Mintaqalarning turistik resurslari tasnifi - География - Рефераты

Mintaqalarning turistik resurslari tasnifi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

37.7021484375 KB

Mintaqalarning turistik resurslari tasnifi Reja: 1. Mintaqaviy turizm resurslari, mohiyati, ahamiyati 2. Turistik resurslar tasnifi va unga nisbatdan yondoshuvlar 3. Mintaqaviy turistik resurslar turlari

Mintaqaviy turizm resurslari resurslari, mohiyati, ahamiyati Hozirgi vaqtda ko‘pgina tarmoqlar kabi turizm industriyasi ham tez rivojlanib bormoqda. Turistik biznesni mavjud kapital, texnologiya, hamda malakali ishchi – xodimlar orqaligina shakllantirib bo‘lmaydi. Buning uchun birinchi navbatda turistik resurslarga ega bo‘lish lozim. Turistik resurslar deb – tabiiy, tarixiy, ijtimoiy – madaniy va boshqa turistlarni sayohatga qiziqtiradigan, insonning jismoniy, ruhiy va aqliy kuchini tiklashi va rivojlanishi ehtiyojlarini qondirishga qodir obektlarga aytiladi. Rekreatsiya faoliyati nuqtai nazardan turistik resurslarga tabiiy va antropogen geosistemalar kiradi, tabiat manzaralari, rekreatsiya faoliyati ehtiyoji qiymatiga va maishiy xususiyatga ega, insonlarni ko‘rsatilgan vaqtda ma’lum texnologiyalar yordamida sog‘ligini tiklash va dam olishida foydalanish mumkin bo‘lgan, rekreasiya faoliyati qobiliyatiga ega resurslar kiradi. Turistik resurslarning mohiyati shundan iboratki, ular turistik mahsulot shakllanishiga asos hisoblanadi. Umumiy qilib aytganda, aniq hududda turistik faoliyatda foydalanish mumkin bo‘lgan barcha obektlar kiradi. Turizmni rekreatsiyaning ko‘rinishi sifatida olsak, «turistik resurslar» tushunchasi «rekreatsiya resurslari» bilan birgalikda uyg‘unlashadi. Turistik resurslarning asosini rekreatsiya resurslari tashkil etadi. Rekreatsiya resurslari bu - turli komponentlar birikmasidan iborat, insonning dam olishi va davolanishi ehtiyojlarini qondirishda xizmat qiladigan vositalardir. Kelib chiqishi va foydalanish xususiyatlariga ko‘ra rekreatsion resurslar ikki guruhga ajratiladi: tabiiy va antropogen rekreatsion resurslar (1-chizma). Chizma 1. Rekreasion resurslar Tabiiy Antropogen Iqlimiy (quyosh radiasiyasi, harorat,yog‘in, namlik, shamol va b.) Geologik (mineral, dengiz suvlari, shifobaxsh balchiqlar) Madaniy – tarixiy (madaniy va diniy markazlar, ziyoratgohlar, muzey, milliy bog‘lar, tarixiy obidalar) Axborot (kutubxona, ko‘rgazmalar)

