Эр-хотиннинг мулкий ҳуқуқ ва мажбуриятлари - Юриспруденция - Рефераты

Эр-хотиннинг мулкий ҳуқуқ ва мажбуриятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

84 KB

Эр-хотиннинг мулкий ҳуқуқ ва мажбуриятлари Режа: 1. Эр-хотин мажбуриятларининг вужудга келиш асослари; 2. Оилада эр ва хотиннинг тенг ҳуқуқлиги; 3. Эр ва хотиннинг мулкий ҳуқуқ ва мажбуриятлари; 4. Никоҳ шартномаси.

Эр-хотин мажбуриятларининг вужудга келиш асослари Никоҳ тузилиш тўғрисидаги ариза, аризани берган шахслар учун ҳуқуқий оқибат туғдирмайди. Ариза уни берганлар томонидан исталган вақтда қайтариб олиниши мумкин. Никоҳ фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш органларида рўйхатга олингандан бошлаб никоҳ тузганлар эр- хотин деб ҳисобланадилар ва шу пайтдан эътиборан улар ўртасида эр- хотинлик ҳуқуқ ва мажбуриятлар вужудга келади. Оила қурувчиларнинг қонуний никоҳ муносабатларига кириши уларнинг ҳуқуқий ҳолатини ўзгартириб юборади. Никоҳга киргунга қадар уларнинг бири “қиз”, иккинчиси “йигит” деб номланиб келган бўлса, никоҳ қайд этигандан сўнг улар энди эр-хотин деб номланишади. Эндиликда уларнинг ўртасидаги муносабатлар фақатгина ахлоқий қоидалар билан эмас, балки ҳуқуқий қоидалар билан ҳам тартибга солинади. Аёлларимиз жамиятда ҳар томонлама тенг ҳуқуқга эга бўлганларидек эндиликда оилада ҳам тенг ҳуқуқли бўлишларини қонунларимиз белгиллаб қўйган. Республикамиз Конституциясининг 46-моддасида хотин-қизлар ва эркаклар тенг ҳуқуқлидирлар деб ёзиб қўйилган. Оилада эр ва хотиннинг тенг ҳуқуқлиги Оилада эр ва хотиннинг тенг ҳуқуқлиги ва уларнинг тенг мажбуриятга эгалиги тўғрисидаги қоида Ўзбекистон Республикаси Конституциясида эълон қилинган “Ўзбекистон Республикасида барча фуқаролар бир хил ҳуқуқ ва эркинликларга эга бўлиб, жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди шахси ва ижтимоий мавкеидан қатъий назар, қонун олдида тенгдирлар” деган конституциявий нормадан келиб чиқади. Никоҳ натижасида вужудга келган эр-хотиннинг тенг ҳуқуқлари шахсий ва мулкийларга бўлинади. Шахсий ҳуқуқлар мулкий ҳуқуқлардан фарқ қилиб, иқтисодий мазмунга эга эмас, фуқароларнинг шахсияти билан

