Mintaqaviy turizm resurslarini rivojlantirishning ijtimoiy iqtisodiy ahamiyati - География - Рефераты

Mintaqaviy turizm resurslarini rivojlantirishning ijtimoiy iqtisodiy ahamiyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

28.84765625 KB

Mintaqaviy turizm resurslarini rivojlantirishning ijtimoiy iqtisodiy ahamiyati Reja : 1. Mintaqaviy turizm resurslarining iqtisodiy mazmuni hamda milliy iqtisodiyotda tutgan o‘rni va ahamiyati. 2. Mintaqaviy turizm resurslarining ijtimoiy mazmuni va uning jamiyatdagi shakllanishi va rivojlanishidagi o‘rni. 3. O‘zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy hayotida Mintaqaviy turizm resurslarining ahamiyati.

Mintaqaviy turizm resurslarining iqtisodiy mazmuni hamda milliy iqtisodiyotda tutgan o‘rni va ahamiyati. Turizmni barqaror rivojlanishida turistik resurslarning iqtisodiy mazmuni yotadi. Hozirgi kunda ko‘pgina mamlakatlarda turizm milliy iqtisodiyotini rivojlantirishning muhim omili hisoblanmoqda. Hozirgi davrda jahon xo‘jaligida bu sohada band ishchi kuchining ulushi yildan – yilga oshmoqda. Butunjahon sayyohlik va turizm kengashi (Vorld Travel and Tourism Kounkil) ma’lumotlariga ko‘ra 1996 yil turizm sohasida 225 mln. ish o‘rni mavjud bo‘lgan bo‘lsa, 2006 yilga kelib, yana 130 mln. ish o‘rni ortdi. Hozirgi vaqtda turizm sohasida jahondagi mavjud har 10 ta ishchi kuchining biri band. Ayrim mamlakatlarda bu ko‘rsatgich yanada yuqori. Masalan, Ispaniyada turizm sohasida iqtisodiy faol aholining 8,3 foizi, Barbadosda – 10,5 foizi, Maltada – 15 foizidan ortig‘i band. Turizm ham respublikamiz iqtisodiyotida qishloq xo‘jaligi, sanoat, transport va boshqa makroiqtisodiy tarmoqlar qatori o‘zining munosib o‘rniga ega bo‘lishi uchun yetarlicha resurslarga ega. Mamlakatimizda turizmni rivojlantirish imkoniyatlari bo‘yicha Markaziy Osiyo davlatlari ichida yetakchi hisoblanadi. Turizm turistlar ehtiyojini qondirishga qaratilgan faoliyatdir. Mutahassislar turistlarni 6 ta asosiy ehtiyojlarini ajratadi: 1. Rekreatsiya, dam olish ; 2. Og‘ayni va tanishlarini ko‘rish bo‘yicha; 3. Ish va professional maqsadlar bo‘yicha; 4. Davolanish; 5. Diniy va ziyoratchilik bo‘yicha; 6. Insonlarning jismoniy, iqtisodiy va ruhiy ehtiyojlaridan kelib chiqib va boshqa maqsadlar bo‘yicha. Yuqoridagi ehtiyojlarni qondirishga turistik faoliyatni amalga oshirish yotadi. Bu o‘z navbatida iqtisodiy turizm hisoblanib, uni qo‘yidagilar asosida shakllantiriladi: - turistik xizmatlarni ishlab chiqish;

