Geometrik yasashlar

Geometrik yasashlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

112.5 KB

Geometrik yasashlar Reja: 1. Tutashmalar. 2. O’zaro kesishuvchi ikki to’g’ri chiziqlarni tutashtirish. 3. O’zaro parallel to’g’ri chiziqlarni tutashtirish. 4. Aylana va to’g’ri chiziqni tutashtirish. 5. Ikki aylanani silli q tutashtirish. 6. Egri chiziqlarning grafik usullarida yasalishi. 7. Sirkul yordamida chiziladigan egri chiziqlar. 8. Lekalo yordamida chiziladigan egri chiziqlar (parabola, giperbola, sikloida, evolventa, arximed spirali, sinusoida).

Tayanch iboralar: Tutashma – bir chiziqni ikkinchi chiziqqa ravon qo’shish. Tekis egri chiziq – egri chiziqning hamma nuqtalari bir tekislikda yotadi. Fazoviy egri chiziq – egri chiziqning hamma nuqtalari bitta tekislikda yotmaydi. Parabola. Giperbola. Sikloida. Evolventa. Arximed spirali. Sinusoida. Sikloida. 1. Tutashmalar. Mashina detallarining tashqi qiyofalari konturi to’g’ri chiziq va aylana yoylarining ravon qo’shilmasidan iboratdir. Chizma chizishda bir chiziqni ikkinchi chiziqqa ravon qo’shishga to’g’ri keladi, buni tutashma deyiladi. Tutashma chiziqlari ko’pincha aylana yoylari va to’g’ri chiziqlardan iborat bo’lishi mumkin. Tutashmalarni aylana yoylari yordamida yasash to’g’ri chiziqning aylanaga va aylanalarning o’zaro urunish xususiyatlariga asoslanadi. Tutashmani yasash uchun uning radiusi berilishi kerak. Agar tutashmaning radiusi berilmagan bo’lsa, u holda tutashmani yasash vaqtida uning radiusi aniqlanadi. Tutashmalarni yasash ma’lum qoidalarga asoslangan holda bajariladi. Avval tutashmaning markazi, keyin uning tutashtirish nuqtalari aniqlanadi. Undan so’ng tutashmaning yoyi chiziladi. Tutashma o’zaro tutashuvchi chiziqlarning har ikkisiga tashqi yoki ichki tomondan urinishi yoxud bittasiga ichki, ikkinchisiga esa tashqi tomondan urinishi mumkin. O’zaro kesishuvchi ikki to’g’ri chiziqlarni tutashtirish. AB va CD to’g’ri chiziqlar o’zaro kesishib o’tkir va o’tmas burchaklar tashkil qiladi. Ularni alohida R radiusli yoy vositasida tutashtirish kerak (1-shakl, a, b ). Buning uchun berilgan R masofada AB va CD to’g’ri chiziqlarga parallel to’g’ri chiziqlar o’tkaziladi. Bu to’g’ri chiziqlarning kesishgan O nuqtasi belgilanadi. Ana shu nuqta tutashtirish markazi bo’ladi. O nuqtadan AB va CD to’g’ri chiziqlarga perpendikulyar tushirib, tutashtirish nuqtalari K va K 1 aniqlanadi. So’ngra R radiusli yoy vositasida K va K 1 nuqtalar ravon tutashtiriladi. Agar, AB va CD to’g’ri chiziqlar o’zaro kesishib, to’g’ri burchak hosil qilsa, sirkul yordamida tutashtirish markazi osonlik bilan topiladi (1-shakl, v ). Sirkul yordamida to’g’ri burchakning B nuqtasidan R radiusda yoy chiziladi va tutashtirish nuqtalari K va K 1 topiladi. Bu nuqtalarni markaz deb qabul qilib, R

