Ёшлар меҳнати - Юриспруденция - Рефераты

Ёшлар меҳнати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

90 KB

Ёшлар ме ҳнати Кириш 1.Ёшлар меҳнат ҳуқуқларининг умумий тавсифи ва уларнги амалга оширилиш кафолатлари 2.Ёшларга меҳнат муносабатлари сохасида берилдадиган кафолатларнинг тасниф ланиши 3.Ёшларни ишга қабул қилиш ва бошқа ишга ўтказишнинг ўзига хос хусусиятлари Хулоса Фойдаланилган адабиётлар рўйхати.

К И Р И Ш Мамлакатимиз мустақил тараққиёти стратегияси бош мақсад сифатида Фуқаролар моддий турмуш шароитларини яхшилаш, жамиятнинг маънавий рухий ҳаёти юксалтирилишига қаратилгандир. Ўзбекистон Республикаси ўз олдига фуқаролик жамияти, ижтимоий адолат қарор топган ҳуқуқий давлат барпо этиш вазифасини илгари сурар экан, барча фуқаролар учун муносиб турмуш шароитини яратиб бериш, ҳар бир шахснинг камол топиши ва дунё неъматларидан тўла бахраманд бўлишини таъминлаш вазифасини илгари суради. Маълумки, кучли ижтимоий ҳимоя тараққиёт моделимизнинг асосий қоидаларидан бири қилиб белгиланган бўлиб, бунда жамиятнтнг ижтимоий қўллаб-қувватлашга мухтож қатламлари диққат марказида сақланади. Давалат ва жамиятнинг эътиьорида бўлган ижтимоий имтиёзли табақа қаторига ёшлар ҳам мансубдирлар, чунки, хар қандай мамлакатнинг келажаги айнан шу ёш авлодга боғлиқ. Шу сабабли эртанги кунда давлат ва жамиятни бошқаришга салохиятли, билимли, жисмонан ва маънавий жихатдан соғлом авлодни тарбиялаш жамиятимизнинг долзарб вазифаси эканлиги шубхасиздир. Ўзбекистон Республикасининг Президенти И.А.Каримов Конституциямизнинг 14 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги ўз нутқида таъкидлаган эдики: “ Шу билан бирга, мамлакатимз ахолисининг қарийиб ярмини ташкил қиладиган ёшларимизнинг ҳаётий манфаатларини таъминлаш- бу уларнинг замонавий таълим ва тарбия олиши, зарур касб- хунарларни эгаллаши бўладими, иш ўрнига эга бўлиши, ўз қобилияти ва салохиятини чиқариш учун имконият яратиш бўладими, ёш оилаларни қўллаб-қувватлаш, оёққа туришда кўмак бериш бўладими- бу масалаларнинг барчаси биз учун энг мухим ва устувор вазифа бўлиб қолаверади” 1 1

Ёшлар меҳнати ва уни хуқуқий тартиба солишнинг ўзига хос хусусиятлари хақида умумий тушунча Ёшлар меҳнат хуқуқларининг умумий тавсифи ва уларнинг амалга оширилиш кафолатлари. Ўзбекистон Республикасида ёшлар ахолининг имтиёзли табақаси сифатида алохида ижтимоий хуқуқий ҳимоя қилинади. Ёшлар мамлакатимизнинг келажаги ва барча яратувчанлик ишларимизнинг давомчилари бўлганликлари туфайли, буюк келажакни яратишдан асосий мақсад хам улар учун келгусида муносиб турмуш шаройитларини барпо қилиш, тараққий топган жамият қуришдан иборатдир. Мамлакатимиз ўз ахолиси таркибига кўра ёшлар давалатидир, чунки ахолиниг асосий қисмини 30 ёшга етмаган фуқаролар ташкил этади. Ўсмирлар ахоли умумий сонининг 43,1 фоизини ташкил қилади, умуман ўттиз ёшгача бўлган фуқаролар 50 фоизга яқинни ташкил этади. Мамлакатимиз ахолиси сони хар йилига ўртача 1,3 фоизга, қишлоқ ахолиси эса 2006 йилда 3 фоизга ўсганлиги ахоли таркибида ёшлар хиссасининг янада ортишига олиб келмоқда 2 Юқоридаги омиллар давлатимиз томонидан ёшларга алохида ғамхўрик кўрсатилишига асос бўлмоқда. Ўзбекистон Республикасининг Президенти И.А.Каримов бу хақда сўз юритиб таъкидлаганидек: “ Шу билан бирга мамлакатимиз ахолисининг қарийиб ярмини ташкил қиладиган ёшларимизнинг ҳаётий манфаатларини таъминлаш-бу уларнинг замонавий таълим ва тарбия олиши, зарур касб-хунарни эгаллаши бўладими, иш ўрнига эга бўлиши, ўз қобилияти ва салохиятини юзага чиқариши учун имконият яратиш бўладими, ёш оилаларни қўллаб-қувватлаш, оёққа туришда кўмаклашиш бўладими- бу масалаларнинг барчаси биз учун энг мухим ва устувор вазифа бўлиб қолаверади.” 3 2 3

