Qoraqalpog'istonda dehqonchilikni rivojlantirishning ayrim masalalari - География - Рефераты

Qoraqalpog'istonda dehqonchilikni rivojlantirishning ayrim masalalari

Загружено в:

15.09.2022

Скачано:

0

Размер:

168.44921875 KB

Qoraqalpog`istonda dehqonchilikni rivojlantirishning ayrim masalalari Qishloq xo`jaligi davlatimiz iqtisodiyotini rivojlantirishda muhim tarmoq hisoblanib, uni hududiy jihatdan o`rganishda mavjud muammolarni tadqiq etish ahamiyatlidir. Keyingi yillarda Markaziy Osiyo davlatlarining Amudaryo suvidan qishloq xo`jaligi maqsadlarida foydalanishini keskin darajada o`sishi, daryoning quyi qismida joylashgan Qoraqalpog`istonda suv tanqisligi muammosi kuchayib, salbiy oqibatlarga olib keldi. Bu vaziyat Qoraqalpog`iston Respublikasi xalq xo`jaligi, ayniqsa uning asosiy tarmog`i bo`lmish qishloq xo`jaligining rivojlanishiga katta ta`sir ko`rsatmoqda. Shu bois, ushbu muammolarni tahlil va tadqiq etish hozirgi kunning asosiy vazifalarining biriga aylandi. Qoraqalpog`iston Respublikasi sharoitida qishloq xo`jaligini rivojlantirishning takomillashgan davri 1960-1970 yillarga to`g`ri kelib, bu davrda ososiy masala paxta, sholi va boshqa qishloq xo`jaligi ekinlaridan olinadigan mahsulotlar xajmini ko`paytirishga qaratildi. Bu xususda qator qarorlar qabul qilinib, ekin maydonlarini ko`paytirish, yangi yerlarni o`zlashtirish va sholikorchilikni rivojlantirish bo`yicha qator amaliy ishlar olib borilgan. 1960- 1980 yillar mobaynida Qoraqalpog`iston Respublikasi Statistika bosh boshqarmasi ma`lumotlari bo`yicha, sholining ekin maydonlari 2,2 ming ga. - dan 61,8 ming ga.gacha, ya`ni 28 barobarga va undan olinadigan mahsulot xajmi esa 3,4 ming tonnadan 296,4 ming tonnagacha ko`paygan. 1970-1975 yillarda Qirqqiz, Jambasqal`a, Qumjiqqan kabi katta massivlar o`zlashtirilib, foydalanishga topshirildi. Qoraqalpog`istonning shimoliy zonasida ixtisoslashgan sholikorchilik xo`jaliklari tashkil qilindi. Paxtachilik tarmog`i qishloq xo`jaligida asosiy tarmoq bo`lib, 1979-1983 yillarda paxtadan olinadigan jami maxsulot xajmi 440 ming tonnaga yetkazilgan. Ushbu davrda asosiy masala davlat rejalarini bajarishga qaratilgan bo`lib, suvdan unumli foydalanish va xosildorlikni ko`paytirishga oid tadbirlar esa ikkinchi o`ringa qo`yilgan edi.

Foydalanishga topshirilgan, yangidan ochilgan yerlarning sifati juda past bo`lib, Orol dengizi sathining pasayib ketishi tufayli ekologik inqiroz sharoitida jami ekin maydonlari hosildorligi yil sayin pasaymoqda. Jumladan, 1990-yillardan boshlab Qoraqalpog`iston bo`yicha ekin maydonlari ko`lami sezilarli darajada kamaydi. Paxta va sholi ekin maydonlarining qisqarishi bilan bir qatorda ulardan olinadigan hosildorlik ham kamaya bordi. 1998-yilda paxtadan olinadigan hosildorlik respublika bo`yicha eng past, ya`ni 10,6 sentnerni tashkil etdi. 2006- yilda paxtadan 19,1 va sholidan 24,4 sentnerdan hosil olindi. Jadval Qoraqalpog`iston Respublikasida 1990-2006 yillar mobaynida asosiy ekin maydonlari va hosildorligi Йиллар Пахта Шоли Экин майдони, га Ҳосилдорлик, ц/ га Экин майдони, га Ҳосилдорлик, ц/га 1990 151009 22,8 80668 37,9 1991 150796 19,5 88833 33,6 1992 147753 18,6 100836 30,9 1993 149349 21,3 100552 32,5 1994 145903 18,7 92842 32,4 1995 1 4 5520 19,8 91997 15,4 1996 146611 13,9 100286 20,1 1997 140858 19,1 50329 23,1 1998 147568 10,6 80284 17,0 1999 145452 13,5 85634 20,0 2000 95524 13,1 7926 17,8 2001 83400 14,7 4690 11,4 2002 74006 11,1 24021 17,5 2003 91474 11,2 64695 19,3 2004 94280 19 ,5 22311 19,7 2005 103233 20,6 11961 21,5 2006 101484 19,1 22798 24,4 Jadval Qoraqalpog`iston Respublikasi statistika bosh boshqarmasi ma`lumotlari asosida tuzildi. Keyingi yillarda Qoraqalpog`istonda qishloq xo`jaligi ekinlaridan olinadigan hosildorlikning kamayib ketishini asosiy sabablari quyidagilar: Amudaryo suvining keskin kamayib borishi; hududda ekologik vaziyatning jiddiy tus olishi; ekin yerlar meliorativ holatining yomonlashib borishi; ekin yerlarni yaxshilashga qaratilgan davlat xarajatlarining kisqarib borishi;

