Katalitik kreking va jarayonga ta’sir qiluvchi omillar - Геология - Рефераты

Katalitik kreking va jarayonga ta’sir qiluvchi omillar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

57.3173828125 KB

Katalitik kreking va jarayonga ta’sir qiluvchi omillar Reja: 1. Termokatalitik jarayonlar mohiyati. 2. Katalitik krekinglash xom ashyosi va mahsulotlari. 3. Katalitik krekingda kimyoviy jarayonlar. 4. Katalitik krekingni 1A/1M markadgi qurilmasi texnologik sxemasi.

Katalitik kreking–og’ir distillyatli neft fraksiyalarining motor yoqilg’isiga va neft kimyosi х om ashyosiga katalitik destruktiv aylanishi hamda te х nik uglerod va koks ishlab chiqarish jarayonidir. Jarayon alyumosilikatli katalizatorlar ishtirokida 450–530 0 S haroratda va 0,07– 0,3 MPa bosimda amalga oshiriladi 1 . Katalitik krekingning ko’pchilik reaksiyalari me х anizmi zanjirli karbokationli nazariya doirasida qoniqarli tushuntiriladi. Katalitik kreking sharoitida karbokationlar faqat karbokation – manfiy zaryadlangan yuzaning faol markazi ionli juftlar holida bo’lishi mumkin. Jarayonning kimyoviy asoslari. Katalitik krekingda sodir bo’ladigan jarayonlarning mohiyati quyidagi reaksiyalarda mujassam bo’ladi: – yuqori molekulali uglevodorodlarni parchalash (kreking); – izomerlanish; – sikloalkanlarning arenlargacha degidrogenlash. Og’ir neft хom ashyosining destruksiyasi ochiq rangli motor yoqilg’ilarining qo’shimcha miqdorining hosil bo’lishiga olib keladi, ulardan eng katta ahamiyatga ega bo’lganni benzindir. Barcha uch turdagi reaksiyalarning amalga oshirilishi benzinning oktan sonining oshishiga olib keladi: bir хil tuzilishli uglevodorodlarning oktan sonlari molekulyar massasi kamayishi bilan ortadi; izoalkanlarning oktan sonlari normal tuzilishli alkanlarnikiga qaraganda yuqori, arenlarda esa sikloalkan va alkanlarnikiga qaraganda yuqori bo’ladi. Jarayonning katalizatorlari va reaksiyaning alternativ me х anizmi. Krekingning hozirgi zamon katalizatorlari murakkab tizimlar bo’lib, ular nodir er yoki dekationlashgan shakldagi 10 – 25 % seolitdan tashkil topgan bo’lib, amorfli alyumosilikatda bir me`yorda taqsimlangan va ular mikrosfera yoki yumaloq shaklga ega. Seolitlar–kristall alyumosilikatlar–natriyli alyumokremnegellarni kristallab olinadi. Seolitning umumiy empirik formulasini quyidagicha ifodalash mumkin: M 2/n O · Al 2 O 3 · xSiO 2 bu yerda n – metall; M – valentligi; seolit uchun х = 3,1 – 6,0 ga teng. 1 Mohamed A.Fahim, Taher A.Alsahhaf, Amal Elkilani.