radiusda yoylar chiziladi, bu yoylarning o’zaro kesishgan O nuqtasi tutashtirish markazi bo’ladi. O nuqtadan K va K 1 nuqtalar ravon qilib tutashtiriladi. Agar tutashtirish nuqtalaridan bittasi, masalan, K nuqta AB to’g’ri chiziq ustida berilsa, tutashtirish markazi, tutashtirish radiusi va ikkinchi to’g’ri chiziqdagi tutashtirish nuqtasi ( K 1 ) aniqlanadi. Buning uchun burchakning bissektrisasi va K nuqtadan AB to’g’ri chiziqqa perpendikulyar tushiriladi, so’ngra tutashtirish nuqtasi O belgilanadi. Aniqlangan O K kesma tutashtirish radiusi ( R ) bo’ladi. O nuqtadan CD ga perpendikulyar tushirib, ikkinchi tutashtirish nuqtasi K 1 aniqlanadi. Hosil bo’lgan K va K 1 nuqtalarni R radiusli yoy vositasida silliq tutashtiriladi (1-shakl, g ). O’zaro parallel to’g’ri chiziqlarni tutashtirish. O’zaro parallel AB va CD to’g’ri chiziqlar va tutashtirish nuqtalaridan bittasi, masalan, K nuqta berilgan bo’lib (2-shakl, a ), chiziqlar silliq tutashtirilishi kerak. Buning uchun K nuqtada CD to’g’ri chiziqqa perpendikulyar tushirib, K 1 topiladi. KK 1 kesmani ikkiga bo’lib, tutashtirish markazi O topiladi. OK=R kesma esa tutashtirish radiusini ifodalaydi. O nuqtadan R radiusi KK 1 nuqtalar ravon tutashtiriladi. Agar tutashtirish nuqtalari parallel chiziqlarga nisbatan bitta perpendikulyarda yotsa, tutashma tutashtirish to’g’ri chiziqlar orasidagi masofaning 1/4 qismiga teng bo’lgan bir xil ( R ) radius bilan bajariladi (2-shakl, b ). KK 1 kesmani ikkiga bo’lib, urinish nuqtasi K 2 topiladi. KK 2 va K 1 K 2 kesmalarni ikkiga bo’lib O va O 1 markazlar aniqlanadi. So’ngra OO 1 nuqtalardan R radiusda tutashmalar bajariladi (2-shakl, b ). Tutashtirish nuqtari o’zaro parallel to’g’ri chiziqlar ustida yotuvchi chiziqlarni tutashtirish uchun (2-shakl, v ). KK 1 kesmani teng ikkiga bo’lib, urinish nuqtasi K 2 topiladi. So’ngra KK 1 nuqtalardan berilgan a va b to’g’ri chiziqlarga perpendikulyar o’tkaziladi. KK 2 va K 1 K 2 kesmalarni teng o’rtasidan chiqarilgan perpendikulyar O 1 K 1 va OK perpendikulyarlar bilan kesishib, O va O 1 markazlarni hosil qiladi. O’zaro parallel a va b to’g’ri chiziqlarni silliq tutashtirish kerak. Tutashtirish nuqtasi K va urinish nuqtasi K 2 berilgan (2-shakl, g, d ). Buning uchun K 2 va K nuqtalarni o’zaro tutashtirib b kesma bilan kesishguncha davom ettiriladi.

