Mintaqalarning turistik resurslaridan foydalanish imkoniyatlarini baholash - География - Рефераты

Mintaqalarning turistik resurslaridan foydalanish imkoniyatlarini baholash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

21.6962890625 KB

Mintaqalarning turistik resurslaridan foydalanish imkoniyatlarini baholash Reja: 1. Turistik – rekreatsiya resurslari va ularni belgilari 2. Turistik resurslarni baholashni turizmdagi ahamiyati 3. Turistik resurslarni miqdor va sifat jihatdan baholash

Turistik – rekreatsiya resurslari va ularni belgilari Hozirgi vaqtda ko‘pgina tarmoqlar kabi turizm industriyasi ham tez rivojlanib bormoqda. Turistik biznesni mavjud kapital, texnologiya, hamda malakali ishchi – xodimlar orqaligina shakllantirib bo‘lmaydi. Buning uchun birinchi navbatda turistik resurslarga ega bo‘lish lozim. Turistik resurslarning asosini rekreatsiya resurslari tashkil etadi. Rekreatsiya resurslari bu - turli komponentlar birikmasidan iborat, insonning dam olishi va davolanishi ehtiyojlarini qondirishda xizmat qiladigan vositalardir.Kelib chiqishi va foydalanish xususiyatlariga ko‘ra rekreatsion resurslar ikki guruhga ajratiladi: tabiiy va antropogen rekreasion resurslar. Tabiiy rekreatsion resurslarga, hududiy tabiiy komponentlar birikmasidan iborat, go‘zal tabiat go‘sha(landshaft)lari kiradi. Ular daryo, ko‘l, dengiz bo‘ylari, tog‘ etaklaridagi o‘simlik dunyosi, xilma – xil manzarali joylar, mineral suvli shifobaxsh maskanlar bo‘lishi mumkin. Undan tashqari aholining dam olishi, sport bilan shug‘ullanishi, ov qilishi imkoniyatlari uchun keng hududlar, shahar atrofidagi yashil mintaqalar, park va bog‘lar yoki qo‘riqxona va milliy bog‘lar ham tabiiy rekreasiya resurslaridir. Turli davrlarda inson aql – zakovati bilan yaratilgan tarixiy, arxeologik va san’at obidalari, yodgorliklar, muzeylar hamda rekreatsiya maqsadida foydalish mumkin bo‘lgan ijtimoiy obektlar, antropogen rekreatsiya resurslariga kiradi. Undan tashqari, rekreasion resurslarni qo‘yidagi asosiy belgilariga ko‘ra ajratish mumkin: - landshaft – iqlimiy xususiyati; - tabiiy resurslar potensial zahirasi; - jozibadorlik va sayyohlik ahamiyati; - qo‘laylik va foydalanish imkoniyati; - manzara va ekologik xususiyati; ijtimoiy – demografik xususiyati.

Turistik resurslarni baholashni turizmdagi ahamiyati Turistik resurslar turli tabiiy, madaniy – tarixiy, hamda ijtimoiy – iqtisodiy obektlar ko‘rinishida bo‘lib, turistik xizmatlar ko‘rsatishga asos bo‘la oladigan resurslarga aytiladi. Undan tashqari, turistik resurslar turistik mahsulotlar yaratishga asos bo‘ladigan tabiiy hamda, insonlar tomonidan yaratilgan obektlar majmuasidan iborat. V.S.Bogolyubov va V.P.Orlovskayalar (Yekonomika turizma. M.2005,151b.) turistik resurslarda alohida ajralib turuvchi qo‘yidagi asosiy belgilarni ajratishgan: - Qo‘laylik (jozibadorlik); - Iqlimiy sharoit; - O‘rganganlik darajasi; - Sayyohlik ahamiyati; - Manzara va ekologik xususiyatlari; - Ijtimoiy – demografik xususiyatlari; - Potensial zahirasi; - Foydalanish imkoniyati va boshqalar. Turistik resurslardan sog‘lomlashtirish, turistik, sport va tanishuv maqsadida foydalaniladi. Undan tashqari turistik resurslarni shartli ravishda ikki guruhga bo‘lish mumkin: tabiiy va infrastrukturali. Turistik biznesni rivojlanishida yuqoridagi ikki guruhni ham ahamiyati yuqori. Har qanday yuqori turistik resurs potensialidan, kommunikasiya, aloqa vositalari, xizmat ko‘rsatish sohalarisiz foydalanib bo‘lmaydi. Har bir hududda turizm shakllanar ekan, bu hududda turizm faoliyatida foydalanilayotgan turistik resurslar mavjud bo‘ladi. Bu resurslarni turizmni tashkil etish asosi desak bo‘ladi. Lekin, har bir hududning resurs salohiyati resurslarning miqdor va sifat jihatiga ko‘ra farq qiladi. Shu sababli turistik resurslarni har jihatdan o‘rganish, baholash, umuman olganda turizm faoliyatida foydalanish imkoniyatlarini tahlil etish ma’lum mintaqada turizmni rivojlantirish istiqbolini

