Мустакил Узбекистон Республикаси оила тугрисидаги конунларининг ривожланиши - Юриспруденция - Рефераты

Мустакил Узбекистон Республикаси оила тугрисидаги конунларининг ривожланиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

68 KB

www.arxiv.uz М уста қ ил Ў збекистон Р еспубликаси O ила тўғрисидаги қ онунларининг ривожланиши Режа: 1. Ўзбекистонда оила қонунчилигининг ривожланиши; 2. Ўзбекистон Республикаси Оила кодексининг тузилиши; 3. Оила қонунчилигининг предмети; 4. Оила қуришнинг моҳияти.

www.arxiv.uz Ўзбекистонда оила қонунчилигининг ривожланиши Ўзбекистон Республикасининг давлат Мустақиллиги асослари тўғрисидаги қонуннинг 15-моддасига биноан Ўзбекистон Республикаси ҳудудида инсон ҳуқуқлари умумжаҳон Декларациясига мувофиқ ҳолда Ўзбекистон Республикаси фуқаролиги жорий этилди. “Ўзбекистон Республикаси фуқаролиги тўғрисида” 1992 йил 2 июлда қабул қилинган Қонун бунинг ажойиб далилидир. Бу қонунни халқаро ҳуқуқни ҳимоя қилиш ташкилотларининг етакчи экспертлари баҳоладилар. Республикамиз мустақиллиги шарофати билан аста-секин қонунчиликда, шу билан бир қаторда оила ва никоҳ қонунчиликларида ҳам ўзгаришлар вужудга кела бошлади. Ўзбекистон Республикаси фуқаролик кодекси 9 бўлим, 45 –та моддадан иборат бўлиб мустақил давлатимизнинг фуқароларининг ҳуқуқий ҳолатларини, фуқароликнинг вужудга келиши, тугатилиши, фуқароликка қабул қилиниш асослари ва бошқа бир-қанча масалалрни қонунлаштирган. 1991 йил 14 июнда қабул қилинган Ўзбекистон Республикаси Қонуни асосида республика Никоҳ ва оила кодекси 77-модда билан тўлдирилиб, унга мувофиқ боланинг исми, ота исми ва фамилияси, ота-онанинг хоҳишига кўра ҳамда миллий-тарихий анъаналарни ҳисобга олган ҳолда, бир ёки бир неча сўзлар билан ёзилиши мумкин эди. Мустақилликка эришгач оила қонунчилиги янада ривожланди. Ўзбекистон Республикаси Оила кодексининг тузилиши 1992 йил қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг Конституциясида “Оила” га махсус боб ажратилган, илгариги Конституцияларда эса никоҳ ва оилага оид қоидалар ҳар хил бобларда берилган эди.

www.arxiv.uz 1998 йил 30 апрелда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Ўзбекистон Республикасининг Оила кодексини тасдиқлади. Бу кодекс 8 бўлим, 30 боб ва 238 та моддадан иборат. Оила кодексининг биринчи бўлими умумий қоидаларни ўз ичига олган. Иккинчи бўлими “Никоҳ” деб аталаб, унда никоҳ тузиш тартиби, эр-хотин, қариндошлар, фарзандларнинг шаҳсий ва мулкий ҳуқуқлари, мажбуриятлари, никоҳни тугатилиш тартиблари ўз ифодасани топган. Учинчи бобда қон- қариндошлик ва болаларнинг насл-насабини белгилаш тартиблари кўрсатилган. Ўзбекистон Республикаси оила тўғрисидаги қонунчилигида илк бор қариндошларнинг ҳуқуқий асослари ушбу кодексда ўз ўрнини эгаллаган. Тўртинчи бобда ота-она ҳамда вояга етмаган болаларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари кўрсатилган. Бешинчи боб оила аъзоларининг ва бошқа шахсларнинг алимент мажбуриятлари белгиланган. Олтинчи бўлимда ота- она қарамоғидан маҳрум бўлган болаларни жойлаштириш шакллари кўрсатилган. Еттинчи бўлимда фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этилишининг ҳуқуқий асослари ўз ифодасани топган. Саккизинчи бобда чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслар иштирокидаги оилавий муносабатларни тартибга солиш асослари белгиланган. Оила қонунчилигининг предмети Ҳар бир фаннинг ўз предмети бўлганидек Оила қонунчилиги ҳам уз предметига эга. Оила хуқуқи муносабатига кирадиган унинг предмети Ўзбекистон Республикаси Оила кодексининг 5-моддасида берилган. Унга кўра оила тўғрисидаги қонун ҳужжатлари никоҳ тузиш, никоҳнинг тугатилиши ва уни ҳақиқий эмас деб топиш шартлари ва тартибини белгилайди. Оила аъзолари: эр-хотин, ота-она ва болалар (фарзандликка олувчилар ва фарзандликка олинганлар) ўртасидаги, оила тўғрисидаги қонун ҳужжатларларида назарда тутилган ҳолларда ва доирада эса қариндошлар ҳамда ўзга шахслар ўртасидаги шахсий номулкий ва мулкий муносабатларни,