Biologik ( o‘simlik va hayvonot dunyosi, tuproqlar va b.) Landshaftlar (tog‘, o‘rmon, sharshara, sohillar va b.) Sport Ko‘ngilochar obektlar Urbanistik Boshqalar Tabiiy rekreatsion resurslarga, hududiy tabiiy komponentlar birikmasidan iborat, go‘zal tabiat go‘sha(landshaft)lari kiradi. Ular daryo, ko‘l, dengiz bo‘ylari, tog‘ etaklaridagi o‘simlik dunyosi, xilma – xil manzarali joylar, mineral suvli shifobaxsh maskanlar bo‘lishi mumkin. Undan tashqari aholining dam olishi, sport bilan shug‘ullanishi, ov qilishi imkoniyatlari uchun keng hududlar, shahar atrofidagi yashil mintaqalar, park va bog‘lar yoki qo‘riqxona va milliy bog‘lar ham tabiiy rekreatsiya resurslaridir. Turli davrlarda inson aql – zakovati bilan yaratilgan tarixiy, arxeologik va san’at obidalari, yodgorliklar, muzeylar hamda rekreatsiya maqsadida foydalish mumkin bo‘lgan ijtimoiy obektlar, antropogen rekreatsiya resurslariga kiradi. Undan tashqari, rekreatsion resurslarni qo‘yidagi asosiy belgilariga ko‘ra ajratish mumkin: - landshaft – iqlimiy xususiyati; - tabiiy resurslar potensial zahirasi; - jozibadorlik va sayyohlik ahamiyati; - qo‘laylik va foydalanish imkoniyati; - manzara va ekologik xususiyati; - ijtimoiy – demografik xususiyati. Turistik resurslar tasnifi va unga nisbatdan yondoshuvlar Turistik resurslar tasnifiga bir qancha yondashuvlar mavjud. Ulardan polyak iqtisodchisi M.Truasi (1963 y.) va fransuz iqtisodchisi P.Deferem (1972 y.) taklif qilgan tasnifi ancha takomillashgan. M .Truasi turistik resurslarni uch guruhini ajratadi: 1. Tabiiy turistik resurslar, «turistik kapital potensiali» sifatida unga iqlim, havo, manzara, dengiz, ko‘l, daryolar, tog‘lar, o‘rmon va boshqalar kiradi.

Boshqacha qilib aytganda, bu resurslarni tabiiy – iqlimiy resurslar deb atash mumkin. 2. Inson tomonidan yaratilgan turistik resurslar, ya’ni arxitektura binolari, yodgorliklar, madaniy obektlar va boshqalar. Bular ekskursiya obektlari hisoblanadi. 3. «Qo‘shimcha» turistik resurslar, inson mehnati tomonidan yaratilgan ma’lum mintaqadagi barcha turistlarni qabul qiluvchi va xizmat ko‘rsatuvchi korxonalar hisoblanadi. Bu resurslar orqali turistlarga xizmat ko‘rsatish darajasini baholash mumkin. Lekin, Rossiyalik mutaxasislar M.Ye.Nemolyayeva va L.F.Xodorkov qabul qiluvchi va xizmat ko‘rsatuvchi korxonalari turistik resurslarga qo‘shish mumkin emas deb hisoblashadi. Chunki, bu korxonalar mavjud turistik resurslardan foydalangan holda ish yuritadilar, aks holda bir butun turistik sayohatni qamrab olgan holda xizmat ko‘rsata olmaydilar. Deferem barcha turistik resurslarni 4 ta guruhga ajratadi: gidrom, fitom, litom va antropom. Gidrom – bunga suv bilan bog‘liq turistik resurslar kiradi. Bu guruh tarkibiga ko‘l, daryolar, dengiz bo‘yi, muzliklar, mineral suv manbalari, gidroelektrstansiyalar, sharsharalar va boshqalar kiradi. Misol uchun, mashhur Niagara sharsharasi, Amozonka daryosi, Ispaniyadagi dengiz bo‘yi plyajlarini kiritish mumkin. Fitom – tabiiy turistik resurslar, buning tarkibi ikki turda bo‘lishi mumkin: tabiiy ravishda yaratilgan (o‘rmon, tog‘lar, cho‘qqilar, vo‘lqonlar, tabiiy manzaralar) va inson tomonidan yaratilgan (milliy bog‘lar, parklar). Litom – inson tomonidan yaratilgan va o‘zi yoki belgilariga ko‘ra turistlar qiziqishini orttiradigan resurslar bo‘lib, uning tarkibiga arxitektura yodgorliklar, qadimgi insonlar yashash joylari, ochiq osmondagi muzeylar kiradi. Undan tashqari litomlarga zamonaviy qo‘rilmalar: ko‘priklar, aeroportlar, sport majmualari, universitetlar, akvariumlar, observatoriyalar va boshqalar kiradi.

