Samarqand mintaqasining turistik resurslari salohiyati - География - Рефераты

Samarqand mintaqasining turistik resurslari salohiyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

33.009765625 KB

Samarqand m intaqa si ning turistik resurslari salohiyati Reja: 1. Samarqand m intaqa si ning turistik resurslari 2. Mintaqada turizm turlarini rivojlantirish imkoniyatlari

O’zbekiston Respublikasining "Madaniy meros ob’ektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish to’g’risida"gi qonuni ijrosini ta’minlash hamda viloyat hududidagi tarixiy, madaniy va me’moriy yodgorliklarni asrab-avaylash, ularni kelajak avlodlarga yetkazish choralarini ko’rish va yodgorliklarning davlat muhofazasini ta’minlash maqsadida qator ishlar amalga oshirilmoqda. Bu ishlar Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 29 iyuldagi 269-sonli "Madaniy meros ob’ektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanishni yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida"gi qarori va "Madaniy meros ob’ektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish masalalarini muvofiqlashtirish bo’yicha Idoralararo komissiya to’g’risidagi Nizom", "O‘zbekiston Respublikasi madaniy meros ob’ektlari davlat kadastrini yuritish to’g’risidagi Nizom" va "Madaniy meros ob’ektlarining tariXIy-madaniy ekspertizasi to‘g‘risidagi Nizom"lar, Vazirlar Mahkamasining «TariXIy obidalar, ziyoratgohlar va qadamjolarda aholiga hamda sayyohlarga XIzmat ko‘rsatishni yanada yaxshilash choralari to‘g‘risida»gi majlisi bayonnomasi talablarini bajarish maqsadlariga qaratilgan. Respublikamiz madaniy – tarixiy resurslarga boy bo‘lib, bugungi kunda mamlakatimizda 7 mingdan ortq madaniy meros resurslarimizga egamiz. Viloyatda jami 372 ta madaniy meros ob’ektlari, shundan 42 ta tarixiy obida va muqaddas ziyoratgohlar, 267 ta arxeologik manzilgohlar, 63 ta monumental yodgorliklar (haykallar, byustlar, xotira maydonlari) "Davlat muhofazasi ro‘yxatlari"ga kiritilgan. Samarqand viloyatidagi diniy-ziyoratgoh maskanlarga turistik marshrutlar ishlab chiqishda ushbu ziyoratgohlarning ziyorat qilish xususiyatlarini o‘rganib chiqish muhim ahamiyatga ega. Bu vazifalarni amalga oshirish har bir ziyoratgohlarga turistlar oqimni hosil qilish uchun ham juda muhim hisoblanadi. Mutaxassislar ma’lumoti bo‘yicha Samarqandning madaniy-tariXIy turistik resurslari juda ko‘p. Shulardan ayrimlarini ko‘rib chiqamiz. XOJA DONIYOR MAQBARASI. Xoja Doniyor maqbarasi Samarqanddagi eng mo‘’tabar va mashhur ziyoratgohlardan hisoblanadi. Xoja Doniyor maqbarasini uch din – islom, xristianlik va iudaizm vakillari bir XIl darajada aziz

va tabarruk deb ziyorat qiladilar. Doniyor, Daniil, Daniel – bu musulmon, nasroniy va yahudiy adabiyotlaridagi aziz avliyoning nomidir. Injilda talqin etilishicha, Daniil yahudiy tilidan tarjimasi «Olloh hakam» ma’nosini bildiradi. Doniyor Iyerusalimda eramizdan avvalgi 603 yilda tug‘ilgan bo‘lib, shoh Dovud va Sulaymon (Solomon) larning avlodiga mansubdir. Afsonaviy avliyo yahudiy asirlarning fors shohi tomonidan ozod etilishigacha bo‘lgan davrgacha yashagan, lekin keksayganligi sababli vataniga qayta olmaydi va Suz shahrida (hozirgi Mosul (Iroq) shahrida) izzat-hurmat bilan dafn etiladi. Olimlar o‘rtasida Doniyor payg‘ambarning maqbarasi Samarqandda paydo bo‘lganligi to‘g‘risida turli talqinlar mavjud. Rivoyatlarda talqin qilinishicha, buyuk sarkarda Amir Temur o‘zining Kichik Osiyoga (1397-1404) yetti yillik yurishi vaqtida, Suz shahrini zabt etish qiyin kechadi. Shunda shaharni avliyo Daniilning tabarruk xoki asrab kelishligi haqidagi xabar sohibqironga yetib borad va Amir Temur Donyor Payg‘ambar haqida eshitadi. Hatto uning qabrini borib ziyorat qiladi. Donyor Payg‘ambar haqidagi rivoyatlar, u kishining quloq eshitmagan sarguzushtlari Amir Temurga xush keladi va shu ondayoq qamal qilinganlarning mol-mulkiga tegmaslikka va’da berib, buning evaziga avliyoning tabarruk xoklarini (o‘ng qo‘llari, o‘ng oyoqlari va bosh suyaklari taxminlari mavjud) Samarqandga olib ketishga buyruq beradi, bu bilan toki saltanatini har XIl ofatlardan saqlanishini niyat qiladi. Shu maqsadda katta tuyalar karvoni tuzilib, u kishining xoklari Samarqandga yetkaziladi. Ixlos etgan Amir Temur Donyor Payg‘ambarning haqiga katta e’tibor zoXIr etib, uning qabr joyini shaxsan o‘zi tanlaydi. Zero maqbaraning Siyob yaqinida (tepaligida) joylashtirilishi tasodif emas, balki Mosuldagi qabrga monand joy tanlanishidir. XIX asr oxirlarida ushbu qabr ustida maqbara qurildi. Unga boradigan asosiy yo‘l qadimiy Afrosiyob shaharchasidan bo‘lib, maqbaradan sal balandroqda kirish darvozaxona ayvoni qurilgan. Maqbara ichida dunyodagi eng uzun qabrni ko‘ramiz, u 18 metr uzunlikka ega. Qabrning balandligi janub tomonida 90 sm, shimol tomonida – 160 sm, shimol tarafi birmuncha kengroq – 2 m, chunki, bu tomondan to‘rtburchak sag‘ana