“Ўзбекистон Республикасида ёшларга оид давлат сиёсатининг асослари тўғрисида”ги қонуни 4 нинг 1-моддасига кўра: “ Ёшларга оид сиёсат Ўзбекистон Республикаси давлат фаолиятининг устувор йўналиши бўлиб, унинг мақсади ёшларни ижтимоий шаклланиши ва камол топиши, ижодий иқтидори жамият манфаатлари йўлида имкони борича тўла-тўкис рўёбга чиқиши учун ижтимоий, иқтисодий, ҳуқуқий, ташкилий жиҳатдан шарт-шароит яратиш ҳамда уларни кафолатлашдан иборатдир. Ўзбекистон Республикасида ёшларга оид давлат сиёсати қуйидаги қоидаларга асосланади: миллати, ирқи, тили, дини, ижтимоий мавқеи, жинси, маълумоти ва сиёсий эътиқодидан қатъий назар ёшлар тўғрисида ғамхўрлик қилиш; ёшларни ҳуқуқий ва ижтимоий жиҳатдан ҳимоя қилиш; миллий, маданий анъаналарнинг авлоддан авлодга ўтиши, авлодларнинг маънавий алоқаси; ёшларнинг ташаббусларини қўллаб-қувватлаш, ёшлар Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунлари доирасида ўз манфаатларини амалга ошириш йўлларини эркин танлаб олишларига кафолат бериш; жамиятни ривожлантиришга, айниқса республика ёшлари ҳаётига оид сиёсат ва дастурларни ишлаб чиқиш ҳамда амалга оширишда ёшларнинг бевосита иштирок этиши; ҳуқуқ ва бурчларнинг эркинлик ва фуқаролик масъулиятининг бирлиги”. Ёш фуқароларни ҳуқуқий муҳофаза қилиш давлат ва жамоат ташкилотлари, бирлашмалар ва корхоналарнинг ёшларга нисбатан ҳуқуқий жиҳатдан мустаҳкамлаб қўйилган вазифаларини шахснинг қадр-қимматини оилада, меҳнат ва ўқув жамоасида, турар жойда ҳар томонлама ҳимоя қилишни ўз ичида олади. Ёшларни ҳуқуқий муҳофаза қилиш Ўзбекистон Республикаси қонунларида белгиланган тартибда вакиллик, ижроия, суд ҳокимияти 4