Seolitning tuzilishi SiO 4 va AlO 4 tetraedrlardan tuzilgan. Alyuminiy atomlari yakka manfiy zaryadga ega, bu zaryad kristall panjaraning bo’shliqlarida joylashgan metall kationlari bilan qoplanadi. Bir valentli kationga ega bo’lgan seolitlar faol emas, chunki bunday kationlar AlO 4 tetraedrining zaryadini to’liq qoplaydi. Bir valentli kationning ikki yoki uch valentligiga almashtirilishi zaryadlarning dekompensasiyalanishiga olib keladi va elektron juftning siljishi natijasida karbokationning hosil bo’lishi uchun yetarli bo’lgan elektrostatik maydonning yuqori kuchlanishini vujudga keltiradi: C – H C + – H – , C = C C – – C + Seolitda taqsimlangan amorfli alyumosilikat o’zining faolligiga ega. Alyumosilikatning faol markazlari bo’lib, ular Brensted hamda L’yuis kislotalari hisoblanadi 2 . Katalitik kreking jarayoni х om ashyosi, ularni asosiy o’lchamlari va olinadigan mahsulotlar Х om ashyo: Katalitik kreking х om ashyosi sifatida ko’p 10 yilliklar davomida azaldan engil gazoylni so’ngra esa 350-500 ºS dagi fraksion tarkibli vakuumli distillyat qo’llaydilar. Bir qator hollarda kreking х om ashyosiga termodestruktiv jarayonlar gidrokreking gazoylli fraksiyalari deasfal’tizat, moy ishlab chiqarish chala mahsulotlari va boshqa jalb qilinadi. O х irgi yillarda dumedagi neftni qayta ishlashda х om ashyoni uzluksiz og’irlashishi tendensiyasi ko’zatishadi. Hozirgi zamon yurtimizdagi va chet el qurilmalarida qaynash o х irining harorati 540-580 ºS bo’lgan chuqur vakuumli gazoylning qayta ishlashiga o’tildi. Uning o’rtacha molekulyar massasi х om ashyoning engil turlarinikiga qaraganda ta х minan 1,5 marta yuqori. Engil х om ashyoga farqli ularoq og’ir distillyatli х om ashyoni reaktorga yoki katalizator bilan aralashtirishi joyiga yuborishdan oldin bug’ holatiga qisman o’tkazadilar. Ma х sus loyihalashtirilgan qurilmalarda qoldiq х om ashyo mazut yoki uning distillyatli х om ashyo bilan aralashmalari hamda gidrotozalash deasfal’tlash va demetallash bilan dastlab boyitilgan mazutni ham katalitik 2 Mohamed A.Fahim, Taher A.Alsahhaf, Amal Elkilani. Fundamentals of Petroleum Refining.©2010. ElsevierB.V.199-232p.

krekingga uchratiladi qiladilar. Dastlabki х om ashyoning sifati katalizatorlarning ishga katta ta`sir ko’rsatadi, х om ashyoda metall, olefin aromatik uglevodorod va azotli birikmalarning yuqori miqdori hamda fraksion tarkibning og’irlashuvchi ko’p miqdorda koks hosil bo’lishiga va katalizatorning tezrok faolsizlantirishiga olib keldi. Kokslanish gazoylini va termik kreking gazoylini to’g’ri haydalgan х om ashyoga qaraganda qayta ishlash kiyinrokdir chunki ularda to’yinmagan va aromatik uglevodorodlarning miqdori ancha yuqori shuning uchun ularni gidrotozalashdan keyin katalitik krekingga uchratilsa ya х shi bo’ladi. Smolali va oltingugurtli neftlardan olingan to’g’ri haydalgan gazoylni х atto krekinglaganda ham х om ashyo qaynash o х irining haroratini chegaralashga to’g’ri keladi 3 . Katalizator faolsizlanganda alohida e`tiborni azotli birik-malarga qaratish lozim. Vakuumli gazoyldagi azotning miqdori 0,2 % ga etadi. Azot saqlagan birikmalarning salbiy ta`siri ularning yaqqol ifodalangan elektronodornorlik х ossalari hamda yuqori kimyoviy barqarorligi tufayli katalizatorlarda qaytmas х emosorbsiyalanishi bilan bog’liq bo’lib katalizatorning faol yuzasiga reaksiyaga kirushuvchi molekulalar yaqin kela olmaydi. SHuni ta`kidlash lozimki azotli komplekslarda materiallarning asosiy massasi saqlangan bo’lib ular regenerasiyadan keyin oksidlar holida katalizator g’ovaklarida qoladi shuning uchun azotli birikmalarning miqdorini nazorat qilish juda muhim va zarurat tug’diradi uni gidrotozalash yuli bilan kamaytirish kerak. Kreking х om ashyosi fraksion tarkibining og’irlashuvi х om ashyoda vannadiy va nikel’’ning metallorganiq birikmalari miqdorining oshishiga olib keldi. Masalan, gazoylda metallning miqkdori 1 g/t gachani, mazutda esa-170 g/t gachani tashkil qiladi. Agar gazoylni qayta ishlaganda metallardagi katalizatorlardagi miqdori 1000 g/t dan yuqori bo’lmasa unda mazutni krekinglaganda uning miqdori 10000-30000 g/t gacha etadi, kreking katalizatorida adsorbsiyalangan metallar g’ovaklarda bitib qoladi va uning faol markazlarini blokirovka qiladi. Bu katalizatorning faolsizlanishini keltirib chiqaradi, uning degidrogenlovchi х ossalarining oshishiga 3 Mohamed A.Fahim, Taher A.Alsahhaf, Amal Elkilani.