sug`orish tizimlari rekonstruksiya ishlari o`z vaqtida olib borilmayotganligi natijasida foydali ish koeffitsiyentining pasayishi va h.k. Qoraqalpog`iston bo`yicha dehqonchilikka yaroqli yer maydoni 1,6 mln.ga bo`lib, hozirgi kunda 500,0 ming ga. o`zlashtirilgan. Masalan, haydaladigan yerlar 420 ming ga. ni tashkil qiladi. Bu esa ekin maydonlarini uch barobarga oshirish imkonini beradi. Iqlim ko`rsatkichlari, shu jumladan havoning effektiv harorati, namligi, sovuqning erta va kech tushishi, mintaqada paxtaning ertapishar va o`rtacha erta pishar navlarining pishib yetilishiga 85-95 foiz, sholi, poliz va savzavot hamda yem-hashak ekinlarini joylashtirishga, ayrim ob-havo noqulay kelgan yillarni hisobga olmaganda, to`la imkon beradi. Qishloq xo`jalik texnikalari, yer haydash traktorlari, kombaynlar hamda boshqa qishloq xo`jaligi uchun kerak bo`lgan barcha asbob-uskunalari sotib olish va kerakli darajada yetkazish, shuningdek ekin maydonlarini mineral o`g`itlar bilan ta`minlash katta ahamiyatga ega. Ammo suv resurslari muammosi kelgusi davrda ham Qoraqalpog`iston dehqonchiligini rivojlantirishda to`siq bo`ladigan masalalardan biri bo`lib qoladi.(Rasm)

1-расм. Қ орақалпоғистонда суғориладиган майдон ва фойдаланилган сув миқдорининг графиги (1990-2006 йй.)М инг га488490492494496498500502504506508 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 010002000300040005000600070008000900010000 М лн м3 foydalanilgan suv miqdori ---------sug`oriladigan maydon

Yuqoridagi holatlarni hisobga olgan holda, Qoraqalpog`iston qishloq xo`jaligini rivojlantirishda quyidagi yunalishlarni ko`rsatish lozim: dehqonchilik maydonlari uchun ajratiladigan suv resurslaridan tejab foydalanish; sholi ekiladigan maydonlarni qisqartirish; ekin maydonlarida suvni kam talab qiladigan tarmoqlarni rivojlantirish; qishloq xo`jalik ekinlaridan, shu jumladan sholidan olinadigan mahsulotni intensiv yo`l bilan ko`paytirishni amalga oshirish. Qoraqalpog`istonda kelgusi davrda paxtachilikni rivojlantirish, o`z navbatida, qishloq xo`jaligi iqtisodiyotini rivojlantirishda asosiy yo`nalish bo`lib qolishi maqsadga muvofiq.. Jumladan suv resurslarining kamayishini hisobga olib, sholining ekin maydonini 40 ming gektardan ko`paytirmaslik kerak.. Bunday sharoitda paxta va boshqa qishloq xo`jaligi ekinlaridan olinadigan mahsulot xajmini yil sayin ekin maydonlarini ko`paytirish bilan bir qatorda ularning hosildorligini oshirishga katta e`tibor berish lozim. Chunki, hozirgi vaqtda paxtadan olinadigan hosildorlik o`rtacha gektariga 19-20 sentner, sholidan 20-25 sentnerni tashkil qilmoqda. Binobarin, mavjud suv resurslaridan samarali foydalanish asosida 2010 yilga borib paxta hosildorligini gektariga 25-27 sentnerga, sholini 37-40 sentnerga yetkazish, qishloq xo`jaligini rivojlantirishning asosiy yo`nalishlaridan biri bo`lib qolishi kerak.

Adabiyotlar: 1. Matmuratov Dj. Agroklimaticheskiye usloviya Severo-zapadnogo Uzbekistana. -Nukus, 1989. 2. Osnovniye pokazateli sotsialno- ekonomicheskogo razvitiya Respubliki Karakalpakstan za 2006 god. -Nukus, 2007. 3. Serikbayev M., Qurboniyozov R., Umarov YE. Janubiy Orol bo‘yining yer- suv resurslari va ulardan oqilona foydalanish yo‘llari. -Urganch, 2002. 4 . Qoraqalpog‘iston Respublikasi statistika boshqarmasining arxiv materiallari.

Похожие

Quyi Amudaryo mintaqasida turizmni rivojlantirishning ba'zi bir masalalari

Xalqaro turizm va O`zbekistonda turizmni rivojlantirishning ba`zi masalalari

Xorazm viloyati xo'jaligini rivojlantirishning istiqbollari

Landshaftshunoslikning muammoli masalalari

Mintaqaviy turizm resurslarini rivojlantirishning ijtimoiy iqtisodiy ahamiyati