Rossiya ( Rossiya Federasiyasi, R.F. ) - География - Рефераты

Rossiya ( Rossiya Federasiyasi, R.F. )

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

85 KB

Rossiya ( Rossiya Federasiyasi, R.F. ) REJA 1. Iqtisodiy-siyosiy geografik o'rni. 2. Tabiiy sharoiti va resurslari. 3. Aholisi. 4. Davlat tuzumi. 5. Xo'jaligi: A) Sanoati. B) Kishloq xo'jaligi V) Transporti 6. Tashqi iqtisodiy aloqalari. Maydoni -17074,5 ming km 2 Aholisi - 147 mln. kishi Poytaxti - Moskva

1. Iqtisodiy geografik o'rni . Rossiya Federasiyasi hududining kattaligiga ko'ra yer sharidagi eng yirik mamlakatdir. Mamlakat Yevrosiyo materigining shimoliy qismida joylashgan. Rossiya Yevropa qismi Sharqiy Yevropa tekisligining katta qismini, Kavkazoldi va Katta Kavkaz tog'larining shimoliy tizmalarini va Ural tog'larini o'z ichiga oladi. Rossiyaning Osiyo qismiga esa Sibir va Uzoq Sharq rayonlari kiradi. Mamlakat hududi shimoldan janubga ayniqsa g'arbdan sharqqa (9 ming km) katta masofaga cho'zilgan. Rossiya hududining deyarli barcha qismi sharqiy yarim sharda joylashgan. Faqat Vrangel oroli va Chukotka yarim oroli g'arbiy yarim sharda joylashgan. Rossiya chegaralarining umumiy uzunligi dunyoda eng katta bo'lib, u 58,6 ming kmni tashkil etadi, bunda dengiz chegaralari quruqlik chegaralaridan ikki marta uzun. Mamlakatning shimoliy chegaralari to'la Shimoliy Muz okeani dengiz suvlari bo'ylab o'tgan. Sharqiy chegaralar esa Tinch okeani dengiz suvlari bo'ylab o'tgan. Bu yerda Rossiya dengiz suvlari orqali yaqin qo'shinlari AQSH va Yaponiya bilan chegaradosh. Mamlakat g'arbda ham dengiz chegaralariga ega. Bu yerda Baltika dengizi suvlari Rossiyani Yevropa davlatlari bilan bog'lab turadi. Janubi-g'arbda esa Rossiya dengiz chegaralari qora va Azob dengizi suvlari bo'ylab o'tgan. Mamlakatning yaqin xorijiy mamlakatlar bilan bo'lgan dengiz chegaralari Kaspiy dengizi suvlari orqali o'tgan. Rossiya Federasiyasining quruqlik chegaralari ham katta masofalarga cho'zilgan. (20 ming kmdan ortiq) Sobiq SSSR parchalangandan so'ng Rossiya bilan qo'shni bo'lgan davlatlar soni o'zgarmasdan qolaverdi, ularning soni 16 ta bo'lib dunyoning istalgan mamlakatlaridan oldinda turadi. Rossiya shimoli-g'arbda quruqlik chegaralari orqali Norvegiya va Finlandiya va Estoniya, Latviya, Litva davlatlari (1000 km) bilan chegaradosh. G'arbiy chegaralar Belarussiya va Ukraina davlatlari bilan janubda esa Gruziya,

Ozarbayjon va Qozog'iston (eng uzun chegara-7 ming kmdan ortiq) davlatlari bilan chegaralanadi. Shundan so'ng chegara Mongoliya va Xitoy bilan, janubi- sharqda esa Primorye o'lkasi orqali Rossiya Federasiyasining 17 kmli masofada Koreya xalq Demokratik Respublikasi bilan davlat chegarasi o'tgan. 2. Tabiiy sharoiti va resurslari. Rossiya hududining 4 3 qismini tekisliklar egallaydi. Mamlakat hududini 3 ta yirik Sharqiy Yevropa O'rta Sibir yassi tog'ligi va G'arbiy Sibir tekisliklari kabi katta maydonlarni egallaydi. Rossiya foydali qazilma konlarga boy mamlakatdir. Mamlakat temir ruda zaxiralariga boy, ayniqsa Kursk magnit-anaioliyasi (KMA)da rayonida sifatli temir rudasi ochiq usulda qazib olinmoqda. Xilma xil metal va nometall rudalar Kola Yarim orolidagi Baltika qalqoniga to'g'ri keladi. (Xibin tog'larida). Ural rayonidagi temir ruda konlari zaxiralari tugab borayotgan bo'lsada, u mamlakatning temir ruda qazib chiqaruvchi asosiy rayonlardan biri bo'lib qolmoqda. Bundan tashqari Sibir va Uzoq Sharq rayoni ham temir rudalariga boydir. Mis rudasi konlari asosan Uroldan Kola yarim orolida, shuningdek Janubiy Sibir tog'larida joylashgan. Sharqiy Sibir rayonida esa mis-nikel, kabalt, platina konlarining ishga tushirilishi bilan yirik Norilsk shaxri qad ko'tardi. Sibir rudali va norudali foydali qazilma konlariga boy region hisoblanadi. Aldan qalqonida oltin, temir rudasi, slyuda, asbest va bir qancha nodir metallarning zaxiralari aniqlangan va ishga tushirilgan. Saha-YOqitistonda olmosni sanoat asosida qazib olish yo'lga qo'yilgan. Qalay rudasi zaxiralari esa Sibir va Uzoq Sharqning turli rayonlarida topilgan. Qo'rg'oshin-rux va volfrom, molibden kabi rangli metal konlari Ural va Kavkaz tog'larda aniqlangan. Mamlakatda ximiya sanoati xomashyosi xisoblangan bir qancha Leningrad viloyatidagi Kingisep va Kama-Vyatka fosforit konlari, Elton, Basqunchoq,

