Олмосли коронкалар билан бурғилаш - Геология - Рефераты

Олмосли коронкалар билан бурғилаш

Загружено в:

16.09.2022

Скачано:

0

Размер:

195.5 KB

Олмосли коронкалар билан бурғилаш Режа: 1. Олмосли бурғиларнинг қўлланилишининг шартлари ва афзалликлари 2. Олмослар ва уларнинг хоссалари 3. Олмосларга қуйидаги технологик ишлов берилади. 4. Олмосларнинг катталиги ва уларни ишлаб чиқариш 5. Бурғилаш ва қудуқ усти жиҳозлари. 6. Олмосли коронкалар билан бурғилаш режими параметрлари 7. Бурғилаш режими параметрларини мос келиш оптималлиги 8. Олмос ва қаттиқ металл тишлар ўрнатилган бурғилар.

Таянч иборалар: коронка, олмосни таркиби, олмосни олиниши, 1 карат, олмос ранги, олмосни ҳарорати, борт, баллас, карбонад, оваллаштириш, полировка, грануллаш, металлаштириш, матрица, бир қатламли, импергирланган, инфильтрация, берғилаш режими, оптимал, олмос зичлиги. Олмосли бурғиларнинг қўлланилишининг шартлари ва афзалликлари Қудуқларни разведкавий бурғилашда 25% га яқин ҳажмдаги ишлар олмосли асбоблар ёрдамида амалга оширилади ва кенг қўлланилиши давом этмоқда. Олмосли асбоблар билан бурғилаш ҳар хил ҳолатда пайдо бўлган ва қаттиқлик таркиби бўйича VII-XII категорияли бурғиланувчи тоғ жинсларини бурғилашда қўлланилмоқда. Олмосли бурғилаш бошқа усуллардаги бурғилаш билан таққосланганда қуйидаги афзалликларга эга: Бурғилаш тезлигини 1,5-3 марта ошириш мумкин ва авария камайтирилади. Бурғилаш ишларининг нархи камаяди. Етишмайдиган қувурлар маҳсулотини сарфи 2÷3 мартага камаяди. Бурғилаш ишларининг сифати биргаликда оширилганда кернларнинг чиқишини 10-25% га ошади. Агарда ССК ва КССК қўлланилса, керн тўлиқ қўтарилади. Қудуқларни эгриланиши 3÷4 марта камаяди. Бурғилаш жиҳозларини ва асбобларини массасини қисқариши эвазига ташиш юклари камаяди, бундай ҳолат қийин олиб бориладиган туманларда ва оғир шароитларда бурғилаш ишларини камайтиради. Горизонтга нисбатан қудуқларни ҳар қандай бурчак остида бурғилаш мумкин.

Олмослар ва уларнинг хоссалари. Олмос – бу минерал бўлиб, углероддан ташкил топган, унинг зичлиги 2,9 г/см 3 дан 3,6 г/см 3 гача ўзгаради. Олмоснинг бирлик массаси сифатида метрик карат қабул қилинган бўлиб, у – 0,2 граммга тенг. Олмослар табиатда кристаллар, уларни бўлаклари ёки ўсимталари кўринишида, ранги оч рангдан қўнғир ва тўқ қора ранггача бўлиб массаси 0,05-0,5 каратгача бўлади. Олмос табиатда маълум бўлган минералларнинг ичида энг юқори қаттиқликка эгадир. Шунинг учун унинг техник баҳосини юқорилиги ҳар хил техник саноат тармоқларида кенг қўлланилишига олиб келди. Олмоснинг ишқаланишга емирувчанлиги кварцнинг чидамлигидан юз марта юқоридир. Зарба таъсирида кавшарланган жойлари текисликда мурт ва енгил синиб парчаланиб кетади. Олмосларнинг кристаллари ҳар хил йўналишларда бир қирраси чегарасида ёки ҳар хил қирраларда бир хил бўлмаган қаттиқлик ва мустаҳкамликка эгадир. Бундай хосса анизотропик деб аталади, олмосларга ишлов беришда ва олмосли асбоблар тайёрлашда ҳисобга олинади. Олмосларда эгилишга чегаравий мустаҳкамлиги 200-500 МПа, металл керамик вольфрам кобальтли қотишмаларнинг мустаҳкамлигига нисбатан 3÷4 марта кичикдир. Олмосларнинг иссиқлик ўтказувчанлиги қаттиқ қотишмаларга нисбатан солиштирганда 2÷5 марта юқори бўлиб, кесишда иссиқликни яхши чиқариб юборишга мойилдир. Олмос одатдаги ҳароратларга, кимёвий таъсирларга чидамли бўлиб, кислота ва ишқорлар ҳам таъсир қилмайди. Олмослар 800-1200 0 С гача қиздирилганда аста-секин графитга ўтади, кислород оқимида 850-1000 0 С да ёнади. Шунинг учун олмосли асбобларни тайёрлашда ҳимоя муҳитидан (азот ёки инертгазлар), вакуум, тикловчи муҳитдан (водород, углерод оксидидан ацетилен) фойдаланилади. Бундай шароитда олмослар 1200 0 С гача қиздирилганда ҳам графитлашмайди.

