Давлат-сиёсий тизимининг асосий элементи - Юриспруденция - Рефераты

Давлат-сиёсий тизимининг асосий элементи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

84.5 KB

Давлат-сиёсий тизимининг асосий элементи Режа: 1. Давлат констмитуциявий ҳуқуқ институти сифатида. 2. Д авлатни ташкил этилиши ва фаолиятидаги асосий принсиплар: ҳуқуқий, демократик, дунёвий, диний, ижтимоий, федерализм. 3. Давлат механизми, аппарати, органлари ва идоралари.

Давлат ҳокимиятининг вужудга келиш социологик, политологик, психологик асосларда ўрнатилади. Ҳуқуқшуносликда эса давлат ҳокимияти конститутцион ҳуқуқнинг алохида бир институт сифатида урганилади. Давлат ҳокимиятининг вжудга келиш давлатларнинг бошкарув шаклига караб фаркланади. Конституциявий ҳуқуқ асосларича давлат ҳокимиятининг ташкил топиши 2 та асосий услубда уранилади. 1. Ҳокимиятнинг таксимланиши буйича (айрим давлатларда). 2. давлат ҳокимиятининг бирлиги. Ҳокимиятнинг таксимланиш айрим давлатлар социологик тузум асосида бошкариладиган давлатларда кулланилмаган. Масалан: Хитой, Куба, шимолий Корея. Давлат ҳокимияти тушунчаси факатгина ҳокимият ва халқ мустакиллигини маьноларини англатади. Масалан Германиянинг 1949 йилги конституциясининг 20- модасида халқ ҳокимиятининг ифода этади. 1998 йилги Бразилия конституциясини 5- моддаси ҳокимият халқка тегишли дейилади. 1947 йил Италия конституцияси 1- моддасида давлат мустакиллиги ҳокимиятнинг ифодалайди. Давлат ҳокимиятининг сийсий ҳокимиятдан фарклаш лозим. Давлат ҳокимиятига таьлукли бўлган муносабатларнинг конституция тартибига солиш турли давлтларда турлича бўлган. Масалан: Тоталитаризм давлатлари конституцияларида берилган. Шимолий Кореянинг 1976 йилги, Хитойнинг 1982 йилга конституцияларида берилган. Давлат хокмияти вазифалари давлат сиёсатининг амалга ошириш нормаларига бириктирилган. Ривожланган мамлакатлар давлат ҳокимиятига таьлукли бўлган куйидагича берилган: 1. давлат ҳокимият манбалари субьеклари. Масалан: аксарият давлат конституциялар давлат конституция давлат ҳокимиятининг

манбалари халқ курсатади. Айрим мусулмон манбаларида Оллох давлат хокмиятинг манбалари хисобланади. 2. Давлат ҳокимияти тартиби хакида масалан: Корея давлатидаги пролетареат диктатураси Хитой халқ республикаси халқ диктатураси хисобланади. 3. Давлат ҳокимияти йуналиши бунга асосан. 4. Давлат ҳокимияти структура бу нормага кура ҳокимиятнинг тасдикланишини белгилаб беради. 5. Давлат ҳокимияти органларини фаолятларининг турлари. 6. Давлат ҳокимияти режими. Давлатнинг ташкил этишда унинг белгилари мухум аҳамиятли булади. Давлат ўз давлат чегаралари доирасидпа фукаролик белгиси буйича бирлашган бутун жамиятнинг, бутун аҳолининг ягона вакили сифатида майдонга чикади: -давлат- суверен ҳокимиятнинг ягона сохибидир: -давлат юридик кучга эга бўлган ва ҳуқуқ нормаларини акс эттирган қонунлар ва уларга асосланиб чикариладиган хужатларини -давлат ўз вазифалари ва функсияларини бажариш учун зарур бўлган давлат органлари ҳамда тегишли моддий воситалар тизимидан иборат механизмдир. давлат – қонунийлик ва ҳуқуқ тартибот посбони булишга махсус дават этилган хукуни мухофаза қилиш органлари (суд, прокуратура, милитция, политция ва хоказо)га эга бўлган ягона ташкилотдир. -факат давлатни ўз мудофаси, суверенитити, худудий яхлитлиги ва ховсизлигини таьминловчи куролли кучлар ҳамда хавсизлик органларига эга була олади. Инсоният тарихида илк бор жамият, давлат қонунлар тўғрисидаги қарашлар Турон, Миср, Бобил, Хиндистон ва Хитой каби давлатларда мифалогия шаклидаги илохият билан боғлик холда пайдо бўлган ва ривожланган. Масалан кадимги Турон ва Эрон, яни Ажам Давлатида «Авесто» -