бевосита боғлиқ ва ундан ажратиб бўлмайди. Бу муносабатларни ўзаро муҳаббат, ишонч ва ҳурмат, ҳамжиҳатлик, бир-бирига ёрдам бериш асосида қуришни ҳамда оила олдида унинг барча аъзоларининг масъулиятлигини тақозо этади. Эр-хотин ўртасида қуйидаги шахсий тенгликлар вужудга велади: 1. Фамилия танлашдаги тенг ҳуқуқлик. Никоҳ тузиш вақтида эр ва хотиннинг фамилия танлаши уларнинг оилада тўлиқ тенг ҳуқуқлиги тамойилидан келиб чиқади. Улар ўзаро келишиб эр ёки хотиннинг фамилиясини умумий фамилия қилиб танлашлари ёки ҳар бири никоҳгача бўлган фамилиясини сақлаб қолишлари мумкин. Бу масала эр ва хотиннинг ҳар бири томонидан иккинчисининг ёки бошқаларнинг тазйиқисиз эркин ҳал қилиниши лозим. 2. Эр-хотиннинг болалар тарбияси ва оила турмуши масалаларини ҳал қилишдаги тенгликлари. Оилавий турмушнинг барча, жумладан, болалар тарбияси масалаларини эр ва хотин биргаликда ҳал қилишлари лозим. Оилавий ҳаётда эр ва хотиннинг биронтаси иккинчисига нисбатан бирон-бир устун ҳуқуқдан фойдаланиши мумкин эмас. Улар ўртасидаги тенглик оиладага барча масалаларни биргаликда ҳал қилиш тамайиллари билан таъминланади. Улар келишиб, бир-бирларини ҳурмат қилиб, тенг ҳуқуқликларини англаб иш тутушлари оила мустаҳкам бўлишига замин ясайди. Оиланинг мустаҳкамлиги ва фаровонлиги эр-хотиннинг биргаликдаги ҳаракатига боғлиқ. Эр-хотин биргаликда ҳам моддий, ҳам маънавий ўзаро ёрдам кўрсатиши, бир-бирини қўллаб-қувватлаши лозим. Ўзаро ёрдам улардан бири касаллиги, ногиронлиги, ҳомиладорлиги ва бошқа сабабларга кўра меҳнатга лаёқатсиз бўлиб қолганда айниқса сезилади. Вояга етмаган ва меҳнатга лаёқатсиз оила аъзоларининг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш оила қонунчилигининг устувор тамойилларидан бири бўлиб ҳисобланади.

Эр-хотин оиланинг моддий таъминланиши билан бир қаторда, оиланинг барча аъзолари, айниқса болаларининг ҳар тарафлама камол топиши, маънавий ва жисмоний соғлом ривожланишлари, улғайишлари тўғрисида қайғуришлари лозим. Оилада ота-оналар ўз фарзандларини вояга етгунларига қадар боқиш ва тарбиялашлари тўғрисидаги мажбуриятлар Республикамиз Конституциясининг 64-моддасида ўз ифодасини топган. 3. Эр-хотиннинг машғулот тури, касб ва турар жой танглашдаги тенг ҳуқуқликлари. Эр-хотин турмушда ўзлари севган, танглаган касбларида ишлаш, машғулотлар билан шуғулланиш ҳуқуқларига эгалар. Оила қонунчилиги эр- хотинга турар жой танглашда ҳам тенг ҳуқуқ беради. Улар эрининг ёки хотинининг уйида ёки келишган ҳолда бошқа жойларда яшаши мумкин. Аслида бу масалалр оила манфаатини ҳисобга олган ҳолда ўзаро ҳурмат ва ишонч асосида ҳамжиҳатлик билан бамаслаҳат ҳал қилинса, оила янада мустаҳкам бўлади. 4. Эр ва хотин фарзанд тарбиясида тенг иштирок этишлари. Оилада фарзанд туғилиши ота-она томонидан улкан қувонч билан кутилади. Хомиладорлик вақтида хотинига ғамхўрлик қилиш, оғирини енгил қилиш, авайлаб-асраш эрининг ва бошқа оила аъзоларининг бурчи бўлмоғи лозим. Фарзанд соғлом туғилишида фақат она эмас балки ота ҳам муҳим ўрин эгаллайди. Фарзанд туғилганидан сўнг уни боқиш, соғлом шароит таъминлаш эр ва хотиннинг бурчи бўлиб ҳисобланади. Ота-она боланинг олдида тенг ҳуқуқли жавобгар шахс эканликларини доим билишлари шарт. Соғлом муносабатда тарбия олган, ўсган бола жамиятимизга унумли фойда келтиради.