Ҳамма олмослар сифатига мувофиқ ювелир ва техник турларга бўлинади. Техник олмослар ўзининг сифати бўйича бертлар, балласлар ва карбокадога бўлинади. Бортлар – донадор ва нотўғри шаклдаги кристалларнинг ўсим-таси кўринишида бўлади. Юқори катталиги ва нисбатан паст баҳоси туфайли бурғилашда кенг қўлланилади. Жаҳонда 95% олмосли бурғилаш борт билан арматураланган жинс-парчаловчи асбобларда амалга оширилади. Бортларнинг ҳарактер-ли хусусияти улани-шини мутлоқлиги ва ёриқларни кўзга билинмаслигидир. Шунинг учун мурт бортларнинг катта қисми сариқ, қўнғир ва кўл рангга бўялишидир. Балласлар – олмос-ларни нотўғри сферик шакли, катта қисми майда кристал тузилишга эга, кавшарланган текис-ликлари билинмайди. Йирик кристал ядроси қаттиқ қатлам билан ўралган, шунинг учун юқори бурғилаш хоссасига эга. Лекин ўралган (қопланган) қатлам ишқаланиб бўлинганда кейин тез парчаланади. Карбокадо – ёпиқ кристалли тузилишга эга, зарбали юкларга юқори чидамлиликка эга. Рангли тош – қора рангда. Карбокадо – ўлкан олмос бўлиб чегараланган миқдорда Бразилияда қазиб олинади. Паст сортдаги олмосларни бурғилаш хоссасини ошириш учун сунъий ишлов берилади. Олмосларни физик механик хоссаларини ошириш учун қуйидаги технологик қўлланилади: танлаб майдалаш, оваллаштириш, полировка, термик ишлов, грануллаш. Олмосларга қуйидаги технологик ишлов берилади. Ёриқли ва нуқсонли кристалларни парчалаш ва уларга изометрик шакл бериш учун танлаш, майдалашдан фойдаланилади. Майдалаш махсус қурилмада амалга оширилади. Қисилган ҳаво оқими юкланган станокдан олмосларни қамраб олади, махсус экранга зарба беради ва ёриқ йўналиши бўйлаб янчади, ички кучланиш бўйлаб йўнилади. Ишланган хом-ашёдан

ҳажмий олмослар коронкаси сифатида фойдаланилади. Хом-ашёнинг бир қисми кўкун сифатида олинганлиги учун 0,1% дан 1% гача исроф бўлиб қайтмасдан йўқотилади. Оваллаштириш – ёриқли ва нуқсонли олмосларни парчалаш амалга оширилади, бурчаклари ва кристалларни чўққилари ўтмаслаштирилади ҳамда уларга айланали изометрик шакллар берилади. Оваллаштириш учун УОА-3 ва УОА махсус қурилмали конструкциялар қўлланилади. Қисилган ҳаво босими таъсирида камерада олмослар айланма ҳаракат олади, ўрилади майдаланади ва бир-бири билан ишқаланади. Ишлов бериш вақтига боғлиқ ҳолда олмослар ҳар хил оваллашади: кучсиз, ўртача ва кучли. Полировка – олмосларни сиртига силлиқ ишлов берилади. Ғадир- будурли сиртга эга бўлган олмослар билан бурғиланганда тоғ жинси билан контактлашувида ишқаланиш кучи юқори ҳароратни ҳосил қилади. Бунинг натижасида олмослар қизиб кетади, унинг сиртида емирилиш юзалари тез шаклланади, бурғилаш тезлиги пасайиб кетади. Силлиқ полировка сиртли олмослар билан бурғиланганда тоғ жинси билан контактлашганда ишқаланиш кучи жуда кичик, олмосларни емирилиш пасаяди, бурғилаш тезлиги юқори бўлади. Олмосларни сирти уч хил усулда яъни, механик, кимёвий ва газли оловларда полировка қилинади. Механик полировкада олмослар оваллаш-тирилади. Жараён УМПА-3 қурилмасида олмос микро кукун-ларидан тайёрланган полировкалаш суспен- зиясида амалга ошири-лади. Бура билан ишқорли эритма ёрдамида кимёвий полировка қилинади. Кимёвий усулда овалларни, янчилган ва ишланма-ган олмосларни ҳам полировка қилиш мумкин. Оваллаштирилган олмоснинг сиртига водород кислотасини ёки ацетилен кислота-сининг аралашмасида юқори ҳароратдаги оловда газ оловли полировка қилинади. Олмосларнинг буртма-лари ва оксидланиши натижасида полировка жараёни содир бўлади.

