Shohimardonsoy suv resurslaridan foydalanishning hozirgi holati - География - Рефераты

Shohimardonsoy suv resurslaridan foydalanishning hozirgi holati

Загружено в:

15.09.2022

Скачано:

0

Размер:

68.5859375 KB

Shohimardonsoy suv resurslaridan foydalanishning hozirgi holati

Transchegaraviy suv resurslaridan foydalanishda doimo kelishmovchiliklar bo`lib kelgan. Hozirgi kunda ham O`rta Osiyo mintaqasidagi transchegaraviy suv resurslaridan foydalanishda yechilishi zarur bo`lgan muammolar mavjud. Ayniqsa, Farg`ona vodiysidagi bir necha transchegaraviy kichik daryolar suv resurslaridan foydalanish va ularni boshqarishdagi muammolarni hal etish dolzarb masalalardan hisoblanadi. O`rta Osiyo davlatlari o`z mustaqilliklarini qo`lga kiritgandan so`ng, yangi ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar yo`nalishi daryo suvlaridan foydalanishda ham ko`rinadi. Qishloq xo`jaligida amalga oshirilayotgan islohotlar bevosita suv resurslaridan foydalanish holatiga o`z ta`sirini o`tkazishi tabiiy holdir. Shu tufayli, transchegaraviy suv resurslaridan adolatli, huquqiy kelishuvlar asosida foydalanish va boshqarish muhim ahamiyat kasb etadi. Transchegaraviy suv resurslaridan ratsional foydalanish va ularni barqaror boshqarish maqsadida Shvetsariya taraqqiyot agentligi ko`magida Davlatlararo Muvofiqlashtiruvchi Suv xo`jaligi Komissiyasining “SRIB-Farg`ona” loyihasi doirasida “Transchegaraviy kichik daryolar” (TKD) bo`limi faoliyat olib bormoqda. “TKD” loyihasining asosiy maqsadi Farg`ona vodiysidagi transchegaraviy kichik daryolar suv resurslarini barqaror boshqarishni ta`minlashdan iborat. Loyihaning maqsadi suv resurslarini integrallashgan holda boshqarish (SRIB) tamoillariga asoslanadi. Loyiha hozirda Farg`ona vodiysidagi Shohimardonsoy (Qirg`iziston-O`zbekiston) va Xojabaqirgansoy (Qirg`iziston- Tojikiston) kichik daryolari bo`yicha amalga oshirilmoqda. Loyihani amalga oshirishda huquqiy, tashkiliy, tehnik vazifalar belgilangan. Mazkur maqolada Shohimardonsoyning ayrim gidrologik ko`rsatkichlariga va suv taqsimoti holatiga, suvdan foydalanishda yuzaga kelgan ayrim vaziyatlarga e`tibor qaratiladi. Shohimardonsoy Sirdaryoning Farg`ona vodiysidagi chap irmog`i hisoblanadi. Daryo manbai Oloy tizmasining shimoliy yonbag`rida joylashgan tog` muzliklariga to`g`ri keladi. Uning umumiy uzunligi 112 km bo`lib, hozirda Sirdaryogacha yetib bormaydi. Havza maydoni 1300 km2 ni tashkil etgan

Shohimardon daryosi Qirg`iziston va O`zbekiston respublikalari xududlaridan oqib o`tadi. Shu sababli daryo transchegaraviy suv resursi hisoblanadi. Ikkala davlat ham daryo suvidan asosan qishloq xo`jaligi maqsadlarida foydalanadi. Shohimardon daryosining o`rtacha ko`p yillik suv sarfi 10.8 m3/s ni yoki 316 mln.m3 ni tashkil etadi . Daryoning o`rtacha yillik maksimal suv sarfi - 13.34 m3/s (422 mln.m3) 1998 yilda kuzatilgan bo`lsa, o`rtacha yillik minimal suv sarfi 7.70m3/s (242 mln.m3) 1974 yilga to`g`ri keladi. Daryo oqimi o`zgaruvchanligining kattaligi sababli suvdan foydalanish holati daryoning ko`p suvli yillarida qoniqarlidek ko`rinsada, kam suvli yillarda vaziyat ancha keskinlashadi. 1980 yilda Shohimardan daryosi suv resurslarining davlatlararo taqsimoti bo`yicha tuzilgan qaydnomada keltirilgan nisbat hozirga kelib talabga javob bermay qolgan. Y a `ni, unda Shohimardon daryosi yillik suv miqdorining 27%idan Qirg`iziston Respublikasiga foydalanishi belgilangan bo`lsa, 67%i O`zbekiston Respublikasiga hissasiga to`g`ri keladi. 1-2-jadvallarda 2002-2006 yillarda Shohimardon daryosidan Qirg`iziston va O`zbekiston respublikalari sug`oriladigan yerlariga olingan o`rtacha suv miqdorlari berilgan. Daryodan Qirg`iziston respublika sug`oriladigan yerlariga o`rtacha 90.745 mln.m3 suv olingan. Rejaga nisbatan bu ko`rsatkich 93.1%ni tashkil etadi. O`zbekiston Respublikasi sug`oriladigan yerlariga aprel-oktabr oylarida (vegetatsiya davri) olingan suv miqdori 105.541 mln.m3 bo`lib, rejaga nisbatan 82.0% ni tashkil etmoqda. Aynan shu davr – aprel-oktabr oylarida Qirg`iziston Respublikasiga sug`orilodigan yerlariga olingan suv 68.075 mln.m3 ni tashkil etgan. Bu ko`rsatkich aprel-oktabr oylarida belgilangan rejaga nisbatan 107,4% ortiq olinganligini ko`rsatadi.

