Mintaqaviy turizm resurslarini rivojlantirishda ekskursiya xizmatlaridan foydalanishni tashkil etish - География - Рефераты

Mintaqaviy turizm resurslarini rivojlantirishda ekskursiya xizmatlaridan foydalanishni tashkil etish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

36.697265625 KB

Mintaqaviy turizm resurslarini rivojlantirishda ekskursiya xizmatlaridan foydalanishni tashkil etish Reja: 1. Ekskursiya va ekskursiya xizmatlari tushunchalarining mohiyati va ahmiyati 2. Mintaqalarda ekskursiya dasturlarini ishlab chiqishning asosiy yo‘nalishlari

Ekskursiya va ekskursiya xizmatlari tushunchalarining mohiyati va ahmiyati «Ekskursiya» tushunchasi yunoncha «excursio» so‘zidan olingan bo‘lib, «sayohatga chiqish, sayr qilish» degan ma’noni anglatadi. «Ekskursiya» tushunchasiga yeng birinchi ta’rifni V.Dal (1882y) quyidagicha bergan: «ekskursiya - bu sayr-tomosha, biror nimani izlash, o‘simliklar yig‘ishdir». Rossiyalik olim M. P. Ansiferov (1923 y) «ekskursiya - bu sayr bo‘lib, uning vazifasi aniq ma’lumotlar asosida mavzuni o‘rganishdir», degan fikrni keltirib o‘tgan. Kichik sovet yensiklopediyasida (1931y) «ekskursiya – bu ma’lum bir joylarda, sanoat korxonalarida, sovxoz, muzeylarda va boshqa joylarda ilmiy va ta’limiy maqsadlarda jamoaviy tashrif buyurishdir» - deb ta’rif berilgan. Katta sovet ensiklopediyasida (1978y) «ekskursiya – bu diqqatga sazovor ob’ektlarga (madaniy yodgorliklar, muzeylar, korxonalar, joylar va sh. k) tashrif buyurish, bilim olishning shakli va metodi bo‘lib, odatda mutaxassis- gid rahbarligida jamoaviy o‘tkaziladi»-deb ta’rif berilgan. Ekskursiya tushunchasini tahlil qilganda ekskursiya xizmatining ob’ektiv talablardan iboratligini ye’tiborga olishimiz kerak bo‘ladi. Har bir ekskursiya o‘ziga xos faol jarayon bo‘lib, uning mohiyati ma’lum qonuniyatlar (mavzuiyligi, maqsadliligi, ko‘rgazmaliligi, hissiyotliligi, faolligi va sh.k.) bilan asoslanadi. Ekskursiya xizmati oldida turgan vazifalari quyidagicha namoyon bo‘lishi mumkin: 1.1-rasm. Ekskursiya xizmati jarayoni va vazifalari Demak, ekskursiya xizmati - bu tarixiy va madaniy yodgorliklar, tabiat manzaralari, ishlab chiqarish korxonalari va boshqa diqqatga sazovor joylarni ko‘rsatish, hikoya qilish jarayonini uslubiy jihatdan tashkil qilishdir. Ushbu jarayonda yekskursantlar ko‘z oldidagi ob’ektlar, ular bilan bog‘liq voqea- hodisalar malakali mutaxassis-gid tomonidan hikoya va tahlil qilinadi. Ko‘radi Eshitadi His qiladi Ko‘nikmaga ega bo‘ladiEkskursantlarGid