зардуштиларнинг диний китобида ердаги ҳокимият ва тартиб, қонун коидаларнинг давоми ажралмас қисми сифатида урганилади. Куч кудрат, адолат хакикатнинг барчаси Худонинг сифати, шу жумладан давлат ва қонунлар ҳам унинг иродаси билан пайдо бўлган деб уктирилади. Давлатнинг келиб чикиши диний китобларда урганилади. Бу ерда шуни айтиш керакки, ҳар бир мамлакатлардаги сиёсий – ҳуқуқий қарашларнинг ўзига хос томонлари ҳам мавжуд бўлган. Масалан: кадимги Хитой маньбаларида йозилишича: Император ерда осмон томонидан тайинланган ва Худо билан муносабатда. Унинг ҳокимияти мутлак. Давлат хизматидаги бошка мансабдор шахслар ва барча фукаролар факат унинг иродасини, фармонларини амалга оширувчилардир. Миср , Бобил, Хинд халқлари хаётида эса Оллох бир вактнинг ўзида бутун коинотни ва ердаги жамиятни, давлатни бошкарувчи куч сифатида урганилган. Кадимги яхудий диний китоби Мусо қонунлари тугридан-тугри Оллохдан олинган аникроги Мусога нозил бўлган. Шу сабабдан ҳам Оллох бутун яхудий халқи билан алохида шартнома асосида, зарур бўлганда унинг ўзи амиятни тугридан- тугри идора килади. У олий сохиби қонун Олохнинг ўзи , унинг талаблари, коидалари Пайгамбарлари оркали одамларга етказилади. Пайгамбар ва мукаддас қонунлар оркали давлат бошкарилади. Эрамизнинг бошида пайдо бўлган христианлик дини унинг маьнбалари- инжил китоби ҳамда йирик диний арбоблар китобларида ҳам давлат ва ҳуқуқ масалалари ўзига хос тарзда Илохийлиаштирилган. Масалан Аврелий Августиннинг «Яратувчи таянчимиздир» деган китобида унинг қарашлари баён этилган. Унинг фикрича, икки дунё икки давлат ва икки қонун мавжуд. Биринчиси Оллохнинг номи билан боғлик, иккинчиси эса инсонга боғликдир. Инсон ўзининг азим хатоси, жинояти туфайли Оллох томонидан жаннатдан чикарилиб, гунохкор ва у гунохкор ва кунини яшаб бўлганлиги учун умрининг сунгида улимга махкум килингандир. У одамларни икки тоифага булади: биринчи тоифадагилар Оллохнинг марҳамати билан факат унинг қонун- коидаларига мувофик яшовчилар