o‘rnatilgan. Sag‘ana pishiq g‘isht bilan terilib, qumshuvoq qilingan va qur’oniy yozuvlarga ega bo‘lgan marmar panellar bilan bezatilgan. 2001 yilda majmua atrofida arxeologik qazishlar olib borildi. XIV asrga tegishli masjid qoldiqlari topildi. Masjidning mehrob tokchasi Makka tomonga qaratilgan. Qariyalarning aytishlaricha, masjit ikkinchi jahon urushi davrida noma’lum sabablarga ko‘ra buzilgan. Imoratning devorlari cho‘pkori uslubida qurilgan bo‘lib, tagsinch bolori pishiq g‘ishtli asosga yotqizilgan. Masjidning shimoliy qismida maydoni 25 kv. m. li ayvoni va masjidga kirish eshigi bo‘lgan. Ayvonning shimoli- g ’ arbiy burchagidan uzunligi 80 sm, eni 40sm, qalinligi 20 sm. kattalikdagi ikkita to’g‘ri burchakli tosh plitasi topildi. Ular qabr toshlar yasash uchun xomashyo edi. Masjid janubiy devorining tag qismi sinchiklab o‘rganilganda, u yerdan XVII asrga oid g‘ishtlar topildi. Mehrobli devor esa, ancha qadimgi devor o‘rnida, jarlikning yonbag‘rini ushlab turish uchun qurilgan ekan. Bu yerdagi va janubiy devor tagidagi g ’ ishtlar XIV asr oXIri va XV asr boshlariga oiddir. Quyiroqda, buloq tomon boradigan yo’lakda esa, IV- VII asrga va hatto I-II asrlarga oid buyumlar topildi. Islom dinigacha, mahalliy zardushtiylar shunday buloqlar oldida turli diniy marosimlarni bajargan. Bu yerda ham islom dinigacha bo‘lgan davrda muqaddas hisoblangan qandaydir maskan bo‘lgan bo‘lishi ehtimoldan holi emas. Lekin bu borada hali aniq xulosa chiqarishga erta, chunki arxeologik izlanishlarni ettirish lozim. Hazrati Doniyor payg‘ambarning muqaddas majmuasi bizlarga hali o‘z sirlarini to‘lasiincha ochgan emas. Mustaqillik yillarida ushbu ziyoratgohda keng qo‘lamda obodonlashtirish, ta’mirlash, qurilish va ziyoratchilar uchun qulayliklar yaratish ishlari olib borilmoqda. HAZRATI XIZR MASJIDI. Hazrati XIzr masjidi Samarqand shahrining muqaddas ziyoratgohlaridan biridir. U Samarqanddagi birinchi musulmon masjidi va me’moriy obidasi sifatida e’tirof etiladi. Masjid Qutayba ibn Muslim tomonidan qurilib, Hazrati XIzr nomi bilan atalgan. Ma’lumotlarga ko‘ra, dastlab sajdagohi mavjud bo‘lgan. VIII asrda arablar