Qulunda kulidagi osh tuzi, Yuqori Kamaning Solikamsk, Berezniki kali tuzi konlari aniqlanib ishga tushirilgan. G'arbiy Sibirning janubida toshko'mirning katta zahiralari aniqlangan. Kuznesk Olatovi tog'ida katta zahiraga ega bo'lgan Kuznesk toshko'mir hovzasi joylashgan. Aynan ushbu hovza Rossiyada kuchli o'zlashtirilgan. Rossiyaning janubi-g'arbiy qismida Donesk ko'mir hovzasi joylashgan. (Hovzaning katta qismi Ukraina hududida joylashgan). Mamlakatning shimoliy- sharqiy yevropa qismida Pechara toshko'mir hovzasi (Vorkuta, Inta) joylashgan. Rossiyaning O'rta Sibir yassi tog'idagi Tingusska hovzasi shuningdek Saxa YOqutistonning lena hovzasida toshko'mirning katta zahiralari topilgan, biroq kon joylashgan hududlarning tabiiy sharoitining qattiqligi tuo'ayli ushbu konlardan amalda foydalanilmayotir. Rossiya yirik qo'ng'ir ko'mir konlari topilgan. Jumladan Krasnayarsk o'lkasidagi Kansk-Achinsk hovzasi, Moskva yoni qo'ng'ir ko'mir koni va Sibirdagi istiqbolli konlar shular jumlasidandir. Rossiyada neft XIX asrning oxirida Shimoliy Kavkazdan qazib olina boshlandi. 1940 yillarga kelib Volga bo'yi va Ural oldi rayonlarida neft va gaz konlarini o'zlashtirishi boshlandi, keyinchalik esa Rossiya Yevropa qismining shimoliy sharq qismidagi Timan-Pechora neft gazli provinsiyasidagi konlar o'zlashtirildi. Faqat 1960 yillarga kelib G'arbiy-Sibir hovzasidagi neft va gaz konlari jadal sur'atda o'zlashtirilishi natijasida mamlakatda neft va gaz qazib olish hajmining keskin oshishiga olib keldi. Bu yerdan neft va gaz quvurlar yordamida Rossiyaning iste'molchi rayonlariga va MDH shuningdek Sharqiy va G'rbiy Yevropa mamlakatlariga yuboriladi. Neft konlari Saxa-Yoqutiston respublikasida ham topilgan, uni qazib olishi Saxalin orolida ham olib borilmoqda. So'nggi yillarda mamlakatning Berens dengizi shelyefida tabiiy gaz, Qora dengizi shelyefida gaz kondensati, Pechoragubasi shelsfidan esa neftning yangi konlari ishga tushirildi.

Rossiya o'rmon resurslari zahiralari bo'yicha dunyoning istalgan mamlakatidan oldingi o'rinda turadi, biroq o'rmon resurslaridan foydalanishi darajasi bo'yicha iqtisodiy rivojlangan mamlakatlardan orqada qolmoqda. Rossiya katta yer resurslariga ega bo'lib, yer shari quruqligining 7 1 qismini tashkil etadi. Biroq unumdor qishloq xo'jaligi yerlari (haydaladigan pichanzorlar va yaylovzorlar) jami yer maydonining 13 foizini egallaydi xolos. (haydaladigan yerlar-8 foizni tashkil etadi). Mamlakatning Tundra zonasi yaylov bug'ichiligi tarqalgan. Rossiya katta chuchuk suv zahiralariga ega. Mamlakat hududida 2,5 mlnta daryo va 3 mlnta ko'l bo'lib, ular orasida dunyodagi eng katta Kaspiy va eng chuqur chuchuk ko'l Baykal ko'li joylashgan. Daryolar uch okean hovzasiga qarashli, shuningdek Kaspiy ko'li ichki oqimsiz hovzaga qarashlidir. Rossiya hududining katta qismini ko'p yillik muzloq yerlar egallagan. Muzloq yerlarning maydoni 11 mln km 2 ni tashkil etadi. Abadiy muzloq yerlar ko'p ming yil ilgari hosil bo'lgan. Muzloq qatlamlar qalinligi janubda bir necha yuz metrga yetadi. 3. Aholisi Rossiyaning bir qancha arktika rayonlaridan tashqari barcha hududlarida aholi joylashuvi mamlakat bo'yicha notekisdir. Mamlakat bo'yicha aholining o'rtacha zichligi 1 km 2 ga 8,5 kishi to'g'ri keladi. (Rossiyaning) yevropa qismida 1 km 2 ga 27 kishi Osiyo qismida esa 2 kishi to'g'ri keladi. Mamlakatning Markaziy Rossiya qismida aholining eng yuqori zichligi kuzatiladi. Rossiya Federasiyasi aholi soni 2003 yilning boshlarida 145,5 mln kishini tashkil etadi. Rossiya demokratik rivojlanishning hozirgi hozirgi bosqichi uchun aholi tug'ilishi va tabiiy ko'payishning kamayishi harakterlidir. Rossiyada mehnatga layoqatli yoshdagilar aholining 55 foizini tashkil etadi. Mamlakat xalq xo'jaligida 70 mln ga yaqin kishi band bo'lib, bu jami aholining 48 foizini tashkil etadi. So'nggi yillarda aholi ishsizlar soni o'sib bormoqda. Aholining bilim darajasi yuqori.