идоралари, шунингдек ҳуқуқ-тартиботни муҳофаза қилиш идоралари томонидан амалга оширилади. Ўзбекистон Республикасининг ёш фуқаролари Конституция ва қонун ҳужжатларида мустаҳкамлаб қўйилган ижтимоий-иқтисодий, сиёсий ва шахсий ҳуқуқ ҳамда эркинликлардан тўлиқ фойдаланадилар. Ёшларнинг қонуний ҳуқуқ ва манфаатларини уларнинг ёшига қараб қандайдир бевосита ёки билвосита чеклаб қўйишга йўл қўйилмайди ва бундай ҳатти-ҳаракатлар амалдаги қонунларга мувофиқ жавобгарликка сабаб бўлади. Вояга етмаганларнинг муомила лаёқати масалалари, ёш фуқаролар айрим тоифаларининг (ногиронлар, уй бекалари, болалар уйида тарбияланаётган ҳамда тарбияланиб чиққанларнинг ва ҳакозо) ҳуқуқларини ҳимоя қилиш масалалари Ўзбекистон Республикаси қонунлари билан тартибга солиб турилади. Ўзбекистон Республикасида ёшлар орасида одоб-ахлоқни бузишга, шу жумладан зўравонликни, ҳаёсизликни ва шафқатсизликни ташвиқот қилишга қаратилган ҳар қандай ҳатти-ҳаракатлар ман этилади. Ёшларга оид сиёсат Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан ишлаб чиқиладиган ва Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан тасдиқланадиган давлат негизида амалга оширилади. Давлат дастурининг ишлаб чиқилишидан ва рўёбга чиқарилишидан кўзланган асосий мақсад ёшларни ижтимоий қўллаб-қувватлашни, инсоний қадр-қимматни, ўзига хос, иқтисодий, сиёсий, ижтимоий-маданий манфаатларини ҳимоя қилишни таъминлайдиган шарт-шароитлар яратишдан, ихтиёрийлик ва танлаш имконияти қоидалари асосида ёшларнинг халқ хўжалигида меҳнат қилишларига кўмаклашишдан иборатдир. Давлат дастурини рўёбга чиқаришда мулкчиликнинг туридан қатъий назар корхоналар, жамоат ташкилотлари ва бошқа ташкилотлар иштирок этади. Давлат дастури моддий ресурслар, меҳнат ресурслари ва молиявий ресурслар билан таъминланади.

Маҳаллий ҳокимият идоралари кичик дастурлар, шунингдек мустақил ҳужжатлар тарзида дастурлар ишлаб чиқадилар. Дастурларнинг рўёбга чиқарилиши маҳаллий бюджет мабла ғ лари ва пул билан таъминлашнинг бошқа манбаларидан амалга оширилади. Ёшларни ижтимоий жиҳатдан ҳимоя қилиш жисмоний, ақлий, ахлоқий жиҳатдан ўсишини ва Ўзбекистон халқининг манфаатлари йўлида ижтимоий камол топишини таъминлаш учун ёш фуқаролар ва уларнинг оилаларига бериладиган давлат кафолатларини ўз ичига олади. Ўзбекистон Республикасида ёшлар учун: бепул тиббий хизмат; бепул таълим олиш; спорт-со ғ ломлаштириш ва маданий-маърифий муассасаларга имтиёзли шартларда қатнаш; уй-жой қуриш, рўзғор буюмлари сотиб олиш учун имтиёзли кредитлар бериш; дастлабки меҳнат фаолияти учун иш жойи билан таъминланиш ёки амалдаги қонунларга мувофиқ моддий компенсация олиш ҳуқуқи; ижтимоий инфраструктура объектларини лойиҳалаш ва қуриш чоғида ёшларнинг талаб- эҳтиёжларини ҳисобга олиш; ўқувчилар, талаба ёшлар ва вояга етмаган фуқаролар учун транспортда юриш имтиёзлари; вояга етмаганларга компенсация тўловларини кафолатловчи ижтимоий таъминланиш минимуми белгиланади. Вояга етмаганларни, ёш фуқароларнинг айрим тоифаларини (ногиронлар, уй бекалари, болалар уйида тарбияланаётган ва тарбияланиб чиққанлар, ўқувчилар, талабалар, ҳарбий хизматни ўтаб қайтган ҳарбий хизматчилар, заҳирадаги ҳарбий хизматчилар ва шу кабиларни) ижтимоий муҳофаза қилишга қаратилган махсус чора-тадбирлар, шунингдек уларнинг ҳуқуқларини амалга ошириш тартиби Ўзбекистон Республикасининг қонунлари билан белгиланади.