tomonidan otashparastlarning ibodatxonalari buzib tashlanadi. Shu tepalikdagi ibodatxona o‘rniga Qutayba ibn Muslim tomonidan birinchi masjid binosi quriladi va Hazrati XIzr nomi bilan ataladi. Hoja Doniyor, Qusam ibn Abbos va Hazrati XIzr ziyoratgohlari aslida bitta majmua bo‘lgan. Masjidga kiraverishdagi marmar toshda ko‘rsatilgan “1854 yil” yozuvi uning Buxoro amiri Amir Muzaffarxon tomonidan tiklanganligiga ishoradir. 1899 yilda masjidning ayvon va darvozaxona qismi qayta qurilgan. Darvoza yuzasiga yozilgan hijriy 1336 yil (melodiy 1916-1917 yillar) yozuvi darvozaxona va minoraning qayta tiklangan vaqtini anglatadi. Fikrimizni xonaqoh mehrobidagi 1274 yil hijriy (1854 melodiy yil), 1302 hijriy yil (1884 melodiy yil) degan yozuvlar isbotlaydi. Mustaqillik yillarida hazrati XIzr masjidi mamlakat rahbariyati qo‘llab- quvvatlashi bilan bir necha bor mukammal ta’mirlandi, masjid yonida joylashgan Arzis qudug‘i qayta tozalanib, qadimiy holiga qaytarildi. Musulmon dunyosida XIzr alayhissalomning nufuzi haqida ko‘p gapirish mumkin. Bu payg‘ambar Haq taolo tomonidan aziz tutilgan zotlardan biri bo‘lib o‘tgandir. Hazrati XIzr shajaralari eski manbaalarda quyidagicha keltirilgan: 1. X i zr alayhissalom. 2. Binni Mulko. 3. Binni Qole’. 4. Binni Omir. 5. Binni Mard. 6. Binni Hud . 7. Binni Shoyix. 8. Binni Sadad. 9. Binni Arfaxshod. 10. Binni Som. 11. Binni Nuh 12. Binni Lamak. 13. Binni Matushalax. 14. Binni Idris. 15. Binni Bard. 16. Binni Mahloyil. 17. Binni Qaynon. 18. Binni Anush. 19. Binni Shis. 20. Odam Safiyulloh alayhissalom

Tarixchi Abu Tohirxojaning «Samariya» asarida ushbu shaharning masjidlari va madrasalarining xosiyat va sifatlari to‘g‘risidagi bobida shunday fikrlar keltiriladi: «Hazrati XIzr alayhissalom masjidi. Shahar tashqarisida Afrosiyob tepasi ustida, Ohanin, darvozasining qarshisidadir. Aytadilarkim, Samarqandda eng avval solingan masjid ushbudir. Imom Qutayba Hazrati XIzr ishorati bilan imorat qilgandir. Boshqa bir rivoyatga ko‘ra, qiblasini sahobalar tiklaganlar. Ba’zi kishilarning aytishlariga qaraganda, uning mehrobini Hazrati XIzr to‘g‘rilagan. Derlarkim, bir kimsa 40 dushanba kuni ulashtirib bomdod namozini o‘sha masjidda o‘tasa, Hazrati XIzrni ko‘rar emish. Ushbu masjid Amir Muzaffarxonning xonligi chog‘ida qayta imorat qilingan». O‘tmishda Samarqand shahri ko‘plab marotaba istilochilar tomonidan zabt qilingan. Har bir tariXIy vaziyatda ushbu yodgorlikka alohida bir urg‘u berilib kelingan. Masjid o‘zining jug‘rofik joylashuvi jihatdan shaharning eng baland va namoyon nuqtasidan o‘rin olgan bo‘lib, yana bir asosiy tomoni uning shahardan tashqari, Kesh darvozasi yo‘li yoqasida joylashishidir. Ushbu darvozadan Baqtriya, Hindiston, Eron va boshqa davlatlardan savdo karvonlari kirib kelishgan va masjidning yon bag‘rida butun shaharni ichimlik suvi bilan ta’minlovchi Arziz qudug‘i va arig‘i joylashganligi masjidning mavqeini yanada ko‘targan. VII asrda arab xalifaligi Samarqand shahrini zabt etib, shahardagi barcha otashparastlarning ibodatxonalarini buzib tashlashadi, lekin Hazrati XIzr masjidini saqlab qoladilar va bu joyni hatto obodonlashtiradi. Qadimdan XIzr payg‘ambar «o‘lmas shaxs» hisoblanib, u yer ostidagi konlar, boyliklar, suv piri barcha insonlarning hojatbarori va sayyohlarning piri hisoblanadi. AMIR TEMUR MAQBARASI. Markaziy Osiyo me’morchiligining noyob asari sifatida e’tirof etilgan Amir Temur maqbarasining qurilishi 1403 yilda boshlanib, 1424 yilda tugatilgan. Maqbara Amir Temurning taxt vorisi, deb e’lon qilingan nabirasi Muhammad Sulton uchun qurdirilgan. Muhammad Sulton 1403 yilda Kichik Osiyoga qilgan