Rossiyada shahar aholisi hissasi 73 foizni tashkil etadi. Hozirgi vaqtda mamlakatda 13 ta millioner shaharlar va 20 dan ortiq aholisi 500 mingdan 1 mlngacha bo'lgan shaharlar bor. Aholisi 1 mlndan ortiq bo'lgan shaharlarga: Moskva, Sankt-Peterburg, Nijniy Novgorod, Novosibirsk, Qozon, Volgagrad, Omsk, Perm, Rostov-Don, Samara, Yekaterinburg, Ufa, Chelyabinsk kabi shaharlar kiradi. So'nggi yillarda Rossiyaning Moskva, Sankt-Peterburg, Nijniy Novgorod, Yekaterinburg, Samara va Nobosibirsk shaharlari atrofida shahar aglomerasiyalari shakllangan. Mamlakatda qishloq tipidagi manzilgohlarga qishloqlar, xutorlar, stansiyalar, ovullar va ovchi va bug'u boquvchilarning vaqtincha yashovchi joylari kiradi. Rossiyada qishloq aholisining o'rtacha zichligi 1 km 2 ga taxminan 2,2 kishi to'g'ri keladi. Mamlakatda eng yuqori qishloq aholisi zichligi Rossiyaning janubiy rayonlari va Shimoliy Kavkazda kuzatiladi. Rossiya aholisining milliy tarkibi juda xilma-xil bo'lib, mamlakatda 100 dan ortiq millat va xalqlar yashaydi. Aholining ko'pchilik qismini ruslar ya'ni jami aholi salmog'ida 80 foizni tashkil qiladi. Rossiyada yashovchi ko'p sonli xalqlarga tatarlar (5 mln kishidan ortiq), ukrainlar (4 mln dan ortiq), chuvashlar, boshqirdlar, beloruslar va boshqa millatlar kiradi. Mamlakatda eng keng tarqalgan din xristian (provaslav) dinidir. Bir qancha xalqlar islom, buddizm, katolik, iudaizm dinlariga e'tiqod qiladi. 4. Davlat tuzumi . Rossiya Buyuk davlat va o'z navbatida Birlashgan Millatlar Tashkilotining (BMT) Havfsizlik Kengashining doimiy a'zosi hamdir. Rossiya-Federativ Respublika, Davlat boshlig'i-Prezident hisoblanadi, u 5 yil muddatga saylanadi. Prezident hukumat boshlig'i va qurolli kuchlar bosh qo'mondoni hisoblanadi. Qonun chiqaruvchi Oliy organ ikki palatali parlament Davlat Dumasi (quyi palata) va Federasiya kengashi (yuqori palata)dan iborat. Ijroi hokimiyat Prezident va Vazirlar Kengashiga qarashli. Mamlakatda 100 ga yaqin siyosiy partiya va jamoat harakatlari faoliyat yuritmoqda. 5. Xo'jaligi :