- turistik mahsulotni shakllantirish ; - turistik mahsulotni sotish ; - turistik ehtiyojni qondirish. Turizm iqtisodiy kategoriya bo‘lib, davlatlardan kelgan turistlarga mahalliy xizmatni sotadi, o‘z ishchilariga ish-joy sharoitini yaratadi, kirib kelayotgan valyutadan daromat oladi. Bir tomondan turizm sohasi turistlarga bevosita xizmat qiluvchi tarmoqni taklif qiladi, ikkinchi tomondan turizm bozoriga yo‘naltirilgan xizmat qilish va moddiy ishlab chiqarish kabi bir-biriga qo‘shilgan tarmoqlarning o‘zaro bog‘langan tizimni belgilaydi. Turizm – bu ishlab chiqarish va iste’molchining yakdil jarayonidir. Iste’mol obekti turistik tovar va xizmatlar hisoblanib, iste’mol davrida iste’molchining bu tovarlar va xizmatlar qoniqtirishi lozim. Bunda turizmning iste’mol qiymati foydali buyumlar tovarlar, qulaylik va tabiat manzaralari va xizmatning har xil usulidan kelib chiqadi. Turistik iste’mol bir tomondan tovarga va pullik xizmatga ega bo‘lishi, ikkinchi tomondan tovarlar ko‘rinishiga ega bo‘lmagan joy, yaxshi muhitni o‘z ichig oladi. Turizmni iqtisodiy samarali keluvchi turistlar soni bilan bevosita bog‘liq. Turistlar sonni oshib borishi bilan, turizm orqali kelayotgan daromad ham oshib boradi. O‘z navbatida turistlar sonini oshishi turistik qiziqshni orttiradigan obektlarga, ya’ni turistik resurslarga bog‘liqdir. Turizmning rivojlanishi davlat uchun ham juda foydalidir. Xususan u turizmni rivojlantrish evaziga o‘z iqtisodiyotining yuksalishiga erishadi, davlat byudjetiga tushumlarning ko‘payishini ta’minlaydi, tabiiy resurslarni asrab-avaylashga erishadi, mamlakatning ijtimoiy barqarorligini ta’minlashga harakat qiladi va unga erishadi, xalqaro aloqalarga erishadi, madaniy aloqalar kengayadi, valyuta tushumi ko‘payadi va h.k. Turizm iqtisodiyotning tarkibiy qismi sifatida turistlar qabul qiluvchi mamlakatga daromadni keltiradi, qattiq valyuta tushumini ta’minlaydi, aholini ish bilan bandlik darajasini oshiradi. Turistlarga xizmat qilish uchun mehmonxona kerak bo‘ladi. Bu yerda ular ovqatlanishi lozim. Turli shou dasturlarda qatnashadilar. Bularning hammasi naqd pul, ko‘p hollarda agar ular

xorijiy turistlar bo‘lsa, valyuta tushumining ko‘payishini ta’minlaydi. Shu sababdan turistik resurslarning turizm faoliyatida iqtisodiy mazmuni oshib boradi. Shunday qilib, turistik resurslar iqtisodiyotning tarkibiy qismi sifatida o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Bulardan tashqari resurslar mamlakat hayotiga sezilarli darajada ta’sir qiladi. Buning mahalliy aholi uchun ham katta foydasi bor. Ular ish bilan ta’minlanadi, turli millat, elat va xalq vakillari bilan muloqotda bo‘ladilar va ularning turli an’ana va qadriyatlari bilan tanishadilar, doimiy daromad olib turish imkoniyati, mahsulotlarni sotish imkoniyatiga ega bo‘ladilar, mahalliy aholi imkon qadar o‘zlarining an’ana va qadriyatlarini namoyish qilish uchun uni saqlab qoladilar va unitilganlarini tiklaydilar. Turistik resurslarning iqtisodiy ahamiyati yana shundan iboratki, mamlakat tabiati ham turizmni rivojlantirish katta foyda beradi. Xususan, mamlakat ekologik barqarorlikni ta’minlash tadbirlari qo‘llaniladi, tabiat resurslaridan turistlarning rohatlanishi uchun foydalanladi, manzarali maydonlarning yaratilishi imkoniyatini tug‘diradi, suv, havo, o‘rmonlarning tabiiy holda saqlanishi uchun harakat qilinib, turistlarni jalb qilinadi. Turizm xizmat sohasi XXI asrda iqtisodiyotni rivojlantirishning eng istiqbolli ijtimoiy-iqtisodiy yo‘nalishlaridan biri bo‘lib bormoqda. “O‘zbekturizm”MKning ma’lumotlariga qaraganda 2011 yilda xizmat ko‘rsatilgan chet ellik va mahalliy turistlarning umumiy soni 1 mln kishidan oshgan bo‘lib, shu jumladan turizm sohasi korxonalari tomonidan 463,4 mln nafar chet ellik turistga xizmat ko‘rsatilgan. Bunda xizmat ko‘rsatilgan turistlar sonining o‘sish sur’atlari o‘tgan yil bilan taqqoslaganda 5,4% ni tashkil qilgan. Turizm xizmat sohasida tadbirkorlarning faolligini rivojlantirish bo‘yicha tadbirlarni amalga oshirish hisobiga ko‘rsatilgan turistik xizmatlarning umumiy hajmi 2011 yilda 2010 yildagi ko‘rsatkichlardan 8,3% ga oshgani kuzatilmoqda. Turistik xizmatlar eksportining bashorati 112,0% ga bajarildi. 2010 yil bilan taqqoslaganda ushbu ko‘rsatkich 127,8% ni tashkil qildi 1 . 1 http://uzbektourism.uz