belgilaydi. Shu sababdan mavjud turistik resurslardan turizm faoliyatida foydalanishda ularni har jihatdan baholash o‘ta muhimdir. Turistik resurslarni baholash bo‘yicha ham turli yondoshuvlar mavjud. Turistik resurslarning iqtisodiy bahosi bevosita resurs turiga, uning sifatiga, joylashuviga, foydalanish texnologiyasiga hamda atrof – muhit holatiga bog‘liq. Bunda ularni baholash asosiy o‘rinni egallaydi. Baholash orqaligina ulardan foydalanish, muhofaza qilish me’yorini o‘rnatish mumkin. Turistik resurslarni miqdor va sifat jihatdan baholash Turistik – rekreatsiya resurslarini mutaxasislar asosan miqdor va sifat jihatdan baholashni taklif etishgan. Miqdor jihatdan baholashda turistik faoliyatda foydalanish mumkin bo‘lgan turistik resurslar hisobi olinadi hamda baholashda qo‘yidagi hislatlar hisobga olinadi: 1. Zahira ko‘rsatgichi, ya’ni hududiy rekreatsion tizimning qabul qilish potensiali; 2. Mavjud resurslarni maydon ko‘rsatgichi, ulardan rekreatsiya maqsadida foydalanish imkoniyati; 3. Rekreatsiya resurslaridan mavsum sifatida foydalanishning davomiyligi. Bu bahoni Samarqand viloyati misolida ko‘radigan bo‘lsak, birinchi navbatda viloyatning turistik obektlarini o‘rganishimiz lozim. Quyida Samarqand viloyatning turistik obektlari 3- jadval asosida ko‘rsatilgan. Jadval 3. Samarqand viloyatining turistik obektlari Tumanlar Turistik obektlar nomi Samarqand shahri Ulug‘bek abservatoriyasi, Xo‘ja Doniyor payg‘ambar ziyoratgohi, Ishratxona, Qadimiy Siyob arig‘i, Afrosiyob arxeologik muzeyi va harobalari, Xazrati Xizir masjidi, Shohi – Zinda majmuasi, Bibixonim ansambli, Siyob bozori, Registon ansambli, Al-Motrudiy maqbarasi, Ruhobod maqbarasi, Amir Temur maqbarasi, shahar bosh jome masjidi, O‘lkashunoslik muzeyi, Samarqand bosh tarixiy muzeyi,. Universitet xiyobonidagi qadimiy chinorlar va boshqa daraxtlar, Alisher Navoiy muzeyi, SamDU arxeologik, zoologik muzeylari, shahar istirohat bog‘lari, shifobaxsh chashma buloqlar, qadimiy mahallalar. Samarqand Xo‘ja Ahrori Vali Ziyoratgohi, Mironqul, Sazag‘on, Ohalik Dam

