Tabiiy geografik tadqiqotlar - География - Рефераты

Tabiiy geografik tadqiqotlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63 KB

Tabiiy geografik tadqiqotlar Reja: 1. Tabiiy geografik tadqiqotlar haqida. 2. Tabiiy geografik tadqiqotlar va yer kadastri. 3. Muhandis - geografik tadqiqotlar. 4. Tibbiy geografik tadqiqotlar. Xulosa.

TABIIY GEOGRAFIK TADQIQOTLAR Geografiya serqirra fan bo'lib, uni o'rganish jarayonida juda ko'plab sohalar, kasblar, mutaxassisliklar bilan tanishish imkoni bo'ladi. Tabiiy geografiya fani ko'plab tadqiqot usullarini o'z ichiga oladi. ishlab chiqarish faoliyatining ko'plab sohalarida tabiiy geografiya ishtirok etadi. tabiiy geografiyaning asosiy tadqiqot yo'nalishlari: agrogeografik, muhandis - geografik, tibbiy - geografik, rekreatsiya, kartografik, rayon planirovkasi, demografik va boshqa yo'nalishlaridan iborat. Quyida ularning ayrimlari haqida bilib olasiz. Agrogeografik ("agro" - yunoncha so'z bo'lib, dala ma'nosini bildiradi) tadqiqotlar natijasida yer resurslari qishloq xo'jalik maqsadlari nuqtayi nazaridan baholanadi. Agrogeografik tadqiqotlar davomida olingan ma'lumotlar asosida har bir hudud uchun yerdan foydalanishning aniq chora - tadbirlari ishlab chiqiladi. Qishloq xo'jalik yerlariga ekin ekiladigan yerlar, bo'z yerlar, ko'p yillik daraxtzorlar, pichanzor va yaylovlar kiradi. qishloq xo'jalik ekinlarini joylashtirishda relyef va uni tashkil qilgan yotqiziqlar muhim ahamiyatga ega. Joyning relyefi hududning tuproq, grunt suvlari va yerusti suvlari me'yorini, o'simlik qoplami va iqlim xususiyatlari belgilaydi. Madaniy ekinlar ham joy relyefiga mos ravishda tabaqalashtiriladi. Masalan, daryolarning (Sirdaryo, Amudaryo, Qoradaryo, Norin, Chirchiq, Ohangaron, Zarafshon va h.k.) yuqori terassalari sug'oriladigan yerlardan iborat bo'lib, ularda paxta, g'alla, yem -xashak ekinlari yetishtiriladi. Daryolarning quyi terassalarida (I-II) sholi va boshqa suvni ko'p talab qiladigan ekinlar yetishtiriladi. Adirlarda, o'rtacha balandlikdagi tog'larning yonbag'irlarida lalmi ekinlar, cho'llarda va tog' yonbag'irlarida yaylov va pichanzorlar joylashgan. Shunga ko'ra, O'zbekistondagi yerlar terassali, deltali, yoyilmali, adirli, tog' yonbag'irli yerlarga ajartilishi mumkin. Ma'lum bir davlat, viloyat, tuman yoki hududda yer resurslari bo'yicha muntazam ravishda o'tkazilgan kuzatishlar natijasida yig'ilgan ma'lumotlaming jamlanmasi