Yuqoridagi ma’lmotlardan ko‘rinib turibdiki turizm sohasi xozirgi vaqtda xalq xo‘jaligining muhim qismi bo‘lib, u milliy iqtisodiyotning barcha jabhalariga amaliy ta’sir etib kelmoqda shu bilan bir qatorda, uning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati taboro ortib bormoqda. Turizm sohasining mahalliy aholi hamda xorijiy fuqorolarning mazkur mamlakat(mintaqa)larning tarixi, tarixiy arxitektura obektlarlari, mahalliy aholining urf-odatlari, ananalari bo‘yicha intellektual salohiyatini oshirishi, ularning dam olish, davolanishi bilan bir qatorda mamlakat iqtisodiyotiga bevosita ijobiy ta’sir etib kelmoqda. Turizm xizmat sohasi iqtisodiyot, jamiyat hamda tabiat bilan hamohang tarzda rivojlanib kelmoqda. Xozirgi paytda turizm sohasining milliy iqtisodiyotga ta’sirini quyidagi funksiyalarda ifodalash mumkin:  milliy foydani yaratish;  yangi ishchi o‘rinlarini tashkil etish;  davlat byudjetiga valyuta tushumini ta’minlovchi manba;  aholi farovonligini oshirish;  iqtisodiy infrastrukturaning rivojlanishiga ko‘maklashish;  mintaqaviy rivojlanishni tenglashtirish;  investitsiyalarni jalb qilish jumladan, xorijiy investitsiyalarni;  tabbiy va madaniy yodgorliklardan foydalanishga ko‘maklashish. 1) milliy foydani yaratish . Turistik tovarlar va xizmatlar ishlab chiqish boshqa tarmoqlar hamda sohalar faoliyati bilan birgalikda milliy mahsulotni shakillantiradi. Turizm sohasining YAIMda hamda mamlakat to‘lov balansidagi ulushi doimiy ravishda o‘sib bormoqda shuningdek, turizm bugungi kunda foydaliligi bo‘yicha neft qazib olish va uni qayta ishlashdan keyingi ikkinchi o‘rinda turadi (turizmga ixtisoslashgan mamlakatlarda bu tarmoqning YAIM dagi ulushi 10-14%ni tashkil qiladi). Turizm sohasi YAIMga to‘g‘ridan-to‘g‘ri tushum qilishidan tashqari, tovar va xizmatlarga bo‘lgan ikkilamchi talabni qondirish bilan birga o‘zoro bir-biriga yaqin bo‘lgan sohalarning rentabelligini oshiradi. Turizmdan kelayotgan yirik

daromadlar mamlakat (mintaqa)ga bog‘lik ravishda diferensiyatsiyalanadi hamda 1.2 dan 4 gacha tebranib turishi mumkin 2 . 2) yangi ish o‘rinlarini tashkil etish . Turizm faoliyatida mehmonxona xo‘jaligi va ovqatlanish korxonalariga, sanatoriya-kurort tarmoqlariga, turizmning davlat va jamiyatni bog‘lovchi boshqa faoliyat sohalariga ishchi kuchi talab qiladi ya’ni turizm faoliyati aholini ish bilan ta’minlashga ko‘maklashadi. Butunjahon turistik tashkilotining ma’lumotlariga qaraganda turizm sohasida yaratilgan 100 ta ish joyi boshqa sohalarda 150 ta ish joyi yaratilishiga sabab bo‘ladi jumladan, savdo, joylashtirish, ovqatlantirish, transport, bank, sug‘urta xizmatlari va boshqalar. 3) davlat byudjetiga valyuta tushumini ta’minlovchi manba . Turizm turistik tovarlar va xizmatlarni import shu bilan bir qatorda eksport qilish jarayonlarini amalga oshiradi. Turistik tovar va xizmatlarni import qilish jarayonida mazkur davlat iqtisodiyotining aktiv ikkinchi holatda esa passiv turi to‘g‘risida gap boradi. Tarmoqning o‘ziga xos xususiyatlaridan biri shundan iboratki, turistik tovarlar va xizmatlar eksport qilinishida chetga chiqarilmaydi balki, turistlarni qabul qiluvchi mamlakatning o‘zida iste’mol qilinadi. 4) aholi farovonligini oshirish . Turizm xizmat sohasi faoliyat ko‘rsatayotgan kichik biznes korxonalariga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, mahalliy infrastrukturaning rivojlanishiga imkon tug‘diradi va aholi yashash darajasi hamda daromadlarini oshiradi. 5) iqtisodiy infrastrukturaning rivojlanishiga ko‘maklashish . Turizm sohasida boshqa tarmoq va sohalar faoliyatlari bilan bog‘liq ravishda xizmat ko‘rsatish tarmog‘ini yaratish ularning rivojlanishini tezlashtiradi hamda iqtisodiyotni diversifikatsiyalash imkonini beradi. 6) mintaqaviy rivojlanishni tenglashtirish . Turizm shu sohaga ixtisoslashgan mintaqa va mamlaktlarga milliy foydani qayta taqsimlash imkoniyatini yaratadi. Turizmni rivojlantirish ko‘plab olisdagi aholisi kam va sanoati past darajada rivojlanayotgan lekin o‘zining tabiati, tarixiy-madaniy 2 http://Study.wsu.ru

