O’zbekiston respublikasining maydoni, chegaralari va geografik o’rniga umumiy ta'rif - География - Рефераты

O’zbekiston respublikasining maydoni, chegaralari va geografik o’rniga umumiy ta'rif

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45.5 KB

O’zbekiston respublikasining maydoni, chegaralari va geografik o’rniga umumiy ta'rif Reja: 1. Maydoni 2. Chegaralari 3. Geografik o’rni

1.Maydoni. O’zbekiston Turkistonning markaziy qismida joylashgan. Uning hududining asosiy qismi Amudaryo bilan Sirdaryo orasida bo’lib, mo’'tadil va subtropik iqlim mintaqalarida joylashgan. O’zbekistonning eng shimoliy nuqtasi Ustyurt platosining shimoli -sharqida, Orol dengizi qir І o І ida bo’lib, 45 0 361 shimoliy kenglikdadir. Eng janubiy nuqtasi esa Termiz shahri yonida, Amudaryo qir І o І ida bo’lib, 370 111 shimoliy kenglikka to’ І ri keladi. Respublikamizning engg`arbiy nuqtasi Ustyurt platosida 560 001 sharqiy uzoqlikda, eng sharqiy nuqtasi esa O’zbekiston bilanQirg`iziston chegarasida, Uzgan shahri yaqinida bo’lib, 730 101 sharqiy uzoqlikdadir. O’zbekistonning eng shimoliy nuqtasi bilan eng janubiy nuqtalari orasidagi masofa 930 km, engg`arbiy nuqtasi bilan eng sharqiy nuqtasi orasidagi masofa esa 1425 km. O’zbekiston maydoni 448,9 ming kv. km. bo’lib, Norvegiya,G`inlyandiya, Buyuk Britaniya va Italiya kabi davlatlar hududidan katta. O’zbekiston Belgiya, Gollandiya va Daniya kabi davlatlarning yer maydonlarini qo’shib hisoblasak ham ulardan 4marta kattadir. Respublikamiz hududi Shveysariya davlati hududidan 10 marta ziyoddir. O’zbekiston maydonining kattaligi jihatidan MOD. da uchinchi, MDH. da esa beshinchi o’rinda turadi. MDH. ga a'zo bo’lgan Belorusiya maydonidan 239,8 ming. kv. km., Ozarbayjonnikidan esa 360,8 ming kv. km. ga ziyoddir. 2. Chegaralari. O’zbekiston Respublikasi shimol va shimoli- g`arbdaQozog`iston, sharq va shimoli-sharqda Qirg`iziston, sharq va janubi- sharqda Tojikiston,g`arb va janubi- І arbda Turkmaniston, janubda esa Afg`oniston bilan chegaralanadi. Chegaralarning umumiy uzunligi 5300 km. dan ortiq.

Respublika chegaralari siyosiy va iqtisodiy jihatdan ancha qulayliklarga ega. An'anaviy yaxshi qo’shnichilik tufayli O’zbekiston-Afg`oniston chegarasi chegaralarning eng tinch qismlaridan bo’lib kelgan. Bu chegara orqali o’z mustaqilligiga erishgan O’zbekiston Afg`oniston bilan va u orqali unga yaqin bo’lganHind okeani xavzasi mamlakatlari, birinchi navbatda Pokiston vaHindiston bilan har taraflama keng o’zaro aloqalarni rivojlantirish istiqbollari tobora kengaymoqda. O’zbekistonning ishlab chiqarish ixtisosi o’xshash bo’lib, bitta yirik iqtisodiy mintaqaga birlashgan Markaziy Osiyo davlatlari bilan tutashligi ayniqsa muhim ahamiyatga egadir. Keng ishlab chiqarish kooperasiyasini yo’lga qo’yish, xilma-xil va boy tabiiy resurslardan (ayniqsa, mamlakatlarning tutashgan qo’shni hududlarida) birgalikda foydalanish orqali mamlakatlararo hududiy ishlab chiqarish majmualarini tashkil qilish va boshqalar bunday chegaradoshlikning muhim ijobiy yakunlaridandir. O’zbekiston chegaralarining muhim hususiyatlaridan biri ularning aksariyat qismi tekisliklardan o’tishidir. Hatto uning bilan ulkan Tog`lar o’lkalari-Qirg`iziston va Tojikiston respublikalari o’rtasidagi chegaralar ham asosan qulay Tog` orali І i vodiylari yoki u qadar baland bo’lmagan Tog` tizmalari orqali o’tgan. Ularni bog`lab turadigan transport yo’llari shu sababli iqtisodiy jihatdan qadimdan yaxshi o’zlashtirilgan hududlar orqali tashkil etilgan. Umumiy bu holat, tabiiyki qo’shni davlatlar bilan xilma-xil iqtisodiy aloqalarni tashkil qilishda yanada qo’shimcha qulayliklar tu І diradi. 3.Geografik o’rni. O’zbekiston geografik o’rniga ko’ra juda qulay. Chunki uning hududi Turkistonning markazidagi tabiiy sharoiti qulay va tabiiy boyliklarga serob bo’lgan yerlarni o’z ichiga oladi. O’zbekistonning ko’p qisminining tekislikdan iborat bo’lishi hamda serunum vohalarning Chirchiq-Ohangaron,Farg`ona,