Иссиқ ишлов бериш – олмослардаги ички кучланишни олиш ва унинг механик мустаҳкамлигини оширишда қўлланилади. Олмослар электр печида 920-940 0 С гача қиздирилиб тикланувчи муҳитда секин-аста совутилади. Олмосларни термик ишловдан кейин статик сиқилишдаги кучланиши 20-40% га ошади. Грануллаш ва металлаштиришда кичик олмосларнинг сирт юзасига ишлов бериш олмосга нисбатан улашиш қобилияти юқори бўлган қийин эрийдиган металлар ёрдамида ишлов берилади. Олмосларга олдиндан елимли моддалар билан ишлов берилади, ундан кейин олмос доналарининг атрофи бир неча микрон қалинлигидаги қийин эрийдиган металлар билан қопланади. Металл қопламалари олмос хом-ашёсини янчилиш ва қисишда графитланиш ҳамда коронкани тайёрлаш жараёнида қизишдан ҳимоя қилади. Олмосларни грануллаш матрицада бир текисда тақсимлайди. Металлаштириш олмосларни тешикларини даволайди. Гранулланган олмосли коронкаларни чидамлиги 15-25% га ошади. Олмосларни биринчи ва иккинчи категорияси ювилер буюмларини тайёрлашга мўлжалланган. Ҳамма техник олмослар учинчи – тўққизинчи категорияга мансубдир. Ўз навбатида ҳар бир категориялар, гуруҳлар ва подгуруҳларга бўлинади. XV-гуруҳдаги олмослар бурғилаш асбоблари учун мўлжалланган, а-подгуруҳи-коронка учун, б-подгуруҳи-бурғи учун мўлжалланган. Олмосли коронкаларнинг конструктив элементлари. Майда олмосли бурғилаш асбобларининг қуйидаги турлари. Майда олмосли коронкалар Майда олмосли кенгайтиргичлар Майда олмосли бурғилар

Кичик олмосли коронкалар олмос таркибли матрицадан ва резьбали пўлат корпусда ташкил топган. Матрица – коронканинг ишчи қисми бўлиб, олмосларни жойлаштириш ва маҳкамлаш учун хизмат қилади. Матрицада ювувчи каналлар бўлиб уни секторларга ажратилади. Олмослар ишқаланиш вазифасини бажаради ва унга аниқ тартиб асосида жойлаштирилади. Олмослар жойлашув жойига ва ишнинг амалга оширилишига қараб ҳажмий ва таг кескичларга ажратилади. Ҳажмий олмослар матрицанинг четки сиртлари бўйлаб жойлаштирилади ва тоғ жинсларини парчалаш бўйича асосий ишларни бажаради. Таг кескичлар эса – матрицанинг ташқи ва ички ён сиртлари бўйлаб жойлаштирилади, кернлар ва коронканинг ички сирти оралиғида зазор (тирқиш) ҳосил қилувчи бўлиб хизмат қилади ҳамда қудуқнинг девори ва коронка оралиғида оралиқ масофа қолдиради. Энг сўнггида қудуқнинг деворини ва кернларни колибировка қилади. Коронка матрицани ён сиртларини олдиндан ейилиб кетишдан ҳимоя қилади. Таг кескичлар сифатида қўлланиладиган олмоснинг хом-ашёлари сифатли ва ҳажмий олмосларнинг тошлари билан таққосланганда уларга нисбатан йирикдир. Матрица ҳажмий олмосларни тақсимланиш усули бўйича олмос коронкалар бир қатламли, кўпламли ва импрегирланган турларга ажратилади. Бир қатламли коронкалар (8.1-расм, а) таркибида кўп бўлмаган ёки ўртача қийматдаги VI-Х бурғиланиш категориясидаги кварц бўлиб, тоғ жинсларини бурғилашга мўлжаллангандир. Матрицада ҳажмий олмослар бир қатламда ва таг кескич сифатида жойлаштирилади. Донадорлиги 2-дан 60 шт/ карат (баъзида 90 шт/кар) бўлади. Коронкада ҳажмий олмослар намунавий ўлчамларига боғлиқ ҳолда массаси 55÷75% ни ташкил қилади. Кўп қатламли коронкалар (8.1-расм, б) – IX-ХI бурғиланиш категориясида бир жинсли бўлмаган ва ёриқли тоғ жинсларини бурғилашда қўлланилади. Кўп қатламли коронкаларда ҳажмий олмослар уч қатламда матрицанинг қирраларига параллел ҳолда жойлаштирилади. Биринчи