Давлат ҳокимияти ва бошқаруви идораларининг мансабдор шахслари ёшларга оид Қонун чилик қоидаларига риоя этилиши учун назарда тутилган тартибда жавобгардирлар. Қонунга зид келадиган ҳар қандай хуқуқий ҳужжатлар қабул қилиниши биланоқ улар бутунлай ёки уларнинг тегишли қисми ҳақиқий эмас деб ҳисобланади. Ёшларга оид давлат сиёсати субъектларига ғайриқонуний ҳатти- ҳаракатлар оқибатида етказилган зарар тегишли суднинг қарорига асосан, тўлиқ ҳажмда қопланиши лозим. 2 . Ёшларга меҳнат муносабатлари сохасида берилдадиган кафолатларнинг таснифланиши Ёшларнинг меҳнат сохасидаги хуқуқлари меҳнат муносабатларининг барча йўналишларини тўла қамраб олади ва меҳнат хуқуқининг ҳамма йўналишларига бирдек таъллуқли. Вояга етмаган фуқаро ўзининг меҳнат қилиш хуқуқини амалга оширишни истаган чоғидан бошлаб то унинг билан меҳнат муносабатлари тамом бўлгунгача даврда у имтёз ва енгилликлардан фойдаланади. Вояга етмаганлар меҳнат қилиш хуқуқларини таснифлаш чоғида меҳнат хуқуқи институтлари асос қилиб олиниши мақсадга мувофиқдир, чунки бундай ёндошув натижасида амалга ошириладиган ҳаракат умуман меҳнат қилиш хуқуқларининг таснифланишига мос келади. Юқоридаги мулохазаларга мувофиқ ёшлар меҳнат қилиш хуқуқларини қуйидагича гурухларга ажратиш мумкин бўлади : Биринчи гурухга мансуб бўлган кафолатлар. Булар жумласига меҳнат қилиш хуқуқини рўёбга чиқариш билан боғлиқ бўлган хуқуқлар киритилиши мумкин. Маълумки, Ўзбекистон Республикаси Конституциясида меҳнат қилиш хуқуқи барча шахсларга бирдек кафолатланган. Ўзбекистон Республикасининг Меҳнат кодекси ва “Ахолини иш билан таъминлаш тўғрисида”ги қонунида бу хуқуқ янада аниқ-равшан белгилаб қўйилган.

Масалан, “Ахолини иш билан таъминлаш тўғрисидаги қонуннинг 2-моддасига кўра: Иш билан таъминланиш - фуқароларнинг қонун ҳужжатларига зид келмайдиган, ўз шахсий ва ижтимоий эҳтиёжларини қондириш билан боғлиқ бўлган, уларга иш ҳақи (меҳнат даромади) келтирадиган фаолиятидир. Унумли ва ижодий меҳнат қилишга бўлган ўз қобилиятларини тасарруф этиш ва қонун ҳужжатлари билан тақиқланмаган ҳар қандай фаолият, шу жумладан ҳақ тўланадиган ишни бажаришга алоқаси бўлмаган фаолият билан шуғулланиш мутлақ ҳуқуқи фуқароларга тегишлидир. Мажбурий меҳнат, яъни бирон-бир жазони қўллаш билан таҳдид қилиш орқали иш бажаришга мажбурлаш тақиқланади, қонунда белгиланган ҳоллар бундан мустасно. Кишиларнинг ихтиёрий равишда иш билан банд бўлмаслиги уларни жавобгарликка тортиш учун асос бўла олмайди. Қуйидагилар иш билан таъминланган деб ҳисобланади: ёлланиб ишлаётган, шу жумладан ишни тўлиқсиз иш вақтида ҳақ эвазига бажараётган, шунингдек ҳақ тўланадиган бошқа ишга, шу жумладан вақтинчалик ишга эга бўлган фуқаролар; бетоблиги, меҳнат таътилида, касбга қайта тайёрлашда, малака оширишда эканлиги, ишлаб чиқаришнинг тўхтатиб қўйилганлиги муносабати билан, шунингдек қонун ҳужжатларига мувофиқ вақтинча иш жойида бўлмаганда ходимнинг иш жойи сақланиб турадиган бошқа ҳолларда вақтинча иш жойида бўлмаган фуқаролар; ўзини иш билан мустақил таъминлаётган фуқаролар, шу жумладан юридик шахс ташкил қилмаган ҳолда тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланаётган фуқаролар, коорперативларнинг аъзолари, фермерлар ва уларнинг ишлаб чиқаришда қатнашаётган оила аъзолари; Қуролли Кучларда, Миллий хавфсизлик хизмати ва ички ишлар органлари ва қўшинларида хизматни ўтаётган, шунингдек фуқаролар; таълим тўғрисидаги қонун ҳужжатларига мувофиқ ишлаб чиқаришдан ажралган ҳолда таълим олаётган фуқаролар;