kadastr deb ataladi. kadastr yer, suv, qazilma boylik, yaylov, o'rmon va boshqalar bo'yicha hamtuzilishi mumkin. Davlat yer kadastri quyidagi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi: yerning kimga qarashli ekanligi; uning miqdor va sifat xususiyatlari; tuproq bonitirovkasi; yerning iqtisodiy baholanish natijalari. Yer kadastri mamlakat bo'yicha yagona tizimga ega bo'lib, unda yerning aniq maydoni va sifati, tabiiy, xo'jalik va huquqiy holati to'g'risida to'liq navbatda tahlil qilinadi. avtomobil yo'llarining qiyaligi 12-15 dan oshmasligi lozim. Baland va qiyaligi yuqori bo'lgan joylarda yo'llar yerosti tunellari orqali o'tkaziladi. Masaln, Toshkent - Andijon avtomobil yo'lining qamchiq dovonida uzunligi 2,5 km li tunnel qazilgan. Bundan tashqari, yo'llarni loyihalashda surilmalar, sellar, qor ko'chkilari, daryo toshqinlari ham hisobga olinadi. Foydali qazilma konlarini qidirish davomida muhandis - geografik tadqiqotlar ikki yo'nalishda olib boriladi. Birinchi yo'nalishda kon joylashgan hududning tabiiy va iqtisodiy - geografik sharoiti o'rganiladi va baholanadi. Ikkinchi yo'nalishda foydali qazilma koninni qazib olish jarayonida atrof -muhitda ro'y beradigan o'zgarishlar bashorat qilinadi (relyef, tuproq, o'simlik, iqlim, ichki suvlari, qishoq xo'jaligi, sanoati, transporti, aholisi va h.k.). Muhandislik geografiyasi inson bilan tabiat o'rtasidagi o'zaro ta'sir natijasida vujudga kelishi mumkin bo'lgan oqibatlami baholash va bashorat qilish hamda ularning oldini olish muammolari bilan shug'ullanadi. Tibbiy geografiya geografik geografik muhitning, ya'ni tabiiy va ijtimoiy - iqtisodiy omillarning aholi salomatligiga ta'sirini, kasalliklarning vujudga kelishi va geogarfik tarqalishini o'rganadi. Hozirgi paytda tibbiy -geografik tadqiqotlar ikkita yirik yo'nalishda atrof - muhining inson salomatligiga ta'siri baholanadi va bashorat qilinadi. Ikkinchi yo'nalishda kasalliklarning mahalliy tabiiy o'choqlari aniqlanadi.

Atrof- muhitning tozaligi ko'p jihatdan inson salomatligini belgilab beradi. U tabiiy va sun'iy omillar ta'sirida ifloslanadi. Atrof- muhitni ifloslovchi tabiiy omillarga shamol (havodagi chang miqdorining ortib ketishiga olib kelaid), vulkan otilishi (atmosferaning vulkan tuttunlari va kullari bilan ifloslanishi), sellar, qurg'oqchilik, suv toshqinlari, zilzilalar, chigirtka bosishi, surilmalar va h.k. kiradi. Aholi zich joylashgan sanoat hududlarida sun'iy omillar ta'sitida atrof -muhit (zavodlar, fabrikalar, metallurgiya, kimyo zavodlari,konlar, issiqlik elektrostansiyalari, transport kabilar) ko'proq ifloslanadi. Atrof- muhitning og'ir metallar bilan ifloslanishi inson salomatligiga kuchli salbiy ta'sir etadi. Masalan, qo'rg'oshin asab tizimi, jigar va buyraklarni zaharlaydi. Simob ko'proq jigar va buyrakda to'planadi, modda almashinuvini buzadi, kadmiy bolalar nutqining buzlishiga olib keladi, mishyak o'pka va teri rakini keltirib chiqaradi. Qishloq xo'jaligida qo'llaniladigan pestitsidlardan har yili jahonda 1 mln kishi zaharlanadi, ulardan taxminan 15-20 ming kishi hayotdan ko'z yumadi. Avtomobillardan chiqadigan benzopirin moddasi, radioaktiv moddalar o'pka rakini keltirib chiqaradi. Uglerod oksidining havodagi miqdori ortib ketishi organizmda kislorod yetishmovchiligiga sabab bo'aldi hamda asab va yurak qon - tomir tizimlarini ishdan chiqaradi. Har bir hududning mahalliy tabiiy - geografik sharoiti inson salomatligiga turlicha ta'sir etishi mumkin. Havodagi kislorod miqdori, havo bosimi, harorat vanamlikning o'zgarishi qon bosimi kasalligi bor bemorlarda miya va yurak faoliyati bilan bog'liq turli asoratlar paydo qiladi. Atmosferadagi kislorod miqdorining ortishi gipertoniya krizislari va miya insultlarining ko'payishiga olib keladi. Kislorod miqdorining ortishi asosan qishda kuzatiladi. Tog'larda balandga chiqan sari har 10 m da bosim 1 mm simob ustuniga kamayadi va inson organizmiga tushadigan og'irlik (bosim) ortadi. Havoda namlik qanchalik yuqori bo'lsa, issiq harorat insonga shunchalik kuchli ta'sir etadi. Nisbiy namlik 50 foiz, havo harorati 16 - 18 °C bo'lishi organism uchun qulay sharoit hisoblanadi.