Hosil bo’lgan K 1 nuqta tutashtirish nuqtasining ikkinchi nuqtasi bo’ladi. KK 2 kesmani o’rtasidan perpendikulyar chiqariladi. Bu perpendikulyar K nuqtadan chiqarilgan OK perpendikulyar bilan kesishib, birinchi yoy O markazini hosil qiladi. Shunday usul yordami bilan ikkinchi yoyning markazi O 1 topiladi. OK va O 1 K 1 radiuslar bilan O va O 1 markazlardan K, K 2 va K 1 nuqtalar ketma-ket tutashtiriladi (2-shakl, g.d ). Aylana va to’g’ri chiziqni tutashtirish . Radiusi R va markazi O bo’lgan aylana va undan tashqari joylashgan AB to’g’ri chiziq berilgan. R 1 radiusli yoy vositasida ularni tutashtirilsin (3-shakl, a ). Buning uchun, R 1 radius masofada AB chiziqqa parallel qilib to’g’ri chiziq o’tkaziladi. So’ngra R va R 1 radiuslar qo’shiladi va ularning yig’indisi R + R 1 dan hosil bo’lgan kesma yordamida aylana markazi O dan yoy chiziladi. To’g’ri chiziq va yoy kesishib, tutashmaning markazi O 1 nuqtani hosil qiladi. Keyin O 1 nuqtadan AB chiziqqa perpendikulyar tushirib, K nuqtani O 1 nuqta bilan aylananing markazi ( O ) tutashtirilib, K 1 tutashtirish nuqtalari aniqlanadi. So’ngra O 1 markazdan R radius bilan KK 1 nuqtalar ravon tutashtiriladi (3-shakl, a ). 3-shakl, b da to’g’ri chiziq bilan aylananing ichki tutashtirilishi ko’rsatilgan. Bunda tutashtirish radiusi R 1 masofada AB chiziqqa parallel yordamchi chiziq o’tkaziladi. So’ngra aylana radiusi R dan R 1 radius ayriladi va ularning ayirmasi R- R 1 bilan aylana markazi O nuqtadan yoy chiziladi. Yoy bilan parallel chiziq kesishib, tutashtirish markazi O 1 hosil bo’ladi. OO 1 nuqtalarni birlashtirib, tutashtirish nuqtalaridan bittasi K 1 topiladi. O 1 nuqtadan AB chiziqqa perpendikulyar tushirib, ikkinchi nuqta K aniqlanadi. So’ngra O 1 nuqtadan R radius bilan KK 1 nuqtalar tutashtiriladi. 3-shakl, v da ham aylana bilan to’g’ri chiziqning tutashtirilishi ko’rsatilgan. Bu misol ham 3-shakl, a dagidek bajariladi. Lekin yordamchi aylananing radiusi tutashtirish radiusi R 1 dan aylana radiusi R ning ayirmasiga teng ( R 1 -R ). Ikki aylanani silliq tutashtirish . Ikki aylananing silliq tutashtirishning quyidagi turlari mavjud:

a) Radiuslari R 1 va R 2 markazlari O 1 va O 2 bo’lgan aylanalarni R radiusli yoy vositasida tutashtirish kerak. Buning uchun aylana radiuslariga tutashma radiusi qo’shib, hosil bo’lgan R 1 + R 2 radius bilan O 1 nuqtadan, R 2 + R radius bilan O 2 nuqtadan yoylar chiziladi. Yoylarning kesishgan nuqtasi O aniqlanadi. So’ngra OO 1 va OO 2 nuqtalar birlashtiriladi, natijada tutashtirish nuqtalari K 1 K 2 hosil bo’ladi. Keyin O nuqtadan R radius bilan K 1 K 2 nuqtalardan o’tuvchi yoy chiziladi (4-shakl, a ). Radiuslarning yig’indisini aniqlash uchun alohida, yordamchi chizilgan kesmalardan foydalaniladi. b) Radiuslari tegishlicha R 1 va R 2 hamda markazlari O 1 va O 2 nuqtalarda bo’lgan aylanalarni, R radiusli yoy vositasida ichki tutashtirish kerak (4-shakl, b ). Bu misolni yechish uchun tutashma radiusi R dan berilgan aylanalar radiuslarini ayirib hosil bo’lgan R - R 1 radius bilan O 1 markazdan, R-R 2 radius bilan O 2 markazlardan yoylar chiziladi. Yoylar o’zaro kesishib, tutashma markazi O ni hosil qiladi. So’ngra OO 1 va OO 2 nuqtalar birlashtirilib, aylanalar bilan kesishguncha davom ettiriladi va tutashtirish nuqtalari K 1 K 2 lar aniqlanadi. Keyin, O nuqtadan R radius bilan tutashma chiziladi. v) Radiuslari R 1 va R 2 , markazlari O 1 O 2 nuqtalar bo’lgan aylanalar R radius bilan tutashtirilsin, bunda tutashma kichik aylanaga tashqi, katta aylanaga esa ichki tomoni bilan urunishi kerak (5-shakl). Avval O 1 markazdan R - R 2 radius bilan, O 2 markazdan esa R + R 2 radius bilan yoylar chiziladi. Yoylar o’zaro kesishib tutashtirish markazi O ni beradi. O nuqta bilan O 1 va O 2 markazlarni birlashtirib, tutashtirish nuqtalari K 1 va K 2 topiladi. So’ngra bu nuqtalar O nuqtadan R radiusli yoy vositasida tutashtiriladi. Egri chiziqlarning grafik usullarda yasalishi. Nuqtaning ma’lum yo’nalishda uzluksiz harakati natijasida qoldirgan iziga egri chiziqlar deb qaraladi. Anar egri chiziqning hamma nuqtalari bitta tekislikda yotsa, tekis egri chiziq, agar bitta tekislikda yotmasa fazoviy egri chiziq deyiladi. Mashinasozlikda asosan ko’proq tekis egri chiziqlardan tashkil topgan detallar ishlatiladi. Egri chiziqlar ikkiga bo’linadi:

a) sirkul yordamida chiziladigan egri chiziqlar; b) lekalo yordamida chiziladigan egri chiziqlar: bularga ellips, parabola, giperbola, evolventa va shunga o’xshash egri chiziqlar kiradi. Sirkul yordamida chiziladigan egri chiziqlar. Sirkul yordamida chiziladigan egri chiziqlarga asosan ovallar va turli markazli o’ramlar kiradi. Mashina detallarining (kulachoklar, flaneslar, qopqoqlar va h.k.) ko’pchiligi oval konturidan tashkil topgan. Oval har xil radiusli aylana yoylaridan iborat bo’lgan yopiq va ravon egri chiziqdir. Ovallar uch markazli va ko’p markazli bo’ladi. Ovalni grafik usulda yasashga oid misollarni ko’raylik. Misol . Ovalning katta ( AB ) va kichik ( CD ) o’qlari berilgan. Shu o’qlar bo’yicha oval yasalishi kerak (6-shakl, a ). Buning uchun o’zaro perpendikulyar bo’lgan ikki to’g’ri chiziq o’tkaziladi, ularning kesishgan O nuqtasidan oval o’qlarining yarmisini olib, har ikki tomonga o’lchab qo’yiladi yoki aylana chiziladi. Keyin katta yoki kichik o’qlarning biror, masalan A va C nuqtalari birlashtiriladi. So’ngra AC kesmadan AB va CD kesmalar ayirmasining yarmi CA 1 masofa ayiriladi. Aniqlangan AA 2 kesmani ikkiga bo’luvchi perpendikulyar chiziq o’tkaziladi. Bu perpendikulyar AB o’qni O 1 nuqtada, CD o’qni esa O 3 nuqtada kesadi. Hosil bo’lgan OO 1 va OO 3 masofalarni O nuqtadan o’qlar bo’yicha o’ng tomonga va yuqoriga o’lchab qo’yiladi. Aniqlangan O 1 , O 2 , O 3 va O 4 nuqtalar oval egri chizig’ini hosil qiluvchi yoylarning markazlaridir. Bu nuqtalar birlashtirilsa, yoylarni chegaralovchi O 1 O 3 , O 1 O 4 , O 2 O 3 va O 2 O 4 to’g’ri chiziqlar hosil bo’ladi. Keyin O 1 O 2 markazlardan R 1 = O 1 A= O 2 B radiuslarda yoy chiziladi va nihoyat tutashtirish nuqtalari ( K 1 , K 2 , K 3 , K 4 ) topiladi. So’ngra O 3 O 4 markazlardan R 2 = O 3 K 1 radiusda yoy chiziladi. Yoylarning yig’indisi yopiq kontur ravon egri chiziq, ovalni hosil qiladi.