obektlari bilan o‘ziga tortadigan mamlakatlar (mintaqalar)ning yuqori sur’atlar bilan iqtisodiy o‘sishini ta’minlaydi. 7) investitsiyalarni jalb qilish jumladan, xorijiy investitsiyalarni . Investitsiyalarni jalb qilish, turizm tarmog‘ining dinamik ravishda rivojlanishi hamda sarflangan mablag‘larning tez va yuqori darajadagi foydaliligini ta’minlaydi. 8) tabbiy va madaniy yodgorliklardan foydalanishga ko‘maklashish . Aynan ana shu unsurlar turizm sohasining asosiy resurslar bazasini tashkil etib, turistik xizmatlar (mahsulotlar) sifatining o‘ziga xosligi va jozibadorligini oshiradi. Umuman olganda turizm mintaqa va mamlakatlarning iqtisodiyotiga ijobiy ta’sir ko‘rsatib, ularning iqtisodiy o‘sishini ta’minlovchi katalizator vazifasini bajaradi. Turizm sohasi iqtisodiy faoliyatlardan tashqari aholining mehnat qobiliyatini rekreatsiya orqali qayta tiklash, keng miqyosida ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish, madaniy bilish va jamiyatni estetik rivojlantirish kabi qator ijtimoiy vazifalarni ham bajaradi. Umuman olganda mamlaktimizda bu sohani rivojlantirishga davlat siyosati darajasida qaralib, bu borada bir qancha ishlar olib borilmoqda xususan, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik korxonalarini rag‘batlantirish bo‘yicha o‘tkazilgan tadbirlar natijasida turistik faoliyat subektlarining soni ko‘paymoqda. Bugungi kunda respublikada 898 ta turistik tashkilot faoliyat ko‘rsatib kelmoqda, shulardan 510 tasi turoperatorlik faoliyatini amalga oshiradi, 318 tasi mehmonxona xo‘jaliklari bo‘lib, qolganlari shu kabi turistik faoliyat bilan shug‘ullanadigan tashkilotlar tashkil qiladi. Chunonchi, o‘tgan yilda 124 ta tashkilotga turistik xizmatlar ko‘rsatish uchun litsenziya berildi, ular asosida 55 ta mehmonxona xo‘jaligi faoliyati tashkil etildi. 2012 yilda 2011-2012 yillar davrida turizm sohasini rivojlantirish va mamlakat barcha mintaqalarining turistik xizmatlari eksport salohiyatini oshirish bo‘yicha aniq tadbirlar dasturlarini amalga oshirish ishi davom ettirilmoqda va ushbu dasturlarda belgilangan tadbirlarni amalga oshirish yakunlari bo‘yicha 2012