Эр –хотиннинг мулкий ҳуқуқ ва мажбуриятлари Оилада эр-хотиннинг умумий мулки, ҳар бирининг алоҳида мулки, шахсий фойдаланишдаги буюмлари, ҳадя қилинганда вужудга келган мулклари бўлиши мумкин. Ўзбекистон Республикаси Оила кодексининг 23-моддасига биноан эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулклари, шунингдек никоҳ қайд этилгунга қадар, бўлажак эр-хотиннинг умумий маблағлари ҳисобига олинган мол-мулклари, агар қонун ёки никоҳ шартномасида бошқача ҳол кўрсатилмаган бўлса, уларнинг биргаликдаги умумий мулки ҳисобланади. Эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулклари жумласига (эр ва хотиннинг умумий мол-мулкига) эр ва хотин ҳар бирининг меҳнат фаолиятидан, тадбиркорлик фаолиятидан ва интеллектуал фаолият натижаларидан орттирган даромадлари, улар томонидан олинган пенсиялар, нафақалар, шунингдек махсус мақсадга мўлжалланмаган бошқа пул тўловлари (моддий ёрдам суммаси, майиб бўлиш ёки саломатлигига бошқача зарар етказиш оқибатида меҳнат қилиш қобилиятини йўқотганлиги муносабати билан етказилган зарарни қоплаш тарзда тўланган суммалари ва бошқалари) киради. Эр ва хотиннинг умумий даромадлари ҳисобига олинган кўчар ва кўчмас ашёлар, қимматли қоғозлари, пайлари, омонатлари, кредит муассасаларига ёки бошқа тижорат ташкилотларига киритилган улушлари ҳамда эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган бошқа ҳар қандай мол- мулклари, улар эр ёки хотиндан бирининг номига расмийлаштирилган ёхуд пул маблағлари кимнинг номига ёки эр ва хотиннинг қайси бири томонидан киритилган бўлишидан қатъий назар улар ҳам эр ва хотиннинг умумий мол- мулки ҳисобланади. Эр ва хотиндан бири уй-рўзғор ишларини юритиш, болаларни парвариш қилиш билан банд бўлган ёки бошқа узрли сабабларга кўра мустақил иш ҳақи ва бошқа даромадга эга бўлмаган тақдирда ҳам эр ва хотин умумий мол- мулкка нисбатан тенг ҳуқуққа эга бўлади.

Фермер хўжалиги ва деҳқон хўжалиги аъзоларининг биргаликдаги мулки бўлган мол-мулкка нисбатан эр ва хотиннинг эгалик қилиш, фойдаланиш ва тасарруф этиш ҳуқуқлари фермер хўжалик ва деҳқон хўжалиги тўғрисидаги қонунларда белгиланади. Фермер хўжалиги ва деҳқон хўжалигининг мол-мулкини бўлиш Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 223 ва 225-моддаларида назарда тутилган қоидалар асосида амалга оширилади. Бу моддаларда улушли мулкдаги мол-мулкни тақсимлаш ва ундан улуш ажратиш, биргаликдаги мулк бўлган мол-мулкка эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш асослари кўрсатилган. Юқорида кўрсатилган 23-модда эр ва хотиннинг эр ва хотинга тегишли умумий мулкнинг асосий турлари санаб берилган. Агар эр ва хотин баъзи сабабларга кўра мол-мулкларини аниқлашишни истасалар, оила ва фуқаролик қонунларидан ўз ҳуқуқларини билиб, мулкларини ажратиб олишлари мумкин. Оила кодексининг 25-моддаси эр ва хотиннинг ҳар бирининг мулкининг турларини кўрсатган. Эр ва хотиннинг никоҳга қадар ўзига тегишли бўлган мол-мулки, шунингдек улардан ҳар бирининг никоҳ давомида ҳадя, мерос тариқасида ёки бошқа бепул битимлар асосида олган мол-мулки улардан ҳар бирининг ўз мулки ҳисобланади. Демак, эр ёки хотиндан фақат битимига тегишли бўлган ва у томонидан тасарруф этиладиган мулк хусусий мулк ҳисобланади. Хусусий мулкка қуйидагилар киради: 1. Эр ёки хотиннинг никоҳга қадар фақат ўзига тегишли бўлган мулки (масалан, уй, уй жиҳозлари, омонат кассасига қўйилган пул, қимматбаҳо қоғозлар ва бошқалар); 2. Никоҳ давомида ҳадя ёки мерос тариқасида олган мулклари; 3. Тўй совғалари, агар улар эр ёки хотиндан бирининг шахсий фойдаланиши учун мўлжалланган бўлса (қимматбаҳо ва серҳашам буюмлар бундан мустасно);