1. Lekalo yordamida chiziladigan egri chiziqlar. Mashina detallarining ichki va tashqi qiyofalari lekalo egri chiziqlaridan iborat. Lekalo egri chiziqlari qonuniy va qonunsiz turlarga bo’linadi. qonuniy egri chiziqlar biror matematik tenglamani ifodalab egri chiziqni tashkil qiluvchi nuqtalar to’plami aniq bir qonunga bo’ysunadi. Qonunsiz egri chiziqlar esa taxminiy tasvirlanib, hyech qanday qonunga asoslanmay empirik holatga ega bo’ladi. Qonuniy egri chiziqlar dekart koordinatalari tizimidagi tenglamalarga qarab algebraik va transsendent egri chiziqlarga bo’linadi. Tenglamasi algebraik funksiya orqali ifodalangan egri chiziq algebraik, transsendent funksiya bilan ifodalangan egri chiziq esa transsendent egri chiziq deyiladi. Qonuniy egri chiziqlarga ellips, parabola, giperbola, sikloida, eposikloida, giposikloida, evolventa, Arximed spirali, sinusoida va h.k. kiradi. Ana shu egri chiziqlardan ba’zilarini grafik yasalishiga oid misollarni ko’rib chiqamiz. Ellips fokuslar deb ataluvchi ikki F 1 va F 2 nuqtadan uzoqliklarining yig’indisi o’zgarmas miqdor bo’lgan nuqtalarning to’plamiga aytiladi. Misol. Ellipsning katta o’qi AB va kichik o’qi CD berilgan. Radius vektorlardan foydalanib ellips yasalsin (6-shakl, b ). Buning uchun o’zaro perpendikulyar bo’lgan chiziqlarga AB va CD larning qiymatlari o’lchab qo’yiladi. D nuqtani markaz qilib R=AB/2 radiusda yoy chiziladi va ellipsning fokuslari F 1 va F 2 aniqlanadi. F 1 nuqtadan o’ng tomonga oraliqlari oshib boruvchi 1, 2, 3... nuqtalar belgilanadi. Fokuslarni markaz deb qabul qilib, R 1 +A1 radiusda F 1 nuqtadan, R 2 +B1 radiusda F 2 nuqtadan yoylar chiziladi va bu yoylarni kesishgan 1,1 nuqtalar aniqlanadi. Qolgan I, II, III va h.k. nuqtalar ham xuddi shu yo’l bilan topiladi. Topilgan nuqtalar ketma-ket ravon qilib, lekaloda tutashtiriladi, natijada yopiq tekis egri chiziq hosil bo’ladi. Parabola. Har qanday nuqtadan F fokus deb ataluvchi nuqtagacha va CD direktrisasi (to’g’ri chiziq) gacha bo’lgan masofalar o’zaro teng bo’lgan egri chiziqqa parabola deyiladi (7-shakl). Bu yerda F – parabola fokusi; CD –