Antronom – turistik qiziqishni orttiradigan barcha inson faoliyati ko‘rinishlarini kiritish mumkin. Antronom elementlariga insonning o‘zi, uning hayoti, urf – odatlari, yuqolgan yoki yuqolish arafasida turgan, ya’ni milliy xalq bayramlari, folkrol, milliy musiqa va kiyimlarni kiritish mumkin. Undan tashqari antronomga sanoat va qishloq xo‘jaligi korxonalari, o‘quv dargohlari va ijtimoiy – maishiy obektlarni ham kiritish mumkin. Misol uchun Rio-de-Janeyrodagi mashhur karnaval, Fransiyaning Shampan provensiyasidagi mashhur uzumzorlar va vino ishlab chiqarishni ko‘rsatish mumkin. Deferem tasnifini xususiyati shundaki, unda ayrim turistik resurslar bir necha guruhda birdaniga uchratish mumkin. Rossiyalik mutaxasis Xristov T.T. turistik resurslarni 5 ta asosiy turlarini ajratgan. Ularga tabiiy – rekreasiyali, ekskursiyali, iqtisodiy, infrastruktura va axborot beruvchi resurslarni kiritgan. Bu resurslarni o‘zi yana bir qancha guruhlarga bo‘lingan. Masalan, ekskursiyali resurslar qo‘yidagi guruhlarga bo‘lingan: madaniy – tarixiy meros, ijtimoiy, ijtimoiy – madaniy va etnografik resurslar. Bu turistik resurslar tanishuv turizmida keng qo‘llaniladi. Bunda madaniy – tarixiy resurslar guruhiga yodgorliklar, turli tarixiy arxitektura obidalari kirsa, ijtimoiy resurslar guruhiga diniy bayram, marosimlar, insonlarning turli an’ana va rusumlari kiradi. Ijtimoiy – madaniy resurslar negizini turli muzeylar, yarmarkalar tashkil etadi. Infrastruktura resurs sifatida qo‘yidagi guruhlarni o‘z ichiga oladi: transport ta’minoti, joylashtirish tizimi, ovqatlantirish tizimi, suvener mahsilotlari ishlab chiqarish tizimi. Hozirgi kunda turizmni rivojlanishini turizm infrastrukturasini jadallashuvisiz ko‘rish mumkin emas. Chunki mavjud turistik resurslardan samarali foydalanishda bu resurslarning o‘rni benihoya katta. Yana bir rus olimi A.D Chudnovskiy turistik resurslarni tabiiy – hududiy turistik muasssalar asosida ularni tabiiy – quruqlik va tabiiy – suvlik resurslariga, ularni o‘z navbatida tabiiy (qo‘riqxona, daryo vodiylari va b.) tabiiy – antropogen (bog‘lar, milliy bog‘lar va b.) va noyob resurslarga bo‘lgan 1 . Turistik resurslar 1 A.D Chudnovskiy . Upravleniye industriyey turizma Rossii v sovremennix usloviyax. M.: KNORUS, 2007.

turli turistik dasturlar va marshrutlar yaratishga asos hisoblanadi. Ana shu nuqtai – nazardan sayohatchilar maqsadiga ko‘ra olim, resurslarni shartli ravishda 4 ta guruhga bo‘lishni taklif etgan:

1. Kurortli; 2. Rekreasiyali; 3. Diniy – madaniy; 4. Axborot – ish yuzasidan. Umuman olganda turistik resurslarga turlicha qarashlar mavjud. Shuni ta’kidlash lozimki, turizm maqsadida turistik resurslardan to‘g‘ridan – to‘g‘ri foydalanib bo‘lmaydi. Buning uchun ko‘pgina qo‘shimcha xizmatlar, ya’ni joylashtirish, ovqatlantirish, sayohat va transport xizmatini tashkillashtirish kabi xizmatlardan foydalanish orqaligina turistik resurslardan turizm faoliyatida foydalanish mumkin. Mintaqaviy turistik resurslar turlari Turistik resurslarni foydalanish xususiyatiga ko‘ra bevosita va bilvosita turlarga bo‘linadi. Bevosita turdagi resurslarga turistlarni o‘zlari to‘g‘ridan – to‘g‘ri foydalanidigan tabiiy va tarixiy – madaniy resurslar kiradi. Bilvosita turdagi resurslarga bevosita turistik resurslardan foydalanish asos bo‘ladigan ijtimoiy – iqtisodiy resurslar – moddiy, moliyaviy, mehnat, axborot beruvchi resurslar kiradi. V.S.Bogolyubov va V.P.Orlovskayalar (Yekonomika turizma. M.2005,151b.) turistik resurslarda alohida ajralib turuvchi qo‘yidagi asosiy belgilarni ajratishgan: - Qo‘laylik (jozibadorlik); - Iqlimiy sharoit; - O‘rganganlik darajasi; - Sayyohlik ahamiyati; - Manzara va ekologik xususiyatlari; - Ijtimoiy – demografik xususiyatlari; - Potensial zahirasi; - Foydalanish imkoniyati va boshqalar. Turistik resurslardan sog‘lomlashtirish, turistik, sport va tanishuv maqsadida foydalaniladi. Undan tashqari turistik resurslarni shartli ravishda ikki guruhga

bo‘lish mumkin: tabiiy va infrastrukturali. Turistik biznesni rivojlanishida yuqoridagi ikki guruhni ham ahamiyati yuqori. Har qanday yuqori turistik resurs potensialidan, kommunikasiya, aloqa vositalari, xizmat ko‘rsatish sohalarisiz foydalanib bo‘lmaydi. Umuman olganda, butun turistik resurslar majmuasini tabiiy – iqlimiy, madaniy – tarixiy, ijtimoiy – iqtisodiy, axborot beruvchi resurslarga bo‘lish mumkin. Tabiiy-iqlimiy turistik resurslar . Tabiiy - iqlimiy turistik resurslarni asosiy ahamiyati shundan iboratki, insonlarning jismoniy va ruhiy qobiliyatlarini tiklashda foydalanish vositalari bo‘lib xizmat qiladi. Turistlar asosiy ehtiyojlarini tabiatdan qondiradilar. Turistik faoliyatni tashkillashtirishda landshaftlar, iqlim, suv obektlari, dengizlar, mineral suv va davolovchi botqoqlar asosiy resurs vazifasini bajaradi. Bu resurslar o‘zi yoki inson tomonidan qayta tiklanishi mumkin. Bu resurslarni geografik, biologik, geologik va boshqa jihatlarga ko‘ra baholash mumkin. Dam olishni tashkil etish uchun tabiiy turistik resurslarni tahlil etishni talab qiladi. Tabiiy resurslar sifatida alohida tabiat komponentlari yoki bir butun tabiat kompelkslarini olish mumkin. Barcha tabiiy resurslarni rekreatsiya yoki turistik potensial nuqtai nazardan qarash lozim. Ammo tabiiy resurslardan foydalanish darajasi mintaqa ixtisoslashuviga ko‘ra har xil bo‘lishi mumkin. Tabiiy turistik resurslarning tasnifi mavjud bo‘lib, u ikkiyoqlama xususiyatga ega, bir tomondan tabiiy kelib chiqishi bilan bog‘liq, ikkinchi tomondan turizm uchun iqtisodiy ahamiyati tomonidan aks etishidir. Tabiiy resurslar qo‘yidagicha guruhlanadi: Chizma 2. 1. Kelib chiqishiga ko‘ra:  tabiiy - (geologik, iqlimiy, gidrologik, termal suvlar);  biologik – tirik tabiat (tuproq resurslari, flora, fauna);  axborot beruvchi - tabiatdan o‘ziga xos maydon va landshaft sifatida foydalanish bo‘lib, bu resurslar madaniy, ziyoratli kabi turizm turlarini rivojlantirishga asos bo‘lib xizmat qiladi. 2. Rekreatsiya sifatida foydalanish turiga ko‘ra:

 mineral suvlar;  botqoqlar;  tuzlar;  o‘rmonlar. 3. Resurslarning tugashi darajasiga ko‘ra:  tugaydigan tabiiy resurslar, ular o‘z navbatida yangilanib turadigan (chuchuk suv, o‘simlik va hayvonot dunyosi) va yangilanmaydigan (minerallar) turlarga bo‘linadi.  tugamaydigan tabiiy resurslar, ularga quyosh energiyasi, shamol, dengiz to‘lqinlari, suvlar kiradi. 4. O‘zi qayta tiklanishi va o‘sishi imkoniyatiga ko‘ra:  qayta tiklanadigan resurslar, bunga o‘rmonlarni misol keltirish mumkin, o‘rtacha 50 yilda qayta tiklanadi.  qayta tiklanmaydigan resurslar. Tabiiy turistik resurslar orasida asosiy o‘rinni rekreatsiya resurslari egallaydi, ular mamlakat aholisini, hamda turistlarni dam olishi va davolanishi uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Bunda noyob tabiat yodgorliklari asosiy turistik obektlar hisoblanadi. Noyob tabiat yodgorliklari, bu – muhofaza qilinadigan obekt turlaridan hisoblanadi. Ayrim hollarda tabiiy obektlarni muhofaza qilish uchun katta maydonlarni ishg‘ol qilinadigan qo‘riqxonalar tashkil qilish maqsadga muvofiq bo‘lmaydi. Shuning uchun kichikroq maydonlardagi tabiiy obektlar «tabiat yodgorliklari» deb e’lon qilinadi va muhofaza ostiga olinadi. «Tabiat yodgorliklari» terminini dastlab A.Gumbolt taklif qilgan. O‘tgan asrimizning boshlaridayoq Yevropada tabiat yodgorliklarini muhofaza qilish boshlangan edi. Tabiat yodgorliklari tabiatning o‘zgarishi va unda sodir bo‘layotgan jarayonlar haqida ma’lum darajada aniq guvohlik beradi. Tabiat yodgorliklari ilmiy – tarixiy va madaniy – estetik ahamiyatga ega. Umumiy harakteriga ko‘ra, tabiat yodgorliklari geologik – geomorfologik, botanik, paleontologik, astronomik va landshaft yodgorliklariga bo‘linadi. Geologik – geomorfologik yodgorliklarga nodir geologik tog‘ jinslari, karst voronkalari, relef shakllari, g‘orlar, issiq suvli mineral buloqlar kiradi. Mamlakatimizdagi Kilsi (Qirqtog‘da), Qorlug‘ (Ko‘hitang tog‘ida), Hazratidovut (Zirabuloq tog‘ida), Amir Temur g‘orlari, Zarafshon tizmasidagi karstlarni misol keltirish mumkin.

Botanik yodgorliklarga yuz yillik daraxtlar, yo‘qolib ketayotgan relikt o‘simliklar kiradi. Bu yodgorliklarga Surxondaryo viloyatidagi, Urgut tumanidagi ming yillik chinorlarni kiritish mumkin. Peleontologik yodgorliklarga toshga aylangan organizm va qirilib ketgan hayvonlarning izlar qolgan joylar kiradi. Landshaft yodgorliklariga ajoyib qoyalar, sharsharalar, daralar, ajoyib buloqlar, xushmanzara joylar kiradi. Bunga Ilono‘tdi (Temurlang) darasi, Ko‘ksuv daryosidagi sharshara, Nurota va Urgutdagi buloqlar, Katta va Kichik Chimyon soyligi, Oqtosh soyligi va boshqalar kiradi. Astronomik tabiat yodgrliklariga yirik meteoritlar tushib izi qolgan joylar kiradi. Tabiiy turistik resurslar orasida asosiy o‘rinni rekreatsiya resurslari egallaydi, ular mamlakat aholisini, hamda turistlarni dam olishi va davolanishi uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Undan tashqari tabiiy resurslardan to‘g‘ridan – to‘g‘ri foydalanish natijasida bir qancha muammolar ham kelib chiqmoqda. Bunda tabiatdan noto‘g‘ri foydlanish, ko‘plab qurilishlarni amalga oshirish tufayli bo‘lmoqda. Natijada ekosistemalar muvozanati buzilib, ekologik muammolarni kelib chiqishiga sabab bo‘lmoqda. Madaniy – tarixiy resurslar . Ma’lum hududda turizmni rivojlantirishda u joyning tarixiy – madaniy resurslari potensiali asosiy urinni egallaydi. Turistik xizmatda madaniy – tarixiy resurslardan ko‘p maqsadlarda foydalanish mumkin. Madaniy majmualarning jozibadorligi ularning tarixiy va tasviriy bahosiga, foydalanish qo‘layliliga bog‘liq. Turistik resurslar ichida jahon ahamiyatidagi madaniy obekt va yodgorliklar asosiy o‘rinda turadi. «Madaniy meros» deyilganda qo‘yidagilar tushiniladi: - Yodgorliklar: arxitektura binolari, arxiologik ahamiyatidagi joylar, ilmiy, madaniy va tarixiy ahamiyatga ega g‘orlar, yozuvlar; - Ansanbillar : ilmiy, madaniy yoki tarixiy ahamiyatga ega o‘zaro bog‘langan binolar guruhi. Masalan, Registon ansambili;