4. Эр ёки хотин томонидан олинган Давлат мукофотлари ва совғалар (масалан, олтин соат, мотоцикл ва бошқалар); 5. Эр-хотиннинг никоҳ тузишга қадар олган ҳадялари (келиннинг сепи ва ҳакозалар), бу буюмлардан турмушда биргаликда фойдаланишдан қатъий назар, уларнинг биргаликдаги умумий мулки турига кирмайди. Эр ва хотиннинг шахсий фойдаланадиган мулклари ҳам қонунда кўрсатилган. Қимматбаҳо буюмлар ва зебу-зийнатлардан бошқа шахсий фойдаланишдаги буюмлар (кийим-бош, пойабзал ва бошқа кабилар), гарчи никоҳ давомида эр ва хотиннинг умумий маблағи ҳисобига олинган бўлса ҳам, улардан фойдаланиб келган эр ва хотиннинг хусусий мулки ҳисобланади. Никоҳ шартномаси Ўзбекистон Республикаси оила қонунчилигида илк бор никоҳ шартномаси тўғрисида маълумотлар берилган. Никоҳ шартномаси эр ва хотиннинг мавжуд мол-мулкига нисбатан ҳам, бўлғуси мол-мулкига нисбатан ҳам тузилиши мумкин. Оила кодексида никоҳ шартномасига 29-36-моддалар ажратилган. Уларда никоҳ шартномаси тушунчаси, шартномасини тузиш асослари, никоҳ шартномасининг мазмуни, никоҳ шартномасини ўзгартириш ва бекор қилиш, никоҳ шартномасини ҳақиқий эмас деб топиш, ҳақ ундиришни эр-хотиннинг мол-мулкига қаратиш, никоҳ шартномаси тузиш, уни ўзгартириш ва бекор қилишда кредиторлар ҳуқуқларининг кафолатлари ва эр-хотин ўртасидаги мулкий-шартномавий муносабатлар баён этилган. Никоҳ шартномаси тарафлари фақат никоҳга кирувчилар ва никоҳдаги эр-хотиндан иборат бўлиши мумкин. Никоҳ шартномаси нотариал контораларда тузилади. Никоҳланувчи шахсларнинг ёки эр ва хотиннинг никоҳда бўлган даврида ва (ёки) эр ва хотин никоҳдан ажратилган тақдирда уларнинг мулкий ҳуқуқ

ҳамда мажбуриятларини белгиловчи келишиуви никоҳ шартномаси деб ҳисобланади. Эндиликда қонуний мулк тартибини сақлаб қолиш билан бир қаторда мулкни шартномавий тартибга солиш мумкинлиги қонунлаштирилди. Эр ва хотин никоҳ шартномасига биноан иҳтиёрий ва келишган ҳолда никоҳда бўлган даврида ёки улар никоҳдан ажратилган пайтларида ўз ҳуқуқ ва мажбуриятларини аниқлаб олишлари мумкин. Никоҳ шартномаси тарафлари никоҳга кириувчилар ва никоҳдаги эр ва хотиндан иборат бўлиши мумкин. Бу шартнома эр-хотин ўртасида вужудга келиши мумкин бўлган низоларни суд амалиётида тўғри ҳал қилишга ёрдам беради. Ўзбекистон Республикаси Оила кодексининг 30 моддасига биноан никоҳ шартномаси никоҳ давлат рўйхатига олингунига қадар ҳам, шунингдек никоҳ даврида ҳам тузилиши мумкин. Никоҳ давлат рўйхатига олингунига қадар тузилган никоҳ шартномаси никоҳ давлат рўйхатига олинган кундан бошлаб кучга киради. Никоҳ шартномаси ёзма шаклда тузилади ва нотариал тартибда тасдиқланиши лозим. Никох шартномасини тузиш ихтиёрий. Бу тўғрисида, Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 354 моддасида “Фуқаролар ва юридик шахслар шартнома тузишда эркиндирлар. Шартноманинг шартлари тарафларнинг хоҳиши билан белгиланади, тегишли шартнинг мазмуни қонун ҳужжатларда кўрсатиб қўйлган ҳоллар бундан мустасно” деб ёзилган. Никоҳ шартномаси ўз мазмунига қўйидагиларни киритади. Эр ва хотин никоҳ шартномасига кўра биргаликдаги умумкий мулкининг қонунда белгиланган тартибини ўзгартиришга, эр ва хотиннинг барча мол-мулкига, униг айрим турларига ёхуд эр ва хотиндан ҳар бирининг мол-мулкига нисбатан биргаликдаги, улушли ёки алоҳида эгалик қилиш тартибини ўрнатишга ҳақлидир.