yil oxirigacha respublikada 77 ta mehmonxona va shunga o‘xshash boshqa joylashtirish vositalari qurilishi, turistlarga ko‘rsatish uchun 90 obekt barpo etilishi, turistlarga servis xizmati ko‘rsatadigan 70 obekt qurilishi, turistlarga xizmat ko‘rsatish uchun yangi 53 avtobus va mikroavtobuslar harid qilinishi ko‘zda tutilmoqda 3 . Ushbu raqamlarning mintaqalarda amalga oshishi natijasida turizm xizmat sohasining milliy iqtisodiyotni rivojlantirishdagi yangi bosqichga kutarilishidan dalolat beradi. Mintaqaviy turizm resurslarining ijtimoiy mazmuni va uning jamiyatdagi shakllanishi va rivojlanishidagi o‘rni . Turizm bugungi kunda jahondagi eng ko‘p foyda keltiruvchi sohaga aylandi. So‘nggi yillarda uning jahondagi tovarlar va xizmatlar savdosining 10 % to‘g‘ri kelmoqda. Shuning uchun ko‘pgina mamlakatlarda bu sohaga alohida e’tibor qaratilmoqda. Jumladan, O‘zbekistonda ham turizmni rivojlantirishga davlat darajasida qarab, barcha imkoniyatlarni ishga solmoqda. Mamlakatimiz turizmni rivojlantirishning barcha imkoniyatlariga ega. Birinchi navbatda, turistik resurslarga boyligi buning tasdig‘idir. Albatta turizmni shakllanishi va rivojlanishi turistik resurslarning salohiyatiga bog‘liqdir. Mamlakat qanchalik turli – tuman turistik resurslarga ega bo‘lsa, turizmni rivojlanishi shuncha oson kechadi. Turistik resurslarning turizmdagi ahamiyati uning ijtimoiy – iqtisodiy mazmunidan kelib chiqadi. Turizm ijtimoiy sohaning bir qismi bo‘lib, uning asosiy faoliyatlarida iste’molchiga iste’mol jarayonida moddiy va nomoddiy muhitni yaratish uchun xizmatlar qilish, dam olish va faoliyat ishlarini o‘zgartirish, almashtirish uchun sharoitlar yaratish, sog‘liqni muhofaza qilishni ta’minlash, shuningdek, aholining umumiy ma’lumoti va madaniy – texnik darajasini shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. Hozirgi vaqtda turistik resurslar orqali dam olishni tashkil qilish, insonning hayotiy kuchlarini tiklash, bo‘sh vaqtdan unumli, to‘g‘ri foydalanish ta’minlanadi. Shuningdek, turistik resurslar shaxsning rivojlanishida, barkamolligida, sayohatchining intellektual darajasini oshirishda, 3 http://uzbektourism.uz

asabiy holatini yaxshilashda, shaxs sifatida tavsifini berishda xalqaro, davlatlararo va shaharlararo munosabatlariga ijobiy ta’sir qiladi. Undan tashqari turistik resurslar turizmni ijtimoiy samaradorligini ta’minlaydi. Bu soha bevosita aholining ijtimoiy sohaga muhtoj qatlamini, ya’ni maktab o‘quvchilarini, nafaqaxo‘rlarni, talaba – yoshlarni, nogironlarni, keksa nuroniylari kabi aholining shunday toifasini sayohat qildirish tushuniladi. Eng muhimi ushbu sohaga qo‘yilgan investesiya foyda uchun emas, balki ijtimoiy qo‘llab – quvvatlash uchun mo‘ljallangan bo‘ladi. Aholining salomatligi va atrof-muhit sifati o‘rtasida bevosita va bilvosita aloqalar mavjud. Masalan, Jahon sog‘liqni saqlash tashilotining ma’lumotlariga ko‘ra, aholi salomatligi 40-50% ularning iqtisodiy ta’minoti va yashash tarzi, 18- 20 % atrof muhitning holatiga, 20-30% tibbiiy xizmat darajasiga bog‘liq bo‘ladi. Havoning ifloslanishi aholi salomatligining 43-45 % yomonlashuviga sabab bo‘ladi. Zamonaviy gigiyena fani atrof-muhitning ifloslanishi aholi kasallanishining o‘rtacha darajasi 20% ga oshishini aniqlagan. Bunday vaziyatda rekreatsiya faoliyati ijtimoiy ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatishning muhim tarmog‘iga aylangan bo‘lib, u aholining ishdan bo‘sh vaqtidan foydalanishni yaxshilashga va dam olishini tashkil etishga xizmat qiladi. Rekreatsiya inson tamonidan yuqori baholanadigan va ijtimoiy natija beradigan keng yo‘nalishni qamrab oladi. Unda dam olish va sog‘lomlashtirish, bilish va ijod, odamlar va tabiat bilan tanishish, ta’lim va tarbiyani takomillashtirish va boshqalar birgalikda o‘z ifodasini topadi. Bunday ehtiyojlarni qondirish, sog‘lomlashtirish, umrni o‘zaytirish, insonning jismoniy va ma’naviy darajasini oshirish, shaxsni barkomallashtirish, bilim va malakalarni oshirish va boshqa qator ijtimoiy natijalarga erishishga imkon beradi. Tabiiy omillarga asoslangan rekreatsiya faoliyati (turizm ) shahar va qishloq aholisi orasida keng tarqalgan kasalliklarning ommaviy profilaktik vositasi hisoblanadi. U faqatgina ish qobiliyatini tiklashni va mehnat unumdorligini oshirishnigina ta’minlab qolmay, balki 20-50 % ga yurak- tomir, asab, nafas olish, oshqozon, suyak kasalliklari patologiyasi paydo bo‘lishining oldini olishni ta’minlaydi.