Ekskursiya xizmatida gid yekskursantlarga mavzuni yoritishga yordam beruvchi ob’ektlarni ko‘rishga (birinchi vazifa), ushbu ob’ektlar haqida zaruriy ma’lumotlarni olishga (ikkinchi vazifa), tarixiy voqeaning mohiyatini his yetishga (uchinchi vazifa), ekskursiya ob’ektlarini mustaqil kuzatish va tahlil qilish ko‘nikmasiga yega bo‘lishga (to‘rtinchi vazifa) yordam beradi. So‘nggi vazifani bajarishda yekskursantlarda ob’ektlarni to‘g‘ri ko‘rish qobiliyatini shakllantira olish katta o‘rinni yegallaydi. Ob’ektlarni to‘g‘ri ko‘ra olish qobiliyati deganda yestetik qabul sifatida me’morchilik massalari, ranglari, har xil turdagi chiziqlar, jismlar guruhini, ranglar jilosini, chiziqlar va ularning kompleksini yorug‘lik, ma’lum burchak ostida ko‘rish, qabul qilish tushuniladi. Ob’ektlardagi tarixiy jozibadorlikni anglay olish quyidagilarda namoyon bo‘ladi: birinchidan, ekskursiya ob’ektidagi tarixiy-madaniy o‘ziga xoslikni topa olish; ikkinchidan, ekskursiya ob’ektida turli davrlardan qolgan izlarni aniqlay olish; uchinchidan, monumental va muzey-tarixiy yodgorliklaridan tarixiy faktlarni topa olishdir. Bu jarayon har doim katta bilim va ko‘nikmani talab qiladi. Ekskursiya ma’lumotlari va ularni hikoya qilishda gidning malakaviyligi yekskursantlarning kerakli xulosaga kelishi imkonini beradi. Bu haqda rossiyalik pedagog A.V. Bakushinskiy shunday degan: «Ekskursiya rejasi, vazifasi, maqsadi bilan asoslangan materialning uslubiy ishlanmasi qatnashchilarga mustaqil his qilish, qabul qilish va baholash ko‘nikmalarini uyg‘otishi kerak». Ekskursiya xizmatining vazifalaridan biri – yekskursantlar ongida ekskursiya mavzusi, tarixiy shaxslar hayoti, voqealar, faktlar va umuman ekskursiya ma’lumotiga bo‘lgan munosabatni va mustaqil baho berishni shakllantirishdir. Baho berish - bu biror kim yoki narsa haqida tasavvurga yega bo‘lish, uning mohiyati, fe’l-atvori, rolini aniqlash, kimningdir ijobiy sifatlari va ustunliklarini tan olishdir. Ekskursiya xizmatini baholash degani gidning ko‘rsatmalari yordamida yekskursantlarning mavzu bo‘yicha yakuniy xulosaga kelishidir.

Ekskursiya xizmatiga munosabat- bu ekskursiya xizmati mavzusida yoritiladigan tarixiy davrga nisbatan yekskursantning aniq bir qarashlari; biror-bir harakatlarni his yetishi, yozuvchi yoki rassom o‘z asarini yaratganida uning kayfiyatini tushunishdir. Adabiy asarlarga qo‘yilgan talablar kabi ekskursiya ham aniq muallifning asari sifatida o‘z syujetiga yega bo‘lib, barcha ekskursiya materiallari unga bo‘ysunadi. Ekskursiya xizmati o‘z vazifasi va o‘tkazish shakliga ko‘ra yo‘l-yo‘lakay olib boriladigan ekskursiya axboroti yoki turistik poxodlardagi instruktor suhbatlaridan ko‘ra murakkabroq jarayondir. Mavzuli ekskursiya xizmati shahar ko‘rgazmali ekskursiyasidan o‘zining tarkibi, mazmuni, uslub jihatidan murakkabligi bilan farqlanadi. Ekskursiyaning rivojlanish yo‘li uning mazmun jihatidan o‘zgarishi bilan bog‘liqdir. Avvallari ekskursiya shifobaxsh o‘simliklarni izlab topish maqsadidagi sayr deyilgan, keyinchalik unga masalan, o‘lkashunoslik muzeylariga namunalar yig‘ish kabi ilmiy maqsadlar qo‘yilgan. Mustaqil ta’limning yangi shakllarini izlash jarayoni ekskursiya xizmati oldida umumta’limiy maqsadlarni belgiladi. Tarbiyaviy ishlarni samaraliroq tashkillashtirish harakatlari ekskursiya xizmatini madaniy-ta’limiy ishlarning biriga aylantirdi. Hozirda ekskursiya xizmati individual metodika sifatida tugallangan, maqsadli, o‘ziga xos funksiya va xususiyatlarga yega bo‘ldi. U mazmuni, o‘tkazish shakli, ma’lumotlarni taqdim yetish uslubi jihatidan ahamiyatli darajada boyidi va g‘oyaviy-tarbiyaviy, madaniy-ommaviy ishlarning ajralmas qismi sifatida tavsiflandi. Ekskursiya xizmatining vazifasi va o‘tkazish shakllari 1.1- jadvalda keltirilgan. Demak, ekskursiya xizmati insonning atrof-muhitni o‘rganishidagi ko‘rgazmali jarayon bo‘lib, unda tabiiy sharoitlarda, korxona binolarida, laboratoriyalarda, ilmiy-tadqiqot institutlarida va boshqa joylarda joylashgan ob’ektlar oldindan tanlangan bo‘ladi.