- Mehmondo‘stlik joylari : inson yoki tabiat tomonidan yaratilgan estetik, etnografik, tarixiy ahamiyatga ega bo‘lgan, o‘ziga jalb qiluvchi o‘ziga xos joylar. Butunjahon madaniy merosi ruyxatiga kiritiladigan obektlarning qo‘yidagi hususiyatlari hisobga olinadi: - Inson ijodining noyob namunalari; - Ajoyib madaniy, arxitektura obektlari, hamda madaniy landshaftlarining alohida ahamiyatga ega hududlari; - Zamonaviy sivilizasiyaning noyob namunalari, qurilishlari; - Inson tarixi bilan bog‘liq binolar yoki arxitektura ansambillari, landshaftlari. Tabiatning noyob ko‘rinishlarini butunjahon ruyxatiga kiritiladigan hususiyatlari qo‘yidagilardan iborat: - Yer taraqqiyotida geologik-geomorfologik jarayonlar asosida shakllangan yodgorliklar; - Turli-tuman o‘ziga hos ekosistemalar, landshaftlar; - Ma’lum mintaqaning o‘ziga xos o‘simlik va hayvonlari; - Kamyob biologik turlari. Madaniy – tarixiy resurslarga moddiy va madaniy turli yodgorliklari majmuasi, ma’lum mintaqaning turistik qiziqish obektlari hisoblanadi. Mintaqalarning arxitektura yodgorliklariga boyligi turizmni rivojlanishiga turtki bo‘ladi. Ammo oxirgi paytlarda turistik oqimning oshishi ayrim muammolarni ham keltirib chiqarmoqda. Bu resurslardan turizm maqsadida saqlashni quyidagicha amalga oshirish taklif qilinadi: - mavjud tarixiy joylar, binolar va yodgorliklarni turistik qiziqish obektlari sifatida qayta tiklash; - tabiiy resurslarni muhofaza qilishni faollashtirish; - turistik ehtiyojni qondirish maqsadida atrof – muhit saqlash va yaxshilashda boshqaruv organlari ma’suliyatini oshirish.