www.arxiv.uz шунингдек ота-она қарамоғидан маҳрум бўлган болаларни оилага олиш каби масалаларни тартибга солади. Оила қонунчилиги оила ҳуқуқи предметини ташкил қиладиган муносабатларни ифодалашда икки мезон, ўлчовдан фойдаланган. Биринчидан, қонун оила ҳуқуқи билан тартибга солинадиган ҳуқуқий муносабат иштирокчилари доирасини белгилайди: булар оила аъзолари, оила тўғрисидаги қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳолларда ва доирада бошқа қариндошлар ва шаҳслар. Аммо бу кўрсатилган мезон-ўлчовлар етарли ҳисобланмайди. Оила аъзолари ўртасида ўзининг юридик табиатига кўра жуда кўп ва ҳар хил муносабатлар вужудга келиши мумкин. Бу муносабатлар маъмурий ҳуқуқий, меҳнат ҳуқуқий ва бошқа ҳуқуқий муносабатлар бўлиши мумкин. Бу муносабатлар қонун биринчи мезон-ўлчовидан фойдаланиш билан бир вақтда иккинчи мезон-ўлчови ҳам белгиланган, яъни оила ҳуқуқи қонунчилиги фақат оила аъзолари ўртасида вужудга келадиган шахсий номулкий ва мулкий характердаги муносабатларнигина тартибга солади. Аммо оила ҳуқуқи предметини белгилаш учун бу мезон етарли ҳисобланмайди. Масалан, бир оилада яшаб турган опа-сингил, ака-укалар ўртасидаги қарз шартномаси тузилишида оила аъзолари ўртасида мулкий муносабатлар вужудга келади. Бу ҳуқуқий муносабатлар оила қонунчилиги билан эмас, балки фуқаролик қонунчилигининг шартнома муносабатларини тартибга солиш асосида ҳал қилинади. Оила ҳуқуқининг предметига қариндошларнинг бир-бирига нисбатан муносабатлари, масалан, қуда- андачилик, уларнинг ўзаро ҳуқуқ ва мажбуриятлари ҳам киради. Оила ҳуқуқининг предметига яна оила аъзоларининг иштирок этиши билан вужудга келадиган ижтимоий муносабатлар ҳам киради. Уларнинг ўртасидаги никоҳ, қариндошлик, фарзандликка олиш, ҳомийлик ва васийлик муносабатлари ҳам оила ҳуқуқи билан тартибга солинади. Масалан, Оила кодексининг 73-моддаси болани тарбиялаш, унга таълим беришга бўлган ҳуқуқи ота-онанинг бошқа шахслар