Suvda, tuproqda va ba'zi mahsulotlarda yod elementining yetishmasligi buqoq kasalligini keltirib chiqaradi. HAvoda namlik qanchalik yuqori bo'lsa, issiq harorat insonga shunchalik kuchli ta'sir etadi. Nisbiy namlik 50 foiz, havo harorati 24°C, nisbiy namlik 44 -60 foiz, shamol tezligi sekundiga 0,7 - 1 m bo'lganda inson organizmi uchun juda qulay sharoit vujudga keladi. Virusli kasalliklarga odam, hayvon va o'simliklarda uchraydigan juda ko'p yuqumli kasalliklar kiradi. Odamlarda viruslar qo'g'atadigan gripp, qizamiq, suvchechak va chinchechak, virusli gepatit, poliomiyelit, ensefalit, quturish, gemorragik isitma kabi kasalliklar bir muncha mukammal o'rganilgan. Ko'pchlik hollarda teri kasalliklarini ham viruslar paydo qilishi aniqlangan. ma'lumot bo'ladi. yer kadastri asosini tuproq bonitirovkasi tashkil qiladi. Yer resurslarini sifat jihatdan qiyosoy baholash tuproq bonitirovkasi deb ataladi. tuproq bonitirovkasi tuproq hosildorligiga qarab belgilanadi va odatda 100 balli shkala asosida amalgam oshiriladi. O'zbekistonda bonitirovka asosini paxta hosili tashkil qiladi. Paxtadan gektariga 40 sentner hosil beradigan yerlar 100 balli bonitetga teng deb olinadi. O'zbekistonda eroziyaga uchramagan tipik va bo'z tuproqlar yuqori bonitetga (80 - 100 ball), deltalardagi sho'rlangan, sug'oriladigan o'tloq tuproqlar o'rtacha bonitetga (40 - 60 ball), kuchli sho'rlagan, toshloq, taqirli va gilli tuproqlar past bonitetga (10-39 ball) ega. Sho'rlanish, shamol va suv eroziyasi tuproq unumdorligining pasayib ketishiga kuchli ta'sir etadi. yerosti suvlri sahi ko'tarilib ketgan joylarda tuproqlaming sho'rlanishi kuzatiladi. sho'rlanishning oldini olish uchun quritish melioratsiyasi amalgam oshiriladi ("melioratsiya" so'zi - lotin tilidan olingan bo'lib, "yaxshilash" degan ma'noni bildiradi), buning uchun zovurlar qaziladi. Masalan. Mirzacho'l, Qarshi vho'llarida yerlarning zaxini qochirish uchun zovurlar 2,5 - 3,5 m chuqurlikda qaziladi. Bu esa ikki zovur oralig'ida yerosti suvlarining chuqurligi 2-3 metr bo'lishini ta'minlaydi. yerosti suvlari sathi qanchalik chuqur bo'lsa, bug'lanish shuncha kam bo'adi va tuproqlar sho'rlanmaydi.