Rossiya xalq xo'jaligi juda ko'p sonli tarmoq va korxonalarni o'z ichiga oladi. O'tgan yillar davomida mamlakatda iqtisodiy islohatlar o'tkaziladi. Milliy Iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida tarkibiy o'zgarishlar amalga oshirildi. A) Sanoati Energetika - texnika mamlakatning moddiy-texnika bazasini yaratishda, ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirishda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Rossiya Yoqilg'i-energetika balanisida neft va tabiiy gaz hissasi 70 foizini tashkil etadi. Neft sanoati - Rossiya XIX asrning o'rtalarida vujudga kelgan. O'sha vaqtlarda Neft asosan Kavkazning Boku (Apsheron) va Shimoliy Kavkaz rayonlaridan rivojlanmoqda. Birgina G'arbiy Sibir rayonlarida 300ga yaqin neft va gaz konlari aniqlanib ishga tushirilgan. G'arbiy Sibirdan qazib olinayotgan neft yuqori sifatga ega. Volga-Ural hovzasi mamlakatlarda neft qazib olish bo'yicha ikkinchi o'rinda turadi. Neft konlari mamlakatning Tatariston, Boshqirdiston, Udmurdiya, Respublikalari va Samara, Perm va boshqa viloyatlarida qidirib topilgan. Shuningdek Timan-Pechora neft gaz oblasti Komi Respublikasi yirik neft va gaz zahiralariga ega. Mamlakatning Shimoliy Kavkaz rayoni Dog'iston, Grazniy, Stavropolv va Krasnodar neftgaz oblastlariga ajratilgan. Rossiyaning Uzoq Sharq rayonida ham neftning yirik zahiralari qidirilib topilgan, bu yerda Saxamin orolida neft konlaridan neft qazib olinmoqda. Mamlakatda qazib olinayotgan neftning katta qismi neft quvurlari yordamida iste'molchi rayonlarga yetkazib beriladi. Rossiyada neft quvurlarining uzunligi 70 ming km atrofida bo'lib, ular neft qazib oluvchi rayonlarini mamlakatning barcha qismi bilan bog'laydi. Mamlakatda qazib chiqarilayotgan neft MDH Sharqiy va G'arbiy Yevropa mamlakatlariga eksport qilinadi. Gaz sanoati - zahiralari bo'yicha dunyoda oldingi o'rinlarda, qazib olish bo'yicha esa birinchi o'rinda turadi. Mamlakatdagi asosiy gaz xomashyosi G'arbiy Sibirning shimolida, Shimoldiy Kavkaz, Ural rayoni, Quyi Volga bo'yi, Komi respublikasi, Saxa Yoqutiston va

Saxalin orolidagi sof gaz konlaridan qazib olinmoqda. Rossiyada tabiiy gazning asosiy qismi sharqiy rayonlar (G'arbiy Sibir)da qazib chiqarilmoqda. Rossiyada Yagona gaz ta'minoti sistemasi ishlab turibdi. Uning tarkibiga gaz qazib olinadigan konlar, gaz quvur tarmoqlari va kompressor uskunalari yer osti gazombori va boshqa inshoatlar kiradi. Quvurlar-katta hajmdagi gazni yetkazib beruvchi yagona usul hisoblanadi. Rossiyada ularning uzunligi 140 ming kmni tashkil etadi. Tabiiy gaz asosan G'arbiy Sibir neftgaz provinsiyasidan, Volga bo'yi, Ural va Shimoliy Kavkazdagi asosiy magistral gaz quvurlar yordamida Rossiyaning Markaziy rayonlariga, Ukraina, Belorussiya, Sharqiy va G'arbiy Yevropa mamlakatlariga yetkazib beriladi. Ko'mir sanoati - yirik umumgeologik zahirasiga ega (Dunyoda Xitoydan keyin ikkinchi o'rinda turadi), biroq ko'mir konlari mamlakat bo'ylab notekis joylashgan, ularning katta qismi to'la o'zlashtirilmagan. Sibir va Uzoq Sharq rayonlarida joylashgan. Mamlakatdagi asosiy ko'mir konlariga Kuznesk hovzasi (Kuzbase), Kansk- Achinsk qo'ng'ir ko'mir hovzasi, Pechora va Donesk hovzasining bir qismi (Rostov viloyatida), shuningdek janubiy Yoqitiston hovzasi kiradi. Rossiyaning Tunguska va Lena hovzalari dunyodagi eng yirik ko'mir zahirasiga ega bo'lgan hovzalardir, biroq Sibrning ushbu rayonlarining tabiiy sharoitining noqulayligi tufayli ushbu hovzalardan amalda foydalanilayotir. Elektroenergetika - sanoatida elektroenergiyaning ishlab chiqarish bo'yicha Rossiya dunyoda faqat AQShdan keyinda turadi. (1995 yilda mamlakatda 845 mlrd kvt|s elektrenergiya ishlab chiqariladi). Mamlakatda elektr energiyaning 70 foizi issiqlik elektr stansiyalarda, 18 foizi gidravlik stansiyalarida va 12 foizi atom elektr stansiyalarida ishlab chiqarilmoqda. Hozirgi zamon energetikasi rivojlanishining hususiyatlaridan biri atom elektr stansiyalarini qurish va ulardan foydalanish hisoblanadi. Rossiya ko'plab AES lar qurilgan, biroq 1986 yilda Ukrainaning Chernobil Atom Elektr stansichsidagi