safari vaqtida, 29 yoshida bevaqt vafot etadi. Shahzoda Samarqandga keltirilib, dastlab masjidning xonaqosida dafn qilinadi. Maqbara sakkiz burchakli gumbaz asosida barpo etilgan. Hozirgi zamon mutaxassislarini ham birmuncha o‘ychanlik bilan fikrlashga undaydi. Binoning mo‘’tadil haroratini saqlash, Sharqona qurilish uslublari orqali el ardog‘ida bo‘lgan shaxslarni o‘ziga xos hurmat bilan ulug‘lash, ularning buyukligini bejirim bezaklar orqali ifodalash kabi xususiyatlari har qanday kishini lol qoldiradi. Sohibqiron Amir Temur ham ushbu maqbaradan (1405 yil) abadiy qo‘nim topgan. 1409 yilda Amir Temurning kenja o‘g‘li, Xuroson hukmdori Shohrux Mirzo otasining ma’naviy piri Mirsaid Barakaning jasadini (turbati) Andxoydan olib keltirib, shu maqbaraga, Sohibqironning bosh tomoniga dafn ettiradi. Bu bilan otasi – Amir Temurning vasiyatini bajaradi. 1424 yilda Mirzo Ulug‘bek tomonidan maqbara sahniga qabrtoshlar qo‘yilib, atrofi nafis marmar toshdan qilingan panjara bilan o‘raldi va ko‘k gumbazli galeriya qurilib, ziyoratxonaga Sharq tomon dan kirilishi ta’minlandi. Maqbaraga, shuningdek, Mironshoh Mirzo va Shohrux Mirzo ham dafn etilib, temuriylar XIlxonasiga aylangan. 1449 yilda Mirzo Ulug‘bek ham shu maqbaraga, bobosining poyiga dafn etilgan. Mustaqillik yillarida, Sohibqiron Amir Temur tavalludining 660 yilligi va Mirzo Ulug‘bek tavalludi ning 600 yilligi munosabati bilan maqbarada katta hajmda ta’mirlash ishlari olib borildi. XIX asr ning oXIrida qulab tushgan minora va gumbazning zar qubbasi qayta tiklandi. SHOXI ZINDA MAJMUASI. Samarqanddagi aziz insonlar jasadi qo‘yilgan Shohi-Zinda, ya’ni «Tirik shoh» xonaqohi o‘tmish ajdodlarimiz tariXI va taqdirida alohida o‘rin tutadi. U ko‘hna Samarqandning janubiy qismida joylashgan bo‘lib, Sharq musulmonlarining muqaddas ziyoratgohlardandir. Shohi Zinda xonaqoh sifatida X-XI asrlarda paydo bo‘lgan va bu yerdagi 20 dan ziyod maqbarada 44 lavha bitilgan dahmalardan iboratdir. Afrosiyob tepaliklaridagi Shohi Zinda maqbarasida din arboblari va tariXIy shaxslar dafn etilgan. U dastlab Samarqand din ulamolari va hokimlari tomonidan

XI asrda payg‘ambar Muhammad (s.a.v)ning amakilarining o‘g‘li Qusam ibn Abbos sharafiga qurilgan. XIII asrda mo‘g‘ul istilochilarining Samarqandga qilgan harbiy yurishlari XI- XII asrga oid ko‘plab inshootlarning, buzilib, harobaga aylanishiga sabab bo‘ldi. Qabriston XIV asrda qaytadan tiklana boshlandi. Temur hukmronlik qilgan (1370-1405) davrda qurilish ishlari juda jadal sur’atda olib boriladi. Bu inshootlarning ko‘pchiligi bizning davrimizgacha yetib kelgan. Shohi Zinda me’morchilik majmuasi uch qismdan iborat qilib qurilgan. Majmuaga ulkan o‘ymakor darvozadan kiriladi. Peshtoq ravog‘ining g‘arbiy devorida uning Abdulaziz Bahodir ibn Ulug‘bek ibn Shohrux ibn Temur tomonidan hijriyning 838 yilda (1434-1435) bunyod etilgani yozilgan. Bu inshoot Shohi Zindaning qariyb to‘rt asr davomidagi shakllanish tariXIga xotima beradi. Peshtoq juda nafis ishlangan. O‘ymakor eshik 1911 yilda qurilgan, undagi naqshinkor bezak va yozuvlar kishi diqqatini o‘ziga tortadi. Eshikda «O‘limdan oldin tavba qilmoqqa shoshilgin va namozni o‘z vaqtida o‘qishni farz bilgin» so‘zlari yozilgan. Majmuadan bir qancha maqbaralar o‘rin olgan, ulardan ayrimlarini ko‘rib chiqamiz, jumladan: Shodimulk og‘a maqbarasi – bu maqbara 1372 yilda qurilgan bo‘lib, Shohi Zindada Temur davrida qurilgan birinchi inshoot hisoblanadi. Bu binoni Temurning opasi Turqon og‘o vafot etgan qiziga atab qurdiradi . 1383 yilda o‘zi ham shu yerga dafn etilgan. Tug’li Tekin maqbarasi – bu maqbaraga Temurning yetakchi izdoshlaridan biri, Amir Husayn qo‘yilgan. U 776-777 yillari Temur Ili daryosi yuqorisida joylashgan Uch Turfon mavzeida, mo‘g‘ul xoni Qamariddinga qarshi qilgan janglaridan birida halokatga uchragan. Maqbara peshtoqiga, sag‘ona ustiga, 777 yil sanasi bitilib qo‘yilgan. Lavhada quyidagi so‘zlarni o‘qiymiz: «Dunyoda baxtiyor amir nigohi bilan tug‘ilgan