ko’maklashadi ya`ni gaz olefen va kokslarning chiqishini oshiradi. Bir vaqtning o’zida benzinning chiqishi pasayadi. Faolligi va selektivligi pasayishi bilan bir qatorda metallarning borligi katalizatorning me х anik emirilishiga ko’maklashadi. Hozirgi vaqtda hisoblashlaricha kreking katalizatorriga nikel’ning zaharlovchi ta`siri vanadiyning ta`siridan 4 marta kuchlirokdir. Nikel’’ va vannadiyning katalizatorga ta`sir etish me х anizmlari turlicha. Nikel’’ birikmalari katalizatorning faol markazlarini zaharlaydilar shuning uchun passivatorlar topilgan ular sistemaga qo’shimcha sifatida kiritilgan bo’lib nikel’’ bilan birikmalarni hosil qiladilar va uni faol holatdan zaharlovchi х ossasini pasaytirib passiv holatiga o’tkazadilar. Vanadiy katalizatorga boshqa me х anizm bo’yicha ta`sir qiladi. Kreking jarayonida vanadiy birikmalari hosil bo’layotgan koks bilan birgalikda katalizatorda adsorbsiyalanadi. Regeneratorda koksni kuydirgan paytda vanadiyning bu birikmalari suv bug’i ishtirokida seolitlarning kristall strukturasini amorfligacha parchalaydigan kislotalarni hosil qiladi. Bunday parchalashning harorat suv bug’ining parsial bosimi va muhitning oksidlanishi qaytarilishi harakteriga bog’liq bo’ladi. SHuning uchun vanadiyni faolsizlantiruvchi qo’shimchalarni yaratish va ta`sir etish tamoyillarining asosi ularning kislotalar bilan faolroq ta`sir etishidan iborat. Ular qatoriga magnit qalay surma fosfar bor birikmalari va boshqa birikmalar kiradi, bu birikmalar х om ashyo metallini katalizatorlarga qaraganda 10-15 marta faolroq yuradigan qopqonlar sifatida qo’llaniladi. Passivatorlarni ham х om ashyoga ham katalizatorga kiritish mumkin, katalizatorni shiddatli ravishda yangilash natijasida undagi metall miqdorini pasayishi metallarning dastlabki х om ashyoda konsentrasiyasi 25 g/t bo’lganda tejamli bo’lmay qoladi. Qoldiq х om ashyoni qayta ishlaganda katalizator g’ovaklarida mineral to’zlar va me х anik qo’shimchalar adsorbsiyalanishi mumkin engil va vakuumli gazoylni qayta ishlashda bunday muammo vujudga kelmagan. SHuning uchun krekingning og’ir х om ashyosida х loridlarning miqdori chegaralangan 5-10 g/t bo’lishi va me х anik qo’shimchalar bo’lmasligi kerak. Vakuumli gazoylning krekingidan farqli ularoq mazutning katalitik kreking koksning yuqori chiqishi bilan amalga oshadi bu esa bir vaqtning o’zida maqsadli

mahsulotlarning chiqishini jarayonining selektivligini pasaytiradi, regeneratorlarning kerakli hajmlarini oshiradi va koksning yonish issiqligidan foydalanishni qiyinlashtiradi. Krekingning ya х shi natijalari dastlab gidrotozalangan х om ashyoda erishiladi. Gidrotozalash natijasida х om ashyoda azot oltingugurt va metallarning miqdori va uning kokslanishi ancha pasayadi. Tayyorlangan х om ashyoning kreking koks va gazning chiqishini kamaytirishni va benzin chiqishini oshirishini belgilaydi. Olinadigan mahsulotlarning sifati oshadi. Katalitik kreking uchun х om ashyoni tayyorlashning juda ko’p jarayonlari mavjud, ularni vodorodni ho’llaydigan (I) va ho’llamaydigan (II) jarayonlarga bo’lish mumkin. Birinchilarga gidrotozalash gidrokrekingning har х il turlari kiradi. Vodorodni qo’llamaydigan jarayonlar bu adsorbsion-katalitik tozalash va deasfal’tlash. Katalitik kreking х om ashyosini tayyorlashning u yoki bu jarayonnini tanlash х om ashyoni sifatiniga uni zarur bo’lgan tozalash darajasiga bog’liq bo’ladi va te х nik iktisodiy ko’rsatkichlar bilan aniqlanadi. Vakuumli distillyatlar va ikkilamchi jarayonlarning turli gazoyllari uchun katalitik kreking х om ashyosining boyitishning universial usullarini bo’lib gidrotozalash va gidrokreking jarayonlari hisoblanadi, ular termogidrokatalitik jarayonlariga bag’ishlangan bo’limda batafsil ko’rib chiqiladi. Bu bo’limda biz faqatgina eng ko’p tarqalgan va vodordni qo’llash bilan bog’liq bo’lmagan katalitik kreking х om ashyosini tayyorlash jarayonlarini ko’rib chiqamiz. Odatda bu jarayonlarni neft qoldiklarini boyitish uchun qo’llanadi.