O‘zbekistonning qulay iqlim sharoitlari va o‘ziga xos landshaftini inobatga olganda sport va ekologik turizmning rivojlanishi uchun barcha asoslar mavjud. Farg‘ona vodiysi va Toshkent viloyati ajoyib tog‘ tizimlari, gullagan vodiylar va ajoyib tog‘ daryolariga boy. Tog‘ning toza havosi, yil davomida quyoshli kunlarning ko‘pligi, ajoyib tog‘ manzaralari nafaqat O‘zbekiston fuqarolarining, balki Qozog‘iston, Qirg‘iziston va Tojikiston kabi qo‘shni mamlakatlarning aholisi ham tashrif buyuruvchi turizm obektlariga aylanishiga imkon beradi. O‘zbekiston hududida mineral suvlarning turli xil turlari keng tarqalgan, mamlakatdagi 300 dan ortiq shifobaxsh yer osti mineral suv manbalariga ko‘plab odam tashrif buyuradi. Hozirgi kunda bu manbalardan 121 tasi faoliyat yuritmoqda. Chimyon va To‘rtko‘l kabi tog‘ - chang‘i sportini rivojlantirish mumkin bo‘lgan bir qancha tog‘ maskanlari mavjud. Baland qorli tog‘lar alpinizm, speleoturizm, daryo turizmi kabi turli tog‘ turizmi turlarini amalga oshirish imkonini beradi. Shifobaxsh giyohlarning ko‘pligi turli xil ekologik turlar, turli giyohlar va o‘simliklar yig‘ish uchun turlarni tashkil etishga ikmoniyat yaratadi. Bu esa ko‘plab chet ellik turistlar orasida qiziqish uyg‘otadi. Turistik resurslar xalq madaniyati, urf-odatlari, rusumlari, ma’naviyatini ko‘rsatuvchi, belgilovchi milliy boylikdir. Xattoki, buyuk sohibqiron bobomiz Amir Temur “Bizni qudratimizni bilmoqchi bo‘lsangiz, biz qurdirgan binolarga boqing” deb bejiz ta’kidlamagan. Ana shu qadimiy arxitektura yodgorliklari, madaniy obektlar hamda atrof-muhit, tabiatning qay ahvolda ekanligiga qarab o‘sha joyning aholisining ma’naviy-madaniy darajasini belgilash mumkin. O‘zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy hayotida Mintaqaviy turizm resurslarining ahamiyati O‘zbekistonning qulay iqlim sharoitlari va o‘ziga xos landshaftini inobatga olganda sport va ekologik turizmning rivojlanishi uchun barcha asoslar mavjud. Farg‘ona vodiysi va Toshkent viloyati ajoyib tog‘ tizimlari, gullagan vodiylar va ajoyib tog‘ daryolariga boy. Tog‘ning toza havosi, yil davomida quyoshli kunlarning ko‘pligi, ajoyib tog‘ manzaralari nafaqat O‘zbekiston fuqarolarining, balki Qozog‘iston, Qirg‘iziston va Tojikiston kabi qo‘shni mamlakatlarning aholisi