avariyadan so'ng ko'pgina ishga tushirilgan atom elektr stansiyalar o'z faoliyatini to'xtatgan. Mamlakatda energetika rivojlanishidagi muhim yo'nalishlardan biri gidroenergiya resurslardan foydalanishi hisoblanadi. Rossiyada Volga-Kama va Angara Yenesey GESlar kaskadi ishlab turibdi. Rossiya elektrenergiyani eksport qiluvchi asosiy mamlakatdir. Qora metallurgiya - sanoati xom-ashyo bilan to'la ta'minlangan. Ayniqsa mamlakatda temir rudasiga boy konlar ko'p. Temir rudasi Rossiyaning Kursk magnit anomoliyasi (KMA), Ural, Kareliya, Kola yarim oroli va Sibirdan qazib olinmoqda. Qazib olinayotgan ko'mirning 80 foizi ochiq usulda qazib chiqariladigan Temir rudasining 20 foizi chetga eksport qilinadi. 1995 yilda 78,3 mln tonna temir rudasi qazib chiqariladi. Mamlakatda qora metallurgiya sanoati uchun kokslanuvchi ko'mirning asosiy zahiralari Kuznesk (Kuzbass) va Pechora hovzalarida to'plangan. Rossiya uzoq yillar jahonda cho'yan va po'lat ishlab chiqarish bo'yicha yetakchilik qilib keldi. Biroq bir necha yil ilgari mamlakat iqtisodiyotidagi ishlab chiqarishning keskin pasayishi tarmoqda qora metallar ishlab chiqarishga ham salbiy ta'sir ko'rsatdi. (1995 yilda 39,8 mln tonna cho'yan va 51,6 mln tonna po'lat ishlab chiqarildi-Rossiya bu sohada dunyoda Xitoy, Yaponiya va AQShdan keyin to'rtinchi o'rinda turadi). Rossiyada qora metallar ishlab chiqarish asosan 3-ta yirik Ural, Markaziy va Sibir metallurgik bazalardagi korxonalarda to'plangan. Mamlakatdagi yirik metallurgik markazlarga: Nijniy Tagil, Magnitogorek, Chelyabinsk, Novotroisk, Novokuznesk, Cherepoves, Stariy Oskol kabi markazlar kiradi. Rangli metallurgiya - xilma-xil konstruksion materiallar ishlab chiqaradi. Tarmoq tarkibida mis, qo'rg'oshin-rux, nikel-kobalt, alyuminiy, titan-magniy, volfrom-moliboyen sanoati shuningdek rangli metallar ishlab chiqarish sanoati kiradi. Mis sanoati asosan Ural rayonida, Krasnouralsk, Kirovograd, Revda, Mednogorsk shaharlarida yirik korxonalarga ega. Qo'rg'oshin-rux ishlab

chiqarish Kuzbass (Belovo), Shimoliy Kavkaz (Vladikavkaz), Ural (Chelyabinsk)da yo'lga qo'yilgan. Rossiyadan alyuminiy sanoatining Achinsk, Bratsk, Boksitogorsk, Volxov, Volgograd, Kamensk-Uralsk, Kandalaksha, Krosnayarsk, Nadvoiso', Novokuznesk, Shelexov va boshqa markazlari ishalb turibdi. Mashinasozlik sanoati - Rossiyaning barcha regionlarida joylashgan. Og'ir mashinasozlik zavodlari metallurgiya ishlab chiqarishi uchun, qurilish industurial, tog'-kon, energetika, ximiya va boshqa ko'plab sanoat tarmoqlar uchun jihozal ishlab chiqariladi. Mazkur sanoat tarmoqlari asosan metamurgik markazlar yaqinida joylashgan. Ushbu tarmoqga qarashli korxonalar Yekaterinburg, Nijniy Tagil, Krosnoyarsk, Irkutsk, Novosibirsk, Orsk, Elektrostal (Moskva viloyati) shaharlarida ishlab turibdi. Tog'-kon asbob uskunalari ishlab chiqaruvchi korxonalar Chelyabinsk, Prokopyevsk, Kiselevsk, Anjero- Sujenski, Kemerovo, Krasnoyarsk shaharlarida joylashgan. Neft va gaz sanoati uchun asbob-uskunalar asosan Volga-Ural rayoni, Shimoliy Kavkaz va G'arbiy Sibrda ishlab chiqariladi. Energetika mashinasozligi korxonalarida bug' qozonlari, qudratli bug' turbinalari va generatorlari, gidroturbinalar, dizel va elektrdvigatellar tayyorlanadi. Korxonalar mamlakatning Biysk, Barnaul, Taganrog, Belgorod, Sankt-Peterburg, Novosibrsk shaharlarida ishlab turibdi. Shuningdek Rostov viloyatining Volgodonsk shahrida Atom Elektr Stansiyalar uchun asbob uskunalar ishlab chiqaruvchi zavod qurildi. Stanoksozlik sanoatida ishlab chiqarilayotgan mahsulotning katta qismi mamlakatning Markaziy Shimoliy G'arbiy va Ural iqtisodiy rayonlariga to'g'ri keladi. Mamlakat avtomobil sanoati yengil va yuk mashinalar, avtobuslar, tromebuslar ishlab chiqaradi. Ushbu tarmoqning yirik korxonalari Moskva, Nijniy Novgrod (Gorkiy) va Yaroslavl shaharlarida qurilgan. Hozirgi vaqtda Nijniy Novgorod, Ijevsk, Miass, Ulyanovsk, Moskva va Tolyattidagi zavodlarda yengil avtomobillar ishlab chiqarilmoqda. Nijniynovgorod viloyatining Pavlova shahrida va Moskva viloyatining Likino shahrida avtobuslar ishlab chiqaruvchi, Saratov