direktrisa; S – parabola uchi; AB – parabola o’qi; FA – parabola parametri deyiladi va u P harfi bilan belgilanadi. Parabolaning uchi fokus va direktrisalarning o’rtasida bo’ladi, ya’ni FS=SA dir. MF kesma parabolaning radius-vektorini tashkil qiladi, bunda MF=MK bo’ladi. Parabolaning urinmasi MN, FMK burchakning bissektrisasi bo’yicha, normali esa shu urinmaga perpendikulyar bo’lib o’tadi. Giperbola. Giperbolaning har bir nuqtasidan haqiqiy o’qida joylashgan fokuslar deb ataluvchi ikki doimiy nuqtasiga qadar bo’lgan masofalarning ayirmasi o’zgarmas miqdorda va u uchlari orasidagi 2a masofaga teng. F 1 F 2 nuqtalar giperbolaning fokuslari bo’lib, 2S ga teng. Quyida giperbolani grafik qurilishiga oid misol keltirilgan (8-shakl). Misol. Giperbolaning fokuslari F 1 F 2 =2S va uning uchlari BC=2a berilgan. Giperbola yasalishi kerak (8-shakl). Buning uchun ikki o’zaro perpendikulyar bo’lgan o’q chiziqlari o’tkazib, ularni kesishgan nuqtasidan 2a va 2s berilgan masofalarni tegishlicha o’lchab qo’yiladi. So’ngra X o’qda ixtiyoriy D, D 1 , D 2 ... va h.k. nuqtalar belgilanadi. Keyin radiusi R 1 =BD 1 masofa F 1 nuqtadan hamda R 2 =CD 1 radiusda F 2 nuqtadan yoylar chiziladi. Bu yoylar o’zaro kesishib, giperbola o’ng qanotining A 1 va A 1 nuqtalarini hosil qiladi. Xuddi shu tartibda A 2 A 2 , A 3 A 3 ... va h.k. nuqtalar ham topiladi. Ikkinchi chap qanoti ham birinchi qanotiga simmetrik ravishda topiladi. Aniqlangan nuqtalar ravon tutashtiriladi. Natijada teng tomonli egri chiziq hosil bo’ladi. Sikloida. Agar aylana biror qo’zg’almas to’g’ri chiziq bo’yicha surilmasdan yumalasa aylananing to’g’ri chiziqdagi urinish nuqtasi tekis va ravon egri chiziq sikloida hosil qiladi. Bu yerda: aylana yasovchi, to’g’ri chiziq esa yo’naltiruvchi deyiladi. Misol. Aylananing diametri D va yo’naltiruvchi to’g’ri chiziq A-A 12 berilgan. Shulardan foydalanib sikloida yasalishi kerak. Yo’naltiruvchi to’g’ri chiziq A-A 12 o’tkaziladi (9-shakl). So’ngra A nuqtani belgilab, undan aylananing uzunligi  D o’lchab qo’yiladi va shu uzunlikni teng bo’laklarga, masalan, o’n ikkiga bo’linadi. Chizilgan aylanani ham o’n ikkiga bo’lib, bo’lingan aylanalarni A-A 12 chiziqqa

parallel chiziqlar o’tkaziladi. Bo’lingan 1, 2... 12 nuqtalardan A-A 12 chiziqqa perpendikulyarlar chiqariladi va ularning aylana markazidan o’tuvchi chiziq bilan kesishgan O 1 , O 2 , O 3 ...O 12 nuqtalar belgilanadi. So’ngra O 1 , O 2 , O 3 ...O 12 markazlardan R=D/2 radiusda aylanalar chiziladi. Bu aylanalar 1, 2, 3... 12 nuqtalardan o’tgan parallel to’g’ri chiziqlar bilan kesishib, A 1 , A 2 ,A 3 ... A 12 nuqtalarni hosil qiladi. Aniqlangan nuqtalarni lekalo yordamida tekis qilib birlashtirilsa, sikloida egri chizig’i hosil bo’ladi (9-shakl). Evolventa. Biror to’g’ri chiziq qo’zg’almas aylana bo’yicha uzluksiz urunib harakat qilsa, ya’ni bu to’g’ri chiziq surilmasdan shu aylana bo’yicha yumalasa, to’g’ri chiziqning har bir nuqtasi ochiq, ravon egri chiziq hosil qiladi. Bunday egri chiziqni evolventa yoki aylana yoyilmasi deyiladi. Evolventani grafik usul bilan yasashni ko’rib chiqaylik. Misol. Aylana radiusi R – berilgan bo’lib evolventa yasalishi kerak (10- shakl). Berilgan aylananing radiusiga muvofiq aylana chizib, uni teng bo’laklarga, masalan, o’n ikkiga bo’linadi. hosil bo’lgan 1, 2, 3... 12 nuqtalardan aylanaga urunmalar o’tkaziladi. Oxirgi urinma evolventa qadamiga, ya’ni aylana uzunligi 2  R ga teng bo’ladi. Qadamni ham o’n ikkiga bo’lamiz. So’ngra aylanadagi (1, 2, 3...) nuqtalardan shu nuqtalar orqali o’tgan urinmalarga mos ravishda 2  R/2; 4  R/ 12... kesmalar o’lchab qo’yiladi. Hosil bo’lgan A 1 , A 2 , A 3 ... A 12 nuqtalarni lekalo yordamida ravon tutashtiramiz. Natijada aylana evolventasi hosil bo’ladi. Arximed spirali. Agar biror nuqta ( O ) markaz atrofida tekis aylana harakat qiluvchi to’g’ri chiziq bo’yicha bir vaqtda tekis ilgarilanma harakat qilsa, bu nuqtadan tekis ravon chiziq chiziladi. Bu egri chiziqni Arximed spirali deyiladi. To’g’ri chiziqning bir marta aylanishi vaqtida nuqtaning to’g’ri chiziq bo’ylab bosgan yo’li Arximed spiralining qadami deb ataladi (11-shakl). Agar spiralning qadami R=OA berilsa, u quyidagicha yasaladi. OA radius bilan aylana chiziladi va shu aylana hamda OA kesmani teng, masalan, sakkiz bo’lakka bo’linadi. aylanada hosil bo’lgan 1, 2, 3... 8 nuqtalar O markaz bilan birlashtiriladi. Natijada O I, O II, O III ... O VIII to’g’ri chiziqlar (nurlar) hosil bo’ladi. So’ngra O nuqtani markaz qilib, O 1, O 2, O 3 ... O 8 radiuslarda yoylar chiziladi. Yoylar O I, O II, O III ... O VIII