ham tashrif buyuruvchi turizm obektlariga aylanishiga imkon beradi. O‘zbekiston hududida mineral suvlarning turli xil turlari keng tarqalgan, mamlakatdagi 300 dan ortiq shifobaxsh yer osti mineral suv manbalariga ko‘plab odam tashrif buyuradi. Hozirgi kunda bu manbalardan 121 tasi faoliyat yuritmoqda. Chimyon va To‘rtko‘l kabi tog‘ - chang‘i sportini rivojlantirish mumkin bo‘lgan bir qancha tog‘ maskanlari mavjud. Baland qorli tog‘lar alpinizm, speleoturizm, daryo turizmi kabi turli tog‘ turizmi turlarini amalga oshirish imkonini beradi. Shifobaxsh giyohlarning ko‘pligi turli xil ekologik turlar, turli giyohlar va o‘simliklar yig‘ish uchun turlarni tashkil etishga ikmoniyat yaratadi. Bu esa ko‘plab chet ellik turistlar orasida qiziqish uyg‘otadi. Turizmning hozirgi holatini baholar ekanmiz, shuni qayd etish muhimki, O‘zbekistonda infratuzilmaning rivojlanish darajasi chet ellik turistlarning ehtiyojlarini to‘liq qondira olmayapti. Infratuzilmaning rivojlanmaganligiga raqobat va takomillashishni rag‘batlantirish imkonini bermagan avvalgi ma’muriy-buyruqbozlik tizimi sababchi hisoblanadi. Infratuzilma yetarlicha rivojlanmagan taqdirda turistlar oqimini ko‘paytirish va shunga mos ravishda valyuta tushumini ko‘paytirish mumkin emas. Bundan kelib chiqqan holda infratuzilmaning ahvoli turizmning rivojlanishi va mamlakat imidjini shakllantirishga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Avvalo, shuni alohida qayd etish lozimki, O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishmaguncha turizmga yetarlicha e’tibor qaratilmagan. Respublikaning turistik salohiyati to‘g‘risda obektiv ma’lumotlar va reklama umuman bo‘lmagan. Turistik imkoniyatlar sobiq strukturalarning tor manfaatlari orqali bir tomonlama yoritilgan. Natijada turizm, xizmat ko‘rsatish va ko‘ngilocharlik infratuzilmasi rivojlanmagan, turistlarga xizmat ko‘rsatish darajasi past bo‘lib, jahonning yetakchi turistik korxonalari bilan aloqalar ko‘ngildagidek emas. O‘zbekiston hududida turizm infratuzilmasi bir tekisda taqsimlanmagan. Toshkent shahri va viloyatida respublika turizm salohiyatining 36 % qismi jamlangan. Yirik infratuzilma salohiyatiga to‘rt viloyat (Toshkent, Samarqand, Buxoro va Xorazm) va Toshkent shahri ega, Farg‘ona vodiysi 19 % turizm infratuzilmasiga ega.

Turizmga faqat bo‘sh vaqtida dam olish, uni faol o‘tkazish usuli sifatida qaralishi ham uning o‘ziga xos xususiyatlaridandir. Ko‘p hollarda boshqa hududlarga sayr qilish, tomosha, o‘rganish kabi holatlar odamlarni xizmat safariga jo‘natganda ham sodir bo‘lishi mumkin. Lekin bu yerda maqsad ma’lum ishni bitirishga qaratilganligi tufayli uni turizmga kiritib bo‘lmaydi. Bunda bu narsaga urg‘u berish kerakki, turizm bilan bog‘liq tadbirlar odamlarning bo‘sh vaqtida sodir bo‘lishi lozim ekan. Xulosa qilib aytganda, odamlarimizning bo‘sh vaqtini boshqa joyda o‘tkazishi (pul topish maqsadidagi harakat bunga kirmaydi) turizmga kirar ekan. Turizm iqtisodiyotning tarkibiy qismi sifatida turistlar qabul qiluvchi mamlakatga daromadni keltiradi, qattiq valyuta tushumini ta’minlaydi, aholini ish bilan bandlik darajasini oshiradi. Turistlarga xizmat qilish uchun mehmonxona kerak bo‘ladi. Bu yerda ular ovqatlanishi lozim. Turli tomoshalar qiladilar. Hammasi naqd pul, ko‘p hollarda agar ular xorijiy turistlar bo‘lsa, valyuta tushumining ko‘payishini ta’minlaydi. Turizm nafaqat iqtisodiy, balki muhim ijtimoiy sohasi hamdir. Buning iqtisodiy samaradorligi bilan birga ma’naviy, ruhiy va intellektual ahamiyati ham juda katta. Shu tufayli ushbu sohaga davlat alohida e’tibor berib ma’lum imtiyozlar ham belgilaydi. Odamlar bu imtiyozlardan faqat turist bo‘lganliklari uchun foydalanadilar. Bu ham turizmning o‘ziga xos xususiyati va katta ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyatidan dalolat beradi. Imtiyozlar turistlarning bojxona postlaridan o‘tishda, soliq to‘lashda, chetga chiqishda pasportiga ruxsat berishlarida, avia va temir yo‘l transportlariga chiptalar olishda, ularni rasmiylashtirishlarda namoyon bo‘ladi. Shunday qilib, turizm iqtisodiyotning tarkibiy qismi sifatida o‘ziga xos xususiyatlarga ega ekan. Bulardan tashqari turizm mamlakat hayotiga sezilarli darajada ta’sir qiladi. Turizmdan birinchi galda turistlar uchun foyda qiladilar, ya’ni ularning dunyoqarashi kengayadi, jismoniy jihatdan sog‘lomlashadi va ma’naviy boyligi ko‘payadi, atrof muhitni idrok qilish bilan ulardan ta’sirlanish orqali rohatlanadi.