ҳамдва иккинчилари инсон сифатида ўз қонун – коидаларига биноан яшовчилар. Биринчилар абадий Аллох билан бирга булсалар, иккинчилари абадий адашишда азобдадирлар. Давлат ҳокимиятининг уч унсури: 1. мохзияти, 2. пайдо булиш шакли, 3. амалга оширилишини фарклайди ва уларни шархлаб беради. Масалан , давлатнинг мохияти Оллох томонидан бошкарувчилар ва уларга итоат этувчилар ўртасидаги муносабатдан иборат. Юкори табакадагиларнинг эркаклари куйи табакадагиларни бошкаради. Бу коида абадий катъий, Оллох томонидан ўрнатилгандир. Унинг шакли турлича, баъзан ёмон булиши мумкин. Давлат ҳокимиятининг амалга оширилишида ҳам мансабини суистемол қилишлар учраши мумки н. бундай холларда одамлар христиан дини таълимотларига, унинг черковга эргашишлари керак каби мулохазаларини илгари сурган. Дунёвий билимлар хакида сўз юритадиган булсак энг аввало шуни эсда саклаш керакки, бу йуналишдаги ғоялар қарашлар илмий асосга эга ва хаётидир. Дунёвий ҳуқуқий билимларнинг ўзи ҳам турли туман мактаб йуналишларига бўлинади. Масалан Патреарҳал назария, шартнома назарияси, табиий ҳуқуқ назарияси ва бошкалар. Давлат ва ҳуқуқнинг келиб чикиши тўғрисидаги назариялар орасидаги етакчи уринни эгаллайдиган назария табиий ҳуқуқий назариядир. Унинг тарфдорлари Гарбий Европа олимлари. Д.ЛОКК. Т.ГОББС, Г.Гроций, Б.Спиноза ва бошкалардир. Бизнинг фикримизча, табиий ҳуқуқ назарияси тарафдорлари каторларига патреарҳал назария асосалчилари-арасту, Фаробийлар: шартнома назария асосчилари – Жан Жак Руссо ва бошкалар ҳам кирадилар. Давлат ўз ҳокимиятини амалга ошириш имконин берувчи ташкилий – моддий куч давлат механизимидир. Механизм давлатнинг нимадан ташкил топганлигини курсатувчи таркибий ва предметни ифодасидир. Айтиш мумкинки, механизм давлатнинг доимий амал қилиш фаолиятининг ипфодачисидир. Давлат механизм – давлат органлари ва

муассасаларининг давлат хукимини, давлат вазифалари ва функцияларини амалга оширувчит яхлид мерархик тизимидир. Давлат механизимини ўзига хос хусусиятлари бор. Улар куйидагилар: 1. У давлат органлари ва муассасаларининг яхлид мерархик тизимидир. Унинг яхлидлиги давлат органлари ва муассасалари тамойинларининг, вазифалари ва мақсадларининг ягоналиги билан таъминланади. 2. давлат хизматчилари (амалдорлар, баъзан бошкарувчилари, деб юритилади) фаолият курсатиётган давлат органлари ва муассасалари механизнинг дастлабки таркмибий қисмидир. Давлат органлари супординция ва мувофиклаштириш асослари билан ўзаро боғликдир. 3. Давлат хукумининг таъминлаш учун ҳар бир даврнинг техник даражасидаги мажбурлаш курол (муассаса) ларга – куролланган отрядлар, камокхоналар ва шу кабиларга эга булади. Бирор бир давлат уларсиз фаолият юрита олмайди. 4. механизм ёрдамида хукумронлик амалга оширилади ва давлат вазифалари ижро этилади. Механизм давлат функциясини бажариш учун яратилган. Давлат оргакнлари ва муассасалари унинг ўзгарувчан функцияларига мослашиши керак. Давлатнинг ягона ва яхлит механизми таркибий қисмларига – органлар, ёрдамчи тўзулмаларга ажратилади. Улар ўртасида ўзига хос мерархия мавжуд: давлат механизмида турли органлар ва ёрдамчи тизимлар турлича урин эгаллайди, улар ўзаро субординамия ва мувофиклаштиришнинг мураккаб муносабатларига киришади. Давлат механизм таркиби ўзгарувчан ва турлича, лекин барча шароитда унинг таркибига бошкарув ва мажбурлаш органлари киради. Буни давлат механизимининг бир қисми факат бошкариш билан, иккинчиси факат мажбурлаш билан