www.arxiv.uz ўртасида вужудга келадиган мутлоқ муносабатдан, яъни ҳеч ким томонидан болага берилаётган тарбияга аралашмаслик, унга халақит бермаслик каби шахсий ҳуқуқини амалга оширишга ижозат беради. Оила қуришнинг моҳияти Ҳуқуқий маънода оила – юридик алоқадир. Оилавий муносабатлардаги юридик характер ҳуқуқий нормалар билан уларнинг муносабатларини тартибга солиб, давлатнинг мажбурий қоидалари билан оила аъзоларининг хулқига таъсир этиб, оилани жамият хоҳлаган асосда ривожлантиришга ёрдам беради. Юридик факт сифатида қайд қилинган никоҳ ва яқин қариндошлик оилавий-ҳуқуқий муносабатларнинг вужудга келишида муҳим ҳуқуқий асос бўлади. Бу муносабатлар қайд қилинган никоҳдан ташқари ҳам вужудга келиши мумкин. Турмуш қурмаган аёл ёки уйланмаган эркак томонидан фарзандлика олиш бунга мисол бўла олади. Ёлғиз шахс томонидан болаларни доимий тарбияга олганда ҳам оилавий-ҳуқуқий муносабатлар вужудга келади. Инсонпарвар демократик ҳуқуқий давлатда мавжуд бўлган оилага берган таъриф қуйидагича: “ Оила жамиятнинг табиий ва асосий бўғини бўлиб, юридик маънода никоҳ, қариндошлик, фарзандликка олиш ёки бошқа шаклларда болаларни доимий тарбияга олишдан келиб чиқадиган тегишли ҳуқуқ ва мажбуриятлар билан боғланган шахслар доирасидан иборат бўлган миллий мустақиллик мафкурасига, умуминсоний қадриятлар ва шарқона анъаналарга асосланган оилавий муносабатларни ривожлантириб, уни мустаҳкамлашга қаратилган фуқаролар иттифоқидан иборатдир”. Оилавий-ҳуқуқий муносабатлар никоҳ ва оила доирасидаги аниқ ижтимоий муносабатларни никоҳ-оила қонунчилиги нуқтаи назаридан татбиқ этишдир.

www.arxiv.uz Оилавий - ҳуқуқий муносабатлар давомли ҳуқуқий муносабатлар ҳисобланади. Бу хусусият ҳуқуқий муносабатнинг мақсадлари билан белгиланади. Никоҳдан мақсад оила қуриш бўлиб, у эр-хотиннинг бутун умри давомида бирга яшашига мўлжалланади. Ота-оналик ҳуқуқий муносабати болаларнинг тарбияси ва таъминотига қаратилади. Фарзандликка олиш, васийлик, ҳомийлик ва бошқа ҳуқуқий муносабатлар кўп хусусиятлари билан бир-бирига ўхшаб кетади. Бундай ҳуқуқий муносабатларда қўйилган мақсадларга узоқ муддат давомида эришиш мумкин. Оилавий-ҳуқуқий муносабатлар кўпинча муддатсиз бўлади. Эр- хотиннинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари, никоҳдан ажралиш ҳолатини ҳисобга олмаганда, бир умр давом этади. Айни пайтда шундай оилавий-ҳуқуқий муносабатлар ҳам мавжудки, улар маълум муддат билан чекланади, бироқ белгиланган давргача албатта давом этади. Масалан, ота-оналарнинг ўз болаларини тарбиялаш мажбуриятлари фарзанд 18 ёшга тўлгунга қадар давом этади. Оила жамиятнинг асосий бўғини, у никоҳ ва қон-қаришдошликка асосланиши ҳамда жамият ва давлат муҳофазасида бўлиш ҳуқуқига эга, шунингдек, жамият ва давлат оилани, оталик, оналик ва болаликни ҳимоя қилади ва оилавий муносабатларга умуминсоний ва миллий қадриятлар жорий этилишини таъминлайди. Олимларнинг фикрича, одамлар ҳаётининг бирдан-бир тўғри йўли оилавий ҳаётдир. Айрим мамлакатларда уйланмасликни афзал кўрувчи бўйдоқлар кўплаб учраб туради. Сенегалда ҳар юз аёлга ўртача 95 эркак тўғри келади. Эркакларнинг 44,4 фоизи уйланмасликни афзал кўрувчи бўйдоқлар бўлиб, айни пайтда турмушга чиқмаган хотин-қизлар атиги 19,3 фоизни ташкил этади. Сенегалда аҳолининг 94 фоизи ислом динига эътиқод қилади. Шариатда бир неча хотин олишга рухсат этилса, сенегаллик мусулмон эркакларнинг атиги 28,3 фоизи иккита ва ундан ортиқ хотинга уйланган. Айни пайтда сенегаллик аёллардан 52,1 фоизининг кундошилари бор. Қизлар