қатламдаги олмослар емирилиб бўлингандан кейин олмосларнинг навбатдаги қатлами ишга киришади. Таг кескич олмослар бир қатламдан жойлаштирилади. Ҳажмий олмосларнинг донадорлиги 60÷120 шт/кар, таг кескичларини эса 30-60 шт/кор. Коронкалардаги ҳажмий олмосларни таркиби 65-70% ни эгаллайди. Ҳозирги вақтда қўлланилмайди. Импрегирланган коронкалар (8.1-расм, в) ҳар хил зичликдаги ва IX-ХII бурғиланиш категориясидаги абразив тоғ жинсларини бурғилашда қўлланилади. Ҳажмий олмослар матрицанинг бутун массасини тўйинтиради, таг кескич олмослар эса кичик ва ташқи ён сиртларга жойлаштирилади. Импрегирланган коронкаларда ҳажмий олмослар ўз-ўзини ўткирлаштиргич сифатда қўлланилади. Ҳар қандай тоғ жинсларини бурғилашда механик бурғилаш тезлиги ўзгармайди. расм. Олмос коронкаларнинг конструкцияси. а-бир қатламли; б-кўп қатламли; в-импрегнацияланган; 1-2- ҳажмий олмослар; 3-таг кескичли олмослар; 4-матрица; 5-коронка корпуси.

Олмосларнинг катталиги ва уларни ишлаб чиқариш. Олмосларни ўлчамлари тоғ жинсларининг бурғиланишига ва бурғилаш режими параметрларига таъсир қилади. Олмосларнинг катталиги уларнинг донадорлиги штукларда бир каратда аниқланади. Олмосларнинг донадорлиги тоғ жинсларининг донадорлиги ва қаттиқлигига мос келиши керак. Коронкалардаги кичик олмослардан қаттиқ тоғ жинсларини бурғилашда қўлланиши мақсадга мувофиқдир, чунки юқори ўқли юкланмаларга бардош беради ва кичик полиравкаланади, йирик олмослар эса юмшоқ тоғ жинсларини бурғилашда юқори бурғилаш тезлигини таъминлайди. Тоғ жинсларининг қаттиқлиги бўйича қуйидаги турдаги донадор олмослар тавсия қилинган: VI-VIII категорияли бурғиланиши бўйича ўртача қаттиқликдаги ва қаттиқ тоғ жинсларини бурғилаш учун; 2-5 дан 10÷20 шт/кар гача; 20-0 шт/кар дан 150÷200 шт/кар – VIII-Х категорияли бурғиланувчан қаттиқ тоғ жинслари учун; 500-600 шт/кар ва ундан ҳам кўп Х-ХII категорияли бурғиланувчан тоғ жинслари учун. Матрица танасидан олмосларни бўртиб чиқариш қаттиқлиги, уларнинг сифатига ва чизиқли ўлчамларига ҳамда тоғ жинсларининг физик-механик хоссаларига боғлиқ бўлади. Коронкаларда юмшоқ ва йирик донали тоғ жинслари учун нисбатан матрицадан олмосларни максимал чиқиш катталиги чизиқли ўлчаш бўйича 25-30% ни ташкил қилади. Қаттиқ тоғ жинсларини учун VIII-Х категория бурғиланувчанлик бўйича чизиқли ўлчамидан 20% гача, жуда қаттиқ тоғ жинслари учун эса 5- 10% чизиқли ўлчамининг чегарасидан чиқади. Қаттиқ ёриқли ва бузилган тоғ жинсларини бурғилашда олмослар минимал катталикдаги ишлаб чиқарилади. Олмосли коронкаларни тайёрлаш ва кўрсаткичлари. (индексиялаш) Олмосли коронкалар кукунли металлургия усулида тайёрланади: инфильтрация (совуқ прессовка) ва иссиқ проссевкали. Энг кўп