Yerosti suvlari yer yuzasiga juda yaqin joylashgan hududlarda sho'rlanish juda kuchli bo'ladi. Uning oldini olish uchun har yili qishda tuproqning sho'ri yuvib turiladi (Xorazm, Qoraqalpog'iston, Buxoro, Sherobod, Mirzacho'l, Qarshi vohalari). Shamol kuchli esadigan hududlarda (Markaziy Farg'ona, Mirzacho'l, Dalvarzin, Qarshi, Sherobod cho'Uarida) tuproqning ustki qismi eroziyaga uchraydi, oqibatda tuproqning unumdor chirindili qatlami uchib ketadi. Shamol eroziyasining oldini olish uchun shamolning yo'nalishiga ko'ndalang tarzda ihota darxtzorlari tashkil qilinadi. Ihota daraxtzorlari shamolning kuchini kamaytiradi va tuproqdagi namni uzoqroq ushlab turishga imkonberadi. Sug'orish jarayonida nishab yarlar suv eoziyasiga uchraydi. Bunday eroziya sug'orish (irrigatsiya) eroziyasi deb ataladi. Sug'orish eroziyasining oldini olish uchun nishab yerlarni haydash va sug'orish ko'ndalangiga amalgam oshirish lozim. Bunda suv nishab joylarda tuproqni o'yib ketmaydi va bir tekis oqadi. Agrogeografik tadqiqotlar - yer resurslarini qishloq xo'jalik maqsadlarida baholash. Ma'lum bir davlat, viloyat, tuman yoki hududda yer resurslari bo'yicha muntazam ravishda o'tkazilgan kuzatishlar natijasida yig'ilgan ma'lumotlaming jamlanmasi kadastr deb ataladi. Tuproq bonitirovkasi - yer resurslarini sifat jihatdan qiyosiy baholash. Yer kadastri - yagona davlat kadastrlari tizimining asosiy tarkibiy qismi, yer resursining tabiiy, xo'jalik, huquqiy rejimi, toifalari, sifat xususiyatlari va maydoni, ularning yer egalari, yerdan foydalanuvchilar, ijarachilar va mulkdorlar o'rtasidagi taqdimoti to'g'risidagi ma'lumotlar hamda hujjatlar majmui. Yer kadastrini yuritish jarayoni quyidagilarni o'z ichiga oladi: aerokosmik suratga olish, topografiya - geodeziya, xaritagrafiya, tuproqshunoslik, agrokimyo, geobotanika, gidrogeologiyaga oid izlanishlar va tadqiqotlarni o'tkazish; yerlarni miqdor va sifat jihatdan hisobga olish va baholash; yuridik va jismoniy shaxslarning yer uchastkalariga bo'lgan huquqlarini davlat ro'yxatiga olish; yerlarni taqsimlash, ulardan foydalanishni nazorat qiliuvchi davlat xizmat organlari

faoliyatini muvofqlashtirish; yerlarning holati, mavjudligi va ulardan foydalanish to'g'risidagi hisobotlarni tuzish. Muhandislik geografiyasi inson bilan tabiat o'rtasidagi o'zaro ta'sir natijasida vujudga kelishi mumkin bo'lgan oqibatlami baholash va bashorat qilish hamda ularning oldini olish muammolari bilan shug'ullanadi. Muhandis - geografik tadqiqotlar qurih loyihalarini amalgam oshirishda asos bo'lib xizmat qiladi. Muhandis - geografik tadqiqotlar asosan sanoat korxonalarini joylashtirishda, gidrotexnik inshootlami (kanallar, to'g'onlar, suv omborlari va h.k.), yo'llarni loyihalashda, foydali qazilma konlarini qidirishda olib boriladi. Sanoat korxonalarini joylashtirishda muhandis - geografik tadqiqotlar ikki bosqichda o'tkaziladi. Birinchi bosqichda korxona qanday xomashyo asosida mahsulot ishlab chiqarishi va atrof - muhitga qnday chiqindilar tashlashi aniqlanadi. Ikkinchi bosqichda korxona uchub joy tanlanadi va mazkur joyiningtabiiy - geografik sharoitining asosiy xususiyatlari aniqlanadi (geologik tuzilishi, relyefi, iqlimi, suvlari, tuprog'i, o'simlik va hayvonot dunyosi, aholisi, xo'jaligi). Sanoat korxonasi zararli chiqindilarni ko'proq chiqaradigan bo'lsa, (ko'mir asosida ishlaydigan issiqlik elektrostansiyalari, sement, kimyo zavodlari), ularni aholi manziigohlaridan olisda, shamol yo'nalishiga teskari bo'lgan hududlarga joylashtirish zarur. Masalan, Buxoro viloyatidagi Qorovulbozor nedftni qayta ishlash zavodi, Qashqadaryo viloyatidagi Sho'rtang gazni qayta ishlash zavodi cho'lda, ya'ni aholi zich yashaydigan hududlardan ancha olisa joylashgan, shuning uchun ularning tabiat va insonga ta'siri kam. Gidrotexnik inshootlarni loyihalashda muhandis - geografik tadqiqotlar olib borishda quyidagilarga e'tibor beriladi: suv inshooti va tabiiy muhit o'zaro ta'sirining asosiy qirralari, suvning kirish - chiqishi, sho'rlanganlik darajasi, loyqaligi, bug'lanishi, to'lqinlar ta'sirida qirg'oqlarning yemirilishi, suvning shimilishi va suv inshootining samaradorligi, botqoqlanish, tuz to'planishi, o'simlik va tuproq qoplamining o'zgarishi kabilar aniqlanadi, ayrim noxush hodisalaming oldini olish bo'yicha choralar ishlab chiqiladi. Masalan, Amudaryo suvi loyqa bo'lganligi (1 kub m da 3500 g loyqa bor) sababli, undan suv oladigan Amu -

