Ашёвий ва мулкий ҳуқуқлар - Юриспруденция - Рефераты

Ашёвий ва мулкий ҳуқуқлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

47 KB

Ашёвий ва мулкий ҳуқуқлар Режа: 1. Ашёлар тушунчаси ва уларнинг турлари. 2. Эгаллаш тушунчаси ва турларга бўлиниши. 3. Эгалик қилиш ва унинг тугатилиши. 4. Эгаллашни ҳимоя қилиш. 5. Мулк ҳуқуқи тушунчаси. 6. Хусусий мулк ҳуқуқи тушунчаси ва мазмуни . 7. Умумий мулк ҳуқуқи. 8. Шартномалар бўйича мулк ҳуқуқининг вужудга келиши. 9. Мулк ҳуқуқини ҳимоя қилиш. 10. Бошқаларнинг мулкига бўлган ҳуқуқ тушунчаси ва турларга бўлиниши. 11. Сервитутлар тушунчаси ва турлари.

Рим ҳуқуқининг марказий институтларидан бирини мулк ҳуқуқи ташкил этади. Мулк ҳуқуқини ўрганишда аввало ашёларнинг юридик табиатини ва уларни туркумларини аниқлаш лозим. Чунки ашёлар фуқаролик ҳуқуқий муносабатларнинг асосий объекти бўлиб ҳисобланган. Ашёлар тушунчасини аниқлашда (рес) тушунчасига алоҳида эътибор бериш ва унинг Рим юристлари томонидан кенг маънода қандай тушунилганлиги ҳамда жисмоний ашёлар ва жисмий бўлмаган ашёларнинг ҳолатларини аниқлаш, ашёларни ўрганишда асосий ҳолат эканлигининг, ҳамда Рим ҳуқуқида фуқаролик муомаласидан чиқарилган ва фуқаролик муомаласидаги ашёлар мавжудлигини ўрганиш лозим. Фуқаролик муомаласидан чиқарилган (рес экстра коммерцум) ва фуқаролик муомаласидан чиқарилмаган (рес ин коммерцио) ашёларини аниқлаш лозим. Рим ҳуқуқига тааллуқли бўлган ашёларнинг турларга бўлиниши, яъни ашёларнинг оддий ва мураккаб, асосий ва мансуб, ҳусусий аломатлари билан белгиланадиган ашёларга ва бошқа турларга бўлинишини ҳамда уларнинг бир – биридан фарқини ажрата билиш лозим. Рим ҳуқуқида ашёлар билан биргаликда эгалик институти ҳам мавжуд бўлган. Бу муносабатларнинг вужудга келиш ва бир-биридан фарқини билиш учун аввало эгалик тушунчаси ва унинг моҳиятини аниқ тушуниш лозим. Эгалик институтини ўрганар эканмиз, турмуш амалиётида кўпчилик ҳолларда (эгалик қилиш) ва (мулк) терминлари бир маънода қўлланилса ҳам, Рим ҳуқуқида уларнинг ўртасида фарқ мавжудлигини тан олиш керак. Эгаллаш тушунчаси Рим ҳуқуқида икки қисмга бўлинган. - мулкни жисмоний ҳолатда эгаллаш; (корпус поссесионес) - мулкни маънавий асосда эгаллаш: (анимус поссесионес) Мулк ҳуқуқини ўрганишда асосий эътибор мулк ҳуқуқининг мазмуни ва моҳиятини англаб етишга қаратилиши лозим. Рим ҳуқуқида мулк ҳуқуқининг мазмунини 5 та элемент ташкил этган:  Мулкдан фойдаланиш ҳуқуқи (юс утэнди);

 Мулкнинг фойдали хусусиятлари, ҳосил ва даромадларини олиш ҳуқуқи (юс фруэнди);  Мулкни тасарруф қилиш (юс абутенди);  Мулкни эгаллаш ҳуқуқи (юс поссиденди);  Қонунсиз асосда эгалланган мулкни қайтариб олиш ҳуқуқи (юс виндиканди). Рим давлатида мулк ҳуқуқини вужудга келишини билдирадиган усуллар қуйидагилардан иборат бўлган: 1. Дастлабки усул деганда, мулкка нисбатан эгалик ҳуқуқи илгари ҳеч кимга қарашли, тегишли бўлмаган асосда биринчи вужудга келиши тушунилган; 2. Ҳосила усулда конкрет шахс томонидан ҳуқуқнинг бошқа мулк эгасига ўтказилиши ёки ҳуқуқни қабул қилиб олиш ҳуқуқи асосида вужудга келади, бу усулда ашё дастлабки эгасидан розилик асосида иккинчи субъектга, яъни мулк ҳуқуқининг янги субъектига ўтиш процессидан иборат бўлган. Дастлабки усул асосида мулкка эгалик қилиш Рим ҳуқуқида махсус характерга эга. Эгасиз мулкни эгаллаш, мулкнинг қўшилиши ёки аралашиб кетиши натижасида, мулкка қайтадан ишлов бериш асосида фойда ва ҳосилларни йиғиш асосида ва мулкка эгалик қилиш муддатининг ўтиб кетганлиги натижасида мулк ҳуқуқи келиб чиқса, дастлабки усул асосида мулкка эгалик қилиш деб тушунилган. Мулкка эгалик қилишда даъво муддатининг ўрганиш муҳим аҳамиятга эга. Даъво қилишнинг бошланиши, тамом бўлиши, унинг чегараси, даъво муддатлари жорий қилинмайдиган талаблар каби масалаларга кўпроқ эътибор бериш лозим. Дастлабки усулда вужудга келган мулкка бўлган эгалик ва ҳосила вужудга келган мулк ҳуқуқи ўртасидаги фарқни билиш, айниқса Рим ҳуқуқида «анъана» (традицио) асосида мулкни дастлабки эгасидан бошқа шахсга ўтказиш бироз мураккаб бўлган. Айниқса мулк ҳуқуқининг вужудга