Ob’ektlarni ko‘rsatish jarayoni malakali mutaxassis - gid rahbarligida amalga oshiriladi. Ob’ektlarni tushunish, qabul qilish jarayoni aniq mavzuni yoritishdagi vazifalari bilan belgilanadi. Gid yekskursantlarning ob’ekt ko‘rinishini, tarixiy joyning qadr-qimmatini, ob’ekt bilan bog‘liq tarixiy voqeani tushunib olishlariga yordam beradi. Yekskursant ayni damda nimani ko‘rayotgani, tushunayotgani, his yetayotgani gid uchun muhimdir. Gid o‘z hikoyasi bilan yekskursantlarni to‘g‘ri xulosa qilishga, baho berishga ko‘maklashadi, shu bilan ekskursiya xizmatining zaruriy samaradorligiga yerishiladi. 1.1-jadval Ekskursiya xizmatining maqsadi, vazifasi va o‘tkazish shakllari 1 № Maqsadi Vazifasi O‘tkazish shakli 1 Dam olish Dorivor o‘simliklar, mevalar, qo‘ziqorinlarni izlash Sayr 2 O‘quv O‘quv fanini o‘quvchilar tomonidan o‘rganishi (botanika, geografiya, tarix) Sinfdan tashqari dars 3 Ilmiy O‘lkashunoslik muzeyi uchun namunalar izlash Yekspeditsiya 4 Umumta’limiy Umumiy, madaniy dunyoqarashni kengaytirish Turistik poxodlarda suhbat, transportli sayohatda yo‘l- yo‘lakay ekskursiya axborotini berish 5 Madaniy-ta’limiy Tarix, me’morchilik, adabiyot va boshqa sohalardan bilimlarni oshirish Ko‘rgazmali, ko‘p rejali ekskursiya 6 Madaniy-tarbiyaviy Tarbiya bilan uyg‘unlikda bilimlarni olish Mavzuli ekskursiya xizmati Xulosa qilib, ekskursiya xizmatining mazmunini quyidagicha talqin qilishimiz mumkin: ekskursiya xizmati – bu insonlar guruhiga maxsus shakllarda beriladigan bilimlar majmui bo‘lib, bilimlarni uzatishda maxsus harakatlar tizimi tanlanadi. Mintaqalarda ekskursiya dasturlarini ishlab chiqishning asosiy yo‘nalishlari 1 Yemelyanov B.V. «Ekskursovedeniye» Uch.pos. M. 2006.