viloyatining Engels shahrida esa troleybuslar ishlab turibdi. Yuk avtomobillari esa Moskva, Naberejniy, Chelniy, Nijniy, Novgorod, va Ulyanovsk shaharlaridagi zavodlarda ishlab chiqarilmoqda. Temir yo'l transporti mashinasozlikning yirik zavodlari Nijniy Novgorod, Bryansk, Sankt-Peterbuprg, Uran-Ude, Nijniy Tagil, Kolomne Kaluga, Lyudinova, Murome, Noverkassk shaharlarida joylashgan. Temir yo'l vagonlari Bryansk, Mitishi, Nijniy Tagil, Tver shuningdek Abakan, Altaysk, Ust-Kata va Sankt- Peterbuprg shaharlarida joylashgan zavodlarda ishlab chiqariladi. Dengiz va daryo kemasozligi va kemalarni ta'mirlash Sankt-Peterburg, Astraxan, Nijniy Novgorod, Tyumen, Krasnoyarsk, Xabarovsk, Blagoveshenesk, Komsomolsk-Amur, Arxengelsk, Murmansk, Yaroslavl, Ribinsk, Zelenodolsk shaharlarida rivojlantirilgan. Samalyotsozlikning yirik sanoat markazlari Moskva, Qozon, Samara, Voronej, Saratov, Smolensk, Rostov-Don, Taganrog shaharlarida ishlab turibdi. Qishloq xo'jaligi mashinasozligi tarmog'ida traktorlar chiqarish Chelyanbinsk, Vladimir, Lipesk, Volgograd, Cheboksari, Rubsovsk, Novotroiski,Petrozavodek shaharlarida joylashgan korxonalarida ishlab chiqarilmoqda. Mamlakatda yiliga 21 ming dona atrofida traktorlar ishlab chiqarilmoqda. Rossiyaning deyarli barcha iqtisodiy rayonlarida kombaynlar va boshqa qishloq xo'jaligi texnikalari ishlab chiqariladi. Aniq mashinalar, mexanizmlar va asboblar (elektronika, elektrotexnika, priborsozlik) ishlab chiqaruvchi korxonalar (texnologik jarayonlarda malakali mehnat talab etiladi) asosan mamlakatning markaziy rayonlaridagi yirik shaharlarda joylashgan. Ximiya sanoatida - mineral o'g'itlar (fosfat, kaliy va azot) ishlabchiqarishi muhim tarmoqlari hisoblanadi. Mineral o'g'itlar ishlab chiqarishi bo'yicha Rossiya jahonning ko'pgina mamlakatlaridan oldinda turadi. Superfosfot sanoatining yirik korxonalari Moskva viloyatining Voskresensk shahri, Leningrad viloyatining Sankt-Peterbuprg, Kingisep shahrida: azoto'g'itlari ishlab chiqaruvchi korxonalar Dzerjinsk (Nijniy Novgorod atrofida), Brezniki

(Ural), Tula viloyatining Novomoskovsk, Stavropol o'lkasining Nevinnomisk, shuningdek Kemerova shaharlarida joylashgan. So'nggi yillarda organik sintez ximiya sanoatining ahamiyati oshib bormoqda. O'rmon sanoati . Rossiyada o'rmonlar maydoni 766 mln gektarni tashkil etadi. Biroq o'rmon resurslari mamlakat hududi bo'ylab noteks taqsimlangan. Foydalanilayotgan o'rmon maydonlari asosan Sibir, Uzoq Sharq, Ural mamlakat yevropa qismining shimolida joylashgan. Barcha yog'och materiallariga bo'lgan iste'molning taxminan 75 foizi mamlakatning yevropa qismiga to'g'ri keladi. Hozirgi vaqtda Rossiyaning yevropa qismida o'rmon resurslaridan intensiv holda foydalanilayotgan bo'lsada, tayyorlanayotgan yog'ochning 75 foizini aynan Ural, Sibir va Shimoliy rayon bermoqda. (Pravdinsk, Voljsk), Sibir rayonida (Krasnoyarsk, Bratsk, Ust-Ilimsk, Seleginsk, Baykalsk va Uzoq Sharq) rayonida joylashgan. Yengil sanoati - so'nggi yillarda og'ir iqtisodiy jarayonlar yuz berdi. Tarmoqning mamlakat jami sanoat tarmoqlar tarkibidagi ulushi sezilarli qisqardi. (6 foizgacha). Ayniqsa Rossiyaning Markaziy rayonlarida rivojlangan yengil sanoatning to'qimachilik quyi sanoat tarmog'ida iqtisodiy krezis keskin tus oldi. Faqat Markaziy iqtisodiy rayonda 1990 yillar boshlarida jami ip gazlamaning 70 foizigacha, (asosiy markazlari Ivanova, Moskva, Yaroslavl, Orexova-Zuyevo, Noginsk, Tver), zig'ir 80 foizgacha (Kostroma, Vyazniki), ipak 30 foiz atrofida (Moskva, Narofominsk va boshqa), jun gazlamasi 60 foizgacha (Moskva) ishlab chiqarildi. B) Qishloq xo'jaligi . Rossiya juda katta yer fondiga ega. Mamlakat yer fondi 1707,5 mln gektarni tashkil etadi. Lekin yer fondi tarkibida qishloq xo'jaligida foydalaniladigan yerlar bor yo'g'i 209,0 mln gektarni tashkil etadi. (Qishloq xo'jaligida foydalaniladigan