Zarafshon,Qashqadaryo, Surxondaryo,Quyi Amudaryoning mavjudligi mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishiga qulay sharoit yaratib bergan. O’zbekiston O’rta Dengiz atrofidagi mamlakatlar bilan deyarli bir geografik kenglikda joylashgan. O’rta Dengiz atrofidagi mamlakatlar subtropikka xos landshaft bilan tavsiflanadi. Lekin O’zbekiston iliq okean va dengizlardan uzoqda, materik ichkarisida joylashganligi tufayli tabiiy sharoiti jihatidan O’rta Dengiz atrofidagi davlatlardan butunlay farq qiladi. Chunki O’zbekiston hududining shimoliy qismi ochiq bo’lib, qishda shimoldan va shimoli-sharqdan esuvchi sovuq, quruq havo oqimi bemalol ichki qismlarigacha yetib keladi. Aksincha, janubda baland Tog`larning mavjudligi esaHind okeanidan esadigan nam va iliq havo massalarini O’zbekiston hududiga o’tishga to’siqlik qiladi. Oqibat natijada O’zbekistonda subtropikka xos bo’lmagan landshaft vujudga kelib, yoz bulutsiz, seroftob bo’lib, jazirama issiq, quruq, qish esa shu geografik kenglik uchun ancha sovuq bo’ladi. O’zbekiston subtropik iqlim mintaqasida joylashsada, asosan cho’lga xos bo’lgan landshaft bilan tavsiflanadi.G`aqat atrofi Tog`lar bilan o’ralgan Surxon-Sherobod vodiysidagina quruq subtropik landshaft mavjud, xolos. Mamlakatimiz yer usti tuzilishi jihatidan Tojikiston vaQirg`izistondan keskin farq qiladi. O’zbekiston hududining ko’p qismi (71%) dehqonchilik uchun qulay vodiylar, tekisliklar va Tog` oldi tekisliklaridan iborat, bu esa dehqonchilikning barcha tarmoqlarini rivojlantirish imkoniyatini beradi. Ma'lumki, O’zbekiston Yevroosiyo materigining deyarli qoq markazida va dunyo okeanlaridan ancha uzoqda joylashgan. Shu sababli dengizga tutash regionlarga xos bo’lgan barcha qulayliklardan respublikamiz mahrumdir. Demak, O’zbekistonning mavjud iqtisodiy-geografik o’rnining barcha ijobiy va salbiy xususiyatlari ko’p jixatdan ana shu holatdan, shuningdek uni qo’shnichilik