jafokash Amir Husayn qutlug‘ o‘g‘lini Olloh o‘z jannatiga yo‘llagay. U 777 yilning zulqa’da oyida azoblanib o‘ldi». Bu ulug‘ bino 1952-1954 yillarda ilmiy jihatdan o‘rganilgan va muhofaza choralari ko‘rilib, qayta tiklandi. Amirzoda maqbarasi – bu maqbaraga dafn etilgan shaxsning asl ismi ma’lum emas. Uning peshtoqida faqat vafot etgan yili 1386 (786 y.) yozilgan. Shirinbeka og‘a maqbarasi (XIV-XV asrlar) – bu ulug‘vor bino Temurning singlisi Shirinbeka og‘oga atab qurilgan bo‘lib, uning ravoqida marhumaning vafot yili 1385 y. (787 x.) ko‘rsatilgan. Maqbarada uchta dahma bo‘lib, o‘rtadagi dahma badiiy jihatdan kishining e’tiborini o‘ziga tortadi. Dahma, shikasta xat bilan bezatilgan. Unda yetti bor quyidagi so‘zlar bitilgan. «Har bir mo‘min va mo‘mina hayotlik davrida oxirat bisotini to‘plasin, chunki u qorong‘i go‘rni yoritguvchi chiroq vazifasini o‘taydi» . Afsuski dahmaga bitilgan yozuvlarda tariXIy ma’lumotlar yo‘q. Sakkiz tomonli maqbara – bu maqbaralar ichida me’morchilikning o‘ziga xos namunasi sanalgan sodda bezakli, sakkiz yoqli maqbara mavjud. Maqbaraninng tagida 4 ta aslzoda ayol kishining sag‘anasi bor. Undagi sakkiz ochiq eshik, musulmonlar tasavvuridagi jannatning eshiklarini eslatadi, chunki payg‘ambar Muhammad (s. a. v.) ning hadislariga ko‘ra «jannat onalar oyog‘i ostidadir». Uning ichki qismida sodda naqshlar solingan. Chiroyli nusxalar ichida muqaddas Qur’ondan maxsus suralar bitilgan. Usta Ali Nasafiy maqbarasi (XIV ASR ) – bu inshootda esa qarshilik usta Ali Nasafiy tomonidan handasaviy naqshlar qo‘llanilgan. Kufiy yozuvida binoning peshtoq va ichki qismi mahorat bilan ishlangan. Uni ko‘pincha guldor maqbara ham deyishadi, chunki ichki va tashqi devorlarida rang-barang sirli koshinlar, o‘simliksimon naqshlarda namoyish etilgan. Ular chirmashib, sakkiz qirrali yulduzlar turkumini hosil qiladi. Noma’lum kishi maqbarasi (XIV asr) – Shimoliy qism binolariga borishda yo‘lakning chap tomonida XIV asrda qurilgan yana bir maqbara mavjud. Bugungi kungacha yodgorlikning faqatgina buzilgan peshtoq qismi saqlanib qolgan edi, u

qayta tiklandi. Maqbarada dafn etilgan shaxs to‘g‘risida ham aniq bir ma’lumot yo‘q. Peshtoq g‘oyat ajoyib qoplamasi va undagi lojuvard hamda zangori rangning o‘ta shaffofligi bilan kishi e’tiborini o‘ziga tortadi. Amir Burunduq maqbarasi (XIV ASR) . Amir Temur o‘z sarkardalariga juda e’tiborli bo‘lganlar. Strategik jihatdan juda kuchli mahoratga ega bo‘lgan bu sarkarda sohibqironning har bir zafarli yurishiga o‘z ulushini qo‘shgan. Bino ichki va tashqi tomondan sodda qilib qurilgan. Maqbara sahnida dahma va qabrlar bor. Dahmalar ochib o‘rganildi. Tekshirilgan dahmalar orasida yosh yigitning dafn etilgani olimlar e’tiborini tortdi, marhumning o‘z kiyimida ko‘milganligining guvohi bo‘lishdi. Hozirda uning tanasidagi yaktak Samarqand davlat muzeyida eng noyob ashyo sifatida saqlanmoqda. Tuman og’a majmuasi (XIV ASR) . Shimoliy qismning asosiy binolari qatorida XIV asrning oXIrida Temurning kichik xotini Tuman og‘o uch xonadan iborat yodgorlik qurdirdi. Ular mulozimxona, masjid, Tuman og‘o maqbarasidan iboratdir. Hoja Ahmad maqbarasi (XIV asr) 1360 y. Bu maqbara XIV asrda qurilgan binolar ichida eng qadimgisi sanaladi. Maqbara yo‘lakning oxirida joylashgan. Bino islom ma’naviyati va uning tariXIga ulkan XIzmatlari singgan shayx Xoja Ahmad nomi bilan bog‘liqdir. 1360-1361 yil maqbarasi. O‘ziga xos uslubda qurilgan XIV asr yodgorliklaridan yana biri, bu ba’zi manbalarda Amir Temurning xotinlaridan biri Qutlug‘ og‘o nomi bilan bog‘lanadi. Xonaning sahnida yosh bola qabri ham mavjuddir. Qusam ibn Abbos majmuasi. Chortoqning sharq tarafida ikki tabaqali o‘ymakor qayrag‘och eshik bor. Eshik Amir Temurning farmoyishiga binoan usta Said Yusuf Sheroziy tomonidan 1404-1405 yillar mobaynida ishlangan. Eshikning naqshlari takrorlanmas san’at namunasi asosida ishlanib, undagi arabiy yozuvlar ustida fil suyaklaridan qadama bezaklar ishlangan. IKKI tabaqa eshikdan birida quyidagi so‘zlar bitilgan: «Jannat eshiklari kambag‘al faqirlar uchun ochiqdir» . Ikkinchi tabaqasida esa «Rahmat eshiklari rahimlilar uchun ochiq» deyilgan.