Buxoro, Qarshi, Shovot, Toshsoqa, Qizketken va boshqa kanlallarda "o'tirib" qoladigan loyqa nasoslar yordamida qirg'oqqa chiqarib tashlanadi. Yo'l qurilishini loyihalashda muhandis - geografik tadqiqotlar asosan relyefning tahliliga yo'naltirilgan bo'ladi. Chunki ko'p hollarda loyihalanayotgan yo'lning y'nalishini, uzunligini, kengligini, arzon - qimmatligini relyef sharoiti belgilab beradi. Xulosa: Xulosam shundan iboratki tabiiy geografiya fani ko’plab tadqiqot usullarini o’z ichiga oladi. Ishlab chiqarish faoliyatining ko’plab sohalarida tabiiy geografiya ishtirok etadi. Tabiiy geografiyaning asosiy tadqiqot yo’nalishlari, bular: agrogeografik, muhandis – geografik, tibbiy geografik, rekratsiya, kartografik, rayon pravinsiya, demografik va boshqa yo’nalishlardan iborat. Bundan tashqari biz fikr yuritadigan tadqiqot usullaridan biri muhandislik geografiyasi inson bilan tabiat o’rtasidagi o’zaro ta’sir natijasda vujudga kelishi mumkin bo’lgan oqibatlarni baholsh va bashorat qilish hamda ularni oldini olish muammolari bilan birga tibbiy geografik tadqiqotlar ham xozirgi kunda asosiy o’rin egallaydi. Olib qaraydigan bo’lsak, xozirgi paytda tibbiy geografik tadqiqotlar 2 ta katta yo’nalishga ish olib bormoqda. Birinchi yo’nalish atrof – muhitning inson salomatligiga ta’siri baholanadi va bashort qilinadi. Ikkinchi yo’nalishida kasalliklarning mahalliy tabiiy o’choqlari aniqlangan. Atrof – muhitning tozaligiga ko’p jihatdan inson salomatligini belgilab beradi va u tabiiy va sun’iy omillar ta’sirida ifloslanadi. Atrof – muhitni ifloslovchi tabiiy omillarga: shamol havodagi chang miqdorini irtib ketishiga olib keladi. Vulkan otilishi atmosferani vulkan tutunlari va kullari bilan ifloslaydi. Sellar qurg’oqchilik , suv toshqinlari, zilzilalar, surlmalar va hokazolar. Xozirgi kunda tibbiy geografik tadqiqotlarning o’rganilishi talab etilmoqda.

Похожие

Tarmoqli tabiiy geografik tadqiqotlar. geologik tadqiqot ishlari

Amaliy geografik tadqiqotlar

Geosiyosiy va siyosiy geografik tadqiqotlar

Tabiiy geografik rayonlashtirish

Tabiiy geografik jarayonlar