yerlar maydoniga ko'ra dunyoda Xitoy va AQShdan keyin uchinchi o'rinni egallaydi). Mamlakatda haydaladigan yerlar maydoni aholi jon boshiga 0,87 gektarga to'g'ri keladi. (Bu ko'rsatgich Qozog'istonda 2,0 gektar, Kanadada-1,7 gektar, AQShda-0,54 gektar, Yaponiyada-0,03 gektarni tashkil etadi). Hozirgi vaqtda mamlakat qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishda tarkibiy qayta qurish jarayoni kechirilmoqda. Agrar islohatlar doirasida kolxoz va sovxozlarni qayta tashkil etish, yerlarni qaytadan taqsimlash, ularni xususiylashtirish ishlari davom etmoqda. Mamlakat qishloq xo'jaligi 2-ta asosiy dehqonchilik va chorvachilik tarmoqlaridan iborat . Rossiya hududida tabiiy sharoit tabiat zonalari bo'yicha o'zgarib boradi. Shuning uchun ham ekiladigan maydoniy o'simliklar va boqiladigan hayvon turlari zonalar bo'yicha farq qiladi. (qishloq xo'jaligining mintaqalar bo'yicha ixtisoslashuvi). Shunday qilib Tundra va o'rmontundra zonasining asosiy ixtisoslashgan sohalari bug'uchilik, ovchilik va baliqchilik hisoblanadi. Bu zonada dehqonchilik uchun sharoit noqulay. Tayga zonasidagi daryo vodiysi bo'ylarida dehqonchilikning rivojlangan markazlari katta maydonlarni egallaydi. Bu yerlarda asosan chorvachilik sohalari ham rivojlantirilgan. Tayganing janubiy qismi va aralash o'rmonlar zonasi (Rossiyaning yevropa qismi noqoratuproq zonasi)da zig'ir, donli ekinlar (javdar, so'li, arpa), sabzavot, kartoshka va xashaki ekinlar ekiladi. Ushbu zonada sut va go'sht-sut yo'nalishiga ixtisoslashgan chorvachilik sohasi yetakchilik qiladi. Ko'p sonli sanoat markazlari atrofida cho'chqachilik va parrandachilik rivojlangan. G'arbiy Sibir taygasining janubiy qismida ekin maydonlari katta maydonlarni tashkil etadi. O'rmondasht zonasi, Rossiya yevropa qismi qora tuproq zonasi shimolida ziroatchilik yetakchi soha hisoblanadi. Bu yerda donli va texnika ekinlari (bug'doy, javdar, so'li, qand lavlagi, kungaboqar, makkajo'xori, kartoshka,

ildizmevali yem-hashak ekinlar) yetishtiriladi. Don va kartoshka ekinlarini qayta ishlash hisobiga ko'pgina ozuqa-yem olinadi. Bu esa yirik qoramolchilik, cho'chqachilik va parrandachilikni rivojlantirish uchun ozuqa ba'zasi bo'lib xizmat qiladi. Bu yerda bog'dorchilik muhim sohalardan biri hisoblanadi. Rossiya Federasiyasi yevropa qismi dasht (Volgabo'yi, Ural) rayonlarida bug'doy va makkajo'xori yetishtiriladi. Makkajo'xori qoramollar va parrandachilik uchun muhim ozuqa hisoblanadi. G'arbiy Sibir dashtlarida bahorgi bug'doy yetishtiriladi. Tabiiy yaylovlarda esa yirik qoramollar, quriq iqlimli rayonlarda qo'ylar ko'paytirilmoqda. Uzoq Sharqning dasht rayonlarida (Volgabo'yi) don va soya dehqonchiligi va sut-go'sht chorvachiligi rivojlangan. Uzoq Sharqning Primorye o'lkasida musson iqlimi alohida tabiat zonasini hosil qiladi. (Uzoq Sharqda sholi yetishtiriladi). Rossiyaning janubiy chalacho'l va cho'llar zonasida (Volgabo'yi, Qollshqiya, Dog'iston) go'sht-jun qo'ychiligi rivojlangan. Rossiya Federasiyasining tog'li rayonlarida (Kavkaz, Oltoy, Sayan) tog' yaylov chorvachiligi rivojlangan. Mamlakatning yirik shaharlari atrofida shahar atrofi xo'jaligi rivojlantirilgan. V) Transport tarmoqlari . Rossiyada transportning barcha turlari rivojlangan. Temir yo'l transporti- Rossiyadagi asosiy transport turlaridan biri hisoblanadi. Mamlakat temir yo'llarining uzunligi bo'yicha faqat AQShdan keinda turadi. Rossiyada temir yo'l lineyalarining umumiy uzunligi 90 ming km atrofida, shundan 3 1 qismi elektrlashtirilgan. Rossiya yevropa qismi asosiy temir yo'l magistrallari Moskva shahri atrofida temir yo'llar radius bo'ylab joylashuvi xosdir. Mazkur mamlakatning yirik transport tugunidan turli tomonlarga yo'nalgan magistral yo'llar ya'ni poytaxtni barcha iqtisodiy rayonlar va dunyoning boshqa davlatlari bilan bog'laydi.