Qusam ibn Abbos maqbarasi kompleksida eng asosiy va qadimiy maqbara hisoblanadi. Maqbara XIlxona va ziyoratxonadan iborat. Ziyoratxona ichidagi janubiy devorning yog‘och panjarasi orqali Xilxonadagi Qusam ibn Abbos qabrtoshini ko‘rish mumkin. IMOM AL-BUXORIY YODGORLIK MAJMUI. Muhammad ibn Ismoil - hijriy 194 yil (milodiy 810 yili) shavval oyi 13 sanasida Buxoro shahrida tavallud topgan. Aytishlaricha, u juma namozi o‘qilgandan so‘ng tug‘ilgan ekan. Al-Buxoriy go‘dakligidanoq o‘zidan katta yoshdagi o‘quvchilar bilan maktabga qatnab, ular oladigan darslarni tez o‘zlashtirib ola boshladi. O‘n yoshida hadislarni yodlay boshlad va shuningdek hadislarni to‘play doshlaydi. Al-Buxoriy «Al-Jome’-as-sahih» kitobini yozayotgan vaqtda ustozlarining sonini hisoblab: «Men hadislarni bir ming sakson muhaddisdan yozib oldim» hamda «Yuz ming sahih - ishonarli va ikki yuz ming ayri sahih - ishonchsiz hadis yodladim» deb qoldirgan. Al-Buxoriy Makkada Abu Bakr Abdullo ibn az-Zubayr-il-Humaydiy, Abul- Valid Amad ibn Muammad-il Azraiy, Abdullo ibn Yazid-il Muriy, Madinada Abdul-Aziz ibn Abdullo al-Avaysiy, Mutrif ibn Abdullo ibn Hamza, Ibroim ibn al- Munzira al-Haramiy kabi ustozlardan tahsil olgan. Bugungi kunda uning quyidagi kitoblari ma’lum. 1. «Al-jome’ as-sahih» (Ishonarli to‘plam) 2. «At-tarix al-kabir» (Katta tarix). 3. «At-tarix as-sag‘ir» (Kichik tarix). 4. «Az-zua’fa as-sog‘ir» (hadisning zaiflari haqida kichik kitob). 5. «Al-kuno» (Faqat laqablari ma’lum rivoyatchilar haqida kitob). 6. «Al-adab al-mufrad» (Alohida odob xususida kitob). 7. «Al-iroatu xalfal-imom» (Imomga ibtido qilgan kishining qiroati haqida) 8. «Raf’ul-yadayniy fis-solati» (Namozda ikki qo‘lini ko‘tarmoq haqida). 9. «Xalu af’olul-’ibadi» (Bandalarning fe’llarini yaratmoq). Ushbu to‘qqiznomdagi kitob ko‘plab marta nashr etilgan. Qolgan kitoblarining esa nusxalari saqlanib qolmagan.