шугулланади , деб тушунмаслик керак. Амалда бошкарув ва мажбурлаш вазифалари бир-бирига кушилиб кетади. Замонавий давлат механизми урта мураккаблиги , органлари муассасаларининг турли-туманлиги билан ажралиб туради, йирик кушимча тўзимларига бўлинади. Масалан давлатнинг олий органлари: ҳокимият , давлат рахбари, хукумат кунинг бир қисмини ташкил этади. Улар одатда жамоатчилик, оммавий ахборот воситалари диккат марказида бўлиб, жамоатчилик фикрини шакллантиради. Иккинчи кушимча тизим – ҳуқуқни мухофаза этиш, суд прокуратура органлари шунингдек ҳарбийц кучлар (армия , полиция, разведка) дир. Улар давлат олий органлари қарорларини бажарадилар. Бунда давлат мажбурлаш усуллари (ҳарбий тазик, полиция, чоралари) кулланилиши мумкин. Давлат органлари таркибига ҳокимият ваколатлари эга булмаган иқтисодиёт таълим согликни саклаш ва бошка соҳаларда умум ижтимоий вазифаларни бажаридиган давлат муассасалари ҳам киради. Дастлабки давлат механизхмининг энг муҳим таркибий унсури давлат органидир. Давлат органи – давлат функцияларини ижро этишида катнашувчи ва бунинг учун ҳокимият ваколатига эга бўлган давлат механизмининг бугинидир. Ушбу орган хусусиятларини урганиш умуман давлат механизимини чуқуррок тушуниш имконин беради. 1. Давлат органи муайан мустакилликка автономликка эга булсада у яхлид давлат механизмининг бир қисмидир, давлат таркибида ўз ўрнига эга бўлиб , унинг бошка қисмлари билан мустахкам алокада булади.

2. Давлат органи ўзаро ва орган билан алохида ҳуқуқий муносабатларда бўлган хизматчилардан иборат. Улар расмий ходимлар бўлиб, ўзаро оилавий фукоровий ва бошка муносабатларга киришмайди. Давлат хизматчиларининг мавкейи , ҳуқуқи ва бурчлари қонунчилик томонидан белгиланиб, уларнинг ҳуқуқий маколини таъминлайди. Ҳокимият ваколатига эга бўлган, ҳуқуқий хужжатлар чикариб, уларни мустакил равишда хаётга жорий этувчи мансабдор шахслар давлат хизматчилари каторига киради. 3. Давлат органлари ички тузилишига эга. Улар ягона мақсад атрофида уюшган булинмаларидан иборат бўлиб ҳамма учун бир хил бўлган тартиб-интизомга риоя этади. 4. Давлат органнинг энг муҳим белгиларидан биримуайан мохиятга ва ҳажмига эга бўлган ҳокимият сваколатларининг мавжудлигидир. Унинг ваколат давлат органи томонидан улар ьуйича қарор қабул киладиган ва бажаралиган аник масалалар ва вазифалар билан белгиланади. Ваколат одатда юридик жихатдан белгилаб куйилган. Давлат органи томонидан ўз ваколатини амалга ошириш нафакат унинг ҳуқуқи балки бурчи ҳамдир. 5. Ўз ваколатига мувофик равишда давлат органи куйидаги ҳокимият ваколатларига эга: а) ижро этилиши мажбурий бўлган ҳуқуқий хужжатлар. Бу хужжатлар меъёрий ёки индивидуал булиши мумкин. б) давлат органлари ҳуқуқий хужжатларнинг ижроси турли усуллар: шу жумладан мажбурлаш ва ишонтириши тарзида ижро этилишини таъминлаш. 6. Ўз ваколатини амалга ошириш учукн давлат органи зарурий моддий база билан таъминланади, молиявий маблаглар, банкдаги хисобракамини, молиялаш манбаига эга булади.

7. Давлат органи давлат вазифаларини бажаришда фаол катнашади, бунинг учун тегишли ва усуллардан фойдаланади. Давлат органлари турли асосларга кура тавсифланади. Келиб чикиш усулига кура, улар бирламчи ва хосила органларга бўлинади. Асосий давлат органлари бошка органлар томонидан яратилмайди. Улар мерос тартибда утади ёки белигланган тартибга кура сайланади ва сайловчилардан ҳокимият ваколатини оладилар. Уларга ижрочи-фармоиши берувчи органлар, прокуратура органлари ва шу кабилар киради. Ҳокимият ваколат ҳажмига кура давлат органлари олий ва маҳаллий турларга бўлинади. Ҳамма маҳаллий органлар давлат органи булавермайди. Давлат олий органлари давлат ҳокимиятининг энг куп даражада ўзида мужассамлаштиради ва уни давлатнинг бутун худудига татбик этади. Давлатнинг маҳаллий органлари маъмурий –худудий бирликларда фаолият курсатади, уларнинг ваколати факат ўз худудлари доирасида амалга оширилади. Умумий ва махсус ваколатига эга бўлган давлат органларининг фаолият доираси кенг. Улар кенг микёсидаги масалаларни ҳал этиш мумкин. Масалан, ҳуқуқмат қонунлари ижро этар экан, давлат барча вазифаларининг ижросида иштирок этади. Махсус ваколатга эга бўлган органлар у ёки бу вазифани, муайан фаолият турини ижро этишга ихтисослашади. Давлат органлари сайлаб куйиладиган ва тайинланадиган, коллеглар вап алохида булиши мумкин. Давлат механизми, унинг олий органлари таснифига бевосита ҳокимиятни таксимлаш тамойили таъсир курсатади. Унга кура қонунчилик, ижро ва суд органлари ташкил этилади. Дунё мамлакатларининг купчилигида парламентлар юкори ва куйи палатадан иборат булади.кичик мамлакатлар парламентлари бир палатали булади. Юкори палата, одатда, демократик бўлган куйи палатани мувозанатлашга хизмат килади.