қонун ҳужжатларига мувофиқ фаолият олиб бораётган жамоат бирлашмалари ва диний муассасаларда ишлаётган фуқаролар. Фуқаролар ўз мехнат қилиш хуқуқларини бевосита корхона ва ташкилотларга иш сўраб мурожаат қилиш йўли билан хам, шунингдек ахолини иш билан таъминлашга кўмаклашиш вазифаси юклатилган ваколатли давлат органларига мурожаат қилиш йўли билан хам амалга оширишлари мумкин. Хозирги пайтда жамиятни янгилаш, давлатни модернизация қилиш юзасидан амалга оширилаётган ислохотларга мувофиқ ишга жойлаштириш билан шуғулланувчи давлат органлари тизими ва фаолиятларида хам зарур ўзгаришлар амалга оширилмоқда. Жумладан, Ўзхбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 6 апрелдаги ПҚ-616- сонли “Ахоли бандлигини ошириш ҳамда меҳнат ва ахолини ижтимоий мухофаза қилиш органлар фаолиятини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Қарори билан 5 Бандликка кўмаклашувчи туман (шахар) марказлари ташкил қилинди. Ўзбекстон Республикасининг “Ахолини иш билан таъминлаш тўғрисида”ги қонуни билан таъминланишда меҳнат бозорида тенг рақобатлаша олмайдиган бошқа фуқаролар тоифаси қаторида ёшларга хам имтиёзли шароитлар белгилайди. Жумладан, ушбу қонуннинг 7-моддасига кўра: Давлат: ижтимоий ҳимояга муҳтож, иш топишда қийналадиган ва меҳнат бозорида тенг шароитларда рақобатлашишга қодир бўлмаган шахсларга, шу жумладан ўн тўрт ёшга тўлмаган болалари ва ногирон болалари бор ёлғиз ота-оналарга ҳамда кўп болали ота-оналарга; таълим муассасаларини тамомлаган ёшларга; Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучларидан, Ички ишлар вазирлиги, Миллий хавфсизлик хизмати, Давлат чегараларини ҳимоя қилувчи қўмита ва Фавқулодда вазиятлар вазирлиги қўшинларидан 5 Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари тўплами,2007 йил,№ 15,156- модда.

бўшатилганларга; (ЎзР 20.08.1999 й. 832-1-сон Қонуни тахриридаги хат боши) ногиронларга ва пенсия ёшига яқинлашиб қолган шахсларга; жазони ижро этиш муассасаларидан озод қилинган ёки суд қарори билан тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларига тортилган шахсларга қўшимча кафолатларни таъминлайди. Қўшимча кафолатлар қўшимча иш жойлари, ихтисослаштирилган корхоналар, шу жумладан ногиронлар меҳнат қиладиган корхоналар барпо этиш, иш ўргатишнинг махсус дастурларини ташкил этиш, корхона, муассаса ва ташкилотларга мазкур тоифадаги фуқароларни ишга жойлаштириш учун иш жойларининг энг кам миқдорини белгилаш, шунингдек қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа чоралар билан таъминланади. Республика Президентининг юқорида қайд этилган 616-сонли қарори билан тасдиқланган “Ахолининг иш билан бандлигини кенгайтириш ҳамда меҳнат ва ахолини ижтимоий мухофаза қилиш органлари фаолиятини такомиллаштириш чора-тадбирлари дастури”га мувофиқ ёшларни иш билан таъминлаш, улар ўртасида бандлик кўрсаткичларини юксалтириш масалаларига асосий эътибор қаратилган. Ўзбекистон Республиаси Вазирлар Махкамасининг 2007 йил 8 майдаги 95-сонли қарори билан Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги тўғрисидаги Низом тасдиқланди. Мазкур Низомга кўра вазирлик иш фаолияти ислох этилиб, янгича ташкил этилди 6 . Низомнинг 9-бандига кўра: минтақалар бўйича меҳнат бозорини шакллантиришда самарали сиёсатни амалга ошириш, демографик омилларни, иқтисодиёт тармоқларини ривожлантириш ва таркибий қайта ташкил этишнинг истиқболли йўналишларини эътиборга олган ҳолда бандликнинг янги шаклларини кенг татбиқ этиш ҳисобига аҳоли бандлигининг ўсишини таъминлаш; 6 .Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари тўплами,2007 йил,№ 19-20,195 модда.