Imom al-Buxoriy bilan Buxoro amiri Xolid ibn Ahmad az-Zuhaliy o‘rtasida ziddiyat vujudga keldi va Buxoroni tashlab chiqib ketdi. Imom Al-Buxoriy ketishlarida, dastlab bobosi Mug‘ira tug‘ilgan «Baykand» (hozirgi Qorako‘l tumanidagi Poykent) qishlog‘iga boradi. Biroz vaqtdan keyin esa Samarqand shahridan 22 chaqirim uzoqlikdagi Hartang qishlog‘i (hozirgi Payariq tumani)ga kelib qo‘nim topadi. Shu yerda ilm – fan bilan shug‘ullanadi va shu yerda vafot etadi. Imom al-Buxoriy dafn etilgan Payariq tumani Hartang qishlog‘idagi qabriston musulmon ahlining eng tabarruk va aziz ziyoratgohlaridan bo‘lib kelgan. XVI asrda Imom al-Buxoriy qabri ustiga mo‘’jazgina maqbara, yoniga masjid qurilib, hovlisiga bir necha tup chinor ekilgan. Lekin sobiq sho‘ro tuzumi davrida bu maskan qarovsiz qolgan. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997 yil 29 apreldagi «Imom al-Buxoriy tavalludining hijriy-qamariy taqvim bo‘yicha 1225 yilligini nishonlash to‘g‘risida»gi Qarori asosida allomaning maqbarasi o‘rnida maxsus yodgorlik majmui barpo etildi. Bu yodgorlik majmui O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov rahbarligida yaratilgan loyiha asosida Samarqand, Buxoro, XIVa, Toshkent, Andijon, Namangan, Qo‘qon va Shahrisabz xalq ustalari tomonidan 1998 yilda qurildi. NODIR DEVONBEGI MADRASASI. Nodir Devonbegi madrasasi naqshbandiya tariqatining yirik vakillaridan biri, buyuk nazariyotchi va nufuzli shayx Xoja Ubaydulloh Ahror ziyoratgohiga yaqin joylashgan bo‘lib, hijriy 1040 (melodiy 1631) yil ashtarxoniylar sulolasining namoyandasi Subhonqulixon saltanati davrida, Nadirbiy Tog‘ay nomi bilan tanilgan Nodir Mirzo Tog‘ay ibn Sulton Arlot tomonidan qurilgan. Bu madrasa Hoja Ahror xonaqosi yonida joylashganligi bois, xalq orasida “ Hoja Ahror madrasasi ” deb ham yuritiladi. Mazkur madrasaning Xoja Ahrori Valiy xonaqosini ng yonida barpo qilinishini Nodir Mirzo Tog‘ay ibn Sultonning Hojaga bo‘lgan cheksiz hurmati belgisi, deb tushun ish mumkin. Madrasa katta masjid, darsxona vazifasini o‘tagan zaldan, to‘rt ta darsxona va 28 ta hujralardan iborat. Katta zal ustida hashamatli gumbaz mavjud.

XOJA AHRORI VALIY MAJMUASI. XV asrning mashhur din peshvosi, yirik jamoat va siyosat arbobi Xoja Ahrori Valiy (Xoja Nasriddin Ubaydulloh ibn Mahmud Shoshiy) hijriy 806 yilning ramazon oyida, ya’ni melodiy 1404 yilning mart oyida Toshkentda tug‘ilgan. Mirzo Ulug‘bekning kuyovi Mirzo Abdullo (1450-51) hukumronligi davrida Samarqandga u bilan uchrashish maqsadida kelgan Xoja Ubaydulloh niyatiga erisholmay Shoshga qaytadi. Faqat Sulton Abu Sayid Mirzo hokimligi boshlangach, uning iltimosiga ko‘ra Samarqandga ko‘chib keladi. Xoja Ahror 895 hijriy yilning rajab oyida – 1490 yil fevral oyining 21-kunida Kamongaronda olamdan ko‘z yumdi. Uning tabarruk jasadi Xoja Kavshiy mahallasi mozori (hozirgi Xoja Ahror mozori)ga dafn etilgan. Qabri ustida xotira lavhasi qo‘yilib, keyinchalik bu mozorda uning yaqinlari, shogirdlari ham dafn etilgan. BIBIXONIM jome masjidi. Amir Temur jome masjidi Markaziy Osiyodagi eng yirik inshootlardan biri hisoblanadi. Tarixchi G‘iyosiddin Ali Yazdiy “ Zafarnoma ” asarida “ …801 yil Ramazoni Sharif oyining to‘rtinchi kunida ( milodiy 1399 yil, 10 may) Amir Temur masjid uchun poytaxtning eng yaxshi joyini tanladi. Mashhur ustalar va me’morlar bu ulkan imoratning loyihasini tuzdilar va eng saodatli kunlar da uning poydevorini qurishga kirishdilar ”, deb yozib qoldirgan. Sohibqiron Amir Temur masjid qurilishi vaqtida harbiy yurishlarda bo‘lganligi bois qurilishga Saroymulkxonim – Bibixonim rahbarlik qilganligi uchun el ichida Bibixonim masjidi, deb yuritiladi. Samarqand mintaqasi respublikamizda tabiiy va iqtisodiy geografiya jihatdan qulay xududda joylashgan bo‘lib, uning tabiiy shart-sharoiti, yer usti tuzilishi geografik jihatdan chegaralanishi, ya’ni uning janub va shimol hamda shimoli- sharq tomonlari tog‘ va tog‘liklardan iboratligi ham turizm sohasida juda katta mazmun kasb etadi. Uning chegaralari shimolda Nurota tog‘lari (Oqtov, Qora tog‘, G‘o‘bdin tog‘, Qo‘ytosh tog‘i), janubdan Zarafshon tog‘ tizmalari (Chaqilqalon, Qoratepa, Ziyovuddin, Zirabuloq h.k.) bilan o‘tadi. Samarqand viloyati umumiy