nurlar bilan kesishib, A 1 A 2 A 3 .. A 8 nuqtalar hosil qiladi. Bunday holatlarni quyidagicha tushunish mumkin. Masalan, OA radius O I holatni ishg’ol qilganda, ya’ni 45 o ga burilganda, A nuqta OA bo’yicha ilgarilanma harakat qilib, O I masofani bosadi hamda A 1 vaziyatni ishg’ol qiladi. Topilgan A 1 A 2 A 3 .. A 8 nuqtalarni lekalo yordamida birlashtirilsa Arximed spirali hosil bo’ladi. Sinusoida. Sinusni burchagiga nisbatan o’zgarishini tasvirlovchi tekis egri chiziq sinusoida deyiladi. Sinusoida egri chizig’ini yasash uchun aylana radiusi R berilgan bo’lishi kerak. Berilgan R radius bilan aylana chiziladi va uni teng bo’laklarga, masalan, o’n ikkiga bo’lib, 1, 2, 3... 12 nuqtalar hosil qilinadi (12- shakl). Aylana markazi O nuqta va boshlang’ich A nuqta bo’yicha A-A 12 to’g’ri chiziq o’tkaziladi. Bu to’g’ri chiziqqa aylana uzunligi 2  R o’lchab qo’yiladi va u ham o’n ikki bo’lakka bo’linadi hamda 1 o , 2 o , 3 o ... 12 o nuqtalarga ega bo’ladi. Bu nuqtalardan A-A 12 to’g’ri chiziqqa perpendikulyar chiziqlar, aylanadagi 1, 2, 3... 12 nuqtalardan esa parallel chiziqlar o’tkaziladi. Bu chiziqlar mos ravishda o’zaro kesishib sunusoidaning A, A 1 , A 2 , A 3 ... A 12 nuqtalarni hosil qiladi. Hosil bo’lgan nuqtalar tekis qilib ketma-ket birlashtiriladi (12-shakl).

Adabiyotlar: 1. Yu.Qirg’izboyev va boshqalar. Mashinasozlik chizmachiligi kursi. – Toshkent: O’qituvchi, 1991. 2. U.Abdullayev. Chizma geometriya va chizmachilik asoslari. – Toshkent: O’zbekiston, 1999. 3. J.Yodgorov va boshqalar. Chizmachilik. – Toshkent: O’qituvchi, 1991.

Похожие

Geometrik elementlarning proeksiyalari

Uch o’lchamli geometrik shakllardan tushgan soyalar

Geometrik masalalarni exm da yechish algoritmlarini tuzish

Chizmachilik darslarida chizma asboblarida geometrik shakllar yasashning ahamiyati

Chizmachilikni o`qitish metodikasi