қўлланиладиган инфильтрация усули бўлиб, учта ҳар хил кўринишга бўлинади: 1) совуқ қисиш кейин эса шимитиш; 2) вибро қисиш кейин эса шимитиш; 3) матрицани қисгунча совуқ қисиш иссиқ ҳолатида шимитиш. Олмосли коронкаларни турлари ва маркаларини серияси ишлаб чиқаришда махсус кўрсатгичли тизим қабул қилинган. Олмосли коронкалар билан бурғилаш технологияси. Олмосли коронкалар билан бурғилашнинг самарадорлиги тоғ жинсларини парчалаш асбобларини турини танлаш ва бурғилаш режимининг параметрларига боғлиқ. Бундан ташқари қуйидаги омиллар ҳам муҳим роль ўйнайди: қудуқнинг конструкцияси, бурғилаш жиҳозларини ҳолати, монтаж қилишда қоидаларга риоя қилинганлиги, бурғилаш ва қудуқ усти жиҳозлари, қудуқни олмосли бурғилаш учун тайёрланганлиги, колонкали тўпламларни йиғиш ва қудуққа асбобларни тўғри туширилганлиги. Олмосли бурғилашда муҳим муаммолардан бири бурғилаш тизмасини тебраниши, катта бир қатор сабабларни пайдо бўлиши ва ишининг самарадорлигини пасайиб кетиши ҳисобланади. Бурғилаш ва қудуқ усти жиҳозлари. Агарда тоғ жинсларини қаттиқ қотишмали асбоблар билан бурғилаб ўтишнинг имконияти бўлмаса, бундай ҳолатда ишланган импрегирли ёки кўп қатламли коронкалардан фойдаланиш мумкин бўлади. Қаттиқ тоғ жинсларига йўлланма қувурларни туширишдан олдин колонкали тўпламнинг навбатдаги диаметрига ўтиш керак бўлади. Бу тўплам конусли узатма орқали ҳар хил диаметрли колонкали қувурлардан йиғилган бўлади.

Кичик диаметрларга ўтиш концентрикликни таъминлайди ва тўсиқларни бартараф қилади. Йўлланма қувури қудуққа туширилгандан кейин қудуқ тубидан устигача цементланади. Қудуқнинг туби жойлашган пўлат заррачалари ва қириндилар ЛМ-46, ЛМ-59, ЛМ-76 ва ЛМ-93 магнитли тутқичлар ёрдамида тозаланади. Тутқичлар қудуқ тубида кичик ўқли юкланма таъсирида айлантирилади ва ювувчи суюқлик сарфи 20-30 л/дақ миқдорида берилади. расм. Қудуқни олмосли бурғилашга тайёрлаш қурилмаси. Қудуқ тубини олмос коронка матрицасининг металл бўлакларидан ва қаттиқ қотишмаларни эса ЛСМ-46, ЛСМ-59 ва ЛСМ-76 уч ўлчамдаги сектор матрицали тутқичлар ёрдамида тозаланади. Тутқичлар қудуқ тубига ювиш ва айлантириш билан туширилади. Қудуқ тубига 3-4 кН юкланма, 70-120 л/дақ, ювувчи суюқлик сарфини юбориб, минимал частотада айлантириб (100 ай/дақ) тозаланади. Ювувчи суюқлик қудуқ тубини ювади ва металл заррачаларини ва парчаланган тоғ жинсларни тутқич чўнтагига кўтариб беради.

Қудуқ ичида қолдирилган олмос коронкалари ва майда металл предметлар фрезерли коронкалар ёрдамида майдаланади. Фрезерлар 2-4 кН ўқли юкланма, 40-50 л/дақ катталигида ювувчи суюқлик сарфи берилади ва секин айлантирилади. Одатдаги олмосли коронкалар ёрдамида кернларни, металларни ва бошқа турдаги мураккабликларни бурғилаш мумкин эмас, чунки уни тезда ишдан чиқишга олиб келади ва бурғилаш ишларини нархи ошиб кетади. Қудуқнинг бундай оралиқлари номинал даиметрли кенгайтирувчили импергирланган коронкалар ёрдамида бурғиланади. Қудуқнинг узун участкасини тўғрилашда колонкали наборнинг таркибига иккита кенгайтиргич қўшилади. Бунда юқори кенгайтиргичнинг диаметри пастки кенгайтиргич диаметрига нисбатан 0,1-0,2 мм катта бўлади. Механик бурғилаш тезлиги VII-VIII категорияли тоғ жинсларини бурғилашда 10-20 см/дақ, IХ-ХII категорияли тоғ жинсларини бурғилашда эса 5 см/дақдан ошмаслиги керак. Олмосли коронкалар билан бурғилаш режими параметрлари. Қаттиқ қотишмали олмосли бурғилаш режими параметрлари қуйидагилар: ўқли юкланма, жиҳозларни айланиш частотаси ва ювувчи суюқлик сарфи ҳисобланади. Минимал бурғилаш тезлигини таъминлаш ва 1 метр чуқурлаштиришда рейс узунлиги бўйича олмосларнинг минимал сарфига эришиш учун бу параметрларнинг бир-бирига мос келишини ўрнатиш ва ушлаб туриш керак. Ўқли юкланма – тоғ жинсларини ҳажмий парчаланишини таъминлаши керак. Ўзгармас шароитларда механик бурғилаш тезлиги ўқли юкланмага пропорционал ҳолда аниқ чегаравий оралиғигача оширилади. Ўқли юкланма катта бўлганда парчаланиш сирт юзасидан бўлади, шу биргаликда олмослар ва қудуқ тубидаги тоғ жинслари ҳам емирилади, механик бурғилаш тезлиги