2002-2006 yy.da Shohimardon daryosidan Qirg`iziston Respublikasi sug`oriladigan yerlariga olingan suv miqdori, mln.m3 Ой Йил IV-X I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Р ежа 5,66 5 4,97 7 5,21 2 4,374 7,70 8 10,60 8 16,06 2 14,41 5 9,549 6,971 6,14 9 5,811 97,50 4 65,31 4 Ф акт 2,53 6 1,16 5 3,47 3 5,671 7,58 5 13,39 6 14,28 8 13,26 3 10,77 1 8,772 5,80 1 4,023 90,74 5 68,07 5 %, Ф / Р 44, 8 23,4 66,6 129,6 98, 4 126, 3 8 9 , 0 92,0 112, 8 125,8 94,3 69,2 93, 1 107, 4 2002-2006 yy.da Shohimardon daryosidan O`zbekiston respublikasi sug`oriladigan yerlariga aprel-oktabr oylarida olingan suv miqdori, mln.m3 Oy Yil IV-X I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Reja 11,938 18,658 22,182 33,25 23,312 10,504 8,938 128,784 Fakt 9,808 8,569 6,171 3,748 8,566 24,059 29,066 21,856 10,399 7,848

9,554 13,863 153.507 105,541 %, F/R 31,4 45,9 108 87,4 93,8 99,0 87,8 82,0 Shohimardon kichik daryosi suv resurslaridan foydalanishda va uning taqsimotida bir qancha nomutanosibliklar mavjudligi yuqoridagi tahlildan ko`rinib turibdi. Bularning oldini olish uchun dastlab daryo suvini o`lchashni to`g`ri yo`lga qo`yish lozim. Shohimardonsoy oqimining yillararo o`zgarishiga nazar tashlasak (1-rasm) oxirgi yillarda daryo oqimining oshganligini kuzatish mumkin. Ammo shu davrlarda suv taqchilligi ko`proq kuzatiladi. Buni, avvalambor, Shohimardonsoy oqimini aniqlash turli postlarda amalga oshirilganligi va gidrologik postning faoliyati to`htashi bilan oxirgi 5 yillikda daryo oqimi kanallarga olingan suv miqdorlarini qo`shish orqali hisoblanganligi natijasida xatoliklar yuzaga kelganligi

bilan izohlash mumkin. Shuningdek, daryoning yil ichida taqsimlanishida novegetatsiya davri oqimining ortganligi bilan izohlanadi. Suv taqsimotini to`g`ri yo`lga qo`yish uchun sug`oriladigan xududlar maydoni, ekin turlari va oqim me`yori ko`rsatkichlarini aniqlashtirish zarur bo`ladi. Shohimardon daryosi suvi bilan Qirg`izistonning 4108 gektar va O`zbekistonning 12 142 gektar yer maydoni sug`oriladi. Yangi o`zlashtirilishi ko`zda tutilayotgan yerlar, ekin turlari va sug`orish madaniyati ham suv taqsimotini belgilovchi omillardan hisoblanadi. Yuqorida ko`rib o`tgan masalalar O`rta Osiyo mintaqasi suv resurslaridan foydalanishdagi kichik daryoning muammolarining ayrimlari hisoblanadi. Mazkur

masalalar bilan bir qatorda Shohimardon kichik daryosi havzvsida yuzaga kelgan ijtimoiy, iqtisodiy, huquqiy, ekologik muammolarni hal etish natijasida Farg`ona vodiysidagi boshqa transchegaraviy suv resurslaridan foydalanish holatini yaxshilash imkoniyatlari tug`ilishi tabiiy

Похожие

Amudaryoning hozirgi deltasida yer resurslaridan foydalanishning geografik asoslari

Mintaqalarda rekreatsiya resurslaridan foydalanishning ekologik iqtisodiy xususiyatlari

Mintaqalarning turistik resurslaridan foydalanish imkoniyatlarini baholash

Suv obihayot

Suv omborlari