www.arxiv.uz етук ёшдаги эркакларга турмушга чиқишни афзал кўрадилар, шу сабабли Сенегалда бева эркакларга нисбатан бева аёллар кўпроқ. Даниялик буржуа психолог олими Инге Хегелер фикрича, ҳар 100 никоҳдан 90 таси эр-хотин хоҳламайдиган никоҳдир. У, умр бўйи бир киши билан никоҳда туриш нотўғри, эркин танлашни чеклаш мумкин эмас, дейди. Ҳатто ака-сингилларнинг никоҳи юридик жиҳатдан тан олинмоғи лозим эмиш. Италиялик мутахассисларнинг ҳисоб-китобларига қараганда, ҳозирги кунда ҳар беш нафар оврупаликнинг бири уйқусизликдан азоб чекар экан. Бунинг асосий сабаби ёлғизликдир. Оилавий ҳаёти кўнгилдагидек бўлган кишиларда эса уйқунинг ташвиши йўқ. Оила инсон учун меҳнат қобилиятини тиклаш ва дам олиш жойи. Шунингдек, оила муҳим тарбиячи ҳамдир. Оилада болалар тарбиясида ота- боболар, момолардан қолган, минг йиллар мобайнида ҳаёт синовларидан ўтган яхши удум, одатлар мавжуд. Ҳаётни никоҳ ва оиласиз тасаввур қилиш жуда қийин, буни нормал ҳол деб бўлмайди, чунки у турмушнинг жуда муҳим қисмидир.

www.arxiv.uz Ф ойдаланиладиган адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т., “ Ўзбекистон”, 2002. 2. Каримов И.А. –Ўзбекистон буюк келажаг сари. Т., “Ўзбекистон”, 1998. 3. Каримов И.А. – Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Т., “Ўзбекистон”, 1999. 4. Каримов И.А. – Хавсизлик ва ьарқарор тараққиёт йўлида. Т., “Ўзбекистон”, 1998. 5. Ўзбекистон ХХ1 асрга интилмоқда. Т., “Ўзбекистон”, 2000. 6. Ўзбекистон Республикаси оила кодекси. Т., “Адолат”, 2000. 7. Ўзбекистон Республикасининг оила кодексига шарҳлар. Т., “Адолат”, 2000. 8. Хотин-қизлар ҳуқуқлари камситилишининг барча шаклларига барҳам бериш тўғрисида Конвенция, Тошкент-1998. 9. Бағрикенглик тамойиллари Декларацияси. ЮНЕСКО 1995 йил 16 ноябрь, Париж. 10. О.А.Каримова. Қонун, оила, фарзанд ва жамият. Т-2000. 11. О.А.Каримова. Оила ҳуқуқи. Маърузалар матни. ТДПУ. 2002; 12. И.Овчинников. Родительское счастье. М., Из-во политической лит., 1987. 13. Қадриятлар ва ижтимоий тараққиёт. Т., “Ўзбекистон”, 1997. 14. П.Азаров. Семейная педагогика. М., Изд-во политической лит.,1985.

Похожие

Узбекистон Республикасида оила конунчилиги

Инсон хукуклари тугрисидаги гояларнинг ривожланиши

Узбекистон Республикаси бюджет тузилиши

Узбекистон Республикаси Конституциясининг яратилиши

Узбекистон Республикаси Давлат Мадхияси