tumani Olish Maskanlari, Ohalik tog‘i soyliklaridagi xushmanzara dam olish maskanlari, milliy an’analar, yog‘och o‘ymakorligi, metallga ishlov berish, milliy urf odatlar. Urgut tumani Chor chinor, chinorlar va buloqlar, G‘ovsul A’zam ziyoratgohi, Xo‘jabtol ota, Miqqilloq tosh, Teshiktosh, Qaynar, Shirvog‘ota ziyoratgoh va dam olish maskanlari, «Toshqo‘y» tabiiy haykali, Bug‘jamatosh, Toshkelinchak, Go‘rimor tabiiy tosh shakllari, Lev, Qaynarbuloq, Rohatbuloq buloqlari, Omonqo‘ton dam olish maskanlari, Eski davon yo‘llari, taxti Qorachabegim saroyi harobolari va b. Bulung‘ur tumani Qadimiy Tuyatortar kanali, Fozil Yo‘ldosh o‘g‘li uy muzeyi, xalq etnografik folklor ansambllari, mahalliy hunarmandchilik va b. Jomboy tumani Xolvoyi qishlog‘idagi qadimiy chinorlar, Zarafshon daryosi va uning Oqdaryo va Qoradaryoga ajralishi, Zarafshon qo‘riqxonasi, xalq milliy an’analari va urf-odatlari. Ishtixon tumani Qoradaryo sohillari, shayxlar qo‘rg‘oni xalq milliy san’ati, milliy an’analar, urf-odatlar va b. Kattaqo‘rg‘on tumani Kattaqo‘rg‘on suv ombori, Andoqiy ziyoratgohi va bulog‘i, «cho‘kkan tuya» shaklidagi tabiiy yodgorliklar va milliy an’analar. Narpay tumani Qo‘chqorli ota ziyoratgohi, Qo‘tirbuloq dam olish maskani, shifobaxsh bulog‘i va avliyo baliqlari, Qo‘shtepa ikkita tabiiy tosh tepalik va milliy an’analar. Nurobod tumani Xazrati Dovud ziyoratgohi va g‘ori, Tim qishlog‘idagi qadimiy archalar, Qarnobcho‘l ekolandshaftlari, xalq hunarmandchiligi, jumladan jun yigirish, gilam to‘qish, ko‘pkari o‘yinlari, milliy kurash, qadimiy sardobalar va b. Oqdaryo tumani Mahdumi A’zam Dahbediy ziyoratgohi, Oqdaryo daryosi sohillari dam olish maskanlari, Miyonqol oroli ekolandshafti, xalq milliy an’analari. Payariq tumani Imom Buxoriy masjid majmuasi va ziyoratgohi, Navro‘ztepa, G‘ilmonsoytepa, Oqtepa tabiiy tepaliklari, xalq milliy an’analari va b. Pastdarg‘om tumani Qadimiy Darg‘om kanali dam olish maskanlari, milliy an’analar, milliy kurash, ko‘pkari o‘yinlari va b. Paxtachi tumani Dobussiya qal’a harobalari, Zarafshon daryosi sohillari dam olish maskanlari, qadimiy sardobalar. Tayloq tumani Tayloq ota qo‘rg‘oni ziyoratgohi, jome masjidi, istirohat bog‘i, Bandikushon ziyoratgohi va b. Qo‘shrabod tumani Tog‘ oldi dam olish maskanlari, Qaynar avliyo bulog‘i, milliy an’analar, urf-odatlari, mlliy dostonchilik, baxshichilik, Ergash Jumanbulbul o‘g‘li dostonchilik maktabi va b.

Manba: Soliyev A.S., Usmonov M.R. Turizm geografiyasi. Samarqand: SamDU, – 2005. Jadvaldan ko‘rish mumkinki, qanchalik hudud turistik obektlarga boy hisoblansa, turistik mahsulotlar turini ko‘paytirish imkoniyati yaraladi. Har bir hudud ma’lum tur turistik resurslarga ega bo‘ladi. Qaysidir hudud tarixiy obidalarga boy hisoblansa, ayrimlari tabiiy turistik obektlarga boy hisoblanadi. Turistik faoliyatda barcha turistik resurslardan bir zaylda foydalanib bo‘lmaydi, chunki obektlarning joylashishidagi qo‘layligi, jozibadorligi turlicha. Shuning uchun turistik resurslarni sifat jihatdan baholash muhim sanaladi. Sifat jihatdan baholashda qo‘yidagi belgilar e’tiborga olinadi: ta’sirchanligi, ulug‘vorligi, joylashuvidagi qulaylik, atrof-muhit holati, tabiiy rekreatsiya resurslarining o‘ziga jalb qilish qobiliyati va boshqalar. Turistik – rekreatsiya resurslarini mamlakat milliy boyligi sifatida baholash lozim. Yuqoridagi jadvaldan foydalanib, Samarqand viloyati tumanlarini turistik resurslarini sifat jihatdan baholash mumkin. Agarda shartli ravishda besh balli tizimda baholasak, tabiiy turistik resurslari imkoniyati bo‘yicha Samarqand shahri, Samarqand tumani, Urgut tumani - 5 ballga, Nurobod va Qo‘shrabod tumani - 4 ballga, Pastdarg‘om, Paxtachi va Tayloq tumanlari – 2 ballga teng. Tarixiy obidalar va diniy qadamjoli obektlarga ega hududlar imkoniyati bo‘yicha, Samarqand shahri va tumani – 5 ballga, Payariq va Urgut tumani – 4 ballga, Bulung‘ur va Qo‘shrabod tumanlari – 1 ballga baholash mumkin. Milliy etnografik va madaniy obidalar resurslari bo‘yicha Samarqand shahri va Kattaqo‘rg‘on tumanlari – 5 ballga, Nurobod, Oqdaryo va Urgut tumanlari – 4 ballga, qolgan tumanlarni - 3 ballga baholash mumkin. Yuqoridagi ma’lumotlar asosida aytish mumkinki, Samarqand shahri va tumani, Urgut va Payariq tumanlari turistik resurslarga boy hisoblansa, ayrim tumanlarning turistik resurs imkoniyati kam. Shu jihatdan tumanlarning turistik resurslari potensialini uch kategoriya (yuqori, o‘rtacha, past) asosida baholash ham mumkin. Bu yerda, Samarqand shahri va tumani, Urgut va Payariq tumanlari yuqori