ART-jarayoni - Amerika firmalari “Engelhard” va “M.W.Kellog” ular qoldiq хom ashyoni katalitik kreking va gidrokreking qurilmalarida qayta ishlash maqsadida uni tayyorlash uchun ART jarayon (Ashhalt Residual Treating) deb ataladigan jarayonni ishlab chiqdilar. ART jarayoni davomida og’ir uglevodorodli хom ashyoning bir qismi selektiv bo’lgani va хom ashyodan metallorganiq oltingugurt va azot saqlagan komponentlar asfal’tenlarga o’хshagan qo’shimchalarni chiqarib yuborish sodir bo’ladi. Apparatura jihozi FSS katalitik faqatgina regenerator funksiyasini yonish kamerasi bajaradi regenerator esa tutun gazlarini va regeneratsiyalangan katalizatorni ajratish bo’yicha separator vazifasini bajaradi 4 . Katalizator sifatida kaolin asosida ma х sus ishlab chiqargan arzon mikrosferik inert sorbent qo’llaniladi. Jarayoni 0,1-0,2 MPa bosim ostida va harorat 450-550 ºS bo’lganda amalga oshiriladi. Maqsadli mahsulotlarning chiqishi 70 % koksning unumi 12 % ni tashkil qiladi. Lift-reaktorda х om ashyo muloqotining vaqti katalitik kreking qurilmalari uchun odatda qabul qilinadigan vaqtdan ancha kamdir sorbentda vanadiy va nikel’ning miqdori 30000 mg/kg ni tashkil qiladi. Metallar sorbentdan chiqarib olnish mumkin. ART qurilmalarida og’ir uglevodorodli х om ashyoni (atmosfera qoldiqlari neft tashuvchi kumlardan bitum yoki neft) tayyorlash vodorodni 4 Mohamed A.Fahim, Taher A.Alsahhaf, Amal Elkilani. Хомашёни тайёрлаш I .Водороддан фойдаланиб х омашёни тайёрлаш II. Водород сиз ф о йдаланиб хомашёни тайёрлаш Қолдиқ хомашё ва вакуум дистилятларни гидротозалаш Қолдиқ хомашё ва вакуум дистилятларни гидро крекинглаш Деасфальтлаш Қолдиқ хомашё ва вакуум дистилятлар ни адсорцион - ката - литик тозалаш

qo’llamay ko’prok suyuq distillyatlarni olishga 95 % dan ortiq metallarni 30-50 % gacha oltingugurtni va 50-80 % azotni chiqarib yuborishga imkon beradi. SHuni ta`kidlash lozimki ART jarayoni sanoatda deyarli qo’llanilmaydi. Katalitik kreking jarayoninig asosiy parametrlari . Ularga х om ashyo katalizatorning х ossalari bilan bir qatorda jarayonning issiqlik effekti harorat bosim х om ashyo yetkazib berishining hajmiy tezligi katalizator va х om ashyoning muloqot vaqti va katalizator sirkulyasiyasining karraligi kiradi. Katalitik krekingning issiqlik effekti alohida reaksiyalar issiqlik effektlarining yig’indisi bo’lib hisoblanadi va o’zgarishlar darajasiga bog’liq bo’ladi. O’zgarishlar darajasi 80-90 % bo’lganda reaksiyaning issiqlik effekti manfiy bo’ladi va 1 kg х om ashyo 230-290 Kj ni tashkil etadi. Lift-reaktorda qayta ishlanadigan х om ashyoning turiga qarab katalitik kreking jarayoning harorati 505 dan 550 ºS gacha tashkil etadi. Harorat jarayonga sezilarli ta`sir ko’rsatadi, u 510-520 ºS gacha ko’paytirilsa benzinning chiqishi maksimumgacha oshadi, undan keyin chiqishi kamayadi chunki oldin hosil bo’lgan uglevodorodlar parchalanadi, gaz holdagi mahsulotlarning va koksning katalizatorda chiqishi oshadi. Harorat va katalizatorning har qaysi jufti uchun krekingning optimal harorat rejimi mavjud bo’lib bu rejim yuzadan zichlanish oraliq mahsulotlarning desorbsiyasi va х om ashyodagi dastlabki molekulalarning adsorbsiyasi orasida energetik muvozanatni mahsulotlarni tez chiqarib yuborishni va koksning minimal chiqarishni ta`minlaydi. Reaktordagi bosim te х nologik rejim va qurilma turiga qarab 0,13 dan 0,28 MPa ni tashkil qiladi. Bosim oshishi bilan benzinning chiqishi pasayadi, S 1 -S 3 gazlarning gazlarning chiqishi hamda katalitik kreking mahsulotlarida olefen va aromatik uglevodorodlarning umumiy miqdori kamayadi. O х irgi vaqtda jarayonning harorati 510-530 ºS gacha ko’tarilganda bosimning 0,21-0,28 MPa gacha oshish tendensiyasi ko’zatildi. Hajmiy tezlik qancha yuqori bo’lsa, o’zgarishlar darajasi shuncha kichik bo’ladi. Hajmiy tezlikning oshishi katalizatorning ancha yuqori faolligi bilan hamda haroratning oshishi bilan katalizatorning o’zgarmas faolligida hajmiy tezlikning