Yangi mavzudagi ekskursiya xizmatini tayyorlash murakkab jarayon bo‘lib, butun bir ishchi jamoaning faol ishtirokini talab qiladi. Bo‘lajak ekskursiya xizmatining mazmuni, uning ilmiy ahamiyati uslubchi va gidlarning bilimi, salohiyati , ularning pedagogika va psixologiya asoslarini amaliy o‘zlashtirganlik darajasiga , auditoriyaga ta’sir ko‘rsatishning yeng samarali usullarini tanlay olish ko‘nikmalariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liq bo‘ladi . Ekskursiya xizmati – bu ikki muhim jarayon, ya’ni uni tayyorlash va o‘tkazish natijasi bo‘lib, o‘zaro bir-biri bilan bog‘liq, bir-birini to‘ldiruvchidir. Puxta tayyorgarliksiz ekskursiya xizmatini yuqori sifatda o‘tkazib bo‘lmaydi. Yangi ekskursiya xizmatini tayyorlashda ikkita asosiy yo‘nalishni ajratish mumkin: - yangi mavzudagi ekskursiya xizmatini ishlab chiqish ; - endigina o‘z ishini boshlayotgan gidni tayyorlash (yoki ushbu mavzu bu gid uchun yangi bo‘lishi mumkin). Yangi ekskursiya xizmatini tayyorlash ijodiy guruhga topshirilib, uning tarkibida mavzuning murakkabligiga qarab 3-7 nafar gid kiradi. Ko‘pincha maslahatchi sifatida turli soha mutaxassislari, muzey ilmiy xodimlari, OTM va o‘rta maktab o‘qituvchilari, shuningdek, boshqa mutaxassislar ham taklif yetilishi mumkin. Odatda ijodiy guruhning har bir qatnashchisiga ekskursiya xizmatining bir bo‘limi , biron-bir mavzusi yoki mavzuning bir nechta kichik mavzuostilarini tayyorlash topshiriladi. Mazkur ijodiy guruh ishining nazorati yesa mas’ul rahbarga topshiriladi . Odatda yangi ekskursiya xizmatini tayyorlash 3 bosqichda amalga oshiriladi : Dastlabki ishlar , ya’ni yangi ekskursiya xizmati mavzusi bo‘yicha ma’lumotlar to‘plash, ekskursiya xizmati maqsad va vazifalarini aniqlash , shu bilan bir vaqtda ekskursiya ob’ektlarini tanlash . Bevosita ekskursiya xizmatini tayyorlash, ya’ni ekskursiya xizmati marshrutini tuzish, ma’lumotlarga ishlov berish , ekskursiya xizmatining asosiy matnini yozish, uni o‘tkazish uslubini aniqlash , ekskursiya ob’ektini ko‘rsatish va hikoya qilishning yeng samarali usullarini tanlash, gidlar tomonidan individual matnni tayyorlash jarayonini o‘z ichiga oladi.

Yakuniy bosqich , ya’ni, sinov ekskursiyasini o‘tkazish. Ekskursiya muassasasi rahbari tomonidan yangi ekskursiya xizmatini tasdiqlash , mavzuni himoya qilgan gidlarga ushbu ekskursiya xizmatini o‘tkazishga ruxsat berish jarayonlari kiradi . Ekskursiya xizmatini o‘tkazish tartibi uning mavzusi, turi va o‘tkazish shaklidan qat’iy nazar bir xil bo‘ladi : tanishuv qismi , asosiy qism va yakuniy qism . Tanishuv qismi – qoidaga ko‘ra 2 qismdan iborat : - tashkiliy, ya’ni gid guruh bilan tanishadi , xavfsizlik qoidalari, marshrutda o‘zini tutishi bo‘yicha yo‘riqnoma o‘tkazadi ; - axborot, ya’ni gid yekskursantlarga mavzu haqida , marshrutning masofasi, davomiyligi, jo‘nash va qaytish vaqti, sanitar bekatlar va ekskursiya xizmatining tugash joyi haqida ma’lumot beradi . Asosiy qism – aniq ekskursiya ob’ektlarini ko‘rsatish va hikoya qilish asosida tuziladi . Asosiy qism bir nechta mavzuostilardan iborat bo‘lib, bitta umumiy mavzuda umumlashadi va ob’ektlarda yoritiladi. Mavzuostilar odatda 5 tadan 12 tagacha bo‘lishi mumkin. Ekskursiya xizmatini tayyorlashda shunday ob’ektlarni tanlash kerakki, vaqt bo‘yicha aniq rejalashtirilgan va ekskursiya xizmati mavzusining mazmunini yoritishga yordam qilsin. Yakuniy qism – bu qism ham tanishuv qismi kabi 5-7 daqiqali bo‘lib, ekskursiya ob’ektlari bilan bog‘liq yemas. Bu yerda ekskursiya xizmatining mavzusi bo‘yicha yakuniy xulosalar qilinadi, bugungi yoritilgan mavzuni kengaytirishi, chuqurlashtirishi mumkin bo‘lgan boshqa ekskursiya mavzulari haqida ma’lumotlar beriladi. Yakuniy qism ham tanishuv va asosiy qism kabi muhimdir. Ekskursiya xizmati qiziqarli bo‘lishi bilan birga keraksiz ma’lumotlar oqimi bilan yuklanmasligi, ma’lumotlarni taqdim yetish usuli toliqtiradigan bo‘lmasligi , turli toifadagi yekskursantlar tomonidan qiziqarli tarzda qabul qilinishi kerak . Shuning uchun, ekskursiya mavzusi albatta aniq bir toifa yekskursantlarga yo‘naltirilishi kerak (kattalar , bolalar, yoshlar , shahar yoki qishloq aholisi, turli kasb yegalari , chet yellik turistlar va h . ). Ekskursiya xizmatida bunday yondashuv