Mavjud resurslardan turizm faoliyatida intensiv foydalanish, ya’ni antropogen yukning oshib borishi natijasida tabiiy turistik resurslarning ifloslanishiga, tarixiy obidalarning tez buzilishiga olib keladi. Turizmga oid Gaaga deklarasiyasida qo‘yidagi takliflar bildirilgan: - Turistlarni mamlakat ichkarisida yoki chet elda borgan joylarida madaniy meros va atrof – muhitni saqlashga, ularga nisbatan hurmatda bo‘lishga o‘rgatish, hamda targ‘ib qilish; - Joylarda turistlarni qabul qilish darajasini aniqlash, me’yordan ortishiga yo‘l qo‘ymaslik lozim deb ta’kidlanadi. Ijtimoiy – iqtisodiy resurslar . Turizm – ko‘plab iqtisodiyot tarmoqlarini o‘z ichiga olgan, qurilishdan boshlab, transport xizmatigacha bo‘lgan faoliyatning ixtisoslashgan turi hisoblanadi. Shuning uchun turizm sohasidagi band ishchilar sonini baholashni qiyinlashtiradi. Undan tashqari turizm iqtisodiyotning ko‘plab tarmoqlari, qishloq xo‘jaligi korxonalari, transport vositalari ishlab chiqaruvchi zavodlar, mebel ishlab chiqaruvchi korxona va boshqalar bilan o‘zaro aloqada rivojlanadi. Vu resurs turida mehnat resurslari va sarmoya resurslari asosiy o‘rinni egallaydi. Mehnat resurslari. Turistik mahsulot ishlab chiqarish jarayonida insonlarning jismoniy va aqliy mehnati ishlatiladi. Bunda insonlarni sog‘ligi va jismoniy kuchi, ma’lumoti hamda malakasi darajasi asosiy o‘rinni egallaydi. Mehnat resurslarining miqdori, malakasi iqtisodiy omil sifatida katta ahamiyatga ega. Turizm jahon xo‘jaligining mehnat resurslarining ko‘p talab qiluvchi tarmoqlaridan hisoblanadi. Turizm sohasidagi band ishchi kuchining o‘ziga xos xususiyati shundaki, 80% mehnat resurslari malakasiz hisoblanadi. Ularning yarmidan ortig‘i ayollarni tashkil qiladi. Undan tashqari turizm industriyasida yoshlar va chet el ishchi kuchidan keng foydalaniladi. Misol uchun Yevropa ittifoqi mamlakatlarida har bir uchinchi 16 yoshdan 21 yoshgacha bo‘lgan o‘smir turizmning xizmat ko‘rsatish sohasidagi ishlaydi. Butunjahon mehnat tashkiloti turizmda bandlikni 3 ta asosiy shakllarga bo‘ladi:

1. Mavsumiy ish, bunda asosan sayyohlik mavsumida turistlar soni bir necha barobarga oshib ketadi, shunda qo‘shimcha ishchi kuchiga talab oshadi. 2. To‘liqsiz ish kuni, bu asosan rivojlangan mamlakatlarning mehmonxona va restoran xo‘jaligidagi band ishchi kuchlari kiradi. Turli mamlakatlarda tuliqsiz ish kuni bilan ishlayotganlar butun mehmonxona biznesida band ishchi kuchlarining 12% dan 52% gacha tashkil etadi. 3. Vaqtinchalik ish bilan bandlik (dam olish kunlari, ko‘rgazmalar tashkil etish). Sarmoya resurslari . Ishlab chiqarishning birinchi omillari yer va mehnat bo‘lsa, ularni sarmoyalar asosida mehnat kuchi yordamida amalga oshiriladi. Sarmoya elementlari tasnifi mutaxasislar tomonidan quyidagicha belgilangan: - asosiy binolar: otellar, bar, restoran, klub va boshqa. - yordamchi binolar: garaj, isitish sistemasi va boshqa. - inshoot va qo‘rilmalar: yo‘llar, turistik poyezdlar, sport maydonlari va boshqa. - o‘tkazgich qo‘rilmalari: elektroo‘tkazgichlar, quvurlar va boshqa. - mashina va jihozlar: transfarmator, kompyuter va boshqa. - transport vositalari: yengil avtomobil, avtobus va boshqa. Turizm salmog‘ining yuqoriligi iqtisodiy tomondan daromatining oshishiga, yangi ish o‘rinlarini yaratilishiga hamda kichik biznesni rivojlanishiga turtki bo‘ladi. Turistik mamlakatlarda 50 foizdan ortiq mehnatga yaroqli aholi turizm sohasi bilan to‘g‘ridan – to‘g‘ri yoki bilvosita bog‘langan. Agarda ularda turistlar kelishi qaysidir sababga ko‘ra kamaysa, ishsizlar soni ortib boradi. Lekin yirik industrial mamlakatlarda turizm sohasida band aholi 5 foizdan ortmaydi, ammo turizmning dunyo bo‘yicha rivojlanishi tufayli bu mamlakatlarda ham turizm sohasidagi band mehnat resurslarini salmog‘i ortib boradi. Turizm sohasida miqdor jihatdan tahlil qilishdan tashqari, bandlikning sifat jihatdan tahlili ham mavjud. Ma’lumki turizmda asosan past malakali ishchilar, ya’ni xizmatchilar, yuk tashuvchilar, ofisiantlar ishlashadi. Bular bilan yuqori