Transibir magistrali orqali Rossiya, Xitoy, Mongoliya, KXDR mamlakatlari bilan iqtisodiy aloqalarni olib boradi. Endilikda Rossiya Sharqiy va G'arbiy Yevropa mamlakatlari bilan Ukraina va Belorussiya davlatlari orqali temir yo'llari bilan bog'langan. Rossiya uchun dengiz transportining ahamiyati katta bo'lib, uning qirg'oqlarida joylashgan dengiz akvotoriyalari uch dengizga Atlantika, Shimoliy muz okeani va Tinch okeanga qarashlidir. Rossiya dengiz chegaralarining uzunligi 40 ming km atrofida. So'nggi yillarda mamlakatning okeanga chiqishi imkoniyati yomonlashdi. Rossiyaning Sobiq SSSRning Qora, Azov, Boltiq va Kaspiy dengizlaridagi muhim portlaridan foydalanish imkoniyatlari o'zgardi. Rossiya zich daryo turiga ega. Ko'pgina daryolarda kemalar qatnaydi. Rossiyada ichki suv transporti yo'llari 80 ming kmni tashkil etadi. Avtomobil transporti . Mamlakatda avtomobil transportining ahamiyati yuqori bo'lib, unda xalq xo'jaligining barcha turlari tashiladi. Ushbu transport turining yo'lovchi tashishdagi salmog'i ham yuqori. Rossiyada avtomobil yo'llarining uzunligi 900 ming km atrofida. Biroq avtomobil yo'llari qurilish sanoati jahon standartiga deyarli to'la javob bermaydi. Havo transporti . Hozirgi vaqtda Rossiya havo yo'llari orqali dunyoning istalgan shahar yoki davlatlari bilan bog'langan. Mamlakatning poytaxti Moskva shahriy xalqaro talablarga javob beruvchi Vnukova, Sheremetyevo, Bikova, Domodedova kabi yirik aeroportlar ishlab turibdi. Havo transporti mamlakatning Shimol, Sibir va Uzoq Sharq rayonlarida borishi qiyin bo'lgan shaharlarni xo'jalik maqsadlarda foydalanishda muhim rol o'ynaydi. G) Tashqi iqtisodiy aloqalar. Rossiya Federasiyasi so'nggi yillarda dunyoning ko'pgina mamlakatlari bilan faol tashqi iqtisodiy aloqalarni olib bormoqda. 1994 yilda Rossiya bilan Yevropa Ittifoqi bilan sherikchilik va hamkorlik to'g'risida shartnoma imzolandi. Hozirgi vaqtda Rossiya dunyoning Germaniya, Xitoy, Italiya, Yaponiya, AQSH, Buyuk

Britaniya kabi rivojlangan mamlakatlari bilan tashqi iqtisodiy aloqalar olib bormoqda. Bundan tashqari Rossiya tashqi iqtisodiy aloqalarida Sharqiy Yevropa va MDH mamlakatlari ham muhim o'rin tutadi.

Foydalanilgan adabiyotlar. 1 . I.A.Karimov, «O'zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo'lida» Toshkent «O'zbekiston» 1995 yil. 2. I.A.Karimov «O'zbekiston XXI-asr bo'sag'asida», «Xafvsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolotlari». Toshkent. «O'zbekiston» 1997 yil. 3. Lipes Yu.G. Geografiya mirovogo xozyaystva. Moskva «Vlados», 1999 g. 4. Sosialno-ekonomicheskaya geografiyu zarubejnogo mira. Pod red. V.V.Volskogo. Moskva Kron-press, 1998 g. 5. Mironenko N.S. Vvedeniye v geografiyu mirovogo xozyaystva. Moskva 1995 g. 6. Baburin V.A, Mazurov YU.L. Geograficheskiye osnovi upravleniya. Moskva 2000 g. 7. Soliyev A, Maxammadaliyev R, Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya asoslari. T, O'zMU. 2005 yil. 8. Naseleniya mira. Demograficheskiy spravochnik. M: Misl, 1989 g. 9. Ergashev A. va boshq. Jaxon mamlakatlari. Toshkent 2006 yil.

Похожие

Rossiya Federasiyasi 2

Rossiya Federatsiyasi

Rossiya Federatsiyasi

Rossiya Federatsiyasi xo`jaligi geografiyasi

Rossiya imperiyasining O`rta Osiyoni istilo qilishi tarixiy geografiyasi