrlarda Yevropada Xalqaro huquq xarbiy maktabining «otasi» Gugo Grotsiyning ta'biricha, keyinrok umuman butun xalqaro huquqka nisbatan kullangan ibora, ya'ni «Urush va tinchlik huquqi» iborasi bilan atala boshlandi. Xozirda, urushni tamoman rad etayotgan ushbu soxa tarakkiy etib borayotir birok uning uchun endilikda eng muxim masala – urushning oldini olish va tinch axolini, xarbiy asirlar va madaniyat yodgorliklarini muxofaza kilishdan iborat bulib koldi. XX asrning ikkinchi yarmida u yangi soxa «Xalqaro xavfsizlik huquqi» bilan birlashdi. Dengiz ishining, xam xarbiy va boskinchilik maksadlarida, shu bilan birga savdo extiyojlari yulida tarakkiy etishi bilan urta asrlarda «Dengiz huquqi» soxasi vujudga keldi. XX asrda fan va texnikaning tez sur'atlar bilan rivojlanishiga boglik ravishda kator Yangi soxalar yuzaga keldi. Shunday kilib zamonaviy xalqaro huquqda «Xavo huquqi», «Kosmos huquqi», «Tibbiy huquqi» kabi soxalari paydo buldi. XX asrning ikkinchi yarmiga kelib «Iktisodiy huquq»ning xalqaro huquqning aloxida soxasi sifatida tug`ilganini xam tez sur'atlar bilan shakllandi. «Xalqaro tashkilotlar huquqi» xamda «Individlar va xalklar huquqi» kabi soxalarning

paydo bulishi xam xalqaro huquqning tinchlik, ozodlik va tarakkiyot huquqi sifatidagi zamonaviy jixatlarini Yerkin namoyon kildi. Kupgina soxalar maxsus xalqaro konventsiyalar yordamida muvofiklashtiriladi. Tuksoninchi yillarda xalqaro munosabatlarning ixtiloflardan xamkorlikka tomon uzgarishida ifodalangan tamoyilial, tubdan uzgarishi, - xalqaro huquq sub'yektlarining ana shu kabi birgalikdagi faoliyati tobora kengayib va chukurlasha borib, xalqaro huquq yangi soxalarining paydo bulishi kafolatidir. «Yangi sohalari» sifatida xalqaro xavfsizlik huquqi, xalqaro javobgarlik huquqi, inson huquqlari bo`yicha xalqaro huquq, xalqaro iqtisodiy huquq, atrof- muhit huquqi, xalqaro atom huquqi va boshqa shu kabi huquqlarni ko`rsatish mumkin. 1.5. Xalqaro ommaviy huquq va xalqaro xususiy huquq bir-biri bilan yaqin aloqada bo`lgan va o`zaro bog`liq huquq tizimlari hisoblanadi. Masalan, ikki tomonlama va ko`p tomonlama savdo shartnomalari tashqi savdo bo`yicha davlatlararo xalqarog` huquqiy majburiyatlarni keltirib chiqaradi. Bunda xalqaro shartnomalar xalqaro ommaviy huquq predmeti doirasida o`rganiladi. Mana shu savdo shartnomalari asosida tuziladigan tashqi savdo bitimlari (tovarlarni yuklash, tashish, tushirish, ularga haq to`lash va hokazo) esa fuqarolik huquqiy munosabatlarni keltirib chiqaradi va xalqaro xususiy huquq predmeti doirasida o`rganiladi. Xalqaro xususiy huquq – kisman turli davlatlarning milliy huquq tizimlariga, kisman xalqaro ommaviy huquq xalqaro shartnomalarga taalukli huquqiy normalar yigindisidir. Xalqaro xususiy huquq bir davlat huquqiy tizimi doirasidan chikuvchi xilma-xil milliy huquqiy tizimlar sub'yektlari urtasidagi munosabatlarni boshkarish predmetiga ega bulib, uning uzi aloxida huquq tarmog`i bulib shaklllangan emas. Xalqaro xususiy huquq xalqaro iktisodiy – savdo, ilmiy – texnika va madaniy rivojlanishi bilan bevosita boglik. Xalqaro xususiy huquq fukaroviy – huquqiy munosabatlarni, mulkiy va mulk bilan boglik bulmagan boshka munosabatlarni, ya'ni oila, mexnat protsessual munosabatlarni tartibga soladi. Xalqaro xususiy huquq, shuningdek, mulk huquqi,

xalqaro iktisodiy alokalar, xalqaro yuk va passajir tashish, xalqaro majburiyat va u bilan boglik zarur masalalarni, mualliflik huquqi, patent, oila, meros huquqi, xalqaro mexnat munosabatlari, xalqaro sudda nizom masalalarni kurib chiqish, xalqaro notariat xamda xalqaro huquqiy jixatdan tartibga soladi. Xalqaro xususiy huquqning asosiy manbaalari ikki yoki kup tomonlama tuzilgan xalqaro shartnoma va xujjatlardir. (Sanoat mulkini muxofaza kilish buyicha Parij konventsiyasi, Mualliflik huquqini muxofaza kilish buyicha xalqaro konventsiya, fukarolik protsessual masalalariga bagishlangan Gaaga konventsiyasi va boshkalar.)

Adabiyotlar : 1.Saidov A.X. Xalqaro huquq.T. “Adolat”, 2001y. 2. Saidov A.X. Xalqaro huquq sxemalarda .T. “Adolat”, 2001y. 3.Mamatqulov A. Xalqaro huquq.T. “Adolat”, 1998y. 4.To`zmuhammedov K.A.Hakimov K.YE. Xalqaro huquq asoslari.T. “Adolat”, 1998y. 5.I.I.Lukashuk. A.X.Saidov. Hozirg`I zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari. “Adolat”T.2006 y.

Похожие

O’zbеkistonning milliy huquqiy tizimi va xalqaro huquq

Fuqarolik protsessual huquqining predmeti, tushunchasi va tizimi

Huquq tushunchasi va ta’rifi

Din va xalqaro huquq

Qishloq xo`jalik huquqi tushunchasi, predmeti va tizimi