differensial yondashuv deyiladi . U nafaqat iste’molchilar manfaatlarini, balki maqsadlarini ham hisobga oladi . Agar ekskursiya xizmati folklor tur tarkibida tashkil qilinayotgan bo‘lsa, asosiy ye’tibor hududning milliy qiyofasi, obidalari va tarixini ko‘rsatib , hikoya qilishga qaratiladi. Agar ekskursiya xizmati ish yuzasidagi turizm tarkibiga kirsa, ye’tibor o‘sha hududning umumiy, ishga aloqador markazlariga qaratiladi. Kurort dam olishlarda ekskursiya xizmati tashkil yetilsa, tabiiy landshaftlar ob’ekt sifatida tanlanadi. Yangi ekskursiya xizmatini tayyorlash jarayonida bir nechta bosqichlarni ajratish mumkin. Ularni ekskursiya muassasalari amaliy faoliyatida yo‘lga qo‘yilgan ketma-ketlikda ko‘rib chiqamiz. «Ekskursiya xizmatini tayyorlash bosqichi» tushunchasi birinchi marotaba 1976 yilda amaliyotga qo‘llanila boshlandi va unda quyidagi 15 ta bosqich ajratildi: 1. Ekskursiya xizmatining maqsad va vazifalarini aniqlash ; 2. Ekskursiya xizmati mavzusini tanlash ; 3. Zaruriy adabiyotlar ro‘yxatini tuzish; 4. Ekskursiya ma’lumoti manbalarini aniqlash. Mavzu bo‘yicha muzey, arxiv fondlari va yekspozitsiyalari bilan tanishish ; 5. Ekskursiya ob’ektlarini tanlash va o‘rganish ; 6. Ekskursiya marshrutini tuzish; 7. Marshrutni ko‘zdan kechirish ; 8. Ekskursiyaning asosiy matnini tayyorlash ; 9. «Gid portfeli » ni tahlash; 10. Ekskursiya xizmatini o‘tkazishning usullarini aniqlash ; 11. Ekskursiya xizmatini olib borish texnikasini aniqlash ; 12. Uslubiy ishlanmalarni tayyorlash; 13. Ekskursiya xizmatining individual matnini tuzish ; 14. Sinov ekskursiyasini o‘tkazish; 15. Ekskursiya xizmatini tasdiqlash . Ekskursiya uslubiyatining talablaridan biri bilim olish jarayoni sifatida ekskursiya xizmatining uzluksizligini ta’minlash, ya’ni ma’lumotlarni

yekskursantlarga ta’sirini butun bir ekskursiya xizmati davomida ta’minlay olish hisoblanadi. Ekskursiya xizmatini olib borish vaqti ob’ektlarni ko‘rsatish, hikoya qilish , mavzuostilar oralig‘idagi tanaffuslar va mavzuning asosiy savollari jamlanmasidan iborat bo‘lishi kerak.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.«O`zbekistonda turizmni rivojlantirishning 2005 yilgacha bo`lgan davlat dasturi», O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning 15.01999 yildagi UP-2286 farmoni. 2. O`zbekiston Respublikasining «Turizm to`g`risidagi qonuni». Xalq so`zi gazetasi 109.1999. 3. Александров А.Ю. Международный туризм. Уч.пособие для вузов.- М.: Аспект Пресс, 2000 Биржаков М.Б. Введение в туризм. С.Пб.: Издательский Торговый Дом «Герда», 2004 5 . Лицензирование и сертификацие в туризме. Учебное пособие Дехтярь Г.М.: Финансы и статистика, 2003 г. 6 . Маринин М.М. Туристские формальности и безопасность в туризме.2000

Похожие

Mintaqaviy turizm resurslarini rivojlantirishda xalqaro tajribadan foydalanish

Mintaqaviy turizm resurslarini rivojlantirishning ijtimoiy iqtisodiy ahamiyati

Mintaqaviy turizm resurslari fanining predmeti maqsadi va vazifalari

Mintaqaviy turizm resurslari infratuzilmalarini takomillashtirish yo’llari

Mintaqalarning turistik resurslari tasnifi