Никоҳ шартномаси эр ва хотиннинг мавжуд мол-мулкига нисбатан ҳам, бўлғуси мол-мулкига нисбатан ҳам тузилиши мумкин. Никоҳ шартномаси муайян муддат билан чекланиши мумкин. Никоҳ шартномасини ўзгартириш ва бекор қилиш асосларига қуйидагилар киради. Никоҳ шартномаси эр-хотиннинг келишуви билан исталган вақтда ўзгартирилиши ёки бекор қилиниши мумкин. Никоҳ шартномаси қандай шаклда тузилган бўлса, унинг ўзгартирилиши ёки бекор қилиниши ҳам шундай шаклда амалга оширилади. Никоҳ шартномасини бажаришдан бир томонлама бош тортишга йўл қўйилмайди. Никоҳ шартномаси эр-хотиндан бирининг талаби билан Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексида белгиланган асослар ва тартибда суднинг хал қилув қарори билан ўзгартирилиши ёки бекор қилиниши мумкин. Никоҳ тугатилган пайтдан бошлаб никоҳ шартномасининг амал қилиши ҳам тугайди, никоҳ шартномасида никоҳ тугатилганидан кейинги давр учун назарда тутилган мажбуриятлар бундан мустасно. Никоҳ шартномасига асосан эр-хотин қонунда йўл қўйиладиган барча мулкий шартномавий муносабатларга ўзаро киришишга хақлидир.

ФОЙДАЛАНИЛАДИГАН АДАБИЁТЛАР: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т., “ Ўзбекистон”, 2002. 2. Каримов И.А. –Ўзбекистон буюк келажаг сари. Т., “Ўзбекистон”, 1998. 3. Каримов И.А. – Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Т., “Ўзбекистон”, 1999. 4. Каримов И.А. – Хавсизлик ва ьарқарор тараққиёт йўлида. Т., “Ўзбекистон”, 1998. 5. Ўзбекистон ХХ1 асрга интилмоқда. Т., “Ўзбекистон”, 2000. 6. Ўзбекистон Республикаси оила кодекси. Т., “Адолат”, 2000. 7. Ўзбекистон Республикасининг оила кодексига шарҳлар. Т., “Адолат”, 2000. 8. Хотин-қизлар ҳуқуқлари камситилишининг барча шаклларига барҳам бериш тўғрисида Конвенция, Тошкент-1998. 9. Бағрикенглик тамойиллари Декларацияси. ЮНЕСКО 1995 йил 16 ноябрь, Париж.

Похожие

Эр ва хотиннинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари

Ота-она хамда вояга етмаган болаларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари

Оила ҳуқуқи фанининг предмети ва вазифалари

Мустакил Узбекистон Республикаси оила тугрисидаги конунларининг ривожланиши

Оммавий (давлат) мулк ҳуқуқи.умумий мулк. Мулк ҳуқуқини ва бошқа ашёвий ҳуқуқларни ҳимоя қилиш