демографик ўзгаришлар ва кадрларнинг касбий тайёргарлиги билан боғлиқ ўзгариб бораётган талабларни ҳисобга олган ҳолда меҳнат, иш билан бандлик ва аҳолини ижтимоий қўллаб-қувватлаш соҳасидаги қонун ҳужжатларини ишлаб чиқиш ва янада такомиллаштириш бўйича таклифлар киритиш; ишга жойлашишга муҳтож, иш билан банд бўлмаган аҳолига касбий қайта тайёрлаш ва ишга жойлаштириш бўйича сифатли хизматлар кўрсатиш; аҳолининг эҳтиёжманд тоифаларини ижтимоий ҳимоя қилиш бўйича амалий чора-тадбирларнинг амалга оширилишини таъминлаш, камхарж оилалар, ногиронлар ва ёлғиз кексаларга ёрдам кўрсатишда табақалаштирилган тарзда ва аниқ ёндошувни кучайтириш; меҳнат, бандлик ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш соҳасидаги қонун ҳужжатлари талабларига риоя этилиши устидан қаттиқ назоратни амалга ошириш, меҳнат муносабатларини, моддий рағбатлантириш ва меҳнатни муҳофаза қилиш механизмларини такомиллаштириш чора- тадбирларини ишлаб чиқиш кабилар вазирликнинг асосий вазифаси сифатида белгилаб қўйилгандир. Амалдаги қонунчилик нормаларига мувофиқ ижтимоий химояга мухтож ва меҳнат бозорида тенг рақобатлаша олмайдиган фуқаролар тоифалари учун, шу жумладан, 18 ёшга тўлмаган фуқаролар учун хам корхоналарда иш жойлари белгиланган нормаларга мувофиқ банд қилиб (квоталаб) қўйилади ва ушбу иш жойларига ишга жойлаштириш марказлари йўлланмаси билан ишга юбоирлганлар, шу жумладан 18 ёшга тўлмаган фуқаролар ишга қабул қилинадилар. Йўлланма бўйича ишга юборилган шахсларни турли асоссиз важлар билан ишга олмаслик меҳнат қонунчилиги талабларини бузиш деб бахоланади ва айбдор шахсларга нисбатан маъмурий жавобгарлик қўлланилишига сабаб бўлади. 7 Ёшлар билан меҳнат шартномаси тузиш чоғида уларнинг хуқуқларини хар қандай кўринишда чеклаш ёки камситиш таъқиқланади. 7