келиши кўпинча олди-сотди шартномалари ёки мулкка бўлган эгаликнинг бошқа шахсларга ўтиши билан характерланади. Умумий мулк ҳуқуқи тушунчаси ўрганилар экан, аввало унинг хусусий мулк ҳуқуқидан фарқини билиш ҳамда умумий мулк ҳуқуқининг турлари, айниқса ҳиссали умумий мулкни диққат билан ўрганиш лозим. Мулк ҳуқуқининг асосий муаммоларидан бири мулк ҳуқуқини ҳимоя қилишдир. Виндикацион, негатор, прогибатор ва публикацион даъволар тушунчаси, моҳияти, мулк ҳуқуқини ҳимоя қилишдаги аҳамияти ва бу даъволарни қўллаш асосларини пухта ажрата билиш лозим. Мутлоқ характерга эга бўлган бу даъволар, мулк ҳуқуқининг ким томонидан бузилишидан қатъий назар, қўлланишига ҳамда инсофли ва инсофсиз эгалик қилувчилар ҳуқуқларини ва мулкни «ушлаб турувчи» шахсларни аниқлаш ва уларни доираларини билиш лозим. Қадимги Рим давлатидаги ашёвий ҳуқуқлар фақат мулк ҳуқуқи институтидан ташкил топмасдан, балки бошқаларнинг мулкига бўлган ҳуқуқни ҳам ўз таркибига олган. Бу мавзуни ўрганишда, аввало шахсларнинг мулкига бўлган ҳуқуқ тушунчасига, унинг аҳамияти ва моҳиятига эътибор бериш лозим. Бошқа шахсларни мулкига бўлган ҳуқуқлар қуйидаги категорияларга бўлинган:  Сервитутлар;  Эмфитевзис;  Суперфиций;  Гаров ҳуқуқлари; Юқоридаги ашёвий ҳуқуқларни ўрганишда, аввало ҳаммасига хос бўлган ҳуқуқларни ва характерли хусусиятларни, умумлашни ўрганишни, кейинчалик эса ҳар бирини алоҳида – алоҳида билиб олиш лозим. Бошқаларнинг мулкига бўлган ҳуқуқ қулдорлик манфаатини кўзлаб мулк ҳуқуқидан тўлиқ асосда фойдаланишни чегаралаганлар. Масалан: мулк ҳуқуқи эгасига тааллуқли бўлган ёки ер участкасидан бошқа шахсларнинг

ерига ўтиш ёки сув олиб ўтказиш, ҳайвонларни олиб ўтиш каби чегараловчи ҳуқуқлар мавжуд бўлган. Эмфитевзис ва суперфиций ҳуқуқлари асосан ер билан боғлиқ ҳуқуқлардан ташкил топган. Сервитутларнинг мазмунини ўрганишда, унинг шахсий ва предиал каби турларга бўлинишини, айниқса, предиал ҳуқуқи мулк ҳуқуқи эгасининг ҳаракатларини тўхтатиб туришга ундаш, бу ҳуқуқларнинг қишлоқ ва шаҳар сервитутларига бўлинишига, ҳамда шахсий сервитутлар узуфрукт, узус, хабитацио каби турларга бўлинишига диққат билан эътибор бериш лозим. Сервитутлар ҳуқуқи асосида келиб чиққан низоларни ҳал қилишда конфессориа даъвосини қўлланилиши ва унинг негатор даъвосидан фарқини англаш лозим. Гаров ҳуқуқини ўрганишда унинг тушунчаси, моҳияти, турлари айниқса шахсий ишонч, содиқлик, ипотека каби масалаларга эътибор бериш лозим.

Адабиётлар : 1.Косарев А.И. Римское право М., 1986. 2.Бартошек Милан. Римское право. Понятия, термины, определения. М., 1989. 3.Новицкий И.Б. Претерский И.С. Римское частное право. Учебник. М., «Юрист» 1996. 4.Черниловский З.М. Римское частное право. М., «Проспект» 2001. 5.Муҳамедов Ҳ. «Хорижий мамлакатлар давлати ва ҳуқуқи тарихи.» Т., «Адолат» 1999. 6.Дождев Д.В. Римское частное право. Учебник. М., «Юрист» 1996.

Похожие

Мулк ҳуқуқи ва бошқа ашёвий ҳуқуқлар. Хусусий мулк

Эр-хотиннинг мулкий ҳуқуқ ва мажбуриятлари

Шахсий номулкий ҳуқуқлар тушунчаси ва турлари

Оммавий (давлат) мулк ҳуқуқи.умумий мулк. Мулк ҳуқуқини ва бошқа ашёвий ҳуқуқларни ҳимоя қилиш

Тадбиркорлик фаолиятининг объекти сифатида мулк