Yerning litosfyera qobig`i va uning xususiyatlari - География - Рефераты

Yerning litosfyera qobig`i va uning xususiyatlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

44.5 KB

Yerning litosfyera qobig`i va uning xususiyatlari Reja: 1. Yerning ichki tuzilishi 2. Litosfyera to` g` risida tushuncha 3. Yer po`sti va uning tuzilishi 4. Yerning planetar relefi 5. Litosfyera plitalari va ularning xususiyatlari

Yerning ichki tuzilishi Arning chuqur qatlamlarini tuzilishi to`g`risidagi maolumotlar nisbiydir. Xanuzgacha chuqur qatlamlarning tuzilishi to`g`risidagi bevosita maolumotlar olingani yo`q. Chunki eng chuqur geologik quduqlarning chuqurligi 15 km ga etgani yo`q. Yerning chuqur qatlami to`g`risidagi maolumotlar geofizik usullar yordamida olinmoqda. Yerning ichki tuzilishi to`g`risida quyidagi maolumotlar mavjud. Yerning markazigacha borilganda turli tuzilishga va xususiyatlarga ega bo`lgan quyidagi qatlamlar ajratiladi: 1. Yer po`sti chuqurligi 60 km, qattiq holatda. 2. Yuqori mantiya 60 ming km qattiq yerigan, qattiq holatda. 3. Quyi mantiya, 1000-2900 km, yerigan holatda. 4. Tashqi yadro, 2900-5100 km, yerigan holatda. 5. Ichki yadro, 51-6371 km, qattiq holatda. Yerning markazidagi harorat + 4000 S, zichlik 12 kg/sm.kub, bosim atm.ga teng. Tashqi yadroning 100-500 km chuqurdagi qatlamlar yerigan holatdadir. Bu qatlam astenosfyera deyiladi. U vulqonlar va kuchli yer qimirlashlarning o`choqlari joylashgan qatlamdir. Litosfyera to`g`risida tushuncha. Litosfyera yerning tosh, yax qattiq qobig`i hisoblanadi. Uning chegarasi yer yuzasidan to yuqori mantiyaning yerigan qatlaminig yuqori qismidan o`tkaziladi. Uning qalinligi 100-150 km ga boradi. Demak, yer litosfyerasiga yer po`sti va yuqori mantiyaning yerigan qatlamining yuqorisidagi qattiq qatlam kiradi. Litosfyeraning quyi chegarasi yerigan holatdagi astenosfyeraning yuqori qismidan

o`tganligidan matyerik va okean tagi hududi “suzib” yurgan qatlamlarga o`xshab ketadi. Yer yuzasining relpefini shakllanishi litosfyerada yuz byeradigan tektonik harakatlar bilan uzviy bog`liq. Yer po`sti va uning tuzilishi. Yer po`sti turli tarkibdagi tog` jinslaridan tuzilgan. Yer po`stida 93 ta kimyoviy elementlar uchraydi. Lekin ularning orasida 11 elementni tashkil etadi. Ҳ ozirgi vaqtda yer po`stining tuzilish xususiyatiga ko`ra yerning planetar relpef shakllari ajratiladi. Ular quyidagilar: 1. To g` lar megarelepefi 2. Platformalar megarelpefi 3. Matyeriklarning suv osti davomi megarelpefi 4. O`tish zonasi yoki geosinklinallar megarelpefi 5. Okean tagi megarelpefi 6. Suv osti tizmalarining megarelpefi. 1-3-Megarelpeflarda matyerik yer po`sti, 4-6-megarelpeflarda esa okeaniya yer po`sti rivojlangan. Oekin, yer po`stlari qalinligi va tuzilish xususiyatlariga ko`ra bir-biridan farq qiladi. Ҳ ozirga qadar olimlar o`rtasida qaysi po`st qadimgi degan masalada bahs davom etib kelmoqda. V.V.Belousov va uning shogirldlarining fikricha, qadimda yer po`sti kontinental haraktyerda bo`lgan. Okeanik po`st matyerik po`stini bazifikaciyalashuvidan hosil bo`lgandir. Litosfyera plitalari va ularning xususiyatlari. Yer yuzasining planetar relpefini tushuntirishda turli geotektonik gipotezalar yaratilgan. Geotektoikada uzoq vaqt davomida fiksizm (xarakatsiz) g`oyasi hokimlik qilib keldi. Bu g`oya bo`yicha yer po`stini relpefini hosil qilishida asosiy rolni vyertikal tektonik harakatlar o`ynaydi, matyeriklar harakatsizdir. Gorizontal

yo`nalishdagi tektonik harakatlarga ikkilamchi harakatlar deb qaralgan. 1910 yilda amyerikalik geolog F.toylor, 1912 yilda nemis geofizigi A.Vegenyer tomonidan ilgari surilgan matyeriklar drifi gipotezasida fiksizmga qarama qarshi fikr bildirildi. Bu yo`nalish geotektonika modbilizm (xarakatchan) deb yuritiladi. Lekin bu gipoteza matyeriklarni siljish sabablari va mexanizmini tushuntirib byera olmaydi. 1960 yillarda amyerika geologlari G.Xess, R.Dic, K.Lepishgon, B.Ayzeks va boshqalar tmonidan yangi global tektonika yoki plitalarning global tektonikasi gipotezasi ilgari surildi. Bu kashfiyotga o`rtalik okeanik tizmalarning planetar sistemasining o`rganilishi sabyuab bo`ldi. Okeanik po`stda yura davriga nisbatan qadimgi yotqiziqlar uchramaydi. Shuning uchun 200 moln yil avval yagona Pangeya (hamma va yer) matyerigi bo`lgan. 20 mln yildan so`ng Tetis okeani uni Lavraziya va gondovanaga bo`lgan. So`ngra bu matyeriklarni “buzilishidan” xind va atlantika okeanlari “ochilgan”. 65 mln yil ilgari shimoliy Amyerikadan tashqari boshqa matyeriklar hozirgi qiyofada bo`lgan. Bu davrda tinch okeanining tagi ham spreding (siljishi) natijasida “shargan”. Bu gipoteza matyeriklar relpefi xususiyatlarini tushuntirishga ojizlik qiladi. Demak. Bu gipoteza ham univyersal haraktyerda deb bo`lmaydi.

Adabiyotlar 1. Bogdanov D.V. Regionalpnaya fizicheskaya geografiya mirovogo okeana. M., 1985. 2. Krivoluckiy A.E. Golubaya planeta. M., 1985. 3. Leontev O.K. Fizichekaya geografiya mirovogo okeana. M., 1982. 4. Milpkov F.N. Obshe zemlevedenie. M., 1990. 5. Udencev G.V. Relpef i struktura okeanov. M., 1987. 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Yerning sutkalik harakati va uning geografik oqibatlari

Gidrosfera va uning xususiyatlari

Geografik qobiq va uning xususiyatlari

Eron yoqilg`i-energetika sanoati shakllanishi va rivojlanishi xususiyatlari

Yerning yillik harakati va oqibatlari