Ижро ҳокимияти бевосита мамлакатни бошкараётган хукуматга тегишлидир. Хукумат, одатда ҳуқуқмат рахбари унинг уринбосарлари ва хукумат аъзоларидан иборат бўлиб улар давлат бошкарувининг алохида идораларини (вазирликлар, департаментлар) бошкаради ва вазирлар, котиблар, статс котиблар деб номланади. Ҳар бир давлатда битта хукумат ташкил этилади. Федератив давлатда умумфедерал хукумати ва федерация аъзолари хукумати мавжуд булади. Хукумат ўз ваколати доирасига кирувчи барча масалалар буйича ижро этилиши мажбурий бўлган ҳуқуқий хужжатлар чикаради (фармонлар, декретлар, қарорлар, фармоишлар чикаради). Қонунчиликда барчанинг қонуни ва суд олдида тенглиги, ишни куриб чикишда маслахатчиларнинг иштирок этиши, айбдорнинг химояланиши ҳуқуқи каби демократик тамойинлар белгилаб куйилган. Давлат механизмга давлат ҳокимиятининг асосий кучини ташкил этувчи ҳарбий кучлар, хавфсизлик органлари милиция киради. Милициянинг вазифаси-жамоат тартибини химоя қилиш ва давлатнинг ички хавфсизлигини таъминлашдир. Жиноий милиция жамоатчилик тартибини саклайди.

Адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси Т. «Адолат» 2003 й. 2. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. — Т., “Ўзбекистон”, 1992. 3. Каримов И.А. Ўзбекистон — келажаги буюк давлат. — Т., “Ўзбекистон”, 1992. 4. Каримов И.А. Буюк келажагимизнинг ҳуқуқий кафолати. — Т., “Ўзбекистон”, 1993. 5. Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. — Т., “Ўзбекистон”, 1993. 6. Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин! — Т., “Ўзбекистон”, 1993. 7. Каримов И.А. Буюк келажагимизнинг ҳуқуқий кафолати. — Т., “Ўзбекистон”, 1993. 8. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг сиёсий-ижтимоий ва иқтисодий истиқболининг асосий тамойиллари. — Т., “Ўзбекистон”, 1995. 9. Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси. — Т., “Адолат”, 1992. 10. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. — Т., “Адолат”, 1998. 11. Қаюмов Р.Қ. Ўзбекистон Республикасининг конституциявий ҳуқуқи. — Т., “Адолат”, 1998. 12. Инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги халқаро билл p . — Т., 1992. 13. Бобоев Ҳ.Б., Рамазонов И. Инсон ҳуқуқлари. Т., 1997 й. Ўқув қўлланмаси. 14. Х.Т. Ҳокимиятлар тақсимланиши назарияси, Ўзбекистон давлат органлари тизимининг 15. www.akadmvd.uz

Похожие

Давлат-сиёсий тизимининг асосий элементи

Давлат – сиёсий тизимнинг асосий элементи ва конституциявий-ҳуқуқий институт сифатида

Сиёсий ( давлат ) режим

Жамоа бирлашмалари (носиёсий жамоат бирлашмалар) сиёсий тизимнинг элементи сифатида

Жамоат бирлашмалари (носиёсий жамоат бирлашмалар) сиёсий тизимнинг элементи сифатида