yer maydoni 16,77 ming kv.km. bo‘lib, uning aholisi 2,9 mln. kishini tashkil qiladi. Viloyatning asosiy yer usti tuzilishi o‘ziga xos bo‘lgan tabiiy va landshaft xususiyatlari rekreatsiya resurslarining rivojlanishiga sabab bo‘lgan. Uning tekislik qismida ya’ni Zarafshon daryosi sohillarida, Qarnabcho‘l va Jom kabi cho‘l hududlarida sayyohlikning cho‘lu-dasht kabi ekoturizm turlarini tashkil etish mumkin. Viloyatning yer osti va yer usti gidrologik suv resurslari, tog‘, tog‘ oldi etaklari hamda tog‘ oralig‘i soylarida tabiiy ravishda hosil bo‘lgan landshaftlar (tabiiy manzaralari), yam-yashil o‘rmonzorlar (Omonqo‘ton), tog‘u-tosh jinslar shakllari (Qoratepa), tog‘ daralari (chuqurliklari), g‘orlar (Hazrati Dovud, Kelsi, Lev), noyob tabiat yodgorliklari (Kamongaron, G‘us), shifobaxsh buloqlar, Yuqori chinor (Mingchinor), Qaynar buloq, Rohatbuloq, ajoyib ko‘llar (Muz buloq, Alvasti ko‘llari), go‘zal shar-sharalar (G‘ussoy, Kamangaron) va hakozolar mintaqamiz turizm imkoniyatlarini yanada oshiradi. Viloyatimiz «qon tomiri» bo‘lgan Zarafshon daryosi, muzliklar va qorlardan to‘yingan holda vodiy aholisini, hamda barcha xalq xo‘jalik tarmoqlarini suv bilan ta’minlovchi asosiy manbaidir. Zarafshon daryosi qadimiy turistik ob’ektlarga boy yaxlit sayyohlik majmuasi (kompleksi) hisoblanadi. Shuni ta’kidlash joizki, viloyatning tog‘, tog‘ oldi hududlarida mavjud bo‘lgan beqiyos shifobaxsh, tibbiyot va boshqa sohalarda keng ko‘lamda foydalanadigan chashma va buloq suvlari o‘zining ekologik jihatdan tozaligi, XIlma-XIl kimyoviy elemerntlarga boyligi bilan alohida ajralib turadi. Ular aholi sog‘ligini tiklash, sog‘lomlashtirish, dam olish uchun qo‘lay imkoniyatlarni yaratadi va mintaqamizda rekreatsiya (sog‘lomlashtirish, hordiq chiqarish) turizmning ahamiyatini oshiradi. Bunday tabiiy maskanlar viloyatimizning Urgut, Samarqand, Nurobod, Qo‘shrobod va boshqa tumanlari tog‘, toqoldi hududlarida tarqalgan bo‘lib, ulardan turizm maqsadida foydalanish muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. Samarqand viloyati Pomir Olay tog‘larining g‘arbiy chekkasida, Zarafshon daryosining o‘rta qismida joylashganligi ham bu yerda rekreatsion turizmni

rivojlantirishning ikoniyatlari yuqoriligidan darak beradi. Viloyat yuqorida sanab o‘tilgan tabiiy rekreatsiya resurslariga ham boydir. Samarqandning tabiiy-iqlimiy sharoiti, qulay geografiq joylashuvi, muloyim ob-havosi (qishda 10 darajagacha iliq, yozda 35 darajagacha issiq), tabiiy suv manbalarining mo‘lligi, tog‘lar, Zarafshon daryosining yaqinligi betakror joziba yaratib, ko‘plab turistlarni jalb qiladi. Tabiatiga ko‘ra betakror va ertaklaridek so‘lim qo‘riqxona hududlari, Shveysariya Alplariga o‘xshash, Urgut, Nurobod, Ming Chinor, Ming Archa, Jomboy qo‘riqxonasi, G‘o‘s, Omonqo‘ton, Ohalik, Mironqul, Oqsoy qimmatli turistik zahiralar bo‘lib, ekstremal, piyoda, otliq, alpinizm, speleoturizm, rafting va boshqa turistik mahsulotlarni olg‘a surishda ulkan imkoniyatlarga egadirlar.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.«O`zbekistonda turizmni rivojlantirishning 2005 yilgacha bo`lgan davlat dasturi», O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning 15.01999 yildagi UP-2286 farmoni. 2. O`zbekiston Respublikasining «Turizm to`g`risidagi qonuni». Xalq so`zi gazetasi 109.1999. 3. Александров А.Ю. Международный туризм. Уч.пособие для вузов.- М.: Аспект Пресс, 2000 Биржаков М.Б. Введение в туризм. С.Пб.: Издательский Торговый Дом «Герда», 2004 5 . Лицензирование и сертификацие в туризме. Учебное пособие Дехтярь Г.М.: Финансы и статистика, 2003 г. 6 . Маринин М.М. Туристские формальности и безопасность в туризме.2000

Похожие

O’zbekistonning janubiy turistik resurslari salohiyati

Buxoro Navoiy turistik resurslari salohiyati

Samarqand turistik mintaqasi

Mintaqalarning turistik resurslari tasnifi

Quyi Amudaryo mintaqasining investitsiya jozibadorligi