3 .Ёшларни ишга қабул қилиш ва бошқа ишга ўтказишнинг ўзига хос хусусиятлари. Ёшларнинг меҳнат хуқуқлари улар корхона ва ташкилотларга ишга кирганларида ҳамда улар билан меҳнат шартномалари тузганларида юзага чиқади. Қонун меҳнат шартномаси тузилиши чоғида вояга етмаганларга муайян имтиёзлар беради. Мамлакатимизда бозор иқтисодиёти ривожланиб бораётган ҳозирги пайтда тадбиркорлик ва ишбилармонлик фао лияти кенг тарқалиб, аҳоли даромад манбаларининг ноанъанавий шакллари юзага келаётган бўлсада, фуқароларнинг корхона ва ташкилотларда ёлланиб ишлашлари орқали миллий даромад яратилишида қатнашаётганлари, иш ҳақи сифатида даромад олиш йўли билан эса ушбу миллий даромаддан ўз улушларини олаётганлари жамият иқтисодий ҳаётида салмоқли ўринга эга бўлиб бормоқда. Ана шундай шароитда фуқароларнинг меҳнат қилиш ҳуқуқларини рўёбга чиқаришнинг ҳуқуқий механизмини чуқур англаб етиш, бу механизмнинг самарали ишлашини таъминлаш катта аҳамиятга эга. Чунки меҳнат ресурсларидан оқилона фойдалана олиш, фуқароларнинг меҳнат ҳуқуқларини амалда таъминлаш ва етарли ҳимоя қилиш ушбу омилга кўп жиҳатдан боғлиқдир. Республикамизда мустақиллик йилларида амалга оширил ган ва амалга оширилаётган чуқур ижтимоий, сиёсий, иқтисодий ўзгаришлар, энг аввало, меҳнат ва ижтимоий ҳимоя масалалари борасида халқаро стандартларни тобора кенг жорий этилаётганлиги, миллий қонунчилигимизни ушбу халқаро ҳуқуқий андозаларга янада кенгроқ мувофиқлаштириб борилаётганлиги туфайли меҳнатга оид ҳуқуқий муносабатларда бозор муносабати қ оидаларига хос бўлган умуминсоний, умумдемократик жиҳатлар мунтазам равишда кучайиб бормоқда . Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 37-моддаси билан фуқароларга берилган меҳнат қилиш ҳуқуқларини амалга ошириш, ёлланма меҳнат қилиш ҳуқуқининг асосий ташкилий ҳуқуқий шакли – фуқаро билан иш берувчи ўртасида тузиладиган меҳнат шартномаси бўлиб, Ўзбекистон Республикаси Меҳнат Кодексининг 72-моддасида келтирилган расмий

таърифга кўра: «Меҳнат шартномаси ходим билан иш берувчи ўртасида муайян мутахассислик, малака, лавозим бўйича ишни ички меҳнат тартибига бўйсунган ҳолда тарафлар келишуви, шунингдек меҳнат тўғрисидаги қонунлар ва бошқа норматив ҳужжатлар билан белгиланган шартлар асосида ҳақ эвазига бажариш ҳақидаги келишувдир». Бироқ, ушбу расмий тариф меҳнат шартномасига хос барча жиҳатларни қамраб ололмайди. Чунки меҳнат ҳуқуқи назарияси меҳнат шартномасига фуқаролар меҳнат қилиш ҳуқуқларини рўёбга чиқарилиш шакли, меҳнат муносабатлари юзага келиши ва амалга ошиши асоси ҳамда меҳнат ҳуқуқи фани институтларидан бири сифатидагина эмас, балки ходим билан иш берувчи ўртасида юз берган юридик факт, ушбу фактни ўзида қайд этувчи ёзма ҳужжат ҳамда меҳнат муносабати тарафларнинг қонуний ҳуқуқ ва манфаатларини муҳофазалашнинг юридик воситаси сифатида ҳам қарайди. Меҳнат шартномаси тузилиши воситасида ходим ва иш берувчининг ўзаро муносабатлари индивидуаллаштирилади ҳамда ҳуқуқий тартибга солинади. Фақат меҳнат шартномаси тузилиши йўли билангина фуқаро ходим мақомини олади, меҳнат жамоасига қўшилади, корхона локал меъёрий ҳужжатлари, ички меҳнат тартиби қоидалари, меҳнат қонунлари тўла ҳажмда унга татбиқ этила бошланади. Меҳнат қонунлари ишга қабул қилишни ҳуқуқий жиҳатдан тартибга солар экан, иш тури, жойи ва касб-корини танлаш эркинлиги, меҳнат ҳуқуқларининг амалга оширилишида барча фуқароларнинг ўзаро тенг эканликлари, ижтимоий ҳимоя талаб аҳоли табақаларини давлат қўллаб- қувватлашининг амалга оширилиши каби қоидаларига асосланади.