Turizmning mahalliy aholi uchun ham katta foydasi bor. Ular ish bilan ta’minlanadi, turli millat, elat va xalq vakillari bilan muloqotda bo‘ladilar va ularning turli an’ana va qadriyatlari bilan tanishadilar, doimiy daromad olib turish imkoniyati ega bo‘ladilar, mahsulotlarni sotish imkoniyatiga ega bo‘ladilar, mahalliy aholi imkon qadar o‘zlarining an’ana va qadriyatlarini namoyish qilish uchun uni saqlab qoladilar va unitilganlarini tiklaydilar, mehmon kutishning jozibador an’analarini tiklash bilan birga mehmondorchilik an’anlarini takomillashtirib boradilar. Oxir oqibatda mahalliy aholining dunyoqarashi, madaniy saviyasi ham mutassil o‘sib boradilar. Turizmning rivojlanishi davlat uchun ham juda foydalidir. Xususan u turizmni rivojlantrish evaziga o‘z iqtisodiyotining yuksalishiga erishadi, davlat byudjetiga tushumlarning ko‘payishini ta’minlaydi, tabiiy resurslarni asrab-avaylashga erishadi, mamlakatning ijtimoiy barqarorligini ta’minlashga harakat qiladi va unga erishadi, xalqlararo aloqalarga erishadi, madaniy aloqalar kengayadi, valyuta tushumi ko‘payadi va h.k. Atrof muhitga ham turizmni rivojlantirish katta foyda beradi. Xususan, mamlakatning biomaydoni asl holida saqlanishiga harakat qilinadi, ekologik barqarorlikni ta’minlash tadbirlari qo‘llaniladi, tabiat resurslaridan turistlarning rohatlanishi uchun foydalanladi, manzarali maydonlarning yaratilishi imkoniyatini tug‘diradi, suv, havo, o‘rmonlarning tabiiy holda saqlanishi uchun kurashiladi. Turizm mahalliy aholi hayotiga ijobiy hamda salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Ijobiy xususiyatlari quyidagilardan iborat: - ish o‘rinlarini yaralishi; - daromadni ko‘payishi , mahalliy aholini yashash darajasini oshishi ; - urbanizasiya jarayonini tezlashishi, shaharcha xizmat, infrastruktura, madaniyat tashkilotlarini rivojlanishi; - ijtimoiy va madaniy jarayonlarin tezlashishi; - mahalliy madaniyat o‘choqlarning yaralishi, xalq ijodiyoti, an’analari, rusumlarini rivojlanishi;

- qishloq xo‘jaligi mahsulotlari va mahalliy ishlab chiqarilgan tovarlarga talabni oshishi; - mahalliy madaniy yodgorliklarni tiklanishi va muhofazasi; - tabiiy komplekslarni kengayishi ; - mintaqa jozibadorligini oshishi; - mahalliy madaniy hayotni jonlanishi;

Salbiy xususiyatlari quyidagilar: - malakasiz mehnat ulushining o‘sishi; - umumjamiyat normasini buzulishi oshishi (ichkilik, fohishabozlik, bezorilik); - oila “eroziyasi” (oilaviy ajralishlar, yoshlarni hayotga yengil qarashi); - mahalliy aholi va turistlar o‘rtasidagi kelshmovchiliklar va boshqalar .

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.«O`zbekistonda turizmni rivojlantirishning 2005 yilgacha bo`lgan davlat dasturi», O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning 15.01999 yildagi UP-2286 farmoni. 2. O`zbekiston Respublikasining «Turizm to`g`risidagi qonuni». Xalq so`zi gazetasi 109.1999. 3. Александров А.Ю. Международный туризм. Уч.пособие для вузов.- М.: Аспект Пресс, 2000 4. Биржаков М.Б. Введение в туризм. С.Пб.: Издательский Торговый Дом «Герда», 2004 5 . Лицензирование и сертификацие в туризме. Учебное пособие Дехтярь Г.М.: Финансы и статистика, 2003 г. 6 . Маринин М.М. Туристские формальности и безопасность в туризме.2000

Похожие

Mintaqaviy turizm resurslarini rivojlantirishda xalqaro tajribadan foydalanish

Mintaqaviy turizm resurslarini rivojlantirishda ekskursiya xizmatlaridan foydalanishni tashkil etish

Mintaqaviy turizm resurslari infratuzilmalarini takomillashtirish yo’llari

Qishloq xo`jaligida iqtisodiy ijtimoiy omillarning ahamiyati

Mintaqaviy turizm resurslari fanining predmeti maqsadi va vazifalari