катта бўлмайди, олмосларда кучли емирилиш ва қопланмаларини очилиши бошланади. Ўқли юкланмалар кучайтирилганда парчаланиш жараёни ҳажмий турга ўтади, механик бурғилаш тезлиги ошади ва чегаравий катталикка эришилади. Ўқли юкланма янада оширилганда бошланишида механик бурғилаш тезлиги барқарорлашади кейин эса пасаяди. Бундай жараёни қуйқумларни кўп пайдо бўлиши билан боғлиқдир. Қуйқумларнинг миқдорини кўплиги олмосларни тоғ жинсларига кириб боришига тўсқинлик қилади. Натижада бурғилаш тезлиги пасаяди, олмосларни сарфи ошади ва сўнгги ҳолатда коронкани кўйиши содир бўлади. Тоғ жинсларини ҳажмий парчаланиши бошлангандаги ўқли юкланма – критик деб аталади. Тоғ жинсларининг қаттиқлигини кучайиши билан унга бериладиган юкланма ошади. Тоғ жинсларининг ёриқлигини ва абразивлигини ошиши билан бериладиган юкланма ҳам камайтирилади. Кичик олмослар учун кичик ўқли юкланма талаб қилинади. Коронкаларни олмослар билан тўйинганлигини кучайиши билан уларни тоғ жинсларини чуқурроқ киришини самарадорлиги ошади ва парчаланишни ҳажмий ҳарактерга ўтказиш учун ўқли юкланма оширилади. Орқага буртмали олмосли ва кучайтирилган ювувчи тизимли коронкалар. Берилган буртмаси йўқ бўлган коронкаларга нисбатан катта ўқли юкланмалар таъсирида ишлаши керак. Олмослар аста-секин ўтмаслашгандан кейин ўқ бўйича бериладиган юкланма ҳам оширилади. Бундай ҳолат бир қатламли коронкалар билан бурғилаш учун ҳарактерлидир. Импрегирланган коронкалар учун ўқли юкланма амалда ўзгармайди, қайси емирилиши бўлганда янги қатламлар ўткир майда олмослар билан қопланиб боради. Ўқли юкланмани кучайиши механик бурғилаш тезлигини ошиши ювувчи суюқликларни сарфини ҳам кучайиши билан тавсифланади, акс ҳолатда коронкани қизишига ва қўйиб кетишини келтириб чиқаради. Ўқли

юкланмалар ошиб кетганда тебранишини келтириб чиқариши ва керниларни чиқишини пасайтириб юборишини ҳам ҳисобга олиш керак. Шундай қилиб, ўқли юкланмаларни танлашда тоғ жинсларининг физик-механик хоссаларини ва коронканинг конструктив элементлари ҳисобга олинади. Коронкага бериладиган ўқли юкланма қуйидаги формула ёрдамида аниқланади. Р = P o S (8.1.) P o – 1 см 2 олмос таркибли коронканинг ён қиррасига бериладиган ўқли юкланма; S – коронканинг ён томонидаги олмос таркибли юза. P o – нинг қиймати коронкалар учун қуйидагича қабул қилинади: бир қатламли – 0,3÷1,2 кН; кўп қатламли ва импрегирланган коронкалар учун 0,4÷1,5 кН. жадвал. Коронка ён юзасининг қиймати Коронканинг диаметри, мм 36 (22) 46 (31) 59 (42) 76 (58) 93 (73) Ён томон юзаси, см 2 6,38 8,2 11,5 16,2 26,1 Олмос таркибли қатлам юзаси, см 2 4,14 6,0 8,5 12,6 18,2 Коронканинг айланиш частотаси – олмосли бурғилаш тезлигини оширишда бош параметри ҳисобланади. Амалда ҳамма тоғ жинсларида механик бурғилаш тезлиги коронканинг айланиш частотасига пропорционал равишда ошади. Қаттиқ яхлит зичланмали ва кучсиз ёриқланган тоғ жинсларида айланиш частотаси оширилади. Ёриқли, нояхлит ва абразив тоғ жинсларига