ХУЛОСА Мамлакатимизда амалга оширилаётган инсонпарвар ижтимоий сиёсат ахоли барча қатламлари моддий-турмуш шароитларини яхшилаш, улар учун ҳеч кимдан кам бўлмаган муносиб турмуш шароитларини таъминлаб беришдек олий мақсадни кўзлайди ва амалга оширилаётган ислохотларимиз, кундалик ҳаётимиз ана шу олийжаноб ишни рўёбга чиқаришга қаратилгандир. Республикамиз Президенти ўзининг Ўзбекистон Республикаси Конституциясмнинг 14 йиллиги муносабати билан ўтказилган тантанали маросимдаги маърузасида таъкидлаганидек:”Аммо биз ўзимизнинг пировард мақсадимизга эришиш учун замон қандай тез ва шиддат билан ўзгараётганини ҳисобга олган холда, воқиаларнинг ортида эмас, балки унинг олдида юришимиз, ҳар қандай нохуш ҳаракат ва муаммоларнинг олдини олишимиз, тараққиётимиз ва демократик янгиланиш заминини белгилаб берадиган қонунларни ўз вақтида қабул қилишимиз, уларга ҳаёт тақозо этаётган ўзгартириш ва қўшимчаларни киритиш зарурати бугун нечоғли долзарб эканини англаш, тушуниш қийин эмас.” 8 Ёшлар мамлакат ахолисининг катта қисмини ташкил этиши туфайли, шунингдек амалга оширилаётган ишларнинг бош мақсади айнан бугунги ёшлар учун буюк келажак барпо этишдан иборат бўлгани учун давлатимиз социал сиёсатида уларга катта эътибор берилади. Айниқса, меҳнат муносабатлари чоғида ёшлар хуқуқлари ва манфаатларини ҳимоя қилиш масаласига алохида эътибор берилади. 8

Ф О Й Д А Л А Н И Л Г А Н А Д А Б И Ё Т Л А Р : И.А.Каримов. Ўзбекистон – келажаги буюк давлат. Т., Ўзбекистон. 1992 й., 62-бет. И.А.Каримов. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод. Сиёсат, мафкура. Т. I. Т., Ўзбекистон. 1996 й., 3 6 1 -бет. 2.1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т., Ўзбекистон”, 2003 й. 2.2. Ўзбекистон Республикасининг “Касаба уюшмалари, уларнинг хуқуқлари ва фаолиятининг кафолатлари тўғрисида”ги Қарори. Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси. 1992 й., №9, 344-модда. 2.3. Ўзбекистон Республикасининг “Меҳнатни мухофаза қилиш тўғрисида”ги Қонун. Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси. 1993 й., №5, 225-модда. 2.4. Ўзбекистон Республикасининг “Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида”ги Қонуни. Ўзбекистоннинг янги қонунлари. Т., 1994 й., №8. 2.5. Ўзбекистон Республикасининг “Ўзбекистонда ёшларга оид давлат сиёсати асослари тўғрисида”ги Қонуни. Ўзбекистоннинг янги қонунлари. Т., 1993 й., №5 2.6. . Ўзбекистон Республикасининг “Ногиронларни ижтимоий ҳимоялаш тўғрисида”ги Қонуни. Т., “Адолат”, №5, 1995 й. 2.7. Ўзбекистон Республикасининг “Фуқароларнинг хуқуқлари ва эркинликларини бузадиган ҳатти-харакат ва қарорлар устидан шикоят қилиш тўғрисида”ги Қонуни. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси. 1995 й., №9, 183-модда.

Похожие

Ёшлар манфаати ва ҳуқуқларининг ҳимоя қилиниши

Ҳар хил тоифадаги озодликдан маҳрум этилган шахсларнинг психологик хусусиятлари

Mеҳнат ҳуқуқи тушунчаси, предмети, усуллари ва тизимлари

Mехнат хукуки субъектлари

Вояга етмаганлар ишлари бўйича комиссиялар фаолиятини ташкил этиш