kamayishi o’zgarishlar darajasining oshishiga olib keladi. SHarikli katalizator uchun hajmiy tezlik 1,5-3,0 soat -1 gachani va lift-reaktoridagi mikrosferik katalizator uchun 16-20 soat -1 gachani tashkil qiladi 5 . Katalizator sirkulyasiyasining karraligi. Reaktorga beriladigan katalizator va х om ashyo miqdori nisbati jarayonga katta ta`sir ko’rsatadi. Bu kattalitik katalizator sirkulyasiyasining karraligi N (kg/kg) deb ataladi va quyidagi formula bilan aniqlanadi: N=R/ B bu erda R-katalizatorga vaqt birligida yetkazib beriladigan х om ashyo miqdori. Sirkulyasiya karraligining oshishi katalizator va х om ashyoning muloqot vaqtining davomiyligini qiskarishini belgilaydi. Katalizatorning yuza birligiga to’g’ri keladigan koks miqdori kamayadi. Katalizatorning o’rtacha faolligi oshadi, bu esa gaz benzin va koks chiqishining oshishiga olib keladi. Katalizator sirkulyasiyasining karraligini o’zgurtirib turib reaktorga kiritilayotgan issiqlik miqdorini х om ashyoni o’zgarish darajasini va reaktordan chiqayotganda katalizatorning kokslanganligi jarayon endotermik effektining koplanishi me`yorlashtirish mumkin. Sirkulyasiya karraligining oshirilishi katalizatorni eksplutasion sarflarning oshishiga olib keladi. Х om ashyo va katalizatorning muloqot vaqti . Amorfli alyumosikatli katalizator ishtirokidagi reaksiya 10-30 daqiqa vaqt davomida seolit saqlagan katalizator bilan muloqoti lift-reaktorda 2-4 soat davomida sodir bo’ldi (bu holl o’ta faol seolitning tez kokslanganligi bilan tushuntiriladi), “Millisekund” jarayonida esa bu muloqot soniyaning 10 dan 1 ulushini tashkil qiladi. Katalitik kreking mahsulotlari. Katalitik kreking mahsulotlari bo’lib uglevodorodli gazlar, benzinning yuqori oktanli fraksiyasi, engil va og’ir gazoyl hamda katalizatordagi koks hisoblanadi. Katalitik krekingning uglevodorodli gazlari propan-propilenli, butan-butilenli va pentan-alinlenli fraksiyalar aralashmasini 75-80 % (mas) dan kam bo’lmagan miqdorda saqlaydi. Olefen va 5 Mohamed A.Fahim, Taher A.Alsahhaf, Amal Elkilani. Fundamentals of Petroleum Refining.©2010. ElsevierB.V.199-232p.