kategoriyaga, Nurobod, Kattaqo‘rg‘on, Narpay va Oqdaryo tumanlari o‘rtacha kategoriyaga, qolgan tumanlarni past kategoriyaga kiritish mumkin. Tabiat komplekslarida tabiiy resurslardan foydalanishda ruxsat berilgan antropogen yukning normalarini hisobga olish lozim. Bu normalarni shakllantirishda biologik va ruhiy jihatdan yondashish lozim. Misol uchun 1ga maydonda nisbatan biologik tuzilishga zarar yetkazmaydigan darajadagi odamlar sonini belgilash mumkin. Dam olish va turizm faoliyatida tabiiy turistik resurslarni sifatini aniqlashdan tashqari, antropogen (madaniy) landshaftlar samaradorligini ham aniqlash lozim. Tabiiy resurslarni baholashni bir qancha turlari mavjud. Bular: texnologik – rekreatsiya faoliyatining u yoki bu turiga resurslarning funksional yaroqliligi, fiziologik – shinam, qo‘laylik darajasiga ko‘ra , psixologik – estetik xususiyatiga ko‘ra baholanadi. Bu baholashga misol tariqasida qo‘yidagi 4 – jadvalni ko‘rsatish mumkin. Jadval 4. Tog‘ chang‘isi uchishni tashkil etish uchun relef bahosi (Y.V.Koltovoy, 1998) Rekreat siya bahosi Trassa balandli gi m Mehmonxo na va trassa orasidagi masofa, km Trassa uzunligi, m O‘rtac ha aylana, gradus Qiyalik yuzasinin g xususiyati Kuchki xavfi Qo‘lay sharoit 1000- 2500 1 1000 12-18 Toshli hududning yuzasi tekis hamda mustahka m Ayrim kuchli qor yog‘ishi dan keyin bo‘lishi mumkin Qisman qo‘lay 1000;25 00-3000 1-5 200-1000 18-20; 10-12 Toshli hududning yuzasi qisman tekis, lekin qo‘shimch a ravishda hamda mustahka Kuchli qor yog‘ishi dan keyin bo‘lishi mumkin

m Qo‘lay emas 3000- 4000 5-30 50-200 5-10; 20-25 Tez-tez bo‘lib turadi Umuman olganda, mintaqalarni turistik resurslarini baholash orqali, bu mintaqalarda turizm industriyasini shakllantirish va rivojlantirish imkoniyatlarini belgilash mumkin. Shunday ekan, turistik resurslardan samarali foydalanish imkoniyatlarini tahlil etish katta ahamiyat kasb etadi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.«O`zbekistonda turizmni rivojlantirishning 2005 yilgacha bo`lgan davlat dasturi», O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning 15.01999 yildagi UP-2286 farmoni. 2. O`zbekiston Respublikasining «Turizm to`g`risidagi qonuni». Xalq so`zi gazetasi 109.1999. 3. Александров А.Ю. Международный туризм. Уч.пособие для вузов.- М.: Аспект Пресс, 2000 Биржаков М.Б. Введение в туризм. С.Пб.: Издательский Торговый Дом «Герда», 2004 5 . Лицензирование и сертификацие в туризме. Учебное пособие Дехтярь Г.М.: Финансы и статистика, 2003 г. 6 . Маринин М.М. Туристские формальности и безопасность в туризме.2000

Похожие

Mintaqalarning turistik resurslari tasnifi

Mintaqalarning madaniy tarixiy merosi ulardan foydalanish va muhofaza qilish

Mintaqaviy turizm resurslari fanining predmeti maqsadi va vazifalari

Farg’ona turistik mintaqasi

Samarqand turistik mintaqasi