ўтганда айланиш частотасини чегаралаш керак, қайсики зарбали юкланма пайдо бўлади ва олмослар синиб учиб кетади, абразив емирилиш ва умумий сарф ошади. Қудуқларнинг чуқурлиги ошганда бурғилаш тизмаларини айлантиришга сарфланадиган қувватни сарфи ошади. Шунинг учун коронканинг айланиш частотаси чегараланади. Бундай шароитда юқори бурғилаш тезлигини ушлаб туриш учун тебранишга қарши воситалар (сўрков мойлари, эмульсиялар) ва юқори сифатли силлиқ стволли бурғилаш тизмалари қўлланилади, қувурнинг орқа фазасидаги минимал масофа таъминланади. Олмослар сарфи оширилганда ва ёриқли тоғ жинсларида керниларни чиқишининг камайиши тизманинг айланиш частотасини камайтиришни талаб қилади. Айланиш частотасини камайишига таъсир этувчи энг катта омил бурғилаш тизмасининг тебраниши ҳисобланади. Бунинг таъсирида механик бурғилаш тезлиги пасаяди, олмосларни сарфи ва емирилиши ошиб кетади. Коронканинг айланиш частотаси қуйидаги формула ёрдамида аниқланади. oD  / 60  (8.2.)  - коронканинг айланма тезлиги (23-жадвал) /4/; o D - коронканинг ўртача диаметри, м. Олмосли бурғилашда айланиш частотаси 700 ай/дақ бўлганда энг юқори кўрсатгичга эришилади. жадвал Коронканинг тезлиги қийматлари Коронканинг тури Тоғ жинсининг тавсифи Бурғиланувчанлиги бўйича жинсининг Коронканинг айланма

категорияси тезлиги,  , м/с Бир қатламли Яхлит зич VI – VIII I Х – Х 1,4 – 2,5 0,8 – 2,0 Ёриқли ва абразив VI – VIII I Х – Х 0,8 – 1,6 0,6 – 2,0 Кўп қатламли Яхлит зич Ёриқли ва образив I Х – Х Х I – Х III I Х – Х Х I – Х II 1,6 ÷ 2,5 1,2 – 2,0 1,2 ÷ 1,8 1,0 ÷ 1,4 Импрегирланган Яхлит зич Ёриқли ва образив I Х – Х Х I – Х II Х I – Х II 2,5 ÷ 3,5 2,0 – 3,0 4,6 ÷ 2,2 Ювувчи суюқликнинг сарфи – шундай бўлиши керакки қудуқ тубини қуйқумлардан тез тозаланиши ва олмосларни самарали совутишини таъминлаши керак. Суюқлик сарфи оширилганда механик бурғилаш тезлигини ошириш имконияти туғилади. Кернлар билан коронка ва қудуқнинг девори оралиғидаги масофанинг кичиклиги туфайли босим тезкор ошади ва ювувчи суюқликларни пульсацияси пайдо бўлади. Бунда коронка қудуқ тубидан узилади ва навбатдаги зарбада шикастланиши мумкин. Қудуқларни ювиш кучайтирилганда матрица ва коронканинг эрозияси, кернни ювилиб кетишига олиб келади. Лекин ювувчи суюқликнинг сарфи етишмайдиган жиддий мураккабликларни келтириб чиқаради: 1) ўқли юкланма катта бўлмаганда ҳам коронканинг қуйқумланиши содир бўлади, натижада механик бурғилаш тезлигини пасайтиради ва олмосларни сарфи ошиб кетади; 2) қудуқ тубида қуйқумни қайтадан майдаланиши қўшимча қувватни сарфига, бўраш моментини ошишига ва олмосларни сарфланишига олиб келади;

3) кернларни тиқилиб қолиши ва тагкескичларни емирилиши бурғилаш тезлигини нолга тенглашиши. 4) материалларни қизиб кетиши ва коронкани куйиши. Кернларни нормал ҳолатда чиқишини таъминлаш учун ювиладиган ва парчаланган тоғ жинсларига ўтилганда ювувчи суюқлик сарфи камайтирилади. Катта абразив тоғ жинслари кичик абразив тоғ жинсларига нисбатан кўп суюқлик сарфини талаб қилади. Тизимларни герметиклига жиддий назоратни қаратиш лозим, чунки бирикмаларни бириктирилган жойларидан суюқликларни оқиб чиқиб кетиши қуйқумларни тўпланиб қолишига ва олмосли коронкани қўйиб кетишига олиб келади. Олмосли бурғилашда, қудуқларни ювишда эмульсияли суюқликларни ёки сувни қўллаш яхши ҳисобланади. Лойли аралашмалар ва ювувчи суюқликларни юқори таркибдаги қаттиқ фазалари энг охирги вазиятда қўлланилади, чунки механик бурғилаш тезлиги тушиб кетади ва олмосларни сарфи ошиб кетади. Бурғилаш режими параметрларини мос келиш оптималлиги. Бурғилаш жараёнида максимал механик бурғилаш тезлигига ва олмосларни минимал сарфланишига эришиш учун бурғилаш режими параметрлари ўзаро боғланган бўлиши керак. Шунинг учун олмосли бурғилашда ҳамма тоғ жинсларини икки гуруҳга ажратиш мумкин. 1. Пластик ва мурт пластик парчаланувчи тоғ жинслари, лойлар ва қумоқ-лойли сланецлар, аргилитлар, филлитлар, оҳактошлар, доломитлар, мармарлар ва бошқалар. Бундай тоғ жинсларида қуйқумлар зич масса бўлиб қисилади, олмослар ва ювувчи каналлар оралиғида тиқилиб қолади. 2. Мурт ва эластик мурт парчаланувчи тоғ жинсларига, кристал отилмалар ва метаформик тоғ жинслари ҳамда қумоқтошлар киради. Бундай