malakali gid – tarjimon, bosh oshpaz, menejerlar ham ishlashadi. Albatta bu sohani ham yuqori malakali mutaxasislar bilan ta’minlash kata ahamiyatga ega. Turizmda band ishchilarning jinsiy tahlili ham ahamiyatga ega bo‘lib, mehmonxona xo‘jaldigida ayol ishchilarning ulushi 50 foizdan ortiq. Turistik axborot resurslari . Sayohat vaqtida yoki unga tayyorgarlik ko‘rishda turistlar ehtiyojidan kelib chiqib, ularga beriladigan ma’lum hudud, obekt to‘g‘risidagi ma’lumotlar majmuasi turistik axborot resurslari hisoblanadi. Mutaxasislar turistik axborot resurslariga turistik marshrutda joylashgan hamda tarixiy, ilmiy ahamiyatga ega obektlar bo‘yicha ma’lumotlarni kiritishadi. Undan tashqari turizm ahamiyatiga ega shaharlar, qishloqlar, tabiat manzaralari ularga bog‘liq afsona va qissalar, har xil adabiyotlar, haritalar, tasviriy albomlar, rasmlar, audio – video mahsulotlarni ham kiritishadi. Ko‘pgina shaharlarda turistik axborot beruvchi markazlar ishlab turibdi, ular iste’molchilarga barcha ma’lumotlarni yetkazib berishadi. Umuman olganda hozirgi kunda turistlar uchun axborot asosiy o‘rinni egallaydi. Chunki turist borayotgan joyi haqida qancha ko‘p bilsa, sayohatini samarali o‘tkazadi. Albatta har qanday turist ma’lum vaqt oralig‘ida iloji boricha ko‘proq joylarga borishga harakat qiladi. Buning uchun u albatta ma’lumotlarga yetarli darajada ega bo‘lishi kerak. Axborot beruvchi resurslarga Internet tarmog‘i, adabiy va tasviriy nashrlar hamda xalq etnoslari, afsonalari ham kiradi. Axborot tashuvchilar moddiy obektlar – inson va ijodlari, nomoddiy obektlar – turli axborot manbalari hisoblanadi. Diniy turizmda moddiy obektlar bo‘lib, monax va dindorlar, ekskursiya olib boruvchilar, hamda diniy markaz va shaharlarning fotosi, kartasi, sxemalari hisoblanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.«O`zbekistonda turizmni rivojlantirishning 2005 yilgacha bo`lgan davlat dasturi», O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning 15.01999 yildagi UP-2286 farmoni. 2. O`zbekiston Respublikasining «Turizm to`g`risidagi qonuni». Xalq so`zi gazetasi 109.1999. 3. Александров А.Ю. Международный туризм. Уч.пособие для вузов.- М.: Аспект Пресс, 2000 Биржаков М.Б. Введение в туризм. С.Пб.: Издательский Торговый Дом «Герда», 2004 5 . Лицензирование и сертификацие в туризме. Учебное пособие Дехтярь Г.М.: Финансы и статистика, 2003 г. 6 . Маринин М.М. Туристские формальности и безопасность в туризме.2000

Похожие

Mintaqalarning turistik resurslaridan foydalanish imkoniyatlarini baholash

O’zbekistonning janubiy turistik resurslari salohiyati

Samarqand mintaqasining turistik resurslari salohiyati

Buxoro Navoiy turistik resurslari salohiyati

Mintaqaviy turizm resurslari fanining predmeti maqsadi va vazifalari