hususiyatlaridan kelib chiqadi (qanday davlatlar, iqtisodiy rayonlar, dunyo davlatlari mintaqaviy guruhlariga tutash-yaqinligi, ularning bir-birlariga iqtisodiy ta'sir etish imkoniyatlari).Davlatlarning iqtisodiy-geografik o’rniga atroflicha baho berish Markaziy Osiyo mamlakatlarining hozirgi mustaqil rivojlanishi pallasida alohida ahamiyat kasb etadi Joylarning iqtisodiy-geografik o’rni xususiyatlariga muhim ichki va tashqi siyosiy muhitning o’zgarishi, yirik tabiiy boylik manbalarining topilishi va o’zlashtirilishi, muhim transport yo’llarining yoki irrigasiya inshootlarining qurilishi kabilar katta ta'sir ko’rsatadi. O’zbekistonning iqtisodiy -geografik o’rni xususiyatlarini uch jixatdan qarash maqsadga muvofiqdir: 1. Mikrogeografik o’rni: 2. Mezogeografik o’rni: 3. Makrogeografik o’rni: O’zbekiston hududining mikrogeografik o’rni uning Markaziy Osiyo davlatlariga nisbatan tutgan o’rnidir. O’zbekistonning mezogeografik o’rni uning birmuncha kengroq miqyosdagi mavqei bilan belgilanadi. Bunda MOD. dan tashqari Kavkazorti davlatlari, Turkiya, Eron, Afg`oniston, Pokiston vaHindistonga, shuningdek Eron, Turkiya orqali Yevropaga chiqish ufqlari ochilmoqda. O’zbekistonning makrogeografik o’rni Mustaqil DavlatlarHamdo’stligi (MDH) bilan olib borilayotgan aloqalarda belgilanadi. O’zbekiston ushbu makrodarajadagi aloqalarini MDH. ning aksariyat davlatlari bilan rivojlantirmoqda. O’zbekistonning hozirgi (2001 y) tashqi iqtisodiy aloqalarining 15,5 foizi Rossiyaga to’ І ri kelayapti. Yevroosiyoning buyuk davlati RossiyaG`ederasiyasi bilan muntazam aloqada bo’lish O’zbekistonning manfaatlariga mos keladi.

Tayanch so’zlar. Subtropik iqlim mintaqasi, janubdan-shimolga, sharqdan- І arbga, tabiiy-geografik xususiyatlari. Yer usti tuzilishi. Yevroosiyo materigi markazida. Iqtisodiy- geografik holati. Materik ichkarisi. Okeanlardan uzoqda. Mikrogeografik o’rni. Mezogeografik o’rni. Makrogeografik o’rni. Markaziy Osiyo davlatlari bilan aloqalari. Kavkazorti davlatlari bilan aloqalari. Rossiya bilan aloqalari. Yaqin Sharq mamlakatlari bilan aloqalari.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Ro’ziyev A.N. Markaziy Osiyo davlatlari iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi. Termiz, 2001 y. 2. Ro’ziyev A.N., Abirqulov Q. O’zbekiston iqtisodiy geografiyasi. Toshkent, 2001 3. Baratov P. O’zbekiston tabiiy geografiyasi. Toshkent, 1996 y. 4. Asanov G., Nabixonov M., Safarov I. O’zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi. Toshkent, 1994 y. 5. Qurbonniyozov R. Umumiy tabiiy geografiya. Toshkent, 1999 y. 6. Shuls L.V., Mashramov R., O’rta Osiyo gidrografiyasi. Toshkent, 1989 y. 7. Hikmatov G`., Sirliboyeva S., Aytboyev P. Ko’llar va suv omborlari. Toshkent, 2000 y. 8. To’xliyev N. O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti. Toshkent, 1998 y. 9. Baratov P. Tabiatni muhofaza qilish.. Toshkent, 1991 y. 10. Abdullayev M., Maqsudov A. Tuproqshunoslik va tuproqlar geografiyasi. Toshkent, 1988 y. 11. Ergashev SH. Landshafto' Surxandarinskoy oblasti. Toshkent, 1984 y. 12. Soliyev A. Iqtisodiy geografiya asoslari. Toshkent, 1996 y. 13. Soliyev A.,Qarshiboyeva L. Iqtisodiy geografiyaning nazariy va amaliy masalalari, 1999 y. 14. Hasanov I.A., G`ulomov P.N. O’rta Osiyo tabiiy geografiyasi. Toshkent, 2002 y.

Похожие

O`zbekistonning umumiy tabiiy -geografik tavsifi geografik o`rni, chegaralari, maydoni va umumiy tavsifi

O’zbekistonning xo’jaligiga umumiy ta'rif

Qashqadaryo viloyati xo'jaligiga umumiy ta'rif

O‘zbekiston respublikasining iqtisodiy geografik о‘rni va tashkil topishi

Markaziy Osiyo davlatlarining tarkib topishi, hududi, chegaralari va geografik o’rni