тоғ жинслари бурғиланганда қуйқумларни ҳосил қилади, зичламали массага айланиш имконияти йўқ ва ювувчи каналларга тиқилиб қолмайди. Биринчи гуруҳдаги тоғ жинсларини бурғилашда уларни кичик ўқли юкланмалар таъсирида парчаланишини ҳисобга олиш керак. Олмослар тоғ жинсига енгил кириб боради, кичик ўқли юкланмалар таъсирида қудуқ тубида қуйқумланишни пайдо бўлиш эҳтимоллиги мавжуд. Коронкаларни айланиш частотасини ошиши механик бурғилаш тезлигига амалда таъсир қилмайди. Бу гуруҳдаги тоғ жинсларини бурғилаш тезлигига таъсир этувчи асосий параметр ювувчи суюқликлари сарфи ҳисобланади, чунки ён юзаларидан қуйқумларни тез ювилиб чиқиб кетишини таъминлайди. Биринчи гуруҳдаги тоғ жинсларини бурғилаш учун йирик олмосли коронкалар қўлланилади, ювувчи тизими кенгайган ва ён сирти қовурғали бўлиши керак. Ўқли юкланма ва коронкаларни айланиши ўртача қийматга эга. Иккинчи гуруҳдаги тоғ жинсларини бурғилашда ўқли юкланма ва айланиш частотасини оптимал боғланган бўлади. Бундай тоғ жинсларида ювувчи суюқликнинг сарфи иккинчи даражали роль ўйнайди. Ёриқли, бўлакларга майдаланган ва абразив тоғ жинслари ўртача қийматдаги айлантириш частотаси ва ўқли юкланма билан бурғиланади. Бурғилаш режими параметрларини тўғри танланганлигини матрицанинг ён томонининг ҳолатига қараб баҳолаш мумкин. Олмосларни емирилиши сирт юзаларидаги ўйилиб қолган жойлари ўқли юкланмани жуда катта эканлигидан дарак беради. Олмосларни сирт юзасини емирилишида ғадир-будирлик кузатилса, нормал бурғилаш режимига мос келади. Олмосларни юза сирти ойнадек ялтираса, у ҳолда юкланмани айланиш частотасини етарли эмаслигини кўрсатади. Олмосларни қуйқумланиши ювувчи суюқликларни кўпроқ сарфланишига олиб келади. Олмосларни жуда ялонғоч бўлиб қолиши, ювувчи суюқликлар сарфини етишмаслигини кўрсатади.

Олмос ва қаттиқ металл тишлар ўрнатилган бурғилар. Олмос ва қаттиқ металл тишлар ўрнатилган бурғилар ҳар хил қаттиқликга эга бўлган то-жинсларини бурғилаш учун беш тоифада ясаб чиқарилмоқда. Бу тоифалар қуйидагилар: М тоифаси – юмшоқ, МС – юмшоқ ва ўрта қаттиқликга эга, С – ўртача қаттиқ, СТ – ўртача қаттиқ ва қаттиқ ҳамда Т – қаттиқ тоғ-жинсларини бурғилашга мослашган. Олмос бурғиларни ясашда икки усул қўлланади: 1) Олмос заррачаларини эритилган металлга ёпиштирилади; 2) Олмос заррачаларидан ёки металлар қоришмасидан тайёрланган пластинка цилиндрчаларга ёпиштирилиб бурғи корпусига ўрнатилади. Долотоларга табиий ва сунъий олмослар ўрнатилади. ОАО НПО “Буровая техника” диаметри 104,8 мм дан 295,3 мм гача бўлган олмос долотоларини ишлаб чиқармоқда (8.2-расм).

расм. Олмосли бурғиларнинг турлари. а) - ДКС; ДНС; ДКС С6; б) – ДЛ214,3 С2; ДЛС188,9 С2; в) – ДРС СТ4; ДРТЗҒ; ДНТЗ; г) – ДАП; д) – ДРС; е) – ДЛС.

Похожие

Қаттиқ қотишмали коронкалар билан бурғилаш технологияси

ССК ва КССК жамланмалари билан бурғилаш ва бурғилаш технологиясининг хусусиятлари

Кернсиз бурғилаш технологияси

Бурғилаш қувурлари бирикмаси

Оғма қудуқларни бурғилаш