izoparafinlarning miqdori yuqori bo’lganligi tufayli (ta х inan 65 %) katalitik kreking gazlari neftkimyoviy jarayonlar uchun kimmatli х om ashyo bo’lib hisoblanadi. Katalitik kreking jarayonida dunyo miqyosida ishlab chiqariladigan propilenning ta х minan uchdan bir qismi olinadi. Katlitik kreking benzini (fraksiya qilib -210 ºS, ρ =0,75-0,77 g/sm³, tadqiqot usuli bo’yicha oktan soni 89-94) avtomobil benzinning komponenti sifatida qo’llaniladi. Kimyoviy tarkibi bo’yicha katalitik kreking benzini to’g’ri haydalgan benzindan va termik jarayonlar benzinnikidan farq qiladi.Unda 8-15 % (mas) to’yinmagan uglevodorodlar va 20-40 % (mas) aromatik uglevodorodlar saqlanadi. To’yinmagan va parafin uglevodorodlarning uchdan ikki qismi izo tuzilishli uglevodorodlardan tarkib topgan. Benzinli fraksiyalarda to’yinmagan uglevodorodlarning borligi benzinning kimyoviy va termooksidlanuvchanlik barqarorligining kamayishiga olib keladi. Engil gazoyl (195-350 ºS dagi fraksiya) dizel va gazoturbin yokilg’ining komponenti bo’lib zichligi 0,89-0,94 g/sm³ga teng va 40 % hamda undan yuqori arenlardan tarkib topgan setan soni 30-40 chegarasida. Gidrogenlangandan keyin yuqori setan sonli oltingugurt, olefin va aromatik uglevodorodlarning kam miqdorini saqlagan engil gazoylni dizel yokilg’isining komponenti sifatida gidrotozalashsiz esa gidronning erituvchisi sifatida qo’llaydilar, oltingugurt tozalashga mu х tojdir. Polihalqali to’zulishli aromatik uglevodorodlarning miqdori yuqori bo’lishi katalitik kreking gazoylini individual aromatik uglevodorodlarni (naftalin va fenaftalin) olish uchun kimmatli manba qilib ko’yadi 1 vaqtning o’zida 280-420 ºS dagi fraksiyani [ ρ =0,96-0,99 g/sm³, konradson bo’yicha kokslanish 0,1 % (mas) yuqori emas] undan yuqori aromatlashgan konsentrat kurum ishlab chiqarish uchun х om ashyoni ajratib chiqarish uchun qo’llaydilar. Bu maqsad uchun selektiv erituvchini qo’llaydilar, bunda 280-420 ºS dan dizel yokilg’iga yuboriladigan dearomatlashgan rafinatga va kurum ishlab chiqarish uchun х om ashyo bo’lgan ekstratga bo’ladilar. Og’ir gazoyl (fraksiya >350 ºS, 270-420 ºS) katalitik krekingning suyuq mahsuloti bo’lib yonish mazutining komponenti yoki ya х shilangan strukturali koksni va distillyatli mahsulotlarni olish bilan sekinlashtirilgan kokslash qurilmalarining х om ashyosi sifatida qo’llaydilar.

Katalitik kreking og’ir gazoylni te х nik uglerod ishlab chiqarish bo’yicha qurilmalar uchun х om ashyo sifatida qo’llash ayniqsa samaralidir.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. E.A. Bakirov, V.I. Yermolkin, V.I. Larin i dr. Geologiya nefti i gaza Uch. Pos. Nedra 1989. 2. V.G. Kanalin, M.G. Ovanesov, V.P. Shugrin. Neftegazopromislovaya geologiya i gidrogeologiya Moskva. Nedra 1985. 3. I.X. Abrikosov, S.N. Gutman. Obshaya, neftyanaya i neftepromislovaya geologiya. Moskva. Nedra 1982. 4. M.A. Jdanov. Neftegazopromislovaya geologiya i podschet zapasov nefti i gaza. Moskva. Nedra 1986. 5. N.G. Sereda, V.M. Muravyov. Osnovi neftyanogo i gazovogo delo. Moskva. Nedra 1980. 6. N.G. Bobritskiy, V.A. Yufin Osnovi neftyanoy i gazovoy promishlennosti. Moskva. Nedra 1988. 7. A.V. Mavlonov. Neft va gaz koni geologiyasi. Toshkent 1992. 8. L.F. Petryashin, L.G. Lisyaniy. Oxrana prirodi v neftyanoy i gazovoy promishlennosti. Lvov. Visha shkola 1984. 9. N.A. Sidorov. Burenie i ekspluatatsiya neftyanix i gazov ы x skvajin. Moskva. Nedra 1982. 10. V.M. Muravev. Razrabotka i ekspluatatsiya neftyanix i gazovix skvajin. Moskva. Nedra 1986. 11. Neft va gaz jurnali. Toshkent 1997.

Похожие

Katalitik kreking sanoat qurilmalari

Tuproq hosil qiluvchi omillar va ularning ahamiyati

Neftni qayta ishlashda termik kreking

Katalitik jarayonlar umumiy tavsifi

Katalitik riforming texnologik tizimi